De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten, of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus niet verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschapkring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nommers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Redactrice.

P.S. Het spreekt van zelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers die in de corr: rubriek thuishooren.

C. de M. - (geeft geen pseudoniem aan), vraagt naar aanleiding van No. 50 van de Holl. Lelie (afgeloopen jaargang):

‘Gelooft U heusch, dat een streng geloovige opvoeding bewaart voor verleiding op zedelijk gebied?’

In zóó algemeenen zin als deze vraag is gesteld, kan ik daarop natuurlijk niet antwoorden met een beslist: ja, want dan zou daaruit volgen, dat iedereen, die streng geloovig is opgevoed, 'n zedelijk mensch blijft later. En de droeve werkelijkheid is dáár om het tegendeel te bewijzen. Wel echter geloof ik zeer zeker, dat iemand die wordt opgevoed, hetzij als protestant, hetzij als Roomsch-katholiek, in beslist geloovigen zin, daaraan ontleent een steun voor zijn inwendig-ik, dien de meeste menschen nu eenmaal behoeven om te kunnen blijven staan. Men moet al een heel superieur karakter hebben om uit eigen kracht goed te zijn; verreweg de meerderheid van het menschdom is niet anders in staat tot plichtsbetrachting, dan door de gedachte dat zijn godsdienst hem dat voorschrijft.

- Juist op zedelijk gebied wordt in de laatste jaren ontzettend geklaagd, door alle opvoeders en onderwijzers, over de aan het licht komende staaltjes van gemeenheid op sexueel gebied tusschen nog heel jonge kinderen. Ik voor mij ben overtuigd, dat de hedendaagsche godsdienstlooze opvoeding daartoe heel veel bijdraagt. -

Dat de menschen vroeger even slecht waren als tegenwoordig op zedelijk gebied - zooals C. de M. verder beweert - kan ik haar dan ook geenzins toegeven. Integendeel, er heerschte toen een veel minder verfijnde onzedelijkheid achter de schermen, dan juist in onze dagen.

C. de M. schrijft verder:

Hoe meer ik de wereld rondzie, en hoe meer karakters van menschen met verschillende godsdienstige opvattingen ik leer kennen, en hun handel en wandel naga, hoe meer ik tot de conclusie kom, dat de z.g. godsdienst met het goed-mensch-zijn, met het zedelijk leven, niets te maken heeft.

Tegen een zoo beslist uitgesproken meening wensch ik niet op te komen. Hier is een verschil van overtuiging, die zich niet overbruggen laat door vruchtelooze discussie. Wanneer C. de M. deze ondervinding opdeed, des te beter voor haar zou ik zeggen. De mijne is geheel anders.

Ten slotte dank ik haar vriendelijk voor haar goede wenschen en vriendelijk slot. -

[p. 62]

Martinia. - Deze brief handelt over de dienstboden-misère, waarover ik reeds herhaaldelijk schreef in de Lelie, om er op te wijzen, hoezeer m.i. de schuld van deze niet te ontkennen moeilijkheid ligt bij de hedendaagsche toestanden, in het leven geroepen door den niet te verwezenlijken eisch, dat iedereen hetzelfde moet doen, en hetzelfde moet zijn in de wereld, tengevolge waarvan zij, die er vroeger een eer instelden dienstbode te worden en in een deftige familie te worden opgenomen als zoodanig, zich nu veel voornamer vinden wanneer ze desnoods fabrieksmeid, of weet ik wat, maar daardoor ‘haar eigen baas’ zijn. - De schuld ligt m.i. in de eerste plaats bij degenen, die deze dwaze denkbeelden zaaiden, en die er nu de vruchten van moeten plukken, doordien zij-zelf geen dienstboden meer kunnen krijgen; maar mede-slachtoffers zijn natuurlijk met-een die velen, die mede moeten lijden onder dezen hedendaagschen dienstbodennood zonder er zelf schuld aan te hebben dat het zoover kwam. Ik-persoonlijk ben het geheel eens met hen die zeggen: Leer U zonder dienstboden redden. Indien ik dochters had zou ik haar zoo opvoeden, dat zij, geheel en al onafhankelijk van dienstbare hulp, zouden kunnen trouwen, in staat om alle huiselijke bezigheden zelve te verrichten. Als men dat alles werkelijk goed verstaat, is het ook lang niet zoo inspannend en tijdroovend, dan wanneer men het maar te hooi en te gras doet. Zie maar eens hoeveel een meid-alleen, dikwijls bijna nog een kind, op één dag klaar krijgt, of ook een flinke werkvrouw. Daarenboven zou op die wijze aan de werk-behoefte, die zoovele volwassen meisjes drijft het huis uit, en tot nuttigheid en kunstgedoe en studie, worden voldaan op een natuurlijke wijze, en, indien de ouders zoo verstandig waren dan de dochters voor die in het huishouden verleende diensten van strijken, koken, wasschen, enz., behoorlijk en naar vastgestelde regels te betalen, dan zouden deze zich daardoor ook bevredigd voelen in het rechtmatig bewustzijn hun brood evenzoo goed te verdienen als hunne broers. Zoo ergens, dan zie ik voor mij dáár alleen de oplossing van de brandende questie: Wat moeten onze volwassen dochters beginnen? Hoe houden wij haar wezenlijk nuttig bezig? Hoe maken wij haar geschikt tot den levens-strijd? -

