De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Gedachtenwisselingen.

I. Deventer, 12 Maart 1909.

Aan den Heer Otto Knaap, Parijs.

Ik woon in een kleine plaats. Er zijn hier wel Joden, doch maar weinig ridders van de Militaire Willemsorde en, voor zoover ik weet, in 't geheel geen Russen; ook zijn wij arm aan ‘groote gebeurtenissen’. Ik weet dus niet, of gij mij wel bevoegd zult achten, over zeker onderwerp mijn meening te zeggen. Ik wil het er echter op wagen: de door U gevoerde polemiek met den heer Hertzberger dwingt mij er toe.

De heer Hertzberger (ík ken hem persoonlijk niet) heeft den strijd m.i. waardig gestreden, maar, ware hij Zionist geweest, hij zou de pen anders gehanteerd hebben. De heer H. gaat uit van het standpunt, dat, wanneer men Joden en andersdenkenden denzelfden maatstaf aanlegt, er geen rasverschil geconstateerd kan worden.

[p. 647]

U bestrijdt dit standpunt en de heer H. verwijt U dientengevolge Uw antisemitisme. Op deze basis uitgewerkt, heeft Uw polemiek met den heer H. m.i. geen klaarheid gebracht in deze zaak en kan het daarom zijn nut hebben, dat zij ook eens van een anderen kant bekeken wordt.

Ik ben Zioniste en als zoodanig erken ik het bestaan van verschil in ras tusschen het Joodsche volk en de andere volkeren. Wij zijn anders, maar daarom niet slechter of laffer! En dit nu is een bewijs van Uw antisemitisme, dat gij het volk, dat een groot deel der menschheid zijn godsdienst en moraal heeft gegeven en dat zich gedurende duizenden jaren heeft gehandhaafd, ondanks voortdurende verdrukking en miskenning, het volk, welks zonen en dochteren door de eeuwen heen ontelbare malen den dood hebben verkozen boven het prijsgeven van hun godsdienst, gebrek aan karakter verwijt en gemis aan zedelijken moed, alleen maar omdat gij eenige Joden kent (ik weet, dat het baronnen, bankiers en senatoren zijn!) die zich in de Dreyfus-zaak laf hebben gedragen, en omdat gij en ook Henry Bernstein er zooveel ontmoet, die hun Jood-zijn graag verloochenen. Of moet ik zeggen, dat het Uw onwetendheid is, welke U hier parten speelt? Zou het dan toch waar zijn, dat de heer Hertzberger, die maar in een kleine plaats woont, het beter weet, dan gij, die Uw blik kunt laten gaan over een wereldstad en die U maar hebt om te keeren om weer te staan voor een ‘groote gebeurtenis’? Ziet gij hen niet de kleine, stille, moedige werkers, de trouwe echtgenooten en liefdevolle vaders, de nobelgodsdienstigen, en ook de grooten niet, waarvan velen thans bezig zijn, zich en hun volk geestelijk weer vrij te maken? Maar ga dan ook eens een tijd in een kleine plaats wonen; daar kan men van hen hooren, wanneer men luistert - het geraas in een wereldstad bemoeilijkt het luisteren soms zoo! Kunt ge dat niet doen, schrijf dan in het vervolg over de Armeniërs, de Hottentotten of de Roodhuiden, maar, wat ik U bidden mag - over de Joden niet. Want gij - vestigt bij Uw lezers de meening, dat het Joodsche volk uit hoofde van zijn raseigenschappen, minderwaardig is, en niets is meer bezijden de waarheid. Daardoor werkt ge het antisemitisme in de hand, het antisemitisme, dat juist door zijn misplaatste hoogmoed en ongemotiveerde minachting verscheiden Joden heeft misvormd tot karakterloozen, die zich voor hun Jood-zijn schamen.

Ge ziet het, het is weer een kringloop van oorzaak en gevolg: het antisemitisme zelf, waardoor gij uiting geeft aan Uw antipathie tegen de Joden (ik weet wel, dat ge enkelen begenadigt!) is tevens oorzaak van het bestaan der vele caricatuur-Joden, welke gij in Uw leven hebt mogen ontmoeten en die U zulk een onrechtvaardig oordeel doen vellen over de Joden. Immers, wanneer men U aanhoudend zegt en laat gevoelen, dat gij minderwaardig zijt, dan zult ge dit ten slotte zelf gaan gelooven. Zoo is het ook den Joden gegaan. Toen zij zich over de verschillende landen verspreid hadden, bleek het al spoedig, dat zij aan intelligentie en werkkracht de meerderen waren der andere volkeren; zij zouden deze in veel opzichten overvleugeld hebben. Dit mocht natuurlijk niet! En de niet-Joden, overal numeriek sterker dan zij, zochten naar middelen om dit te verhinderen. Voortaan mochten zij nu slechts enkele beroepen uitoefenen, en ook door andere beperkende bepalingen werden zij veelal verhinderd een eerlijk stuk brood te verdienen (ze mochten o.a. niet anders dan in het Ghetto, de Jodenwijk, wonen). Is het wonder, dat ze het onder deze omstandigheden weleens zochten in niet eerlijke praktijken? Het bloed kruipt immers, waar het niet gaan kan. Zij moesten toch leven! En is het wonder, dat zij hun ruggen weleens kromden, of angstvallig hun eerlijke meening verborgen? En is het dan consequent om daarna diezelfde menschen, welke men hun vrijheid en hun karakter ontnomen heeft, met steenen te gooien? Toch is het aldus gegaan. En nog grooter inconsequentie begaat gij en velen met U.

