De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

Hoofdartikel
Alfred Tennyson.
5 Augustus 1809 - 5 Augustus 1909.

Bij een beschouwing van den dichter Tennyson, wiens honderdste geboortedag zeer zeker niet onopgemerkt zal voorbijgaan - in Engeland zeker niet - maar ook in andere landen door menigeen zal worden herdacht - hebben wij ons te verplaatsen in Engeland, óok in de geschiedenis van dien tijd, omdat Tennyson is een specifiek Engelsch dichter. De natuur van het Engelsche landschap dienen we te kennen, omdat Tennyson buiten die natuur niet in te denken is. Die natuur had hij lief, onmetelijk lief, om die natuur zelve niet zoozeer, zooals dit zich voordoet bij Wordsworth en Keats, maar Tennyson heeft lief die natuur omdat ze voor hem is een niet te overtreffen achtergrond van 't tooneel waarop zijn werken spelen zullen.

En wanneer we denken aan de geschiedenis, dan hebben we ons te verplaatsen in die periode, bekend onder den naam van: Victoria's tijdvak. Die tijd was uitermate onvruchtbaar voor de Engelsche litteratuur.

Deze droeve toestand is niet enkel te verklaren doordien in dien tijd meer en meer het Materialisme de overhand kreeg. Want ook Frankrijk en Duitschland en zelfs Italië klaagden en klagen nog over den steeds feller wordenden invloed van 't Materialisme.

[p. 82]

Maar elk dezer landen bracht ondanks dat, in dien tijd toch uitstekende en blijvende dichters voort. En zelfs Noord-Amerika, het ‘Matter of fact Land’, waar, au fond, de woonplaats werd van 'n sterk geconcentreerd Materialisme bracht dichters voort die hier veel werden vertaald en gelezen.

Onder Victoria's regeering is niet één groot verheffend dichter-talent opgestaan. Wat er was in dien tijd had zijn groei ontvangen in de eerste helft der eeuw. Met het proza stond het niet veel beter in dien tijd. De eigenlijke dichter uit den Victoriaanschen tijd is Alfred Tennyson.

Wanneer het waar is dat wij allen producten zijn van onze omstandigheden, dan is dit zeker niet het minst 't geval bij de dichters. Zoodra zij zich iets bewust worden van hun kleurvolle fantazie, dan ontstaat er in den regel een innige associatie van de omgeving met de beelden der fantazie en gedurende hun geheele leven vaak is een duidelijke weerkaatsing daarop waar te nemen. De kleur van de jeugd-gedichten blijft vaak die hunner latere gedichten. Zulk een verschijnsel zelfs is vrij algemeen. 't Zelfde verschijnsel, bijvoorbeeld, merken wij op bij 't lezen van de ‘Prelude’ van Wordsworth. En zoo bij 't lezen van Tennyson's werk leeft men weer geheel in de mooie omgeving van zijn eerste jeugd. En óok vinden we dit in de gedichten van den oudsten Tennyson, Frederik en in de sonnetten waarmede Charles Tennyson Turner onze litteratuur heeft verrijkt.

Den zes^den Augustus 1809 werd Alfred Tennyson geboren op Somersby, als zoon van George Clayton Tennyson en Elizabeth Tennyson. Op de oude hoeve was het waarlijk niet eenzaam en verlaten. Daar waren een tijd lang Frederik Tennyson, Charles, Alfred, Eduard, Horatio, Arthur, Septimus, Cecilia, Emily, (de verloofde van Hallam) en Matilda Tennyson. Daar klonken wat blijde lach en vaak een twiststem óók langs de vlakten en over de heuvels rond de oude hoeve. De heerlijke omgeving daar vòl schoonheid moèst wel voeden de fantazie dier kinderen!

Aan zijn beide ouders heeft de dichter een voornaam deel ook van zijn karakter-vorming te danken. Zijn vader, Reverend George Cleyton Tennyson, een knap en kundig man, had een bijna spreekwoordelijk geworden goedheid in zich, zou nimmer iemand een haar op het hoofd hebben gekwetst. De dorpsbewoners beschouwden hem als hun meester, niet één die niet hield van den grijzen, ouden man. De dorpsbewoners en hun leven en dat van de familie Tennyson was één. Zij deelden elkanders vreugden en smarten. Zoo is onder de oudste dorpsbewoners bewaard gebleven de herinnering aan de Tennysons. Wel bijna allen die iets nog vertellen kunnen van ondervonden goedheid, van de echte ondeugdstreken van de jongens. En zulk eene herinnering leeft niet enkel voort in Somersby maar ook in Mublethorpe en Skegness of Skeggy, zooals men 't gewoonlijk noemde.

