De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

Boekbeschouwing.

Bij ons, door M. van Ravestein. (Uitgever L.J. Veen, Amsterdam).

Jaren geleden ontving ik bezoek van een geheel-onbekende, een jongmeisje dat, buitenweten harer ouders, mij om raad kwam vragen, of liever gezegd haar hart bij mij kwam uitstorten; het gold een ‘gemengd’ huwelijk, waartegen haar familie, (zij was protestant), onoverkomelijke hinderpalen in den weg legde. Hij was Roomsch-Katholiek, zij had hem innig lief en hij haar, maar... de wil harer ouders scheidde hen.

Het diep-ingevleescht-vijandelijke, dat in ons vaderland scheidt, altijd nog, protestant van Roomsch-Katholiek, nawerking zeker van dien tachtigjarigen strijd, geëindigd in een om vrijheid maar begonnen alléén uit godsdienstverschil, het is mij nooit zoo intens duidelijk geworden, als door alles wat dit arme kind, slachtoffer van de geloofsomstandigheden, mij vertelde van den hardnekkigen tegenstand, waarop zij stuitte in hare liefde, zonder andere argumenten, zonder naderen uitleg, alléén omdat een, ‘Roomsche’ schoonzoon, met de gevolgen van Roomsch-Katholieke kleinkinderen, was een onmogelijkheid voor de haren, een zoo onaannemelijk iets,

[p. 232]

dat men haar liever levenslang ongelukkigeenzaam zag worden, dan haar getrouwd willen zien met een Roomsch-Katholiek man.

Aan die droeve werkelijkheid-geschiedenis moest ik denken, toen ik Bij ons las van M. van Ravestein; Bij ons toch is een titel, die beteekent: Bij ons Roomsch-Katholieken, en in zeer aangrijpenden eenvoudigen vorm, wordt in dezen roman geschilderd: het niet te overbruggen verschil tusschen Roomsch-Katholieke kringen en Protestantsche, ook zelfs wanneer van beide kanten daartoe bestaat den ernstigen wil en de oprechte begeerte, waar het geldt ontwikkelde en het eerlijk met hun godsdienst meenende menschen, zoowel in het eene als in het andere geval.

Op mijn schrijftafel ligt nog een ander, zooeven ter bespreking toegezonden werkje: Huwelijksgeluk, (uit het Duitsch van den bekenden predikant Otto Funcke, uitgegeven bij de firma A.W. Sythoff te Leiden) wel, ik vond daarin, op blz. 65, een beschouwing, die M. van Ravestein had kunnen nemen als motto van haar roman:

Wanneer man en vrouw beiden eens zijn in 't geloof, dan ligt er voor beiden een gemeenschappelijk rotsvaste basis, waar alle ongeloovige menschen zich geen voorstelling van kunnen maken.
.... En op dit gebied is in elk geval de vrouw des mans gelijke, tegen hem opgewassen, indien zij hem niet overtreft. Want hier zijn niet verstand en wetenschappelijke vorming de hoofdfactoren maar geloovige, onmiddelijke overgave aan God O het is zoo heerlijk, wanneer men bij alles, wat men onderneemt, in alle doen en laten, de groote, gouden eeuwigheid op 't oog heeft, wanneer de eene echtgenoot den anderen erkent en respecteert als een wezen, voor de eeuwigheid geschapen. Dan is er wederzijdsch opvoeden, of beter-gezegd, wederzijdsche geestelijke verzorging, die in teederheid en diepte van opvatting alles overtreft.

In een paar zinnen is hiermede hetzelfde gezegd, wat de roman Bij ons laat zien in een wezenlijk talentvolle schildering, van gebeurtenissen, waaruit blijkt, hoe het huwelijksbootje van Louise en Alfred strandt op die groote klip: verschil van godsdienst, en hoe ditzelfde godsdienst-verschil oorzaak wordt, dat twee andere jongelui: Louise's zuster en Alfred's neef nimmer tot elkaar kunnen komen, ondanks oprechte wederzijdsche genegenheid. M. van Ravestein, eene zij, die zich onder pseudoniem verbergt, meen ik in een uitgeveraankondiging te hebben gelezen, is waarschijnlijk zelve Roomsch-Katholiek, maar tegelijk uitstekend bekend in modern-protestantsche kringen; vandaar dat zij in de steil-modern-opgevoede Louise, voor wie haar ‘geloof’ eerst iets wordt in haar leven, wanneer het geldt haar eigen terrein te behouden in een streng-Roomsch-Katholieke omgeving, wist te teekenen een zéér waar levensbeeld van het gewone modern-protestantsche jonge-dametje, dat nimmer stilstond bij de beteekenis van hare aanneming, of van haar geloof, dat nimmer nadacht over hel en hemel, en met een zekere superieure minachting neerziet op dweperij en femelarij van ‘fijnen’, maar eerst gaat ‘hechten’ aan haar protestant-zijn, van het oogenblik af waarop een ‘domperige’ Roomsch-Katholieke omgeving haar vijandig tegenoverstaat, omdat zij daarin binnendringt door een ‘gemengd’ huwelijk. De schrijfster heeft en in de familie Van Berne, de deftige Roomsch Katholieke ouders van Alfred, en in het karakter van Louise, diens protestantsche vrouw, willen schilderen, - en dat is haar zéér goed gelukt, - nobele, ruim-denkende karakters, geen would-be-vromen, maar waarheidlievende, diepere naturen. En juist daardoor is de botsing te onoverkomelijker! Hoe oprechter Roomsch-Katholiek mevrouw Van Berne en hare twee dochters zijn, hoe meer het haar ten plicht wordt, en behoefte is des harten, voor de ongeloovige protestante in haar midden te bidden, en, omgekeerd, hoe meer Louise begint na te denken over de dingen van het geloof, waarbij zij vroeger nimmer stilstond, hoe wreveliger zij zich gestemd voelt tegen die ‘afgoderij’, en die ‘vormen zonder inhoud’, en die ‘kinderachtigheden’, die haar, als protestante, koud laten, en ergeren zelfs.

