De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

[p. 167]

Brieven uit het hooge Noorden.
door Maria Petrovna.

XVI. De Witte Zee.

Zoo dikwijls had ik in de haven van Archangel de flinke Murman-booten gezien en bewonderd, dat de lust mij meer en meer bekroop daarmede eens een reisje op de Witte Zee te maken; toen ook diezelfde gedachte bij eenige goede vrienden was opgekomen, ging het plan vasteren vorm aannemen en besloten wij met ons vijven het uitstapje te gaan ondernemen.

Een ultra-modern spreekwoord zegt: ‘Men kan niet te voorzichtig zijn in de keuze van zijn ouders en van zijn reisgezelschap!’ Het eerste buiten bespiegeling latend, zal elk bereisd mensch het laatste volkomen beamen, want daarvan hangt veel, om niet te zeggen het genoegen van de reis af: een lastige, humeurige reisgenoot bederft dikwijls de heerlijkste episoden, om niet te spreken van de ellende om met zulke medereizigers de onvermijdelijke wederwaardigheden van een reis te moeten doormaken. Een open oog voor het schoone, zij het ook in een vorm, die ons vreemd is, een bescheiden opvatting van materieele eischen en een dosis humor om elkaar in tegenspoed als troostmiddel toe te dienen, dit zijn drie hoofdeigenschappen, die m.i. een aangenaam reisgenoot waarborgen.

Laat ik hier even bij mogen voegen, dat ons reisgezelschap bleek een gelukkige combinatie te zijn en wij den tocht vol vertrouwen op dat punt ondernamen.

Het was afgesproken, dat wij elkaar 's avonds om 6 uur aan den steiger van de Murmanboot ‘Olga’ zouden treffen.

Helaas, de regen viel met zulke stroomen uit de loodgrijze lucht, dat wij 's middags nog een bespreking hielden of het wel verstandig was den tocht te ondernemen en of wij niet liever de volgende boot, die een week later ging, zouden afwachten. Maar gedachtig aan het ware woord ‘van uitstel komt afstel’ waren wij eenparig van oordeel bij ons plan te blijven en te vertrekken - het was nog in het hartje van den zomer en zonder te veel optimisme kon men van het weer nog veel goeds verwachten! Aan boord dus met frisschen moed - en flinke regenjassen.

Op den steiger heerschte nog geruimen tijd groote bedrijvigheid met het laden van goederen bestemd voor de vele kustplaatsen aande Witte Zee, die wij zouden aandoen; groot was het aantal derde-klasse-passagiers met hun omvangrijke bagage van provisiemanden, bedden en wat niet al, terwijl aan eenige eerste-klasse reizigers door vrienden en verwanten uitgeleide werd gedaan, die druipnat in den regen met een spottend lachje het ‘Prettige reis’ toeriepen. Kwart over zessen werden de kettingen van de ‘Olga’ losgemaakt, de loopplank werd ingetrokken, het sonore geluid van de stoomfluit scheurde door de dikke lucht en statig gleed de boot de rivier af.

Soms, wanneer men zoo langs Archangel vaart, kan de stad zulk een fantastischen indruk maken met haar vele witte gebouwen, kleurige torens en koepels met gouden spitsen, telkens afgewisseld door groepjes boomen en groene heesters langs den oever; de ruïnes van een paar groote gebouwen, eenige jaren geleden door moedwil totaal uitgebrand en sedert door gebrek aan geldmiddelen niet weer gerestaureerd, geven aan het beeld zelfs iets romantisch en herinneren, vooral bij ondergaande zon, aan een Oostersche stad. Op dezen grauwen avond echter was de indruk triest en kleurloos en had iets zeldzaam beklemmends.

Toen wij de voorstad Solombal voorbij gestoomd waren, kwamen wij in een der armen van de Dwina-delta en aan de groene met kreupelhout begroeide oevers verhieven zich links en rechts een aantal houtzagerijen met hun ruime opslagplaatsen, bijna tot aan de monding toe. Wanneer men die ongelooflijke massa's hout ziet opgestapeld en daarbij bedenkt welk een klein gedeelte dit nog maar is van Rusland's toenemend jaarlijksch houtexport, dan begint men zich een vage voorstelling te maken van de uitgestrektheid der wouden, die dit reuzenrijk in het Noorden nog bedekken. Maar tevens dringt zich de vraag op, of op den langen duur zulk een terrein-verandering door het slopen van bosschen op zeer groote schaal geen nadeelige gevolgen voor de bevolking moet hebben, door wijziging van bodem en klimaat. De regeering heeft natuurlijk wel beperkende bepalingen gemaakt omtrent het hakken in de bosschen, maar de geschiedenis zal moeten uitmaken of deze voldoende zijn geweest!

