De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

[p. 414]

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten, of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus met verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschapkring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nommers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Redactrice.

P.S. Het spreekt van zelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers die in de corr: rubriek thuishooren.

Nel. - Ik begrijp best dat gij niet altijd gelegenheid hebt tot spoedig antwoorden, en, gelijk ik steeds herhaal aan mijn verschillende correspondenten, ik vind dat iedereen, die lust gevoelt mij te schrijven, in dat opzicht absoluut vrij moet blijven. Naar aanleiding van alles wat gij over Uw kleinen jongen, Uw ‘schat’, schrijft, wil ik de woorden voor U herhalen, die juist vandaag, 9 Dec., op mijn kalender staan: ‘L'amour maternel est le seul bonheur qui surpasse toutes les promesses de l'espérance’. - Ja-zeker, dat is mijn vaste overtuiging, dat, indien onze liefde bij de opvoeding eerlijk en onbaatzuchtig alleen het geluk van het kind op het oog heeft, wij voor ons-zelven verantwoord zijn, hoe ook de gevolgen uitvallen later. - Het gevaar een éénig kindje te ‘verwennen’ schijnt mij, vooral van moederszijde, heel groot, maar, aan den anderen kant, mij dunkt als men bedenkt hoe droevig de gevolgen van zulk verwennen juist voor het arme kind-zelven later moeten zijn, dan is dat een voldoend rem-middel in het te véél toegeven. Echter, zoovelen denken niet na, gaan maar gerust hun eigen weggetje, en maken zich dan zelf te goedertrouw wijs, dat zij toch heel veel van hunne kinderen houden, omdat zij die gemakshalve alles toegeven. Wat Uw karakter-beschrijving aangaat van Uw jongen, beste Nel, vooral voor een man vind ik zulk een vasten wil, zulk een flink karakter, het beste wat men hem kan toewenschen. Een laffe, flauwe, kinderachtige, huilerige man (en ik ken er zoo) is het ergste wat ik ooit heb ontmoet. Wees daarom maar blij dat Uw jongen in dat alles zoo lijkt op Uw man in zijn vastheid van wil, dan zult gij zeker plezier van hem beleven.

- Dank voor Uw hartelijke belangstelling in mij. Inderdaad, dat hebt gij goed ingezien, dat mijn drie weken vacantie golden een soort nakuur van de badkuur in Nauheim. Die baden grijpen namelijk ontzettend aan, en de professor vond het daarom absoluut noodzakelijk, dat ik, vooral omdat ik onder de kuur door géén vacantie had genomen, althans daarna een poosje enkel voor mijn gezondheid leefde, en zooveel mogelijk buiten was. (Dat laatste voorschrift heeft het ellendige weer, dat ik toen juist op Scheveningen trof, verijdeld.) - Nu ben ik weer hier in het Zuiden, gelijk reeds ook vóór de badkuur in Bad-Nauheim mijn voornemen was. - Inderdaad, alles wat gij over mijn redactie-werk schrijft beäam ik volkomen; het is niet alleen veel-omvattend en geeft veel ondervinding, maar ook, dat hebt gij goed-gezien, het geeft heel veel voldoening en bindt mij nauw aan menigen correspondent. - Die fraaie lofspraak op zich-zelven van sommige menschen: ‘Ik houd niet van dieren, maar ik zal ze toch ook geen kwaad doen’ is inderdaad ‘negatief’, gelijk gij terecht zegt. Immers, men moet al 'n heel min karakter hebben, om er een plezier in te vinden weerlooze dieren te kwellen. Toch is het een feit dat ik wel menschen ken, die zulk een karakter er op nahouden, en kinderen óók. Ik kan mijn antipathie tegen dezulken echter nooit overwinnen, liever gezegd, ik doe er geen moeite toe dat te doen; want ik ben overtuigd dat zij niets anders dan tegenzin verdienen.

- - Dat ik 't heelemaal met U eens ben in zake het aanbevelenswaardige den kinderen van jongsaf dieren als speelkameraadje te geven heb ik reeds meermalen gezegd. Ik geloof dat zij daardoor leeren den zwakkere te verzorgen en te helpen, en dat mededeelzaamheid, zorg voor anderen, allerlei deugden in een woord, hun daardoor als van-zelf worden bijgebracht. Maar, behalve deze nuttige zijde, hebben zij van levende speelkameraadjes ook veel meer genot dan van welk ander speelgoed ook, door de intelligentie en het met den mensch gezellig als zijns gelijke weten mee te leven van elk huisdier; waaronder er velen zijn die in schranderheid den durchschnitts-mensch verre te boven gaan. - De door U bedoelde gedichtjes wil ik gaarne plaatsen voor het einde van dezen jaargang, maar, mocht ik het vergeten, herinner er mij dan nog maar eens aan. Gij moogt mij de schetsen ook gerust ter beoordeeling zenden; en ik wil U gaarne eerlijk mijne meening erover zeggen, of ik ze kan opnemen of niet. - Hartelijke groeten.

