De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten, of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus niet verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschapkring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nommers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Redactrice.

P.S. Het spreekt van zelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers die in de corr: rubriek thuishooren.

Spain. - Ik herinner mij heel goed, dat gij mij in 1907 hebt geschreven om die inlichtingen. ‘Gonda’ was indertijd zoo vriendelijk U uitvoerig te beantwoorden.

‘Welken weg gij moet inslaan om als leerling-verpleegster in een gesticht in Nederland te worden aangenomen?’ - vraagt gij. Die vraag is te algemeen gesteld om daar met een páár woorden op te antwoorden, omdat het er van afhangt welk gesticht, welke ziekenverpleging, gij kiest. Hebt gij eerst een keuze gedaan, dan zal het zeker het best zijn U te wenden tot de directrice daarvan, die U dan volledige inlichtingen kan geven van de gestelde eischen. Het eene gesticht b.v. stelt een lateren eind-leeftijd waarop nog leerling-verpleegsters worden geaccepteerd dan het andere. Ik geloof echter wel, dat tusschen 30 en 35 jaar de láátste leeftijd is, waarop nog leerling-verpleegsters in dienst kunnen treden.

‘Welken weg en welk gesticht raadt U mij aan’ - is Uw tweede vraag. - Op de eerste helft antwoordde ik reeds hierboven, wat de tweede betreft, zelve-geen-verpleegster-zijnde heb ik geen voldoende kennis van de verschillende tallooze ziekenhuizen en inrichtingen hier te lande om met zekerheid te durven zeggen: gene is beter dan deze. In het algemeen-genomen lijkt mij een stads-ziekenhuis om het vak te leeren beter dán een particuliere inrichting, omdat daar alles grooter en vollediger is ingericht; het ziekenhuis in Amsterdam heb ik dikwijls hooren noemen door vele verpleegsters als de plaats waar zij geleerd hebben, en haar diploma haalden. Maar, hoe het daar is, en of het er U bevallen zal of niet, daaromtrent neem ik geen de minste verantwoording op mij.

‘Hoe moet men te werk gaan, wanneer men een te verschijnen boek wenscht te vertalen?’ - is Uw derde vraag. Men moet zich het vertaalrecht daarvan verzekeren, opdat het niet gelijktijdig door een ander óók wordt vertaald; men moet zich daartoe in verbinding stellen vóór alles met een uitgever, die bereid is de vertaling uit te geven.

[p. 734]

‘Welke zijn in den regel de eischen en voorwaarden van schrijver en uitgever?’ - aldus luidt Uw slotvraag, waarop geen antwoord te geven is door mij, want alles hangt hier af van elken uitgever en van elken schrijver en van elk boek (grootte, letterkundige waarde, veelgelezenheid) afzonderlijk.

Gaarne tot Uw dienst steeds.

R.T. Daar ik Uw onderteekening-voorletters, niettegenstaande Uw zeer mooi handschrift, niet kan uitmaken, hoop ik, dat gij U zelf zult herkennen. Ik wil U nog even danken voor Uw briefje van 25 dezer, naar aanleiding van die door U misverstane uiting van mij in zake godsdienst. Gij deedt mij er veel genoegen mee, vooral ook was ik blij te zien, dat gij bij overlezing reeds zelve hadt erkend Uw vergissing. Maar, wat hebt gij slechte gedachten van mij, dat gij op een zoo oprecht-vriendelijken brief als den Uwen, ‘een heel scherp antwoord’ verwachtte. Dat zou mij nimmer zijn ingevallen, omdat ik voelde in Uw brief Uw oprecht geloof, en omdat ik óók begrijp en voel, dat oprecht geloof tot plicht maakt een andersdenkende te waarschuwen, te bekeeren. Daarom vooral schrijf ik U dan ook nog, om U dat te zeggen, dat ik nimmer een oprecht geloovig mensch een scherp antwoord zal geven, als hij van zijn standpunt mij wil helpen; die ik veracht en minacht, dat zijn de huichelgeloovigen, de Christenen in náám, die ondertusschen de wereld, en eigen-ik, en eigen-voordeel, en eigen-eerzucht dienen, maar God en ‘de eere Gods’ in den mond-alléén voeren. Die vind ik veel verachtelijker dan de ongeloovigen, die ten minste geen ‘godsvrucht’ voorwenden bij hun alles-naar-zich-toehalen. Dáárom, ook voor Uw laatsten brief dank ik U recht hartelijk. - En waardeer dien.

