De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Deze brieven zijn afzonderlijk voor de Holl: Lelie geschreven en komen niet voor in andere bladen.

Uit de Seine-stad. XVIII.

In een van mijn vorige brieven maakte ik gewag van de partij der monarchisten - enger begrensd: Orleanisten -, wier voornaamste spreekbuis het geruchtmakende dagblad ‘L' Action Française’ is.

Neen, ik wil het niet hebben over de verschillende, soms groteske, soms kwâjongensachtige uitingen en gedragingen van de belhamels dier partij. Dat de jeugdige adellijke heertjes, en vooral de satellieten van den adel, professor Thalamas gemolesteerd hebben, alleen omdat hij de goddelijke zending van Jeanne d' Arc niet erkende en in haar slechts een menschelijke heldin of een buitengewoon moedige en vaderlandslievende vrouw zag - wat waarachtig toch geen gering eerbiedsbetoon is -; dat zij de buste van Zola met touwen hebben trachten omver te trekken, tevergeefs overigens; dat zij, nu met meer succes, het monument van Scheurer-Kestner en andere beelden in den Jardin du Luxembourg met hamers en met verf hebben geschonden - deze en soortgelijke baldadigheden richten niets anders uit dan twijfel te doen opperen omtrent den ernst van een groot gedeelte dier partij. Als de bedrijvers dier euveldaden, die zich natuurlijk als groote helden beschouwen, hun welverdiende gevangenisstraf hebben uitgezeten, bekommert niemand zich meer om hen. En zij moeten al heel naief zijn, als zij meenen, dat ze met hun kwâjongensstreken den republikeinschen regeeringsvorm zelfs maar een greintje hebben geschaad. Integendeel.

Een Orleans op den troon van Frankrijk - allons donc! Het overgroote deel der Franschen is republikeinsch gezind. En de republikeinsche bewindhebbers kunnen nog lange jaren vele potjes breken, eer het groote publiek op de gedachte zal komen van de mogelijkheid, dat de monarchie een betere regeeringsvorm zoû kunnen zijn dan de republiek.

Het overgroote deel der Franschen, zei ik. Ziehier juist het eigenaardige van het geval: de Franschen zijn meerendeels republikeinsch gezind, doch de Françaises niet. Dit is mij tallooze malen gebleken, vooral in de hoogere klassen.

Spreek bijvoorbeeld een dame over de politiek. In de meeste gevallen zal zij u antwoorden, dat zij er zich niet meê inlaat. Werpt ge haar tegen, dat, moge er al ook veel verdorvens in de politiek zijn, de staatkunde den vrouwen niet onverschillig mag zijn, overmits ze de belangen van het land, van de gemeenschap en van het gezin raakt - madame haalt de schouders op en mompelt hoogstens: ‘C'est possible’. Put u uit in het uitspreken van uw bewondering voor mannen als Danton, Mirabeau en Gambetta - madame glimlacht ietwat smadelijk.

Steek daarentegen de loftrompet uit over Hendrik IV, Lodewijk XIV, Napoleon I en zelfs Marie Antoinette, en ge merkt tot uw niet geringe verbazing op, dat de echtgenoote van den man, die zelfs héél goed aan de staatsruif eet, een schittering in de oogen krijgt en u den lof der koninklijk- en keizerlijkheden meê helpt uitbazuinen. Heur echtgenoot is niet in staat, haar de republiek te doen eeren, laat staan te doen liefhebben. Alleen haar zoon zoû het misschien nog kunnen doen.

Vanwaar toch die... achterlijkheid bij de gemiddelde Fransche vrouw in het waardeeren van den republikeinschen regeeringsvorm?

Wel, de republiek is democratisch. Sedert tientallen jaren, sedert ruim een eeuw zelfs is er in de zeden en gewoonten der menschheid een democratische strooming merkbaar. Der mannelijke menschheid, dien ik er dadelijk aan toe te voegen. De vrouwen daarentegen zijn nu over het algemeen bijkans even weinig democratisch gezind als vóór de Fransche Revolutie. In heur opvoeding, gevoelens en denkbeelden is er zoo goed als niets, dat hen naar de democratie drijft.

Rijken of armen, hoogeren of lageren, bij de mannen is er één ding, dat hen elkander doet naderen: de arbeid voor het dagelijksch brood. Zij zijn genoodzaakt om te werken, sommigen teneinde een positie te verwerven, anderen om de eenmaal verkregen positie te behouden. Die noodzakelijkheid schept een zekere gemeenschappelijkheid, die eenigermate als de basis der democratie kan worden beschouwd.