J.K. - Van U heb ik ten eerste een kort schrijven van Sept.; het is in hoofdzaak slechts een woord van dank over het reeds geplaatste; het spijt mij dat het doel, waarvoor gij het honorarium hebt gebruikt, zoo treurig is, en er tot hiertoe zoo weinig verbetering komt. - Dan volgt een langere brief naar aanleiding mijner badkuur in Bad-Nauheim; voor die belàngstelling dank ik U zeer. Gij hadt gerust aan Uw voornemen mij te schrijven in die vacantieweken kunnen gevolg geven; ik had Uw brief graag ontvangen. - Ja, inderdaad, aan mijn zomer heb ik weinig gehad, tengevolge van die plotselinge verergering van mijn hart; maar het is een groot geluk dat ik bijtijds naar Bad-Nauheim ging want het heeft bepaald geholpen.

- Recht blij ben ik, dat gij mij uit mijne levensherinneringen en dagboekbladen zoo goed hebt begrepen, naar aanleiding van alles wat ik daar schreef, over hetgeen ik van Ibsen heb geleerd. Inderdaad, Ibsen zag en begreep de menschen

[p. 415]

zooals zij zijn ontdaan van alle mooie doekjes waarachter zij hun egoïsme verbergen; en ook zag hij hen in hun grenzelooze domheid zoo heel goed. - Wat Uw meening betreft over artisten, in verband met hun eigen leven, lees maar eens wat Tolstoï, Gustaf af Geyerstam en anderen daaromtrent schrijven; zoo is het inderdaad. - - Ik heb U over de rest van Uw brief particulier geschreven.

J.H.D. - Ik ontving met veel belangstelling en dank Uw brochure en Uw brief. - En ik ben blij, dat gij mij mijn opmerking over die onsympathieke soort van alleen in het materieele leven opgaande mannen niet kwalijk hebt genomen. De beschrijving, die gij daaraan vastknoopt, past precies op het soort dat ik bedoel, en dat mij hoogst antipathiek is. Het zal wel zoo zijn dat daarvoor eenig excuus bestaat hunnerzijds (wat is niet éénigzins althans te verklaren, en te excuseeren, door de omstandigheden!) maar het resultaat van die omstandigheden wekt altijd bij mij een bepaalden afkeer! - Welk een sympathieke beschrijving geeft gij van Uw omgang met Uw jongens! Ik-ook geloof dat iemand, die iets in zich heeft, zich nooit verveelt, met of zonder betrekking. En ook ben ik 't geheel met U eens, dat het naar Europa zenden der kinderen een blijvende vervreemding moet tengevolge hebben tusschen hen en de ouders. Hoe beter zij het hebben ginds, (en dat moet men hun toch toewenschen), hoe meer zij hunne ouders en den band met het verleden zullen vergeten en er tegen zullen schrikken wanneer die ouders te eeniger tijd repatrieeren. Meer dan één staaltje weet ik van zulke gevallen. En toch heb ik genoeg van de koloniën gezien, om ervan te zijn overtuigd dat het de plicht is van elken vader of moeder aan zoontje of dochtertje een volkomen Europeesche opvoeding te geven, anders komt er niets van terecht! - Heel interessant was mij hetgeen gij over die Haagsche scholen schrijft; mij schijnt dat een uitstekende inrichting: dat niet zóó spoedig reeds behoeven te beslissen over de toekomst van het: wat zal ik worden. - Ik hoop dat gij 't mij niet euvel duidt, indien ik, waar gij schrijft ‘mijn vrouw doet “helaas” niet mee aan onzen sport,’ mijnerzijds uitroep, niet helaas, maar: goed-zoo. Niet omdat ik op zichzelf beschouwd zooiets als b.v. schaatsenrijden of fietsen zulk een verderfelijk iets vind voor een vrouw (het laatste houd ik wèl uit gezondheidsoogpunt voor nadeelig) maar omdat ik het betreur, wanneer een gehuwde-vrouw, moeder van kinderen, door het aan sport deelnemen uithuizig is, en zichzelve lichamelijk dientengevolge vermoeit, waarvan het direct gevolg zal zijn, dat zij bij de thuiskomst zich niet opgewekt zal voelen voor de huiselijke gezelligheid en zorgen. Een schaatsenrijdend jong-meisje, of eene die fietst, vind ik heel verdedigbaar; in een gehuwde vrouw daarentegen bejammer ik het altijd een beetje, indien zij zulke jongemeisjes genoegens per-se voortzet.