B.W. van der K. - Allereerst gelukgewenscht met de verandering van Uw woonplaats. Ik ben heel nieuwsgierig te vernemen hoe het er U in den zomer zal bevallen. Ik las onlangs in the Queen, die een àparte rubriek heeft gewijd aan reis-ondervindingen en aanverwante onderwerpen, de enthousiaste beschrijving door een Engelsche dame, van een zomer doorgebracht aan de Riviera, omdat de gezondheid van haar man niet toeliet de thuisreis te aanvaarden. Speciaal over de te groote hitte had zij niets te klagen, en zij gaf een zeer aanlokkelijk overzicht van de verschillende tochtjes door haar en haar gezin gemaakt in den nu niet door toeristen, en daardoor door te hooge prijzen, ongenietbaargemaakte, verrukkelijke omstreken van Nice, Menton, San-Remo, enz. Toen ik verleden jaar Menton verliet in de allerlaatste dagen van Mei, was het er reeds heel warm en zonnig, zoodat wij ook dan de allerlaatste vreemdelingen waren, die het er zóó lang hadden uitgehouden, maar ik vond de hitte niets hinderlijk of benauwend, integendeel veel minder afmattend dan de vocht-zware zomerdagen, die wij kunnen hebben in ons hollandsch klimaat, waarin men zich letterlijk niet kan bewegen van vermoeidheid, en die ook bijna altijd eindigen in een afkoelend en opfrisschend onweder, waardoor dan meteen ongelukkig het weer voor goed omslaat in guurheid. - Wat mij betreft, als mijn omstandigheden het toelieten, zou ik er met alle plezier voor teekenen, dadelijk voor goed in die zuidelijke streken te moeten wonen, en zomer en winter.

't Geen gij mij in dien laatsten brief hebt geschreven over het druk-gedoe vóór de bevalling onzer Koningin, welke intusschen heeft plaats gehad naar wensch, beaam ik ten volle, omdat gij daarmede de gedachten uitspreekt, welke ik-zelve al deze maanden heb gehad, namelijk dat het onverantwoordelijk is, en lichtzinnig-tegelijk zóó vóóraf plannen te maken en vast te stellen en cadeaux-te-geven, als ware het een uitgemaakte zaak, dat alles goed moest afloopen, eene waaraan niet viel te twijfelen. In dit bijzondere geval daarenboven was reeds zoo dikwijls de hoop den bodem ingeslagen, dat zelfs de meest-optimistische mensch, dunkt mij, reden had met zijn enthousiasme spaarzaam te zijn, zoolang de bevalling niet goed en wel achter den rug was. Echter, ook zelfs al ware er nog nimmer eene teleurstelling vooraf gegaan, er staat in den Bijbel, (waarin men immers zegt dat juist de Koningin zulk een geloovige is in den meest orthodoxen zin) een wáár woord geschreven, wáár voor elk mensch, ik bedoel dit, dat wij nimmer moeten zeggen: Ik zal dit of dat doen, maar dat wij er aan behooren toe te voegen, ‘Zoo de Heer wil en wij leven, - zal ik dit of dat doen’, - omdat niemand weet of hij de dag van morgen nog zal beleven. Men behoeft, om de wàárheid van deze woorden te erkennen, geen bijbel-geloovige te zijn; ook de meest-besliste atheïst kan niet tegenspreken dat hij, betreffende den duur van zijn leven, betreffende het al- of niet-zullen-geschieden van deze of die gebeurtenis, leeft in gestadige onzekerheid. En daarom heeft het mij al deze maanden geërgerd, en tegelijk de schouders doen ophalen om het onnoozel-lichtzinnige ervan, wanneer jan en alleman vaststelde, hoe dit of dat precies zou toegaan als de bevalling was afgeloopen, wanneer wij het feestprogramma zagen aangekondigd, wanneer links en rechts cadeaux (de meeste totaal-onbruikbaar) toestroomden, enz., enz. En jammer vind ik het, dat dit alles zóó is geschied, ook al is de afloop nu ten slotte een gewenschte; een feestvreugde daarná had ik waardiger gevonden dan dit gejubel en oranje-gekrijsch vóóraf. -