Martinia's brief handelt verder over het noodzakelijke van tucht voor een kind. Zij verheugt er zich om die reden over, dat haar kleine jongen naar school gaat. Ik ben dat volkomen met haar eens. Zeer zeker heeft een kind die tucht heel noodig. Maar, aan den anderen kant, met de school komt daardoor tusschen het kind en de ouders het éérste vreemde element. En al geef ik gaarne toe, dat dit noodzakelijk en nuttig is, ik vind het toch voor de ouders-zelf een bitter oogenblik, dat, waarop die vreemde treedt tusschen hen en hun kind. In Carl Ewald's: Mijn kleine Jongen, dat eindigt met het voor 't eerst naar school gaan, is dit meesterlijk beschreven. - Heel mooi vind ik de wijze waarop Martinia haar nieuwe verhouding tot haar schoolgaand jongetje straks zich denkt:

Hij zal met zijn nieuwe indrukken, die op hem af zullen stormen, bij moeder komen, er opgewonden van vertellen, en samen zullen we bepraten al het nieuwe, dat zijn zieltje in beroering zal brengen.

Zie, ik wenschte dat elke moeder deze woorden las en ter harte nam. Helaas, hoevelen ken ik er, die vinden dat met de school alle verantwoording af is van haar-zelve, die het kind door de meid of de bonne laten halen, en deze, dikwijls volslagen onontwikkelde personen dan goed-genoeg achten de kinder-vragen te beantwoorden, omdat zij, de moeders, ‘geen tijd’ hebben.

Martinia wijst in haar brief op het taktlooze van vele menschen, die pronken met hunne mooie en gezonde kinderen tegen hen die zelf kinderloos zijn, of het groote levensleed moeten dragen van een achterlijk en misdeeld schepseltje het leven te hebben gegeven. Niets is meer waar dan dat, want het frappeert mij gedurig, hoe weinig takt de meéste menschen hebben op allerlei gebied, maar speciaal óók op dat door Martinia bedoelde. - Martinia schrijft mij een en ander naar aanleiding van haar vriendelijk aanbod mij het portretje van haar jongetje te zenden. Natuurlijk wil ik dat heel graag ontvangen. Zij heeft echter gelijk, dat juist ongetrouwde vrouwen in dat opzicht zoo heel dikwijls taktloos worden behandeld door moeders. Het behoort er nu eenmaal bij, bij de huichelarij van het ongetrouwde-vrouw bestaan, dat deze moet doen, alsof zij in hààr staat zich volmaakt gelukkig voelt, en daardoor is het wreede misbruik in de wereld geslopen, dat heel veel moeders hare ongehuwd-gebleven vriendinnen voortdurend kwellen, durf ik wel zeggen, door haar te laten voelen háár gemis, in een voortdurend ophemelen tegen hen van het genot een kind te hebben, van het niet te beschrijven geluk van het moeder-zijn-etc.