En dus zijt gij dezen zomer zeer in mijn nabijheid geweest! De Rijn is ook aan mij altijd bijzonder sympathiek; in Wiesbaden vind ik het nieuwe Kurhaus criant leelijk; voor mijn smaak was het oude veel gemoedelijker; over het algemeen vind ik aan Wiesbaden het sympathieke cachet, dat het vroeger bezat, ontnomen door de pracht en de Gross-stadt-pretensies van het tegenwoordige Kurhaus, het nieuwe station, etc.

- Ja, die Tentoonstelling in Wiesbaden, van dezen afgeloopen zomer, was volgens verscheidene Wiesbadenaars, die ik sprak, een totale mislukking, ook finantieel; de groote fabrikanten en winkeliers kenmerkten zich ook meestal door hunne niet-aanwezigheid, en de exposanten kwamen van buiten af - De Frankfurter-tentoonstelling voor lucht-schip-vaart moet hoogst-interessant zijn geweest; een goed vriend van mij, die expresselijk uit Holland overkwam om haar te zien, en mij toen meteen bezocht, was er een en al enthousiasme over. Niettegenstaande ik namelijk in de onmiddelijke nabijheid was van Frankfurt, liet de toestand van mijn hart toen niet toe er heen te gaan; het was veel te vermoeiend. In Bad-Nauheim zagen wij de Parsival heel mooi; boven het Kurhaus; voor dat tochtje heeft de gemeenteraad van Nauheim 2000 francs betaald. - Ja, het Denkmal bij Rüdesheim vind ik - ook bijzonder indrukwekkend; gij weet zeker dat de ontwerper zijn eigen dochter als model voor het hoofd heeft genomen? - Ik stem U toe, dat ik-ook zoo iets als het zingen van het duitsche volkslied, op zoo'n oogenblik en in die omgeving, door een groep duitsche schooljongens, wèl indrukwekkend vind, maar toch - als men dieper nadenkt, dan vind ik dat alles eigenlijk een van jongs-af aankweeken van een ongemotiveerden haat eenerzijds jegens Frankrijk, van een even ongemotiveerden trots op eigen grootheid anderzijds. Immers, nu is Duitschland overwinnaar gebleven, maar hoevele vroegere nederlagen moest het lijden van Frankrijk! Waarom dat alles vergeten, en zich zoo te goede doen op wat in èlk geval niet eens de hedendaagsche duitscher, maar een reeds grootendeels voorbijgegaan voorgeslacht bevocht. - - (en waarvan de redenen die tot den oorlog aanleiding gaven, achter de schermen bezien, alles behalve ook maar iets met vaderlandsliefde te maken hebben, maar ingemeene politieke knoeierij zijn geweest.)

Ik vind Uw antwoord op mijn vraag eigenlijk geen antwoord. Hebt gij weleens gelezen wat Tolstoi schrijft, omtrent de zoogenaamde vaderlandslievende gevoelens van een soldaat of officier in oorlogstijd, hoe meesterlijk hij ontleedt, dat al die met drank en enthousiaste liederen opgezweepte dapperheid niets anders is dan... speculeeren op de meest-ruwe en beestelijke hartstochten in den mensch, gepaard aan den in hem opgewekten drang tot zelfbehoud? Schiet ik ‘den vijand’ niet dood, dan word ik dóór hem doodgeschoten. (La guerre et la paix). - Dat overigens de oorlog is een ‘noodzakelijkkwaad’, dat ben ik wel met U eens; aan de mogelijkheid van ‘wereldvrede’ geloof ik niet, maar evenmin aan het rechtmatige van oorlogvoeren onder het motto: Vaderlandsliefde.

Maar nu moet ik U vóór alles in gedachten de hand drukken omdat gij die familie, die Uw armen hond zoo heeft behandeld, niet meer hebt aangekeken daárna. Ik houd van U, om dat zinnetje. - Dus is het portret, dat gij mij zendt, het Uwe? Recht hartelijk dank. Ik zie graag hoe mijne correspondenten er uit zien.

Ik heb méér gehoord, dat militairen voor der-

[p. 416]

gelijke bij den troep behoorende honden heel goed zorgen; trouwens over het algemeen vind ik dat de bezitters van luxe-honden, ze soms veel minder liefhebben dan de eigenaars van een gewonen straat-hond zonder ras het zulk een medgezel dikwijls doen. In het laatste geval is het een onbaatzuchtige liefde namelijk, in het eerste komt er bij de hoogmoed van het 'n voorwerp van waarde bezitten, iets waarvoor men ‘zoo en zooveel heeft betaald’.