- En nu ga ik over tot Uw eersten brief. Gij schrijft daarin, dat mijn uiteenzetting van mijn standpunt in de auto-questie U heeft bevredigd in die opheldering, en voegt er bij:

Maar het is toch wèl een staat met ‘something rotten’, waar het noodig is, dat een ontwikkelde, beschaafde dame zulke paardenmiddelen moet aanprijzen, om te geraken tot een goed ding; een wereld van verwijt aan het adres der wetgevende klassen of partijen ligt er in opgesloten.

Natuurlijk is dat zoo. Zonder twijfel is er: ‘Something rotten’ in onze ‘welgeordende, beschaafde maatschappij’. Als ik dat niet zóó sterk voelde, dan zou ik niet zulk een afkeer hebben van die maatschappij en van alle partijen en richtingen erin. En, omdat dat zoo is, daarom hebben de socialisten ook zulk een gemakkelijk spel, en daarom kunnen zij ook zoo vele aanhangers winnen, juist ook onder de meesttijds meer met haar gevoel dan met haar verstand redeneerende vrouwen. Er is een tijd geweest waarin ik zelve dan ook neigde in theorie tot hunne denkbeelden, maar men behoeft slechts met een nuchteren kijk de werkelijkheid aan te zien, om te begrijpen, dat die schoone denkbeelden in de praktijk onuitvoerbaar zijn, en dat daarom die heeren-leiders, die dat óók wel weten, zoodra zij aan de ministers-tafel het roer in handen hebben, omdraaien als een blad op een boom, en niet aan het volk en aan rechtvaardigheid, maar alleen aan eigenvoordeel denken. Men kan in het verleden zien hoe het stééds gaan zal, als men let op de teekenen der fransche revolutie, het nobele begin, het weerzinwekkend vervolg, het slot eindelijk van zichzelf verstikken in hebzucht en eigenbelang van het allerminste allooi. En in het tegenwoordige kan men, hetzelfde opnieuw gadeslaan aan Frankrijk, waar Clemenceau en Briand hun geheele verleden van volksmannen verloochenen, en precies dezelfde bourgeois zijn geworden, die zij eens beschimpten. Hebt gij o.a. dat voor Briand vernietigende nommer gezien van L'Assiette au beurre, dat een uittreksel gaf van al zijn als hitser en volksmenner gehouden anti-militaristische redevoeringen, waaronder verscheidene zijn, waarin hij, toenmalig advocaat, aangeklaagde dienstweigeraars verdedigde met prachtige schimpscheuten op het leger. En nu zendt diezelfde Briand, thans minister, overal militairen heen, om zijn vroegere vrienden te beoorlogen in den burgerstrijd van werkstakingen! - Zoo zijn al die lui. Bij ons was Troelstra de eenige, die den moed had zijner overtuiging, toen in de Kamer de plechtige boodschap is gedaan van de a.s. bevalling der Koningin, en de leden juichten. De andere socialisten redden zich er angstvallig uit met een slinksch praatje, voorteeken al van den omkeer, dien zij straks heelemaal zullen maken, als zij hun beurt van regeerders krijgen. Daarom ‘Something rotten’ is er. Maar een verbetering door rechtvaardigheid, daaraan geloof ik geen oogenblik. Ik ben een outsider.