Geloof is een quaestie van aannemen-opgezag; en het is niet mogelijk daarover te discussieeren. Wie dus met een overtuigduitgesproken eigen geloof binnentreedt in een fijn-Roomsch-Katholieken kring, die zal, of gelijk in het geval Louise, hoe langer hoe meer worden afgestooten door wat hem onbegrijpelijk voorkomt, of het mystieke, het gevoelige, het vertroostende, van juist dien godsdienst zal hem iets zeggen, zal zijn leege koude ziel poëtisch verwarmen - zelfs al blijft hij overigens van verre staan. Dat is ten slotte een quaestie van temperament, van karakter. Ik voor mij erken volmondig, dat ik het onbevredigende, het jammerlijkleege van ons protestantisme, nooit zóó sterk heb gevoeld, als bij sommige tooneelen in dezen roman, - een soort Vragensmoede, uit een Roomsch-Katholiek gezichtspunt, - zou ik hem soms willen noemen. Zoo b.v. het heerlijk-vertroostende van het mooie Roomsche kerkgezang, van de laatste Communie van Mevrouw Van Berne, of van Elsa,

[p. 233]

heengaande, na een zondig leven, toch ten slotte in vrede met God, omdat zij zich wist te verzoenen, door Hare Kerk, met Hem. Toch, aan den anderen kant, wanneer de schrijfster hare Roomsch-Katholieke personen in den mond legt de bewering, dat de protestanten ‘niets’ hebben, dan komt dit, omdat zij daarbij alléén denkt aan moderne protestanten, voor wien, alles omtrent het Hiernamaals blijft vraag of vraagteeken. Gelijk ergens in het verhaal één hunner zegt: ‘de eene dominee leert dit, en de andere dat.’ Met orthodox-protestantsche Christenen is het echter in deze opzichten een geheel ander geval; zoo b.v., wanneer bij den dood van Fransje, het kind van Alfred en Louise, de laatste den eerste benijdt, dat hij niet twijfelt aan eenmaal zijn jongen te zullen weerzien, en daarbij bitter uitroept; ‘Voor mij is hij niets dan stof.’ Inderdaad, is op zulk een moment de klove tusschen een geloovig Roomsch-Katholiek en een dergelijk modern protestant eindeloos groot, en diep tragisch, waar zij daardoor belet gezamenlijk treuren.

Echter, ware Louise een orthodox-protestantsche vrouw geweest, dan zou zij evengoed als haar man, geweten hebben, zeker geweten, dat haar Fransje lééfde; ònze orthodoxe geloofsbelijdenis leert dat heel uitdrukkelijk, een lichamelijke opstanding; in het schoone Duitsche kerklied van onze Louise Henriette van Brandenburg is dat ook zoo nadrukkelijk bezongen! En, op een ander gebied, dat der echtscheiding, heerscht dezelfde begripsverwarring bij deze schrijfster, waar zij alle protestanten over één kam scheert. Zij toch maakt van Theo en Elsa twee levenslang aan elkaar gebondenen, ondanks hun gestorven liefde, alléén omdat de Roomsch-Katholieke godsdienst echtscheiding afkeurt, terwijl Theo daaraan hecht; en dan laat zij de protestantsche Louise zich daarover ergeren, en verbazen. Maar, luister nu eens wat de orthodox-protestantsche predikant Otto Funcke daaromtrent zegt, in datzelfde reeds hierboven aangehaalde boek: Huwelijksgeluk:

Het is de wil Gods, dat de echt onverbreekbaar is, en dat slechts de dood scheiding maakt.

