De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Hoofdartikel
Tucht.

[D]it kleine woordje van vier letters schijnt zoo algemeen bekend, dat het nauwelijks de moeite waard is, er eens nader bij stil te staan. ‘Tucht’, zegt misschien deze of gene onder de lezers en de lezeressen ‘beteekent orde door dwang’ - ‘Zonder politie geen tucht op straat’, oordeelt een ander. ‘Tucht (wél te verstaan een goede tucht) in de school is een eerste vereischte voor goede resultaten in zijn onderwijs’, luidt een opvoedkundige regel. Met die uitspraken ben ik het eens, maar, wou ik vragen: ‘Is men het altijd wel eens over de middelen, waarvan de tucht zich bedient, om die orde te verkrijgen en te handhaven op straat, in de school, in 't huisgezin?

Bij het simpele woord tucht komen bij de meesten onaangename gewaarwordingen op: Onwillekeurig denken ze daarbij aan kastijding of straffen althans, aan tuchtroede, tuchthuis, tuchtschool, begrippen, die niet zoover van bovengenoemde omschrijving liggen: orde door dwang. Nu moet de politie, de onderwijzer, de huisvader weleens zijn toevlucht nemen tot die strenge middelen tegenover lastige individuen, wil hij zijn gezag bewaren.

Een afkeuring, berisping, vermaning zijn echter ook tuchtmiddelen. Wie zijn kind thuis laat, omdat het erg ondeugend is ge-

[p. 770]

weest, terwijl de broertjes en zusjes op visite gaan, straft het en wil het door dezen tucht er voor behoeden, dat een booze neiging, een leelijke gewoonte wordt: Een jongen, die graag in 't bijzijn van vreemden zich in 't gesprek mengt, en al dikwijls onder vier oogen daarover onderhouden werd, mag wel eens door den vader in 't gezelschap van de gasten op zijn nummer worden gezet. Dat is ook een tuchtmiddel, en het doet den ongehoorzamen jongeling soms meer pijn, dan een goed pak slaag. De tucht er onder houden is dus niet hetzelfde als tuchtigen. Het sluit in vele gevallen zelfs het denkbeeld straffen geheel en al uit: Zijn er niet moeders, die bijna nooit straffen, onderwijzers, die het straffen tot een uitzondering maken, veldwachters, die een medaille voor tien-jarige getrouwe plichtsvervulling hebben ontvangen en maar zelden een procesverbaal behoefden op te maken wegens burengerucht, dronkenschap of verzet tegen de bevoegde macht? Vraagt men, hoe dat mogelijk is? Door den tact, waarmee ze met hun kinderen, hun leerlingen, hun dorpsgenooten omgaan. De moeder kent de eigenaardigheden van haar jongens en meisjes en weet met welke tuchtmiddelen ze de leelijke gewoonten van den een zal bestrijden, als ze behalve een lieve moeder ook een verstandige moeder is, met de aangeboren gave tot opvoeden. Maar ze let dan niet enkel op de slechte eigenschappen van haar kroost, hun snoepzucht, pronkzieke natuur, hun vergeetachtigheid, hun neiging tot jokken, tegenspreken, overdrijven. Ze zoekt de goede kiemen ook door den veredelenden invloed van haar persoonlijkheid tot een krachtige ontwikkeling te brengen: reinheid, waarheidsliefde, hulpvaardigheid, spaarzaamheid, eenvoud, vriendelijkheid jegens huisgenooten e.a. Den ijver van het meisje, dat graag wat brei- en naaiwerk verricht of dagelijks na de schooluren in de huishouding behulpzaam is, moedigt zij aan door een belooning. Den jongen, die voor Oom in de lange winteravonden een vogelkooi knutselt als verjaringsgeschenk, belooft ze een mannetjes-kanarie te willen koopen, als de kooi klaar is. Den lust tot lezen wakkert ze aan, door in te teekenen op een kindertijdschrift. In de brieven aan de familie mag nu deze, dan die eens een lettertje schrijven, mits het proefblad, dat eerst gemaakt wordt, er netjes uitziet, zonder doorhalingen of inktvlekken.