Toen de Joden uit de Ghetto's kwamen en nog altijd met den vinger werden nagewezen, namen velen, wien een dergelijke bejegening te machtig werd, een middel ter hand, waarvan zij dachten, dat het probaat zou zijn. Die domme Joden! Zij trokken hun Jodendom uit als een afgedragen jas en legden zichzelven de belofte af, dat zij zouden worden als de anderen, precies als de anderen. Dat zou eerst een ideaal-toestand zijn. Zij zouden dan weer de achting hebben van al hun medemenschen. Misschien hadden deze wel gelijk, wellicht waren alle Joden slecht en minderwaardig. Het werd immers zoo dikwijls en zoo luide gezegd. Maar nu zou men niet meer kunnen merken, dat zij Joden waren. Ze zouden een anderen naam aannemen, mee helpen spotten over die belachelijke Joodjes en zeggen, dat ook zij hen laf vonden. En hielp dit alles dan nog niet genoeg, dan stond immers het doopwater hun nog ten dienste.

En velen probeerden en probeeren het zoo. En het mislukte hun natuurlijk en zal hun ook altijd blijven mislukken, want niet op deze wijze is de Jodenkwestie op te lossen. Maar en passant werpt gij weer een steen op hen, en nog een en weer een. Hebt ge hun dan niet duidelijk gezegd, dat hun Jodendom minderwaardig was? En zie, zij zijn niet doof geweest, zjj hebben hun Jodendom afgeschud en er op getrapt. Waarom vinden zij nu nog geen genade in Uw oogen? Gij zijt geen rechtvaardig rechter!

Welnu, houdt dan eindelijk eens op met het schelden en smalen op de Joden, het heeft nu lang genoeg geduurd. Wanneer gij iets ter verbetering wilt meehelpen, tracht dan het goede in hen eens op te zoeken en prijs dit. Leer den quasi-Joden, met wie gij in aanraking komt, zichzelf weer te zijn, en prent hun in, dat zij zich voor hun afkomst allerminst hebben te schamen. Maak hun ruggen weer recht en hun blik weer vrij en open. Zeg hun, indien zij het nog niet weten, dat zij hun verloren zelfrespect kunnen terugwinnen door mee te helpen aan den wederopbouw van een vrij Joodsch volk en een vrije Joodsche staat. En als er dan onverhoopt eens weer een Dreyfus-zaak de wereld in beroering mocht brengen, dan zal het een Jood zijn, die zijn ‘J'accuse’ den schuldigen in het aangezicht slingert.

ETLINA VAN SON.

[p. 648]

II.

En 't hoogste heil werd ver van U gedragen

Gelijk een snoer van klaar-kristallen dagen

Dat brak tot droefheid die geen tijd geneest.

Annie Salomons.

‘Het Ouderhuis’.

Als mevrouw Bosboom-Toussaint nog leefde, zou ik haar stellig eens een brief schrijven en haar vragen of zij ooit in levenden lijve haar held Leopold van Zonshoven uit ‘Majoor Frans’ heeft ontmoet, held die voor jonge meisjes een bijzondere aantrekkingskracht heeft, omdat wij vrouwen gaarne (op zachtzinnige wijze altijd) door den man overheerscht worden en hem blijde hart en hand, met wat er aan annex is, overgeven, zoo hij toont in alle opzichten ons de baas te zijn.

Tot heden ontmoette ik echter nog altijd niet den vrouwenkenner en -temmer Leopold, hoewel zelve al lang getrouwde vrouw en moeder, en als ik dan rondkijk in de vrouwenwereld rond me, dan heb ik medelijden met de arme hoogstaanden en dus veeleischenden onder de vrouwen, die het geluk zoeken en vaak niet vinden.