Reverend Tennyson gaf een volkomen vrijheid aan zijn zoons en dit stelde hen in staat fijn te kunnen nagaan en diep te kunnen doordringen in het leven ook van den minderen man, van den boer, van den veldarbeider. En hun leven en doen voelde Alfred diep na. Hoe vaak heeft hij deze onderwerpen niet mooi en diep-gevoeld behandeld! Op het erf en in den omtrek van Somersby ging hij ook met al de wonenden daar vrij en vertrouwelijk om. Alleen wanneer de oude heer gedichten werden voorgelegd dan verdween zijn goedige glimlach. Hij liet zich nooit uit over hun gedichten, zeide 't honderde malen dat daarmede geen geld te verdienen was. In dat opzicht voelde de oude mevrouw haar kinderen meer na in hun gemoedsleven. 't Zijn Charles Tennyson Turner eigene woorden dat zìj het was die hem en zijn broer Alfred steeds had aangemoedigd reeds in hun vroegsten tijd. De oude mevrouw was een kleine, zachte, lieve, oude dame, met donkere oogen en donker haar. Ze was meestal ziekelijk, maar alle kinderen waren dol op hun moeder. Zulk een liefde ook, als Tennyson had voor zijn moeder, zulk eene liefde zal men vinden bij weinig mannen.

Zooals reeds gezegd, de omgeving heeft Tennyson geheel gevormd. Niets ontging aan zijn fijn-opmerkende blik. ‘His poet's ear was as “practised” as a blind man's touch’, en waarlijk ook trof hem 't kleinste rondom. Daar was de kerk in Somersby, ‘The Bag, Enderby Church.’ 't Type van 't kerkje op het Engelsche platte land, het idyllische kerkje met den vasten vierkanten toren met klimop begroeid, tusschen groen verscholen. Dat kerkje had reeds vroeg groeten indruk gemaakt op Alfred. Daarin en in vele kerken van den omtrek, leefden nog voort de riddertijden met hun eigenaardige bekoring en mystiek. 't Lieve, vrien-

[p. 83]

delijke kerkje in 't geboomte met de rust die ons fluistert dat daar in de ruimte der tijden vaste oogenblikken zijn dat er een vrome schaar van menschen komt om er te bidden en God te loven. Het zien is zien dat het de menschen wacht in majestueuze rust, die half droomend gaat over de velden en de andere helft is de massieve rust van den steen-kolossus. Welk een diepen naklank in de ooren van den dichter had niet het klokgelui, de zilveren-heldere klank: wanneer ‘the old bell tolled, it said and says; ‘Saintly Margaret, pray for us.’ De oude torenwachter had U nog véèl kunnen vertellen van den dichter. ‘More things are wrought by prayer than this world dreams off.’, had hij U gezegd, maar dat in ons kerkje zou worden gedoopt zulk een dichter die van de geheele natie worden zou...

En dan hebben de bloemen en 't geboomte en de zon - volle stille natuur vol rust, waarin als in een sprookje lag de woning van Tennyson's jeugd - meegewerkt om van Tennyson te maken wat hij later is geworden. Hij koesterde een groote liefde voor bloemen. 't Was een waar genot voor hem 't veld in te gaan om ze te plukken, de bloemen vol geuren tusschen de jongontloken blaadjes. En op de weiden in zonne-blijheid en bloemenpracht, wanneer de meisjes er waren, die lieve verschijningen, wanneer even het zacht-rose van den onderrok zich zien liet wanneer zij dartel holden door het hooge gras... (Maud!).

Tennyson was reeds vroeg een zeer geliefde figuur in de gezelschappen, vóóral in de dames-wereld. En dit komt doordien Tennyson zoo'n zeldzaam aanpassingsvermogen bezat dat van zóóveel belang is tusschen den dichter en het publiek omdat het zoo'n wisselwerkend begrijpen doet ontstaan. Reeds jong trok de jonge dichter de meisjes aan - menig jong meisje dat in eenzame maannachten bittere tranen schreidde aan den jongen man - menig meisje dat in tijdelijke wanhoop meende te willen sterven voor den dichter. Daar waren er in de dorpen van den omtrek die gaarne een uur omwandelden om hem even te kunnen tegen komen. Hij scheen dan ook onweerstaanbaar verleidelijk en bekoorlijk. Juist door 't origineele, 't eenvoudige in zijn wezen en voordoen. 't Liet hem onverschillig hoe hij gekleed was, hoe hij er uit zag, of wel zijn haar in onberispelijke scheiding was gekamd. En wat hem in de gezelschappen zóó boven anderen bekoorlijk maakte was dat hij zoo geheel anders was dan de anderen, èn door zijn kleeding èn door zijn voordoen - het vrije, het ongedwongene, waardoor hij boven het gewone bal- en avond-partij-type uitstak en een biezondere charme had. Hij was ook een hartstochtelijk liefhebber van dansen, maar karakteristiek voor zijn gemoedsleven zijn zijn eigen woorden daaromtrent: ‘I remember that sometimes in the midst of the dance, a great and sudden sadness would come over me, and I would leave the dance and wander away beneath the stars or sit on gloomily and abstractedly below stairs. I used to wonder then, what strange demon it was, that drove me forth and took all the pleasure from my blood, and made me such a churlish currundgeon. I now know what it was. It was gout.’