Ook deze middelen bevorderen de tucht, de tucht in het huisgezin, waarvan dikwijls niet veel goeds gezegd wordt: En waarin bestaan ze: in straffen, dreigen, berispen? - Neen, in tegendeel: 't zijn de tuchtmid-middelen van de alleraangenaamste soort: belooning, belofte, lectuur, zelfwerkzaamheid, gezelligheid in den huiselijken kring.

Tucht heeft dus een veel ruimer beteekenis, dan men gewoonlijk aanneemt: Zij wil niet enkel de orde beheerschen, zij wil opvoeden tegelijk, de beschaving in de maatschappij bevorderen, het peil der zedelijkheid door den godsdienst verhoogen, in den leerling de gebreken vroeg bestrijden en den zin voor waarheid, rechtvaardigheid, voor al wat goed en edel en schoon is aankweeken door de school.

De Nederlanders van onzen tijd hebben weinig op met de tucht, die hervormingen beoogt in 't maatschappelijke leven en de huiselijke opvoeding, die christelijke en maatschappelijke deugden wil aankweeken door het onderwijs. Ze vreezen, dat hun traditioneele vrijheid daardoor in de klem komt, en ze zich moeten plooien naar wetten, instellingen en gebruiken, die indruischen tegen hun persoonlijk gevoelen. -

De tuchtroede, waarmee Napoleon de landgenooten kastijdde door kabinetsorders en politiemaatregelen, heeft kwaad bloed gezet.

Toen in 1813 het uur der vrijheid sloeg, volgde de reactie. De natie herademde, en meer en meer kwam aan het licht, dat het oud-Germaansche bloed zich in de afstammelingen niet verloochende: Men werd niet alleen afkeerig van dwang, men maakte front, tegen alle wetten, die de persoonlijke vrijheid van den Nederlander aan banden legden (Nation. Militie; drankwet; leerplichtwet; loterijwet, de wet op de zondagsrust). - Men vroeg en vraagt zich niet af, of deze ontwerpen niet noodig en heilzaam waren voor Staat en Maatschappij? Men keurt ze eenvoudig af, omdat ze de Nederlanders opgelegd werden en met de traditie, het heilig huisje onzer Natie, is gebroken. En wat doet men, nu er eenmaal ‘gehoorzaamheid aan de Wet’ wordt gevorderd: Men ontduikt haar op alle mogelijke manieren of: overtreedt ze heimelijk, dikwijls opzettelijk, een enkele maal onwetend. Een rekening boven 10 gld. voldoet men met ‘Vereffend.’ Door kunstmatige middelen tracht men tijdelijke gebreken aan 't lichaam toetevoegen, die de kans verhoogen, tot vrijstelling van den dienstplicht. Het aantal veroordeelingen

[p. 771]

wegens politieovertredingen groeit jaarlijks aan. Na de Loterijwet, waarbij alle hasardspelen en étalagetafels en particuliere loterijen in den ban werden gedaan, gingen de vernuftige kastelein en de hartstochtelijke spelers een zijweg zoeken, waar de politie geen vat op hen had, of ze stichten een club onderling, waarin ze hun speelwoede naar hartelust konden botvieren.

Het is een karaktertrek van alle Nederlanders dat ze weinig eerbied hebben voor Staatsinstellingen en gemeenteverordeningen. Waarom? Omdat ze onverschillig, neen afkeerig zijn voor alles wat naar tucht ruikt.

Maar zonder tucht is geen Staat denkbaar, kan geen Gemeente worden bestuurd.

Polen, het ongelukkige land, dat onder drie mogendheden werd verdeeld, heeft het tot eigen schade ondervonden.

Portugal gaf er kortgeleden nog de bewijzen van.