Martinia maakt verder zeer terecht zulke getrouwde vrouwen belachelijk, die zoo graag jegens hare vriendinnen pronken op geheimzinnige wijze over ‘het huwelijk.’ - Ik heb dat in het indertijd door mij hier besproken boek Julie Slot, dezen winter uitgekomen, (auteur Ru Beguin,) bijzonder goed beschreven gevonden in het eerste hoofdstuk, dat letterkundig behoort tot de bestgeschrevene bladzijden van het verhaal. De schrijver laat bij een zoo-even gehuwd vrouwtje hare nog niet gehuwde vriendinnen op visite komen, en, in het dan volgend gesprek, voert hij de gehuwde in op juist die wijze, die Martinia met recht zoo belachelijk vindt, en die ook mij altijd komiek-kinderachtig aandoet. -

Martinia gelooft ‘dat een man, die in zijn huwelijk een veeleischend echtgenoot zal zijn, juist op zinnelijk gebied, in zijn verloving zijn waren aard op den duur ook niet zal kunnen verloochenen.’ -

Dit ben ik niet geheel en al met haar eens. De meeste engagementen duren niet lang genoeg om elkaar door en door te leeren kennen, want, zelfs al kan men niet zoo heel spoedig trouwen, om b.v. finantieele redenen, dan toch zijn de verloofden slechts nu en dan te samen, en heeft de man daardoor evengoed gelegenheid zijn waren aard te verbergen, als het meisje harerzijds dit kan doen. Ik voor mij geloof: wanneer men zich niet oprecht wil geven, uit oprechte liefde, dan kan men zich altijd wel tegenover elkaar verbergen, en van den mooisten kant voordoen, zelfs in een langdurig engagement. Indien dat niet zoo ware, dan zouden er niet zoovele desillusies zijn na het huwelijk. Hoevele elegant-

[p. 63]

gekleede vrouwen toonen zich, eenmaal getrouwd, in den huiselijken kring slordig en onverschillig, hoevele lieve glimlachjes, voor den verloofde bestemd, veranderen in zure bitse trekken, waarop de echtgenoot wordt onthaald! Maar evenzeer geloof ik, dat óók hij zichzelf kan verbergen, juist naar zijn zinnelijke begeerten ook, zoo lang hij nog niet is getrouwd. Hij kan die immers dan ook nog naar hartelust buiten zijn aanstaande-vrouw om bevredigen. Is zij eenmaal door de wet aan hem verbonden, dan is zij in zijn macht, en behoeft hij niet meer te vragen, maar kan eischen.

- - Ten slotte nog mijn antwoord op een paar tot mij gerichte opmerkingen. Uw ondervinding, dat gij voor die aan dat tijdschrift gezonden bijdrage geen honorarium ontvangen hebt, verwondert mij niets, want dáárdoor alleen bestaan een groot aantal bladen en blaadjes in ons land, dat zij gratis copie krijgen, omdat er altijd een massa schrijvende menschen zijn, die zich graag gedrukt zien, en het dan voor lief nemen, dat zij geen honorarium ontvangen. Het door U ondervondene is dan ook niets bijzonders, maar ik voor mij zou er voor danken aldus te werken. - Zooals ik hierboven reeds schreef, ik wil het portretje heel graag ontvangen, want ik vind het aardig mijn correspondenten, en de kinderen of de dieren, waarover zij schrijven, aldus te leeren kennen. Voor Uw attentie van die briefkaart veel dank. Ik vind dat bijzonder aardig van U. - En natuurlijk hoop ik, dat gij den tijd zult vinden mij nog eens opnieuw van U te laten hooren. Daarmede doet gij mij véél genoegen.

A.N. (geeft geen pseudoniem). - Deze brief handelt over huisbezoek, en de daarbij opgedane ondervindingen. - A.N. schrijft:

‘Wij doen dat ten eerste om op de hoogte te komen van 't werkelijke leven van de armen, en vervolgens om zooveel mogelijk te helpen.’