De jonge dichter speelde in zijn jonge jaren wat met de liefde! Er was eens een bal geweest en Alfred had met twee meisjes, Sophy Rawnsley en Rosa Baring, menigen dans gemaakt. Maar, door welke omstandigheid ook, aan Tennyson waren minder vriendelijke woorden ontvallen. Korten tijd daarop ontvingen beide meisjes ieder van hem een gedicht in vleiende bewoordingen zoodat het den indruk maakte dat zijn hart voor ieder van hen warm klopte. (‘To Sophy’ en ‘To Rosa,’ 1836). 't Was enkel jammer dat de beide meisjes vriendinnen waren!

Wanneer we den jongen Alfred volgen van de bloemen-rijke velden om Sommersby in de dorre verre uitgebreide velden der wetenschap in de studenten omgeving, dan zien we dat hij te sterk het individueele in zich draagt dan dat het nieuwe leven hem zou beheerschen of verslinden kunnen.

Niet vóór 1837 verliet hij Sommersby. En de Universiteit zeide hij vaarwel zonder een graad te halen. In 1850 werd hij, als opvolger van Wordsworth, Poeta Laureatus. De gedichten door hem in die hoedanigheid gemaakt zijn niet hoog-dichterlijk. Zijn plaats als Poeta Laureatus is niet meer dan een eervolle sinekure. Van waarde enkel zijn: op den 3^den Februari 1852 en zijn verheerlijking van de dappere ruiterij bij Balaklava (Krimoorlog). Hij is de Engelsche dichter die de hoogste, zelfs soms ongelooflijk hooge, honoraria voor zijn werken ontving, hooger nog dan Byron vóór hem. Na den dood van zijn vrouw, Emily Selwood, de zachte teedere vrouw die 't ideaal der vrouw wel haast nabij

[p. 84]

kwam, een vrouw die Wordsworth beschrijft als:

‘Bright.

With something of an angel light.’

ging Tennyson's leven geleidelijk in eenzame rust stil verder. Bij de laatste en nieuwe uitgave van zijn volledig werk, de ‘Eversley uitgave’ is aan het einde van 't laatste deel opgenomen de laatste uiting van zijn dichter-ziel: ‘Crossing the Bar’ waarin hij 't naderen van den dood schijnt te hebben vóórvoeld. Dit gedicht, getoonzet, is bij zijn begraving in 1892 in de Westminster-Abdy uitgevoerd.

Over het werk van Alfred Tennyson is veel te zeggen, want groot is zijn arbeid geweest. Ook de kritiek deed verschillende uitspraak. Wat echter 't algemeene kenmerk is van zijn werk, is de hoog-beschaafde levensidée die zich in eene zuivere taal door al zijn werk heeft heengedrongen en die hem naar voren doet plaatsen in de rij van zijn tijdgenooten als, R. Browning, Swinburn, Rossetti, Morris. Zulk een verscheidenheid in vorm is door weinig tijdgenooten van hem ook tentoongespreid. En evenmin zulk een rijkdom van gedachten en gevoelens. Want 't is bijna niet te gelooven dat de schrijver van de ‘Morte d' Arthur en van ‘Ulysses’, tevens is de schrijver van de ‘Northern Farmer’ en van een lyriek als in ‘Tears, idle Tears.’ Dat de dichter van ‘Locksley Hall’ zooals hij eens is genoemd tevens is een der eerste humoristen in de Engelsche litteratuur. Die in zich heeft een humor die diep-menschelijk is, zooals in: ‘The Northern Farmer’; geen humor die een satire wordt of karikatuur, maar die hem, schoon ze in geringe hoeveelheid slechts in zijn werk voorkomt, plaatst in een zelfde klasse als de humor van Cervantes, Shakespeare, Sterne en de schepper van Sir Roger de Coverley toebehoort.