Zonder tucht is ook de heele zedeleer veroordeeld. Onder de leus ‘Voor de arbeiderspartij’ begint Domela Nieuwenhuis' aanhang de grofste buitensporigheden, die de rust van gewest en stad bedreigden. Krasse moties en de theorie van 't communistisch grondbezit zaaiden ontevredenheid onder de mingegoeden, doodden het gevoel voor werkelijke humaniteit en wakkerden den klassenstrijd aan.

Er is een andere tucht, die sinds een tiental jaren in de gelederen der democraten heeft post gevat: Een socialisme, dat langs den weg der evolutie en zonder dwang, de economische toestanden tracht te verbeteren, die arbeidsbeurzen in 't leven riep, de ongevallenwet tot stand bracht, voor Staatspensionneering bij ouderdom en invaliditeit pleit.

Het is een socialisme, dat het volk zoekt op te heffen, te ontwikkelen en te leiden. Het bedient zich van een tucht die geen tweedracht sticht en niemands maatschappelijke belangen in 't oogloopend benadeeld.

Terwijl de tucht van den volksleider socialist tot verzet aanspoort en de zedeleer in den hoek drukt, wil de man van de evolutie een kalme oplossing en het peil der zedelijkheid verhoogen.

Van predikanten en priesters kan ook een goede, helaas eveneens een slechte tucht uitgaan. Er was een tijd, dat onze Hervormde Kerk een eenheid kende, die de ware belijders zoo graag terug wenschten: Thans is diezelfde Kerk verscheurd in meer richtingen dan het landprovinciën telt: Er heerscht op 't gebied van den godsdienst tuchteloosheid. Aan wien de schuld? Aan de predikanten. Ze scheppen kringen, naar eigen opvatting geconstrueerd. Waarin 't verschil in opvatting van A, B en C. echter bestaat, dat begrijpen hun belijders niet altijd: Ze volgen, omdat de leeraars het willen, door hun tucht dus, hun gezag. Wie zich niet door die tucht willen laten leiden - en zoo zijn er duizende hier te lande - noemen zich vrijzinnig. Het is al weer de diepe afkeer van allen dwang, die vele vrijzinnigen tot den stap bracht, met allen godsdienst te breken. Kan echter een maatschappij zonder godsdienst bestaan? De groote menigte zou zonder den invloed van den godsdienst zijn medemensch gebrek kunnen laten lijden, zijn macht misbruiken, zijn geweten het zwijgen opleggen, als hij iets kwaads in den zin had, en honderdmaal vaker dan thans zijn eens gedane belofte verbreken...

Ik heb nog eerbied voor die evangeliedienaars, die noch aan den eenen, noch aan den anderen kant richtingen en secten veroordeelen, maar tot verbroedering en aaneensluiting opwekken, het ‘Ken u zelven’ en ‘doe wat gij wilt, dat anderen u zullen doen tot de hoeksteenen hunner geloofsbelijdenis maken. Wel hun, die herders der gemeente en leeraars der jeugd, die het geweten wakker roepen, waar het dreigt in te dommelen, die de menschen herinneren aan hun plichten jegens hun huisgezin, jegens de maatschappij, jegens het vaderland en, - in de eerste plaats jegens God. - Wel hun, die de beschaving bevorderen en de zedelijkheid door de kerkelijke tucht handhaven.

Er is helaas een uitwas van deze tucht, die men dweperij noemt, en in plaats van gezonde kiemen - distels zaait en tweedracht oogst, onder de vrijzinnige secten zoowel als onder de strenge calvinisten. Deze tucht - waaronder de Nederlander zich te veel aan banden voelt gelegd - moet op den duur uitloopen op onverschilligheid of een godsdienst zonder tucht.

Een te strenge tucht bederft den goeden geest in de Kerkelijke Gemeente.