Ik geloof volstrekt niet, dat gij tegen mij ‘den heilige wilt spelen’, wanneer gij schrijft niet zulk een sterke behoefte aan ‘wraak’ te voelen als ik somtijds heb. Ik leg mij dat uit als een temperaments-questie, welke ik in verband breng met mijn eigen buitengewoon sterk-ontwikkeld rechtvaardigheids-gevoel. Dat is namelijk in mij een zeer sprekende karakter-trek, eene waarvan mijn vader steeds, reeds toen ik een klein kind was, verbaasd stond, en waardoor ik ook ontzettend heb geleden in die kinderdagen onder die vele onrechtvaardigheden, welke men

[p. 735]

kinderen zoo onnadenkend kan aandoen, in het bijzonder ook onder het enorme verschil van opvoeding, dat werd gemaakt tusschen mijn broers en mij, waarbij mijn moeder steeds placht te zeggen: Jij bent de jongste, dus jij moet toegeven. Zoowel deze onrechtvaardigheid, dat iemand om een toevallige geboorte zijn goed recht moet afstaan, als de andere van als meisje te zijn geboren, en daarom niet dezelfde voorrechten of genoegens te mogen genieten als mijn broers ten deel vielen, wilde er bij mij niet in. Als ik zweeg en berustte, deed ik het om mijn vader daardoor genoegen te doen, niet omdat het argument mijner moeder mij had overtuigd. Integendeel. Later, toen ik de groote ongelijkheid en onrechtvaardigheid zag overal, in de natuur, in het geboren-worden, (de een misdeeld of dom, de ander mooi of begaafd), in alle toestanden, en alle omstandigheden, zoowel dóór de schuld van de menschen-zelf, als buiten hun toedoen, heb ik juist dáárdoor die pessimistische, ontnuchterde, niet-aan-verbetering-geloovende levensbeschouwing gekregen, die tegelijk is mijn innerlijke kracht èn mijn isolement. Maar mijn behoefte aan rechtvaardigheid in afzonderlijke gevallen vindt thans nog steeds een bevrediging door een verlangen naar wraak; niet, dat kan ik eerlijk zeggen, alleen waar het mijzelve geldt, maar juist waar het ongestraft-blijvende, zoogenaamd er niet-opaankomende onopgemerkte misdrijven geldt, zooals b.v. in het auto-geval het overrijden van weerlooze dieren. Van mij-zelve is gelukkig nog nimmer een hond, of welk dier ook, overreden door een auto, het is dus geen persoonlijk wraakgevoel, dat mij bezielt, als ik zeg: ik gun ieder, die uit onwillige onvoorzichtigheid een hond overrijdt, dat hij-zelf een ongeluk krijgt met zijn auto en zich kwetst. Die gedachte bevredigt mijn rechtvaardigheidsgevoel. Als ik, om op een ander gebied te komen, weet, dat iemand, in het openbare leven hooggezien en hooggeëerd, in huis, in het dagelijksch samenzijn, slecht en hard en gierig is voor zijn ondergeschikten, en ik zie hem dan ten slotte een pijnlijk en zwaar ziekbed hebben, dan gun ik hem dat; ik erken heel eerlijk, dat ik dan geen medelijden heb, maar mijn rechtvaardigheids-gevoel integendeel zich aangenaam bevredigd voelt.

- In onze smaken schijnen wij beiden bepaald veel overeenkomst te hebben. Olie, spinnen, knoflook; voor mij juist zulke vreeselijkheden als voor U.! Knoflook bederft de Riviera. In Menton konden wij een half-uur, nadat de post-man de brieven had afgegeven, zijn knoflookgeur nog 't heele huisje dóór ruiken. En, toen wij den armen Benjamin (toen vier weken oud), vóór nu vier jaren, van zijn straat-jongens-belagers redden, was zijn eerste dankbaarheids-zoentje één en al knoflook; tengevolge van het voedsel waarmede hij blijkbaar was grootgebracht. Met een krachtigen zwavel-toevoer in zijn frissche melk was dit onheil in een paar dagen verdwenen natuurlijk.