De liefde is een raar ding; ze vraagt niet naar wetten en regels, ze vraagt niet wat men zich zooal wenscht in den man. Amor is een leuke guit; ineens, ongemotiveerd, sluipt hij in het vrouwenhart en schatert er zijn lach van overwinnaar. En de jonge vrouw die zoo precies wist hóe de man zou zijn waarmee zij wil trouwen, ziet zich ineens voor het eigenaardig feit gesteld dat zij houdt van een man die heelemaal niet lijkt op het ideaal harer droomen. Eerst kan ze niet gelooven, maar toch, het is wáár; ondanks de gebreken die zij altijd gezegd heeft nooit in haar man te zullen dulden.... houdt zij van hem. De natuur gaat boven de leer en..... (wij willen aannemen dat hij haar ten huwelijk vraagt) ....en.... zij verloven zich!...

Nu, de man kan, al is hij geen Leopold, toch een zeer goed karakter hebben en als hij dan ook van zijn vrouw houdt, kan het huwelijk zeer gelukkig worden. Iets anders is het, wanneer de diepvoelende, hoogstaande vrouw liefde opvat voor iemand die later blijkt een laag karakter te hebben.

Want dan komt de smart overweldigend groot over haar. Het is onzin wat sommigen beweren dat men moet trouwen met iemand waar men van houdt met al zijne ondeugden. Als hij bepaald een laag karakter heeft, wordt dit niet veredeld door de liefde, maar hare liefde sterft en er blijft niets dan minachting over. Dat het dan van zijnen kant geen ‘echte waar’ is geweest, zal wel juist blijken, want een laag karakter kan de echte heilige liefde niet voelen, omdat dit, - het edelste en hoogste in den mensch - ook alleen in échten zin door edele karakters kan gevoeld worden, maar hij kan eene vrouw liefhebben voorzoover hij daartoe in staat is, en ook het meisje kan meenen dat dit liefde is, hoewel het ‘au fond’ natuurlijk meer zelfzucht zal zijn; de man kan zich b.v. zéér tot een vrouw voelen aangetrokken, omdat zij zooveel van hem houdt, of omdat haar uiterlijk hem bekoort en hij deze attractie voor liefde aanziet enz.

Langzaam en smartelijk wordt het voor of na het huwelijk der hoogstaande vrouw duidelijk, dat zij haar hart heeft gegeven aan een die het niet waard is. Is zij nog niet getrouwd, dan verbreekt zij de verlooving of verlooft zich niet en.... dat is het wreede in 't leven voor ons vrouwen, hij vergéét en trouwt eene andere en het geluk der vrouw....

‘breekt tot droefheid die géén tijd geneest!....

Hij zet er zich overheen, al kan het ook hém zeer smarten, want bij hem overheerscht het verstand het gevoel; hij dankt er voor zijn leven te verknoeien voor een vrouw, en hoewel het hem een poosje even fel kan doen lijden als haar, hij gooit het met geweld van zich af, zoodat hij zich soms spoedig reeds schadeloos stelt met een ‘goede partij’ om zijn leed en wanhoop te overwinnen, wat hem dan gewoonlijk ook schitterend gelukt.

Dat hij in dat geval een goede partij trouwt, is hem niet kwalijk te nemen, als hij de vrouw zijner begeerte niet krijgen kan, doet hij toch beter een jonge, rijke en mooie vrouw te trouwen dan eene die dit alles mist. Toch zijn het vaak de felvoelendste mannen die zoo handelen, al worden zij door den oppervlakkigen beschouwer voor oppervlakkigen aangezien.

Ik geloof echter niet dat hij altijd vergeten heeft, hij wil echter juist omdat hij van nature egoïst is, zijn gevoel niet overheerschend laten zijn, omdat dit niets dan verdriet geeft, hij laat zijn verstand de baas en denkt:

Kweek maar ieder vroom en blij,
Zijn geluk op aarde;
Tooit de roos zichzelve, zij
Siert meteen de gaarde!

En op den duur vergeet hij.

En is dit niet goed? niet honderdmaal beter in dit wreede leven het leed van je af te gooien, te trachten een nieuw leven te beginnen dan weken, maanden, jaren lang te treuren om het onherstelbare, tot het leven geworden is tot één lange wanhoopsdag? En toch, zóó doen de beste onder de vrouwen; zij handelen in dit geval juist andersom als de man; zij koesteren de smart, en blijven erover denken, jaren en jaren lang, altijd weer opnieuw.

En dit vind ik juist zoo jammer, zoo innig jammer!

Wij leven maar ééns en leed is ons aller deel, het meeste voor haar die het diepst voelen, die daarom de beste moeders zouden zijn, en dus aan de maatschappij, aan zichzelf en het nageslacht een dienst bewijzen door zich heen te zetten over de smart, al zal dit langer duren en meer moeite kosten dan bij den man.