Het noordelijk gedeelte van de Dwina, al van Holmagor af, is vol eilanden, bewoond door nijvere boeren, die zich wel niet met akkerbouw bezighouden, waartoe de bodem

[p. 168]

zich niet eigent, maar goede verdiensten maken met veeteelt en het bouwen van kool en aardappelen. Velen vinden werk op de zagerijen, bij de houtvlotting of op de steigers der koopvaardijschepen, terwijl anderen een behoorlijk daggeld verdienen als loods om de schepen uit de Dwina monding tot over de baar te geleiden.

Door vijf groote mondingen stort de Dwina zich in zee. Aan den oostelijken arm vindt men nog de breede wallen van een vesting door Peter de Groote daar gemaakt; in het midden van de diepe poort, die toegang tot de binnenzijde verleent, ziet men in de zoldering een ijzeren hekwerk hangen, dat neergelaten kon worden als de vijand binnenrukte



en waardoor deze tusschen de zware poortdeuren en dit hek als in een muizenval gevangen werd!

Nadat wij de vuurtorens en het bakenschip achter ons hadden, kwamen wij in volle zee, wat al dadelijk aan het sterker wordend rollen van de ‘Olga’ merkbaar was. Niettegenstaande het pas Juli was, werd de avond koud en tamelijk donker, zoodat wij al gauw onze toevlucht in de gezellige kajuit zochten om thee te drinken. Het duurde niet lang of een der reizigers zat aan de piano en wist de stemming door vroolijke muziek opgewekt te houden. Een overmoedig paar trachtte zelfs het rollen van het schip te trotseeren en begon te walsen: maar hoe dat afliep, kan ik niet vertellen, daar ik het geraden vond mijn hut op te zoeken en maar niet verklappen zal, hoe de danseres ook al heel gauw daar bij mij troost kwam zoeken voor een niet gevaarlijke, maar hoogst lastige ongesteldheid, die tot nog toe vrij wel spot met alle wijze raadgevingen, die men er tegen geeft! Stil blijven liggen vind ik nog steeds de beste remedie en dan het gebruik van fruit. Ik had ook heerlijke sinaasappelen medegenomen - maar telkens als ik 's nachts uit korte sluimering ontwaakte, zag ik ze tartend in het bagagenet boven mijn hoofd liggen, zonder een poging te durven wagen ze er uit te nemen.... de druiven waren wel zuur! Gelukkig werd het rollen tegen den morgen veel minder, nadat het schip in de bocht van Onega gekomen was en toen nu ook eensklaps de zon in volle glorie door de wolken brak, was al het leed vergeten en genoten wij van het heerlijk zeegezicht!

Op de baar voor Onega werd geankerd, op een afstand van ongeveer 13 Eng. mijl van de stad, daar de haven zoo ondiep is, dat de grootere schepen de stad niet dichter kunnen naderen. Dat alle waren op barken van en naar de stoombooten gebracht moeten worden, die aldus op de baar ten volle aan wind en golven blootgesteld moeten lossen en laden, is een groot ongerief, dat Onega met de meeste havens aan de Witte Zee, behalve Archangel, gemeen heeft.

[p. 169]

Een kleine stoomboot kwam passagiers en lading voor Onega, dat van af de baar niet te zien is, afhalen en later weer andere uit de stad terugbrengen, waarmede een tijdverlies van 7 uur gepaard ging. Daarbij kwam tegen den avond een witte damp over zee aanrollen, die, hoewel ons niet geheel omhullend, toch maakte, dat de kaptein order gaf het anker weer te laten vallen, daar de Witte Zee vol rotsen en dus gevaarlijk vaarwater is, wanneer men niet flink vooruit kan zien. Acht uren moesten wij geduldig wachten tot de nevelen zich verspreidden, voordat wij tot onze vreugde het bekende geluid van de ankerketting hoorden en de ‘Olga’ zich weer in beweging zette.

Prachtig, zonnig weer, hoewel heel frisch, was het den geheelen volgenden dag. Uit zee verhieven zich hier en daar en overal rotsen, sommigen alleen staand in gebogen lijn als de rug van een groot zeemonster boven de golven uitstekend; anderen in groepen, loodrecht in grillige vormen oprijzend, nu eens den indruk gevend van een sterke vesting, dan weer van een verwoeste stad of een vervallen roofkasteel.

Telkens moest onze boot stoppen, omdat er vaartuigen langs zij kwamen van de kustbewoners om een deel van de lading, hoofdzakelijk zakken meel en vaten treskà (gezouten visch) in ontvangst te nemen. Soms zagen deze schuiten, voor roeien en zeilen ingericht, er zoo oud en wrak uit, dat men zich verwonderde, dat de menschen er zich mede in open zee durfden te wagen; maar terwijl zij door de sterke deining naast onze boot op en neer dansten, zagen wij hoe handig en flink ook de vrouwen medehielpen om de lading over te nemen, om, als alles klaar was, de hand aan de riemen te slaan en met krachtigen slag naar de in de verte schemerende kust te roeien.