Een te halsstarrig, eigengerechtig leermeester, brengt een verkeerden geest onder de leerlingen zijner klasse. Een gezonde tucht bevordert de opmerkzaamheid en maakt het onderwijs vruchtbaar. Ze kweekt jonge menschen met een loffelijke wilskracht en leert ze vroegtijdig gehoorzamen aan machten, die boven hem zijn gesteld, gewend ze aan orde, netheid, en onderlinge afhankelijkheid.

[p. 772]

Waar de tucht echter in tirannie ontaardt daar ontstaat bij de leerlingen een gehoorzaamheid uit machtsverschil. Ze luisteren gedwongen, maar hun hersens werken niet, ze doen willoos, wat hun is opgelegd. Eenmaal aan de tuchtroede ontgroeid, ontpopt zich in hen een karakter, dat als een wangestalte onder de menschen verschijnt, onbuigbaar voor wat wet of wil of macht ook. Hartstochten, die gedurende de schooljaren onderdrukt, maar niet verbannen werden, breken nu los, en voeren den jongen misdadiger (en zoovelen met hem) ten verderve. Zonder tucht geen karakter, maar een tucht die men handhaaft met ruw geweld, met plak en roede, kweekt eveneens barbaren.

Met de opvoeding in het huisgezin komt men dikwijls door een verkeerde tucht ook tot heel andere resultaten dan men had verwacht:

Daar is een moeder, die den vrede onder haar jongens en meisjes wil bewaren, door telkens maar toe te geven aan de luimen van haar kroost. De school werkt gelukkig reageerend: wat onverdraaglijke schepsels zouden er anders straks uit groeien, schepsels, die het commandeeren zoo in 't bloed zit, dat ze zich gekrenkt gevoelen, als de maatschappij hun wenschen niet op staanden voet inwilligt.

Daar is een vader, die zijn kind onbarmhartig kastijdt voor 't kleinste vergrijp: Als jongen 8, 9 à 10 jaar buigt hij zijn rug gewillig onder de roede: Maar op twaalfjarigen leeftijd en ouder heeft hij genoeg van al die lichaamsstraffen: de liefde voor zijn vader is veranderd in wrok: het gevoel voor bloedverwantschap gedood. Hij zoekt andere kringen, dan die van het huisgezin, plaatsen waar hij zijn lusten kan botvieren, zonder vrees voor straf. Straks verlaat hij het huis met zijn pijnlijke herinneringen en zoekt het genot, dat hij al zoo lang heeft ontbeerd. Helaas! misschien keert hij nog eenmaal als de verloren zoon naar zijn moeder terug, zoo hij - ten einde raad - ten minste de hand niet aan zich zelven slaat.

De tucht, we zagen het, spreekt in alle kringen een woordje mee, en waar men niet naar haar wil luisteren, of haar wil doen ontaarden in wat zij niet is, daar wreekt ze zich, brengt de staatsmachine in de war, en den godsdienst, de school of het huisgezin op een dwaalspoor.

Het schijnt in de laatste jaren met de gezonde tucht al treurig gesteld, zoo treurig, dat men het noodig achtte een tuchtbond op te richten, die de eens zoo gevierde bescheidenheid van den Nederlandschen staatsburger en maatschappelijken burger tracht terug te winnen. Helaas, ik vrees dat deze bond een illusie in haar werkprogram schrijft, waarvan men graag spreekt, maar wier verwezenlijking me niet waarschijnlijk voorkomt.

De bescheidenheid van vroeger is met de Fransche revolutie begonnen te verdwijnen.

De “vrijheid, gelijkheid” heeft de broederschap al gauw losgelaten, en het eigen-belang werd als dritte im Bunde’ opgenomen.

