De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Hoofdartikel
Over Maeterlinck en zijn boek Wijsheid en Levenslot.

Ik kan niet beter doen dan te beginnen met de inleiding van Dr. J.D. Bierens de Haan over te nemen uit het boek ‘Wijsheid en Levenslot’ waarin hij o.a. zegt:

‘Het is een hooge moraliteit zoo men, bij onverminderde erkenning van der wereld leed, een boek schrijft over Geluk; want het boek ‘Wijsheid en Levenslot’ - is een boek over het Geluk.

En nu is een eeuw-oude vraag de aanleiding tot dit boek, deze:

Met welk voelen en denken ontvangt de waarachtige mensch (d.i. de diepbewuste, of de wijze, gelijk hij hier heet) de gebeurtenissen van het levenslot?

In de manier waarop hij deze ontvangt, niet lijdelijk doch met een actieve ontvangst van zijn voelen en denken - bestaat zijn levensgeluk.

Het is bekend hoe de levenswijsheid der oude Stoïcijnen dezelfde vraag beantwoordde; maar het antwoord door Maeterlinck gegeven

[p. 674]

is zoo karakteristiek onderscheiden van het Stoïsche, dat een toelichting van dat verschil de poort tot recht verstand van Maeterlincks boek wijd doet opengaan.

De Stoïcijn zal het levenslot afweren, machteloos maken door een geharnaste ongevoeligheid; door apathie voorkomt men alle teleurstelling. Zeker, maar een zoodanige opoffering van het schijngeluk doet afstand van het geluk zelf. -

In dit boek wordt geleerd dat men juist door geen traaggeestige of apathische berusting het geluk in zijn handen heeft, want, zooals gij innerlijk zijt, zoo is de ondervinding, die gij oogst van het levensveld. En wanneer gij met een hoog en wijd denken en voelen de levensgebeurtenis ontvangt, dan wordt zij tot een metgezel, die naast u in de hooge kerk uws levens bidt en zingt.

Het oog van Maeterlinck ziet horizonten in ons innerlijk, binnen welke plaats is voor alle wijdheid van liefde en geluk....

Ik voor mijzelf zou Maeterlinck de profeet willen noemen van goedheid, waarheid en eenvoud in den waarachtig verheven zin van deze drie woorden. Aan zijn hand worden we met alle onze levens-omstandigheden niet boven lucht en wolken gevoerd, hij theorieseert niet met hooge woorden en drukke gebaren, maar daalt juist met ons af naar den diep-droeven ondergrond van het raadselvolle leven om door onze beschreide oogen te leeren zien het licht, het echte onvergankelijke licht binnen-in-ons, zoolang we het goede hebben gedaan en de waarheid hebben betracht. Hoe waar en eenvoudig zegt hij van de tranen die geschreid worden na het verlies van een dierbaar iemand:

Wanneer de herinneringen zich omzetten in tranen, zullen deze spreken. Want onze tranen zijn kleurloos, om te beter het verleden onzer ziel te kunnen weerspiegelen; wat zij weerkaatsen is òf onze straf òf onze belooning. Er is maar één ding dat zich nooit omzet in lijden en dat is het goede, dat we hebben gedaan. Als we een geliefd wezen verliezen, dan zijn de tranen, die geen verlichting aanbrengen, die welke we weenen gedachtig aan de oogenblikken waarop we niet genoeg liefhadden. Hadden we altijd hem of haar toegelachen, die van ons is heengegaan, dan zou al wat er drukkends ligt in de smart ons verborgen blijven en we zouden enkel zulke tranen weenen, dat daarin iets zou overblijven van de liefkoozingen en voortreffelijkheden, die ze gedenken over vergelding en wraak, hoe mooi laat hij ons dat zien wanneer hij het drama te Elseneur bespreekt. Het zegt o.a.:

Kunt gij u indenken, dat een machtige en souvereine ziel als die van een Jezus, in Hamlets plaats te Elseneur geweest was, dat dan het drama zijn verloop zou hebben gehad met 4 lijken aan 't slot? Waardoor wordt Hamlet eigenlijk gedreven zoo niet door de blinde gedachte, dat wraak de eenige plicht is? Maar was er nu werkelijk bovenmenschelijke inspanning voor noodig om in te zien, dat wraak nooit en nimmer onze plicht is? Om het noodlot te overwinnen helpt het niet genoeg zich te wapenen met hooge gedachten, want het noodlot weet altijd nog hoogere daar tegenover te stellen; maar welk noodlot kon ooit zachte, eenvoudige, goede, loyale gedachten weerstaan? De eenigste manier, het lot tot zijn slaaf te maken is: het tegendeel te doen van het kwaad, waartoe het ons zou willen dwingen.

Over de offerzucht van vele hooge zielen zegt hij voorlichtend: Zich offeren wordt als hoogste deugd beschouwd. En toch is de verhevenste deugd wèl te weten wat te doen, en te leeren kiezen, waaraan men zijn leven kan geven. -

Laat ons luisteren naar wat John Ruskin zegt: ‘Gods wil is, dat we leven door 't geluk en het leven onzer broederen, en niet door hun ellende en hun dood. De menschen helpen elkaar door hunne vreugde en niet door hunne droefheid. -

Over geluk, zegt hij: Niets is rechtvaardiger dan het geluk, niets neemt getrouwer den vorm aan van onze ziel, niets dat zoo geheel en al de ruimten vult, die de wijsheid er voor heeft opengesteld...