[p. 667]

Voorts hebben de mannen een gemeenschappelijk belang: het politiek belang. Heeft aan de stembus de analphabeet niet hetzelfde recht als de geleerde, de arme als de kapitalist, de werkman als de bankier, de boer als de adellijke? Voelen zij niet allen tenminste één dag in hun leven, dat zij gelijke burgers van hetzelfde land zijn?

Dan hebben de mannen nog een gemeenschappelijken plicht: den dienstplicht. In de gelederen van het leger leert men de tucht, die als een maatschappelijke school van gelijkheid kan worden beschouwd. Het kazerneleven ruimt een groote dosis vooroordeelen uit den weg.

De gemeenschappelijke overtuiging van de noodzakelijkheid van den arbeid, een gemeenschappelijk belang en een gemeenschappelijke plicht - die drie omstandigheden veroorzaken een zekere toenadering tusschen de mannelijke menschen, welke hun het bevatten der begrippen van democratie vergemakkelijkt.

Welk precies denkbeeld verkregen daarentegen de vrouwen omtrent de democratie?

Hoezeer ook het feminisme veld moge winnen, de noodzakelijkheid van den arbeid is der vrouw in het algemeen nog niet gemeenzaam. Voor de vrouwen uit de hoogere klassen gaat aan de democratie zelfs een begrip van afdaling en grofheid gepaard. En ik denk daarbij aan Schopenhauer, die beweerde, dat een vrouw eigenlijk geen stand heeft, aangezien een boerin van heden, als zij een koning bevalt, morgen koningin kan zijn, terwijl bij de mannen stand en rang over het algemeen geleidelijkerwijze moeten worden veroverd. Een gansche klove scheidt bijvoorbeeld de ‘femme du monde’ van de werkvrouw. Geen twee minuten kunnen zij met elkander spreken over gemeenschappelijke belangen of over zaken, waarin zij beiden belangstellen. Slechts de liefdadigheid vermag hen eenigermate bijeen te brengen. Doch de liefdadigheid is niet democratisch ‘an und für sich’ - eer het tegendeel.

Aangezien voorts de vrouwen nog niet ter stembus mogen en niet naar de kazerne moeten gaan, is hun de ‘égalité’, en daarmede de nivelleerende democratische zin, een vreemdsoortig en zelfs grootendeels antipathiek begrip.

Voeg daarbij, dat de schoone sekse over het algemeen behoudend van nature is, al heeft zekere ondeugende dichter ook geneuried:

Souvent femme varie.
Fol qui s'y fie!

Veel meer dan de man hecht zij aan het verleden, aan herinneringen en aan haar geloovigheden. Zij moge de mode in al haar grilligheden volgen en overigens in kleine dingen capricieus zijn, over het geheel genomen is zij aanhankelijk ten opzichte van in den loop der eeuwen gesanctionneerde dingen en weing toegankelijk voor nieuwe ideeën. Welnu, de democratie is der schoone sekse een nieuw begrip, dat nog steeds afkeerig op haar intuïtie inwerkt.

Uit hoofde van dat alles is de republiek den Françaises onverschillig. Spreek hun echter over Frankrijk's roemruchtige vorsten! En sommigen ook over Napoleon! Dan eerst blijkt het, dat haar geest en haar gemoed volstrekt niet onontvankelijk zijn voor wat de geschiedenis en de politiek betreft. De scepter, het troongestoelte, de kroon, de hermelijnen mantel, de vederbos enz. - o, al de vorstelijke zaken flikkeren dan in heur verbeelding op als evenzoovele hooge en schitterende dingen. De welsprekendheid van Mirabeau is hun een ding van veel minder gewicht dan een sikhaartje van Hendrik IV, en Gambetta zoû naar heur oordeel juist hoog genoeg staan om de laarsjes van Marie Antoinette te mogen poetsen.