Zou dit ooit mogelijk zijn? Ik-voor-mij geloof dat zelfs de ervarenste armenbezoekers voortdurend worden bedrogen door de armen, ja dat deze zelfs worden afgericht op huichelarij door deze soort rijkere armenbezoekers. Van daar juist dat ik den stelregel heb maar liefst zooveel mogelijk zonder onderzoek te geven, dan brengt men die menschen ten minste niet in de verzoeking te bedriegen en te liegen. Ook geloof ik, dat er tusschen ons en de waarachtige armoede een klove is zóó groot, dat wij elkaar niet kunnen begrijpen, zelfs met woorden, dat elk onzer woorden en gedachten aan hun oor onverstaan en onbegrepen voorbijgaat. - Heel wáár vind ik wat A.N. schrijft, dat ‘al die commissies voor dit en voor dat veel meer werken voor eigen eer dan om wezenlijk te helpen, zoodat het hun toevertrouwde geld soms zoo heel slecht wordt besteed.’ - - A.N. gelooft dat wij hiernamaals op de een of andere wijze onze straf zullen krijgen voor wat we hier misdreven. Ik voor mij hoop dat met haar, als het zulke gemeene lui betreft als die, waarover zij het tegen mij met name heeft in haar brief, en die ik hier niet kan noemen natuurlijk.

Nu nog even een paar tot mij gerichte opmerkingen. Neen, inderdaad, lieve A.N., over godsdienst willen we nu maar niet voor de zooveelste maal discusseeren; te minder daar gij en ik geen van beiden Roomsch Katholiek zijn. - Zeker, dat onze gemeenschappelijke vrienden op reis waren, wist ik. Zoodra ik terug kom, hoop ik hen weer eens op te zoeken.

Ik hoop dat gij veel satisfactie zult hebben van uw werk, ik feliciteer U met uw flinke levensopvatting, en ik dank U hartelijk voor Uw brief.

J.C.S.M.S. Met de doorzending van Uw brief kan, of liever-gezegd wil ik mij niet belasten. Indien het hoofdartikel door U bedoeld U zoo trof, dan moet gij in de Lelie een paar ingezonden woorden aan de schrijfster richten, met Uw verzoek erin. Het is dan aan háár U te antwoorden,

H. van H. - was zoo vriendelijk mij naar aanleiding mijner dagboekbladen en van de Lelie te schrijven:

Een oogenblik heb ik mij weemoedig gevoeld over dagboekbladen XXVI, over de hatelijkheden van critici, over al de scherpe uitvallen tegen U gericht. - Het is waar wat U zegt, dat die niet met de wereld meesolt, met slijk wordt gegooid, zelfs door invloedrijke letterkundige prullen.

.... Tegelijk ligt m.i. daarin een wenk dat zelfde eenlingen als U, zullen die eensgezind zijn, zich vast moeten aaneensluiten, een bolwerk moeten vormen. Uw gaven en Uw levensrichting en Uw gemoei de menschen op beteren weg te leiden getuigt van groote zielsgaven, van zeldzame schranderheid. Desespereert nimmer. Verwerp wat onnut is. - De groote menschenmassa komt het dierlijke nabij maar ook is het zeker waar, dat de hoogsten en hoogeren door hun karakter en persoonlijkheid en schrijven een macht uitoefenen ten goede, die onberekenbaar is, die velen ten goede leidt.

Daar hij mij aan het slot van dien brief uitnoodigt hem te publiceeren, doe ik dat, althans gedeeltelijk, hem hartelijk dankend voor zijn goede meening over mij, en vooral voor zijn vriendelijkheid, mij zoo hartelijk en geméénd te schrijven. -

Tot hem persoonlijk het volgende, naar aanleiding van zijn tweeden brief van 9 Juli jl. - Ik heb gemeend op bovenstaande wijze het verstandigst te voldoen aan Uw vriendelijke uitnoodiging Uw schrijven publiek te maken. - Hoe hebt gij -, gelijk uit Uw tweede schrijven blijkt - kunnen denken, dat ik ‘boos’ zou zijn om Uw brief? - Gij hebt mij geschreven, naar aanleiding mijner woorden over mij zelve, als zou ik in 't algemeen gezegd hebben, dat elke vrouw slechts ééns liefheeft. Dat zeide ik geenszins. Wel geloof ik, dat gij als man U plaatst op een ander standpunt, waar het liefde geldt, dan dat waarop wij-vrouwen staan. ‘For Love is in man' s life a thing apart; 't Is womans whole existence’ - heeft Byron zeer terecht gezegd.