Alfred Tennyson is geweest voor 't laatst der negentiende eeuw wat Shelley is geweest in 't eerste deel der eeuw. Vooral wat hier betreft de welluidendheid der taal, de zachtheid en teederheid van lyrische uitdrukking en ten deele ook de echt-poëtische fantazie. Toch, zooals de tijdsomstandigheden waren in dat deel van zijn leven waarin zijn dichtertalent tot de grootste en rijpste uiting had moeten komen, heeft hij niet gegeven wat enkele van zijn gedichten hadden doen verwachten van hem. Tennyson bleef echter de fijn-beschaafde dichter, stortte zich niet in 't volle, wilde, broeiende menschen-leven. Hij zonderde zich veelal af op Wright, wat voor een dichter niet wenschelijk is, vooral niet waar 't hier geldt een dichter in de natie van een der grootste volkeren der aarde.

Op enkele plaatsen na in zijn drama's heeft Tennyson nooit een regel proza laten drukken. Zijn vers-behandeling is die van een pijnlijk nauwkeurig afwegend en zich zelf beheerschend kunstenaar. Schoonere blank-verzen dan die in ‘Godiva’ en in de ‘Morte d'Arthur’ zijn in de negentiende eeuw bezwaarlijk geschreven in de Engelsche litteratuur.

Nog vóór hij Cambridge verliet verscheen in 1830 ‘Poems Chiefly lyrical’ een bundel die vrijwel onopgemerkt voorbijging. Een tweede bundel ‘Poems’ in 1833 en een latere in 1842 gaven hem den roem die tot in zijn zeventigste jaar stijgende bleef. Echter na het verschijnen van zijn drama: Queen Mary, begon de ster van zijn talent te dalen. (1875.) Hij was geen grijsaard die nog rijkdom aan schoonheid geven kon zooals Victor Hugo dit deed. De derde bundel van 1842 hield in ‘Locksley Hall’, ‘Lady Clara Vere de Vere’, ‘Morte d'Arthur’ en vóór alles ‘Godiva’, misschien een van de mooiste, kleinere, poëtische vertellingen van Tennyson.

Ook in het zuiver lyrische heeft Tennyson veel en mooi gezongen. De versregels volgen elkander op als vallende bloesems in zachten zomerwind. Een fijnheid van aandoening die iedere menschenziel zal trillen doen. (Cradle song; Break, break, break.) Een biezonder talent legt hij ook bloot in de kortere dichterlijke vertellingen als Enoch Arden. In zijn langere epische gedichten wordt hij vaak bedenkelijk langdradig en de draad der vertellingen fladdert ten slotte in den wind. (Maud-The Princess!).

Tennyson scheen weer de studie der romantiek met ernst te hebben opgenomen - getuige zijn: ‘the Idylls of the King’ - ook in zijn ‘Poems’ had hij reeds vaak motieven uit de Arthur-sage opgenomen. Die nieuwe studie was dan ook vrij algemeen in die dagen. De graal-sage werd door velen weer nagespoord en verwerkt in verschillende kunst-producten. Men denke hoe later Wagner weer opnieuw daaruit zijn motieven heeft gehaald voor zijn overgankelijke opera's.

Enoch Arden, Idylls of the king - In Memoriam - Maud, zijn de meest bekende - dan ook de meest gelezen producten van den dichter. Minder bekend - echter in

[p. 85]

waarde zeer zeker gelijk staande in die van genoemde werken is, Rizpah’ - waarin Tennyson wel 't hoogste heeft bereikt in de dichterlijke behandeling van de breedste stroomingen in 't menschelijk leven. De heldin is een Engelsche boerin uit de vorige eeuw, wiens zoon is opgehangen. Het motief is identiek met dat van de fraaie geschiedenis uit den Bijbel. Onmogelijk kan men bij het lezen onderdrukken een onstuimige bewondering voor het genie dat zulk eene figuur in het dramatische leven wist te scheppen.

In Memoriam is, au fond, een minder gelukkige uiting geweest. Ontegenzeggelijk zit in 't gedicht - (samengesteld uit 129 gedichten) veel waarheid en wijsheid - het zuiver-poëtische echter is er gering in. Een doodenzang van 129 gedichten moet ook wel op den duur vermoeiend werken.

Hoe minder men zegt van Tennysons drama's hoe beter. Toch - niet ontmoedigd door den totalen val van zijn theaterwerken - deed hij in de laatste 20 jaren van zijn leven nog enkele drama's 't licht zien. ‘Queen Mary’ en ‘Harald’ zijn wel de voornaamsten. Daarin is niets van zijn anders zoo kunstvollen versbouw - daarbij nog een volkomen gebrek aan actie en taal-bekoring. Twee kleinere drama's: ‘The Cup’ en ‘The Falcon’ opgevoerd in 1881 en '82 hadden even weinig succes. Op sommige plaatsen wordt men wel getroffen door een schoonheid van taal en verbeelding, maar ook hier is handeling volkomen afwezig.

JOHAN KONING.

Rijswijk (Z.H.)