Zelfs de voor de grootere plaatsen als Sumà, Soroko e.a. bestemde lading wordt met schuiten afgehaald: nergens is een haven diep genoeg om een stoomboot te doen binnenloopen.

De kuststreek van Sumà tot Kadalax draagt den naam van Pomoria en de meeste bewoners leven er van de vischvangst. Vooral kabeljauw, haring en navaga worden in groote massa's gevangen, terwijl in de talrijke riviertjes die in de Witte Zee uitloopen veel zalm gevischt wordt. Om een klein begrip te geven van het aantal haringen, dat per seizoen wordt buitgemaakt, zij vermeld, dat het cijfer gemiddeld op 25.000000 geschat wordt! Op hun tocht door den Oceaan worden de haringen soms door groote zeebewoners vervolgd en vluchten in dichte scholen in de Witte Zee; zij worden door de Pomorren gevangen, gezouten of gerookt en grootendeels naar Archangel ter verkoop gebracht. De navaga's worden ook 's winters

[p. 170]

gevischt: zij leven van November tot Februari in de rivieren en worden dan door gaten in het ijs aan een lijn gemakkelijk gevangen, want zij zijn gulzig en happen dadelijk toe. In Februari schieten zij kuit en verlaten in Maart de rivieren om in zee te verdwijnen.

De Pomorren zijn flinke, ondernemende visschers en de regeering erkent zoo zeer de belangrijkheid van hun bedrijf, dat zij hun voor den scheepsbouw gratis hout uit de bosschen van de Kroon toestaat. Zooals ik reeds met een enkel woord zeide, ook de vrouwen zijn bizonder flink en verstandig, meestal krachtig gebouwd met een prettig, open gelaat. Een der Russische dames uit ons gezelschap knoopte eens een gesprek met een harer aan, waarbij ik ook zoo goed als het ging zoo nu en dan eens een woordje voegde. Toen zij mij vragend aankeek, omdat mij door mijn reisgenoote haar typische antwoorden vertaald werden overgebracht, deelde deze aan de Pomora mede, dat ik vreemdelinge was en haar dus minder goed verstaan kon. ‘Hoe kan dat ook’, luidde haar antwoord, ‘jelui leeren spreken uit boeken en wij spreken toch niet als boeken!’ En wat had zij een helder inzicht in het verschil van levenswijs van de onzen en van haar standgenooten: ‘wel, zie je, ik benijd jelui niets’, zeide zij: ‘wij behoeven alleen maar te zorgen, dat wij ons 's morgens niet verslapen, dan loopt het dagwerk verder van zelf: werken, eten, slapen, alles op tijd; maar jelui soort moet met je hoofd werken en kunnen 's nachts misschien niet slapen door de gedachte: ‘Heb ik nu wel alles goed gedaan?’ Met zulk een opvatting zou menig socialistisch arbeider zijn voordeel kunnen doen, die maar denkt, dat het een ideaal is chef of patroon te zijn! -

Van Soroka staken wij over naar de Solovetski Eilanden en ankerden daar een paar uur om proviand voor het klooster af te geven. Wij gingen niet aan land, want het regende sterk en het lag toch in ons plan op den terugweg eenige dagen op het eiland te toeven om het beroemde klooster en zijn omgeving te bezichtigen.

Tegen den avond bereikten wij Kem, waar wij nog andere vrienden troffen, die met de Murmanboot ‘Xenia’ direct uit Archangel daar waren aangekomen en met wie wij onze reis zouden vervolgen. Wij landden op het eiland Popoff, dicht bij Kem, waarop zich een groote houtzagerij bevindt en werden daar recht hartelijk ontvangen door den directeur en zijn familie, die ons op gul Russische wijze onthaalden.

Het leven op die zagerij is niet zoo heel gemakkelijk, daar het rotsachtige eiland niets oplevert; zelfs den geheelen zomer moet men er hooi voor de werkpaarden laten komen, want gras groeit er niet en ook het drinkwater voor mensch en dier moet in tonnen van de stad Kem, ongeveer drie kwartier afstand, aangevoerd worden. De verbinding van deze en andere plaatsen aan de Witte Zee met Archangel kan ongeveer vier maanden per stoomboot geschieden, maar gedurende den langen winter is de zee tot op een paar mijl afstand van de kust bevroren en kan men alleen langs den postweg per slede een andere plaats bereiken. Reeds sinds 1895 is er al veel gesproken over een nieuw aan te leggen spoorlijn van Petersburg, via Kem naar Petrozavodsk, waardoor de Witte Zee en de Oostzee verbonden zouden worden, maar tot heden bleef het bij de plannen en bleef de uitvoering achterwege - ‘haast U langzaam,’ is de Russische lijfspreuk!