Kan het afdoender en méér overeenkomstig het Roomsch-Katholieke standpunt in deze zelfde quaestie? Ongetwijfeld zal het het m.i. om al zulke redenen voor een orthodox-protestantsch meisje véél minder moeilijk zijn zich aan een Roomsch-Katholieke omgeving te gewennen, dan voor een modern-protestantsche, als deze Louise Elspeet. Maar, wat mij persoonlijk in den roman het meest trof, dat is de sublieme verhouding tusschen Pia en Felix, omdat ik geloof dat zóóiets alleen kan voorkomen bij Roomsch-Katholieke menschen, zulk een zelf-opvoeding dóór het geloof, zulk een blijmoedig zich eraan offeren, niet met de zure, en in den rouw gekleede offervaardigheid van den somberen calvinist, maar vroolijk en dankbaar, omdat het geldt het Geloof, het boven alles Dierbare: het Geloof. Een meisje als deze Pia, van jongs af wetend dat zij haar neef niet kan trouwen, omdat haar Kerk het huwelijk verbiedt tusschen neef en nicht, daardoor steeds gewoon eigen-ik te kruisigen, alleen bedacht, in al haar omgaan met hem, op zijn zieleheil, en, zelfs wanneer hij haar de verzoeking ná aan het hart legt, door haar tot een huwelijk met hem te willen overreden, met dispensatie, toch steeds standvastig en blijmoedig ‘om des geloofs wille’, zij is m.i. alléén denkbaar in die Roomsch-Katholieke Kerk, die àlle eeuwen door blijmoedige martelaren en martelaressen wist te kweeken, in tegenstelling met de eigengerechtige dorre en koude vroomheid van dito zichzelf om des beginsels wille kruisigende protestanten.

En evenzeer is Felix, de zoekende jonge man, die, na strijd en lijden en vallen en opstaan, al zijn talenten en gaven blijmoedig gaat begraven in een Italiaansch klooster, om er als monnik vrede te vinden, alleen mogelijk als Roomsch-Katholiek, want, waar ter wereld vinden wij, levensafgetobde en levensmoede protestantsche strijders, mannen en vrouwen beide, een klooster, dat ons opneemt, vinden wij, liever gezegd, een levensroeping van godsdienstigen aard, die ons absorbeert, zooals dat het geval is met het leven van monniken en van nonnen!

Welk een geheel andere lucht, die u tegenwaait uit dezen Amsterdamschen roman, dan de gewone vuile, vieze stank-atmospheer, waaraan men zoo gewoon is helaas van lieverlede, juist uit onze hoofdstad, die een geheele bent van ‘jongere’ auteurs kweekte, voor wien achterbuurt-menschen en achterbuurt toestanden zoowat het eenige is wat zij kennen, en dientengevolge kunnen beschrijven in dialect-straattaal.

In Bij Ons worden wij ingeleid in een soort van deftige aanzienlijke Amsterdamsche kringen, waarvan men in romans veel minder te hooren krijgt, dan van dito Haagsche, en die zich kenmerken door sympathieken patricischen zin voor eenvoud en schoonheid.

Om den inhoud als zoodanig is deze nieuwe

[p. 234]

uitgave belangrijk, in verband met de hierboven door mij aangehaalde quaestie van ‘gemengd’ huwelijk, welke er in wordt behandeld met ernst en zin voor diepere dingen. Wat de letterkundige waarde aangaat, een kunstwerk-pur-sang is onze litteratuur er niet rijker door geworden, wel echter een vlugen vlot-geschreven en goed-in-elkaar gezet verhaal, dat zich, ook geheel en al afgescheiden van den inhoud, prettig laat lezen om den boeienden en levendigen dialoog. De van Erlenburgs in het byzonder treffen als goedgelukte typen van hedendaagsche menschen, mevrouw wuft oppervlakkig, zonder eenigen invloed op haar kinderen, bij alles alleen denkend aan den schijn, en met hare dochters op elk gebied mee-doende in de mode in den grond vulgaire wezentjes, de reformkleeding verafgodend, en studente spelend, een andere ‘artistiek’, weer een andere verpleegster, en de rest, die nog hoop hebben op een huwelijk, wereldsch en luchtig, en zonder eenigen zin voor het diepere van het leven, neerziende daarbij hooghartig op hare streng-Roomsch-Katholieke nichtjes. Ook de beminnelijke oude dame, mevrouw Van Berne, in hare ouderwetsche huismoederlijke goedheid, is zeer sympathiek.

Vager doen de mannen-karakters aan; Alfred, Felix, Gerard hebben allen wat te veel boekachtigs-bedacht.

Bij de zeer groote belangstelling, die het godsdienst-vraagstuk altijd afdwingt aan de Nederlanders, en bij de nu en dan voorkomende levensmoeilijkheid van een ‘gemengd’ huwelijk, mag men zeker een roman als Bij Ons een actueel boek noemen, en een dat reeds daarom alleen zich hemelhoog verheft boven het gewone peil, omdat het getuigt van een hoog en rein zieleleven bij de schrijfster, van een zich hebben ingeleefd in datgene, waarnaar de ziel van zoo menigeen onzer inwendig smacht: de gemeenschap met die diepere geestelijke zijden van het leven, die als verloren gaan zoo dikwijls onder het zeurig, oppervlakkig, afmattend, sleur-bestaan, van wat men noemt: onze verplichtingen aan de maatschappij en aan gezelligheid.

Ik herhaal echter met allen nadruk, zij, die bang zijn voor ‘gefemel’, behoeven niet te vreezen, dat zij hier met iets tendenzachtigs van dien aard te doen krijgen. Bij Ons is vóór en boven alles een gewone, onderhoudend-vertellende, en goed-in-elkaar-gezette roman; dus, uitspanningslectuur.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.