Maar, mijn persoonlijke levensgeschiedenis heb ik niet vooropgesteld als een algemeen-voorkomend iets bij vrouwen. Integendeel. - Uw oude vriendin, die U dat antwoord gaf over ‘onfatsoenlijk’, vind ik een schrandere, oprechte, en daardoor mij-sympathieke dame, en zeker heeft

[p. 64]

zij gelijk, dat het heel dikwijls zoo is, dat inderdaad een vrouw denkt ‘onfatsoenlijk’ te zijn, als ze zoo iets erkent. Maar gij kent mij toch genoeg uit mijn oprecht schrijven, over al die liefde-onderwerpen juist, om te weten dat ik mij niet stoor aan de gangbare theoriën van wat al of niet op dat punt gezegd mag worden door een vrouw. Ook spreekt gij steeds, als ware ik nog een achttienjarige knop. ‘De mensch kan zijn lente geen tweede maal smaken’ - zong Da Costa, en Schiller: ‘Des Lebens Lenz blüht einmal und nicht wieder’. Voor mij is het al hóóg zomer, zoo niet herfst. -

Maar weet gij, wat ik in U voel, een geestverwant, een eenling, net als ik; b.v. in Uw zinnetje: ‘Het leven interesseert me niets meer; de menschen nog minder; en dit leidt dat men spreekt als of men morgen hier niet meer is, oprecht, ongevoelig voor een anders oordeel!’ - Zie, dat voel ik juist zoo, zoo heel dikwijls. En, als ik dan de menschen om me heen aanzie, die zich allen zoo interesseeren voor ditten en voor datten, voor niettigheden, en voor eerebaantjes, dan heb ik zoo'n gevoel van intense verbazing over hen, zoo iets van heel alleen staan, dat ik mij telkens afvraag: Hoe is het toch mogelijk, zóó te zijn, zóó op te gaan in al die dingen? Ben ik dan zóó anders? Dan doet zulk een ontmoeting als nu die met U mij wezenlijk goed. - Gij hebt die dame gevraagd wat beter is voor een jong-meisje: liefde met een bitteren nasmaak, dan wel nimmer te hebben, of te zijn bemind. - Wel, mijn antwoord is onvoorwaardelijk: het eerste is het gelukkigste. Daarvan ben ik voor mij overtuigd, naar al wat ik opmerkte om me heen bij de van liefde-verstoken-geblevenen. En, hebt gij wel eens gelezen Gösta Berling;? daarin komt een allerliefst gedeelte voor, van een oude juffer, die op haar ouden dag nog leert kennen een hopelooze, eigenlijk belachelijke liefde - en die dáárdoor toch eerst recht ontluikt tot het eigenlijke levensbegrijpen.

Of ik het verkeerd zou vinden als iedereen zoo was als gij, en zoo oprecht zijn meening zeide? Ik zou denken, dat het een veel prettiger en aangenamer wereld dan zou worden. Maar helaas, de meeste menschen hebben niets te zeggen, hebben geen gedachten, goede noch slechte, die zij zouden kunnen vertellen - al wilden ze ook oprecht zijn. - Ik ben blij dat gij-ook het met mij eens zijt, dat wij geleid worden buiten onzen wil om. En dat deze overtuiging iets met ‘bijgeloof’ zou te maken hebben, kan ik evenmin inzien als gij.

Vindt gij heusch kiezers-vee zooveel leelijker uitdrukking dan moderne idioten? Wáár is het verschil? - Ik vind de kiezers-massa waarlijk zulk een ècht stem-vee; dat zich, net als varkens of schapen, laat drijven. - Nu wil ik U ten slotte nog eens heel hartelijk danken voor Uw oprechtheid, en U de verzekering geven, dat ik die ook in het vervolg niet genoeg kan waardeeren. - Die briefkaarten, die gij mij zondt, (in zake het Lintje), die begrijp ik niet geheel? -

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.