Ik ben blij, dat gij zoo denkt over de Lelie, als gij doet, en mijn bedoeling van onpartijdigheid zoo waardeert. Juist daarom heb ik zulke medewerkers als gij zijt ook broodnoodig. Gij moet echter eens aan dien meneer-in-questie vertellen, dat het door hem genoemde tijdschrift nog onlangs een zeer belangrijke studie weigerde (van een zeer bekend iemand in de journalistiek), omdat het een andere politiek vóórstond, dan die, welke de redactie van dat tijdschrift is toegedaan. Een sprekend staaltje dus van Uw beweren; en dat is géén praatje maar een feit, dat ik van den betrokkene weet.

- Ik vind Uw vraag aangaande ‘dat groote fortuin’ niet onbescheiden. Toch kan ik slechts gedeeltelijk voldoen aan Uw wensch, omdat het hier geldt de nagedachtenis van een ander, en óók omstandigheden waarin niet mijn-vader-alleen, maar anderen, nog levenden, zijn betrokken geworden. - Door ongelukkige speculaties kan ook het grootste fortuin opraken; en óók door te veel goedgeloovigheid.

De questie van Uw Jezus-figuur, zooals gij hem U hebt gemaakt, een naar ‘Uw fantasie’, is er eene van persoonlijken smaak. Ik voor mij ben te positief-aangelegd, geloof ik, om iets te kunnen voelen voor een door mijn fantasie zus of zoo uitgedacht Christus-ideaal; maar dat is iets geheel-individueels. Ook in den Christus geldt voor anij: Alles of niets. Alles, als Wereld-Verlosser, niets als Hij maar 'n mensch was als gij en ik, 'n soort Tolstoi of Johannes à la Frederik van Eeden.

In het door U mij aangehaalde voorbeeld van die schoolgeschiedenis van Uw kleine meid sluipt een tusschen-zinnetje in, dat Uw heele betoog omver-werpt. Gij schrijft: ‘Ik zal haar wel degelijk bijbrengen dat het méér voldoening geeft vergeven te hebben - als er vergeving gevraagd wordt - dan wraak genomen te hebben.’ - ‘Als er vergeving gevraagd wordt’ - ziedaar Uw tusschenzinnetje. Dat beaam ik ten volle. Ik vind iemand, die in staat is vergeving te vragen, reeds op zich zelf een superieur mensch. Wie dan dus niet zou vergeven, - al ware het ook hetallerergste - die zou daarmede zijn eigen minder-soortig karakter bewijzen. Maar, juist het vergeven zonder dat het wordt gewenscht, of zelfs wordt gewaardeerd, het ‘de andere wang toewenden als op de eene geslagen wordt,’ dat is het wat Jezus aanbeveelt zonder Uw tusschenzinnetje er bij te voegen. Weet gij, wat ik Uw meisje zou hebben geantwoord, als zij mijn dochtertje ware geweest: Gij hadt niet moeten terugslaan, omdat slaan leelijk staat in een meisje. (Ik weet wel dat men mij mijn niet-vrouwelijke scherpe pen verwijt, zoodat ik hier schijnbaar in tegenspraak ben met mij zelve, maar mijn betrekking als schrijfster is een niet-vrouwelijke als zoodanig. Wie schrijven wil in het openbaar, kan niet tegelijk ‘lief’ doen als vrouw, zonder onbeduidend te keuvelen, zooals in zoovele vrouwenblaadjes geschiedt door ‘lieve’ redactrices en dito medewerksters).

