De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

[p. 637]

Attalea Princeps.
Naar het Russisch van V. Garschien.

In een groote stad was een plantentuin, en in dien tuin was een reusachtige oranjerie van ijzer en glas. Die was heerlijk schoon; ze werd ondersteund door lichte, versierde bogen, waartusschen een gansch netwerk van ijzeren omlijstingen met glas. De oranjerie was zoo verrukkelijk mooi als de ondergaande zon haar rood verlichtte. Dan scheen de vuurgloed te weerkaatsen als in reusachtig, dof edelgesteente.

Achter het dikke, doorschijnende glas vertoonden zich de gevangen planten. Hoe groot de oranjerie ook was, toch bleek ze nog te klein. De wortels omstrengelden zich, elkaar voedsel en vocht ontnemend. De boomtakken mengden zich met de reusachtige palmblaren die ze bogen en braken, en zich drukkend tegen de ijzeren omlijstingen, bogen en braken ze op hun beurt.

De tuinlieden snoeiden de takken voortdurend, met ijzerdraden bonden ze de blaren, opdat ze niet naar willekeur konden groeien, doch weinig hielp het. Planten hebben behoefte aan ruimte, aan vrijheid, aan geboortegrond. Ze waren afkomstig uit warme streken, teere, weelderige voortbrengsels, vervuld van weemoedig verlangen naar vaderlandschen bodem. Welk een verschil tusschen een glazen dak en den helderen hemel! 's Winters waren de ruiten soms bevroren; dan heerschte duisternis in de oranjerie. Dan deed de gierende wind de planten beven. Een dikke sneeuwlaag bedekte het dak. Als ze de loeiende vlagen hoorden, dachten ze aan een anderen, zwoelen, vochten wind die hen leven en kracht schonk. Nog vuriger verlangden ze dan naar die suizende koelten, die de takken schudden en met de blaren speelden. Doch in de oranjerie heerschte doodsche stilte; een enkele maal sloeg een winterstorm de ruiten stuk; dan doordrong een ijzige stroom het gansche gewelf. En waar die stroom neerviel, daar huiverden en verwelkten de blaren.

De gebroken ruiten werden spoedig door nieuwe vervangen. De bestuurder van den plantentuin was een zeer geleerd man, die niet de geringste wanorde kon verdragen; het grootste gedeelte van zijn tijd bracht hij door met z'n microscoop in een glazen kamertje, dat afzonderlijk stond in de beroemde oranjerie.

Tusschen de planten stond een boom, hooger en schooner dan de andere. De directeur noemde hem Attalea. Maar dat was niet zijn ware naam; zoo hadden de botanici hem gedoopt. De ware namen weten de botanici niet; die staat niet geschreven op het witte plankje dat aan den stam is vastgespijkerd. Eens op een dag kwam in den plantentuin iemand afkomstig uit die warme streken waar de palmen groeien; glimlachend zag hij naar den boom, die hem aan zijn geboortegrond herinnerde.

- Ik ken die plant - sprak hij. En hij noemde den waren naam.

- Pardon, - riep de direkteur die in z'n glazen huisje zat, bezig met een puntig mes een twijg te splijten - u vergist u. De naam die u daar noemde bestaat niet. Dit is de Attalea princeps, afkomstig uit Brazilië.

- Ik wil wel gelooven dat botanici haar Attalea noemen, maar dit is niet de echte naam.

- De juiste naam is die welke de wetenschap geeft - hernam de geleerde op drogen toon; hij sloot de deur van het glazen kamertje, omdat hij zich niet wilde ophouden met menschen die niet begrijpen dat ze behooren te zwijgen en te luisteren als de wetenschap spreekt.