De Fransche Republiek zoû mijns inziens goed doen, rekening te houden met die gezindheden der Françaises. Want al hebben de vrouwen nog geen stemrecht en al kunnen zij nog geen betrekkingen aan het Gezag vervullen, zoo vertegenwoordigen zij toch in het gezelschapsleven, niet het minst in Frankrijk, een moreele kracht, waarmede men ten stelligste rekening moet houden. Toen eenige jaren geleden de Fransche Regeering het neutraal onderwijs had gedecreteerd, betoonden de Fransche moeders zich vrij gewillig voor wat het onderricht van heur zonen betrof, doch ten opzichte der scholen voor heur dochters teekenden zij zooveel verzet aan, dat de wetgevers zich genoodzaakt achtten, overgangsmaatregelen te treffen, overgangsbepalingen in het leven te roepen.

Het komt mij voor, dat de Fransche Republiek bijkans uitsluitend denkt aan de zooveel-millioen kiezers en zich veel te weinig bemoeit met de zooveel-millioen vrouwen, die in alle stilte kiezen. En aan het feit, dat het monarchisme, in weêrwil van sommige baldadige en dwaze uitingen daarvan, in eenige kringen veld wint, is misschien de omstandigheid niet vreemd, dat de republiek zich niet door de moeders heeft doen liefhebben. Brengt niet menige moeder heur gevoelens op heur zonen over?

Waar elke republiek in zichzelve het begrip heet te omvatten, dat ze de meest egalitaire en dus de beste regeeringsvorm is, dient ze zich niet slechts bezig te houden met het zooveel mogelijk gelijkstellen van man A met man Z, maar haar bescherming

[p. 668]

en haar egalisatie-begrippen ook uit te strekken over de vrouwen.

Zoolang de republiek niet ook de vrouwen aan haar zijde heeft, zoolang ontbreekt er iets aan haar behoudszekerheid.

- Is u republikeinsch gezind? vroeg ik aan mijn krantenvrouwtje, tusschen twee haakjes een meer ontwikkeld wezen dan menige Concertgebouw-bezoekster te Amsterdam.

- Betaal ik dan minder belasting en blijft Clémenceau dan niet even onbetrouwbaar? was haar schampere wedervraag.

Aan een ‘femme du monde’ vroeg ik:

- Is u republikeinsch gezind?

Het bescheid luidde:

- Gut! daar heb ik nooit over gedacht....

* _* *

Het behoeft haast geen betoog, dat de onverschilligheid der gemiddelde Fransche vrouw ten opzichte van de Republiek, nu en dan geëxploiteerd wordt door den ouden Franschen adel, vooral door de verarmde edellieden. Hun heeft de Fransche Revolutie, heeft ook de nivelleerende republikeinsche regeeringsvorm over het algemeen nadeel gedaan. De democratische tijden zijn uitteraard hard voor velen uit den ouden adelstand. De verarmde afstammelingen van een familie, die sedert eeuwen kasteelen bewoont en er aan gewend is geraakt, anderen voor zich te laten werken en ploeteren, zijn bij een nivellatie van standen, die min of meer in het régime der republiek ligt, niet maar zoo dadelijk van zessen klaar om de handen uit de mouw te steken en ‘aan te pakken.’ Dat voor dezen de monarchie, ja, elke andere regeeringsvorm dan de republikeinsche, begeerlijk is, laat zich gereedelijk verklaren. Het allersterkst gaat hun afkeer de richting uit van de rijke, door de Republiek geschapen ‘barons d'Israël’, die, naar het voorbeeld van Rothschild, ‘conduisent la grande vie’ en - de uitdrukking van Alexandre Hepp is teekenachtig - ‘fleurdelysent’. Nom d'un chien! staat daar onder meer niet als tegenstelling over, dat in 1906 de comtesse du Pin de la Guerivière zich liet inschrijven als leerlinge koetsier(ster)? Drie kinderen had zij in haar armoede te verzorgen. Haar man verdiende heel weinig door op soirées te zingen.

Persoonlijk ken ik iemand van hoogen, ouden adel, die allerlei kleine baantjes heeft, waarmede hij zich een eerlijk bestaan verschaft, en die, uit begrijpelijken trots, zijn adeldom voor de oningewijden verborgen houdt.

Die toestanden maken het duidelijk, dat de aanhangers van het Orleanisme in hun betoogingen niet slechts de republiek, doch ook de rasgenooten van Rothschild - soms geheel onrechtvaardig - betrekken.

In trouwe, de Fransche Republiek voelt zich weleens op haar grondvesten schudden. Intusschen is het pretendentschap van den onbeteekenenden Philippe d'Orleans een paskwil. Indien echter een man van de allures van Napoléon Bonaparte zoû komen....

OTTO KNAAP.