- - Gij behoeft niet te verdedigen het meenemen van zulke troephonden, ‘omdat er voor hen weinig gevaar is,’ want ik vind veel onverdedigbaarder het gebruiken van paarden in oorlogstijd. Als ik aan een veldslag met zijn verschrikkelijke gevolgen denk, dan maak ik mij altijd in het bijzonder inwendig woedend op hen, die de verantwoording van zulk een gruwel dragen, wanneer ik daarbij mij voor oogen stel het wreed martelen, dat al die verwondde paarden daardoor wordt aangedaan, en dat eenvoudig afgrijselijk is. In mijn slaapkamer te Wiesbaden verleden winter hingen - het was een gemeubileerd-gehuurde woning - de in Duitschland bijna altijd onvermijdelijke portretten van den ‘grooten’ Keizer, geflankeerd door die van von Moltke en von Bismarck. Daar ik, door mijne gezondheid, veroordeeld ben menigen dag en menig slapeloos uur in bed te liggen, heb ik dien winter zoo heel dikwijls die portretten moeten liggen aanstaren, en ik heb mij dan altijd weer opnieuw afgevraagd: Hoe kan men den moed hebben zulk een afschuwelijke verantwoording op zich te nemen, (want, dat niet Napoleon, noch Eugenie, maar Bismarck en Moltke den oorlog maakten en wilden weten we nu allen), zulk een verantwoording en aan menschen en aan paarden!? -

- - Nu kom ik tot het gedeelte van Uw brief, waarin gij U, ik zou bijkans zeggen, excuseert over Uw gelaats-uitdrukking op dat portret, omdat gij toen nog zoo jong waart. Ik moet daarom lachen omdat ik, het portret ziende, gefrappeerd was over die bijzonder oprechte en eerlijke en mij daardoor zoo sympathieke uitdrukking..., en nu gaat gij er U over verontschuldigen! Ik zou haast zeggen, als het niet indiscreet is, zendt mij dan nu ook nog een met Uw tegenwoordige gelaats-uitdrukking, indien die volgens Uw eigen getuigenis zoo is ‘veranderd.’

- 't Verhaal van die knoeierij (ik duid die niet nader aan, gij zult mij begrijpen) is voor mij niets nieuws. Ik geloof dat er weinig knoeierijen zijn op dergelijk gebied, die ik niet weet, omdat ik véél heb gezien achter de schermen. - Want heusch, als gij denkt dat zoo iets alleen in Indië voorkomt, dan vergist gij U! 't Is op 't Binnenhof bij ons geen haar anders; alleen gaat het wat guasi-fatsoenlijker toe; en in Indië watongegeneerder. - Zooals gij intusschen in mijn opstel over de Ferrer-zaak zult hebben gezien, zeg ik daarin òòk iets over de zaak Steinheill. Ik-ook heb met U den indruk, dat zij wèl schuldig is aan den moord, en dat men haar heeft willen vrijspreken omdat men de waarheid, de ware medeplichtigen, niet kon en durfde opzoeken, van wege de Felix-Faureminnarij met haar. Maar, hoe dat alles ook zij, in een opzicht is Frankrijk vind ik ons verre vooruit, dat is in de wijze waarop de couranten durven schrijven, als zij er lust toe hebben. Bij ons durft geen enkel Blad, van geen enkele richting, dat ziet gij nu weer aan de Lintjeszaak, waarover niemand een eerlijk manlijk woord durft schrijven, alleen omdat Kuyper nog is een ‘groot man.’

- - Ik geloof dat het denkbeeld van een protestantschen ‘paus’, zooals gij U dat denkt, indien het Pruisische voorstel van een ‘Algemeene Kerk’ werd aangenomen, toch niet te verwezenlijken is. De R.K. Kerk is eene instelling die de eeuwen getrotseerd heeft, gegrond op martelaren-bloed; maar nu, nadat het protestantisme is uiteengespat in duizenderlei scheuringen, nu is het te laat de geheel van elkaar afgedwaalde godsdienst-richtingen weer te willen vereenigen onder welken vorm dan ook. Want de hoofdzaak, de onfeilbaarheid van het dogma, ontbreekt. En die hoofdzaak is tot zulk een vereeniging vóór alles noodig, een dogma waarvoor elk zich zonder redeneeren buigt.

Gij weet dat ik nog steeds van U een reedsgeweigerd stukje bezit, dat ik U beloofde, nadat gij mij hebt meegedeeld te zijn abonné geworden, nog eens te zullen herzien. Ik deed dat nu, maar moet bij mijn vroegere weigering blijven, omdat ik vrees, dat er geen plaatsruimte is, tenzij gij goed vindt dat ik het te zijner tijd als feuilleton opgeef? - Hartelijke groeten.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.