Dat egoisme van onze dagen is de kanker der samenleving geworden. In alle rangen woekert het voort, en afgunst aan de eene zijde, kleinzielige aanbidding van den ‘Mammon’ aan den anderen kant, verdeeltons klein landje in twee groote groepen, die hoe langer hoe meer op voet van oorlog tegenover elkaar komen te staan. De proletariër vroeger bereid te verzoeken, gaat eischen. Ontzag hij eertijds den invloed en den naam van den werkgever, die zijn huisgezin onderhield en hem voor broodzorgen bewaarde, nu vreest hij geen ontslag; want hij steunt op weerstandskas en bond, ja tracht door werkstaking grieven te verwijderen en op meetings zijn recht te verdedigen. De patroon stelt daartegenover de macht van het geld, en neemt in den loonstrijd dikwijls een houding aan tegenover de arbeiders, als eenmaal de Regenten, tegenover het volk.

Zelftucht, zoowel door den patroon als door den werkgever in acht genomen, zou in menig geval een botsing voorkomen en de onderlinge verhouding tusschen Kapitaal en Arbeid verbeteren. Hoogst wenschelijk is het, dat er door den Tuchtbond tusschen die twee klassen meer toenadering komt.

Doch de Bond kan ook op andere paden nuttig werkzaam worden. Ieder, die ooren heeft om te hooren, en de gesprekken van de arbeidersbevolking of die van de bevolking in de achterbuurten onzer steden opvangt, moet getuigen hoe ongezouten deze klasse haar meening zegt. Niemand wordt meer ontzien, het allerminst de gegoede. Men schaamt zich de grofste beleedigingen niet en heeft even weinig ontzag voor den sterkeren arm als voor mannen van invloed.

De politie onzer groote steden, die een dronkaard uit den geringen stand moet opbrengen, en door een kwartier van proletariërs komt, ondervindt vaak heel wat tegenwerking van deze wijkbewoners. Ze sarren

[p. 773]

den agent, bespotten hem, dreigen hem.

Let er eens op, hoe ongelukkigen, mismaakten, blinden of idioten door dat slag van menschen worden lastig gevallen.

Laat U eens inlichten door een onderwijzer eener armenschool of een agent, welke relletjes er daarenboven voorkomen tusschen die bewoners onderling. Natuurlijk speelt de jeugd bij de pikante tooneeltjes op den publieken weg de eerste viool - en neemt graag de allures van de volwassenen en al hun tuchteloosheid over.

Over de straatschenderij en de baldadigheid dezer spes-patriae wijd ik niet uit. Er zijn al duizenden jerimiades over aangeheven, en machteloos staat de politie zooveel te meer nog het publiek tegenover haar brutaliteit en onbezonnen grappen.

Een andere tuchteloosheid wil ik nog onder de aandacht der Lelielezers brengen, een tuchteloosheid die onder de zoogenaamde beschaafde klasse wortel heeft geschoten.

Het betreft fouten, speciaal den gegoeden Nederlander eigen. Misschien is het de regententrots der achttiende eeuw, die ook in den gefortuneerde van de 20e eeûw nog voortleeft. Die trots openbaart zich in de wijze, waarop hij den man of de vrouw uit den minderen stand groet, of in 't nalaten van elken groet, uit den toon dien hij tegenover die lui gebruikt, uit de titelatuur, waarvan hij zich tegenover die lui bedient en het ruimschoots gebruik dat hij van de woordjes jij en jou maakt, de geringe dienstvaardigheid van zijn kant tegenover die menschen, in wier gezelschap hij toevallig reist.

Zelftucht, dat is iets, waarin de leden van den Tuchtbond deze gegoeden uit den beschaafden stand nuttige wenken kunnen geven.

En wij zelven? Zijn we zei ven wel geheel vrij van bovengenoemde karakterfouten?

Lezeressen en lezers, de oogen open voor eigen gebreken, en zonder pretentie of overschatting den weg van de goede tucht bewandeld! Hoever we ook verwijderd bleven van de tuchtschool, we moeten de school der tucht allen doorloopen, willen we op den naam van beschaafd aanspraak maken.

H. HOFFENKAMP.