Jammer genoeg hadden wij geen tijd de stad te bezichtigen, die trouwens niets bijzonders biedt, slechts ± 1600 inwoners telt en geheel op de rotsen gebouwd is. Alleen had ik gaarne den bekenden waterval met zijn vele stroomversnellingen gezien, die volgens ooggetuigen de beroemde Imatrawaterval in Finland in schoonheid overtreft; maar de ‘Xenia’ moest met ons haar reis vervolgen: aan boord dus en naar kooi!

Een heerlijk gezicht den volgenden morgen, in het schitterend zonlicht die mooi begroeide rotsen, overal door de zee doorsneden met inhammen, die mij levendig de prachtige Noorsche fjords herinnerden, hoewel de rotsen hier minder hoog zijn. Een van die bochten stoomden wij binnen en onverwachts lag Keretj voor ons, een schilderachtig visschersdorp: de houten huizen zijn gedeeltelijk als paalwoningen uitgebouwd in de rivier, die van boven af met verschillende stroomversnellingen naar beneden komt bruisen om zich even voorbij het dorp in den zee-arm te storten. Bij een der watervalletjes was de stroom over de geheele breedte met staketsel afgezet: in het midden daarvan was een doorgang, waarvoor weer een soort vischfuik gehangen kon worden om daarin zalm te vangen, die hier veelvuldig voorkomt. Het toestel was op dit oogenblik defect en daarom wilden de visschers ons toonen, hoe men ook op andere wijze zalm vangt. Tusschen twee roeibooten wordt een groot net gespannen, waarmede men langzaam den stroom af roeit;

[p. 171]

dan beschrijven de booten een halven cirkel naar den wal toe en het net wordt langzaam ingetrokken. Dit gebeurde ook nu - en ziet, een groote zalm schitterde als zilver in het zonlicht! Wat sloeg het prachtige dier krachtig en fier om zich heen, vol leven, vol energie! Eén harde slag op zijn kop - het roode bloed stroomde uit de kieuwen en wat zooeven nog vol krachtig leven was, lag nu slap terneer, een dood ding! De tranen sprongen mij in de oogen en weer kwam over mij dat onoverwinnelijk gevoel van afkeer tegen den mensch, die het schoone zoo meedoogenloos verwoesten kan, groot roofdier, dat de heele Schepping als zijn buit beschouwt! Wel zag ik hier en daar een spottend glimlachje - maar ik voelde toch geen schaamte over mijn ‘overdrevenheid.’....

Wij gingen weer aan boord en zetten onzen tocht voort naar Umba, waar wij niet landden en van dit verste punt van de reis stoomden wij terug naar Kovda.

Na een nauwen doorgang verbreedt het water zich tot een flinke golf, waaraan een paar groote zagerijen liggen en op den achtergrond het stadje zelf. Het telt maar 65 huizen, wier grauwe kleur nauwelijks afsteekt tegen de grauwe granietrotsen, waarop zij gebouwd zijn; maar rondom zijn de rotsen prachtig begroeid en in de verte schemeren de sneeuwbedekte toppen van Finland's bergen.

Het was al middernacht; hoewel de zon zich achter de bergen verscholen had, was het nog bijna volkomen licht, maar fijn koud, zooals het soms in het hooge Noorden zelfs bij fellen zonneschijn vinnig in de wangen nijpen kan. Wij maakten een heerlijk roeitochtje op het meer achter de stad en genoten toen een betooverend schouwspel: tegen 3 uur hulden zich de toppen der boomen boven op de rotsen in een wonderlijk rossen schijn, zooals onze heide bloost, wanneer de Augustuszon er 's morgens vroeg liefkoozend over henen strijkt. Lager en lager daalde de teedere gloed, totdat schitterend en uitschietend als een pijl de eerste zonnestraal boven den rotswand verscheen en weldra het geheele landschap in daverenden zonnebrand baadde!

Wij moesten weer aan boord van de ‘Xenia’ terug, maar niemand, kon besluiten naar kooi te gaan, zoo verrukkelijk was deze nachtelijke ochtendstond!

De reis ging nu terug naar Kem, waar wij weer een uurtje bij den gastvrijen directeur doorbrachten, om daarna naar Solovetski te stoomen, waar wij te middernacht aankwamen. Daar verdeelde zich ons reisgezelschap: het grootste gedeelte vertrok met de ‘Xenia’ om na ongeveer 17 uur stoomens Archangel te bereiken; maar wij met ons drieën dames stapten aan wal, met het doel, eenige dagen de gasten te zijn van de monnikken van het Solovetski-Klooster.

Over ons verblijf in dit bedevaartsoord hoop ik een volgenden keer een en ander te vertellen.