Ik ben blij dat juist gij, als getrouwd man en vader, mijn antwoord aan Bernarda in n^o. 38 zoo juist hebt nagevoeld. Gij zijt niet de eerste en eenige, die mij Uw leedwezen uitspreekt, dat ik niet ben getrouwd, omdat ik een goede moeder zou zijn geweest voor het kind. Ik hoop niet dat gij mij heel pedant vindt, als ik ronduit zeg, hoe ik-zelf óók geloof, dat ik een betere moeder zou zijn geweest dan de groote meerderheid van onnadenkende, wufte, en volslagen tot opvoeden-ongeschikte moeders om mij heen. Dat echter is juist óók al weer een der vele onrechtvaardigheden van de natuur, eene, welke zij den kinderen aandoet, dat zij hen meestal laat geboren worden in gezinnen, waarin ze of in 't geheel niet worden begeerd, of worden veronachtzaamd, of worden verkeerd of dom opgevoed. - Hoevele goede moeders verliezen hare kinderen; in hoe menig gezin, waarin de vrouw reikhalst naar een baby, om er zich aan te wijden, komt er nimmer een, en daarneven de overvloed van overtalrijke gezinnen, of van mama's, die ‘geen tijd’ hebben voor haar meisjes of jongens, of die hen verwennen en bederven zonder om hun toekomst te denken! Etc., etc, -

Toch geloof ik niet dat ik ooit zou wenschen ‘het’ kind om het kind, zonder den beminden man. Wel, indien ik hem had verloren door den dood, zou ik het kind-alléén kunnen opvoeden, maar het trouwen ‘om een kind te hebben’ is mij steeds een raadsel geweest; een kind van een derde zou ik veel liever opvoeden, dan er een bezitten moeten van een niet-beminden-man. Ik moest lachen om die ‘liefdadigheid van verdacht allooi’, die Uw vrouw U verwijt, en die héél juist gezien is, even juist als Uw verontschuldiging, dat gij er ‘niets aan kunt doen’, indien een mooie en bevallige vrouw zóóveel aantrekkelijker is voor Uw mannen-oogen dan een leelijke, dat gij háár geeft en voor de leelijke Uw beurs toehoudt. Juist, gij kunt er niets aan doen, omdat gij een man zijt. Dat begrijp ik heel goed. En in die onrechtvaardigheid, door de natuur der leelijke vrouw aangedaan, moet zij berusten. (Ik-voor-mij vind daarom ook altijd alle leelijke meisjes, die meedoen aan fancy-fairs en liefdadigheids-feesten, dom, en de mama's, die er haar toe dwingen, wreed en dom.) - Maar wat is er ook in dat opzicht weer een hemelsbreed verschil tusschen mannen en vrouwen! Want ook de leelijkste man kan nog rekenen op succes, als hij komt in dames-gezelschap; ik denk zoo dikwijls, als ik aanzie hoe zelfs het onooglijkste ventje, officier, advocaat, langharig artistje, wat hij ook zij, puisterig, klein van stuk, onbeduidend, soms zonder eenige maatschappelijke voorrechten, toch nog steeds een echtgenoote-niet-alleen vindt zoodra hij maar wil, maar ook wordt ontvangen overal, en te dineeren gevraagd, en als danseur begroet, enz. enz.: Kan men het ‘den’ man eigenlijk kwalijk nemen, dat hij zichzelf onwederstaanbaar vindt, en wonderwat inbeeldt, waar de heele vrouwenwereld van

[p. 736]

hem goed vindt alles, en ondertusschen zich vòór hem mooi maakt, opsiert, haar beste glimlachjes hem presenteert, etc. etc.

Wat Uw slotvragen aangaat: I. Het bewuste stuk nam ik niet over, omdat de Telegraaf en de Lelie beide veel gelezen worden, zoodat ik, bij het gebrek aan plaatsruimte, in dit geval een herhaling overbodig vond. Ik wil het U gáárne terugzenden zoodra ik Uw volledig adres heb; dit niet bezittende heb ik het stukje nog bewaard. II. Mijn vriendin heet inderdaad aldus, en woonde een jaar of tien geleden inderdaad aldaar; met hare zuster, die, toen zij en ik samen zijn gaan wonen, daar is gebleven nog eenige jaren; zij, mijne vriendin, is de jongere en de langste van de twee. III. Die inrichting van Mainz ben ik niet gaan zien, omdat mijn vriendin dat bepaald vreeselijk zou vinden, en ik nooit iets tegen haar zin wil doen.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.