Ik zou ook niet elke vrouw die dit heeft ondervonden durven raden alsnog te trouwen, maar de diepvoelende vrouw bedenke wel, dat haar hoogste geluk ligt in het moederschap, dat het genot van kinderen-hebben voor haar zeer groot is en haar heele leven door het gemis van kinderen zeer pijnlijk door haar zal gevoeld worden. Daarom, als zij later een man ontmoet dien zij kan achten en die haar liefheeft, dan geloof ik dat zij wél doet zich in volle gerustheid aan hem over te geven, eerlijk biechtend haar verleden. Ik geloof dat zij aan de zijde van een achtenswaardig man mét de kinderen uit haar huwelijk, zich héél wat gelukkiger zal gevoelen dan kinderloos en alleen door het leven te gaan

[p. 649]

en elken dag de smart van haar gemis te dragen.

Wat de oppervlakkige vrouwen betreft, wij weten het, een ‘goede partij’ accepteeren zij altijd! Vele mannen trouwen graag een mooie vrouw en zijn, hoe oppervlakkig en weinigvoelend zij vaak ook is, soms wel gelukkig met haar, omdat zij haar dikwijls mooier zien en blijven zien dan ze is.

Maar dikwijls ook vermindert en verdwijnt de liefde en maakt plaats voor onverschilligheid als de eerste bekoring der schoonheid geweken is. Een man beklaagt zich echter niet gauw tegenover derden over zijn vrouw, maar houdt zoolang mogelijk den schijn op, als zij hem tegenvalt. Voor de minder mooie en rijk-met-hart-begaafde vrouwen is het zeer treurig dat een mooi lichaam vaak wordt gesteld boven een mooie ziel; toch is en blijft mijne meening dat een diepvoelend man, eer hij een mooie oppervlakkige vrouw trouwt al geleden kán hebben (al weet dit ook niemand) voor een rijkvoelende vrouw die trouwens ook mooi kan geweest zijn; mijne meening blijft ook dat eene geestige vrouw gemakkelijk den man harer keuze kan boeien, ook al is zij niet mooi, mits... zij daartoe de rechte middelen gebruikt.

Als zij den man met hare geestigheden schaakmat zet, handelt ze natuurlijk verkeerd want dan wordt hij bang voor haar. Mannen zijn over 't algemeen ijdel, daar moet men rekening mee houden. Als ze een man liefheeft of ze zou hem gaarne hebben en zij is tegenover andere heeren wel eens een weinig scherp, tegenover hém daarentegen altijd lief en vriendelijk, met de vroolijke geestigheid die vermijdt ooit in het minste te kwetsen, dan zal hij zich bijna zéker tot haar aangetrokken gevoelen.

Innig medelijden heb ik met de vrouwen die een rijk hart hebben, maar saai en stil zijn. Op haar verlieft de man niet gemakkelijk, maar waarom ook zoo wanhopig saai?

Waarom niet vroolijk het leven bekeken van zijn besten kant en is de mooiste vrucht aan den levensboom rot of wormstekig gebleken (wat den meesten overkomt) dan niet neerzitten, bang alsnog te plukken, maar grijpen, zooals de man doet, naar de vruchten die overblijven, want wij leven maar ééns en het geluk wordt ons zelden van buitenaf aangebracht, wij moeten zélf trachten ons leven zoo rijk en vol mogelijk te maken. Zeg ook niet dat de mannen alles op ons vóór hebben. Eene vrouw die eenige kinderen heeft en er geene meer bijkrijgt, zoodat de lichaamspijn geleden is, kan zich, mits haar huwelijk gelukkig is, tot de gelukkigsten op aarde rekenen. Wat is er liever, aanvalliger, beminnenswaardiger dan het kleine kind dat ‘moeder’ al uit alle andere menschen kent als het pas drie maanden is, dat kraait van plezier bij ons binnentreden en voor wie ‘mama’ alles is? Een man heeft veel voor boven een vrouw, maar moedervreugde is ook weer veel grooter dan vadervreugde. En dàt heeft ook de diepvoelende vrouw voor boven hare oppervlakkige zuster, dat kinderen voor de laatste vaak een last zijn en voor de eerste het reinste geluk. Voor de diepvoelenden is weggelegd, de felste smart en het hoogste geluk. Maar de smart moet niet háár, zíj moet de smart overwinnen en nog zoo gelukkig trachten te worden als zij kan.

Anders doet zij onrecht aan zichzelve, onrecht aan de maatschappij en onrecht aan het nageslacht want

Tooit de roos zichzelve, zij
Siert meteen de gaarde.

DIRK TEN HAGHE

Bijzonder aangenaam zou het mij zijn eens de opinie van een man over dit onderwerp te vernemen.

D.t.H.