En verder: zoo vol echte heerlijke, bemoedigende troost en zoo waar:

Gelukkig zijn dat is, de onrust van het geluk reeds te boven zijn. Het ware van tijd tot tijd noodig, dat een mensch, die door het lot is begunstigd met een schitterend, alom benijd geluk ons eenvoudig eens kwam vertellen:

Nu heb ik ontvangen al wat uwe wenschen dagelijks tot zich roepen, ik bezit rijkdom, gezondheid, jeugd, roem, macht en liefde. Op dit oogenblik kan ik mij gelukkig heeten niet om de vele gaven, die de fortuin mij wel heeft willen schenken, maar omdat deze gaven mij geleerd hebben verder te zien en

[p. 675]

hooger dan 't geluk... want een waarheid leeft eerst voor ons van 't oogenblik af, dat ze iets in onze ziel heeft gewijzigd, gereinigd of verzacht. Wat wezenlijk het bewustzijn uitmaakt, wat de essentieele daad daarvan is, dat is de bewustheid van een zedelijke verbetering. - Men kan een zeer scherp en zeer groot verstand hebben, en nooit nader zijn gekomen aan 't geluk. Maar men kan niet een zachte, reine, goede ziel bezitten, en dan niets anders dan ongeluk kennen.

Het zoeken boven lucht en wolken van 't geluk, 't zij bij Godsdienst alleen, 't zij bij afzondering, zij geven dan een onvolkomen beeld te zien, want de aardsche ziel blijft diep menschelijk, wil ze goed en nuttig blijven. - Daarom zegt hij: Laten we verzekerd zijn, wanneer we een waarlijk rustige en gezonde ziel onmoeten, dat ze hare gezondheid en kalmte aan menschelijke deugden te danken heeft.

Over de waarde der teleurstellingen:

Indien ge groote daden hooptet te volbrengen en de teleurstelling brengt u weer terug, is 't dan rechtvaardig dezen bode der waarheid aan 't einde uwer dagen te vervloeken? Zocht uwe illusie, als ze oprecht was, bij slot van rekening toch niet de waarheid zelve?

En dan dien gouden raad:

Laat ons beproeven van onze teleurstellingen een kring van geheime, trouwe vriendinnen en onomkoopbare raadgeefsters te maken..... Hoe en waar we meegevoel zoeken, zoodra het lot ons droefheid en smart zendt:

Men denkt weinig na over het geluk in die dagen waarop men zich gelukkig waant; doch laat het oogenblik van 't lijden maar komen, en dan herinnert men zich zonder moeite waar de vrede schuilt die niet afhankelijk is van een zonnestraal, een geweigerden kus of het koninklijk misnoegen. Als ge wilt weten, waar het hechte geluk schuilt, volg dan de schreden der rampzaligen, die troost zoeken. Want de smart gelijkt op den tooverstaf, ze wijst denzulken den ingang van de woning, waar de diepste vrede heerscht. En dit is zóó waar, dat we ons zelven van tijd tot tijd moesten afvragen, of we onze rust, onze kalmte, de oprechtheid van onze instemming met de groote wetten des levens, de duurzaamheid onzer vreugde wel wezenlijk kunnen vertrouwen, zoolang het instinkt der treurenden dezen er nog niet toe gedreven heeft, aan onze deur te komen aankloppen, zoolang zij niet op onzen drempel, den schoonen, kalmen, vredigen lichtschijn blijken te ontdekken, die nimmer uitgaat.

Ja, alleen zij hebben het recht zich veilig te gelooven, bij wie alle treurenden zouden wenschen te komen treuren. Zoo leven er over de gansche wereld verspreid menschen, wier innerlijken glimlach wij eerst opmerken van 't oogenblik af, dat onze tranen, die onze blikken reinigen, ons een geluk hebben leeren onderkennen, dat niet ontspruit uit de gunst der uren of uit voorbijgaanden roem, maar uit de grootschere opvatting van het leven.

Over de wijsheid zegt hij:

‘Ons verstand’, zegt Fénélon, ‘bestaat uit onze heldere denkbeelden’. Maar onze wijsheid, zouden we hierbij kunnen voegen, d.w.z., het beste, dat daar aanwezig is in onze ziel en ons karakter, bestaat voornamelijk uit de denkbeelden, die ons nog niet volkomen helder zijn.

Als men zich in 't leven enkel leiden liet door zijn heldere denkbeelden, dan zou men al heel spoedig iemand worden, die weinig liefde en weinig achting verdiende, want slechts hij is wijs, die dit leven leert onderhouden met al wat het toeval hem dagelijks brengt. Hij is wijs, tot wien teleurstelling en verraad enkel komen om zijn wijsheid te meer te louteren. Hij is wijs, in wien het kwaad zelf gedwongen wordt, de brandstof der liefde te vermeerderen. Hij is wijs, die het zich tot gewoonte heeft gemaakt, in zijn leed enkel het licht te zien, dat het uitstraalt in zijn hart en nooit de schaduw, die het werpt over hen, die er de oorzaak van zijn.

En het slot van deze beschouwingen:

Helaas! Er is nog niets gedaan, zoolang men nog niet geleerd heeft, zijn handen te doen vereelten, nog niet geleerd heeft, het goud en zilver zijner gedachten om te smeden in een sleutel, die niet meer de ivoren poort onzer droomen, maar de deur van ons huis opent; in een kelk, die niet enkel het wonderwater onzer droomen bevat, maar die ook het zeer reëele water, dat op onze daken neervalt, niet laat ontsnappen; in een weegschaal, die maar niet alleen in het onbestemde onze toekomstige daden afweegt, maar zeer nauwkeurig het gewicht aangeeft van 't geen we heden gedaan hebben. -

Den Haag.

ANNIE NAUTA.