De Braziliaan bleef lang den boom aanzien, hij werd al droever en droever te moede. Hij dacht aan zijn geboorteland, aan de heldere zon en den schitterenden hemel, aan de weelderige bosschen met al die vreemde dieren en vogels, aan de woestijnen en vreemde, zuidelijke nachten. Hij begreep dat hij nergens gelukkig kon zijn dan in zijn vaderland, al trok hij door de gansche wereld. Hij streek met de hand langs den boom, als wilde hij afscheid van hem nemen, toen verliet hij den tuin en scheepte zich den volgenden dag in op de stoomboot die hem huiswaarts voerde.

Maar de palm bleef achter. Ze werd nu nog treuriger dan vroeger. Het leven viel haar zoo zwaar. Ze voelde zich zoo eenzaam. Ze stak wel vijf voet uit boven de toppen der andere planten, en die andere planten hadden haar niet lief; ze waren afgunstig en noemden den palmboom trotsch.

Die lange gestalte bezorgde hem juist zoo'n verdriet. Niet alleen om die drukkende eenzaamheid, maar vooral omdat ze zich duidelijker den vaderlandschen hemel herinnerde en grooter verlangen naar den geboortegrond koesterde, want de palm bevond zich dichter

[p. 638]

bij datgeen wat ze van den vrijen hemel scheidde: het glazen dakgewelf. Somtijds schemerde er iets blauws doorheen: dat was de hemel, vreemd en fletsch, maar toch was het de hemel. En als de andere planten met elkaar spraken, dan zweeg Attalea, vol verlangend denken om de vrije lucht in te ademen, zelfs onder dien fletschen hemel.

- Zeg, zouden ze ons nu nog niet begieten? vroeg een sagoboom die erg op vocht gesteld was. Ze laten me vandaag totaal verdrogen.

- Je woorden verwonderen me zeer, buurvrouw, - zei een opgeblazen kaktus. - Noem jij weinig die reusachtige hoeveelheid water die ze elken dag over je uitstorten? Kijk ik eens: ze geven mij weinig nat en toch zie ik er frisch en sappig uit.

- Wij zijn niet gewend aan zulk een drogen en slechten grond als kaktussen. En dan wil ik je ook zeggen dat ik niet van plan ben om aanmerkingen van jou te hooren.

Na dit gezegd te hebben zweeg de sagoboom beleedigd.

- Wat mij aangaat, - merkte de kaneelplant op - ik ben heel tevreden met mijn toestand. Ik geef toe dat het hier erg vervelend is, maar ik ben tenminste tegen uittrekken beveiligd.

Maar we worden niet allemaal uitgetrokkon, - zei een reusachtige varen. - Deze gevangenis komt misschien aanlokkelijk voor aan velen die een zielig lot leidden.

Toen vatte de kaneelplant vuur; het twisten begon. Enkele planten namen het voor haar op, andere voor de varen; het was een heete strijd. Als ze zich vrij hadden kunnen bewegen zouden ze elkaar zijn aangevlogen.

- Waarom al dat getwist? - vroeg Attalea. - Helpt dat jullie iets? Door die kwaadheid en ruzie maken jullie je ongeluk tot des te erger. Scheidt toch uit met dat twisten en handel. Luister naar mij! Als jullie hooger en hooger groeit met wijd uitgespreide takken, dan zal je dak en ramen bereiken: onze oranjerie zal niet sterk genoeg zijn, indien we alle tegelijk tegen het dak drukken en we hebben onze vrijheid terug. Indien een enkele tak tegen het glas opklimt, dan wordt hij afgesneden, maar wat te doen tegen honderden krachtige vermetele zuilen? Indien we samenwerken, dan is de overwinning ons.

Eerst kreeg de palm geen antwoord; allen zwegen en wisten niet wat te zeggen. Eindelijk sprak de sagoboom.

- Allemaal dwaasheid, - beweerde hij.

- Dwaasheid! dwaasheid! - herhaalden de boomen en alle begonnen Attalea te overtuigen dat ze, een groote zottin was. - Een onmogelijk idee! - riepen ze - gekheid, onzin! De vensterlijsten zijn sterk, nooit zullen we ze kunnen breken, en indien we ze braken, wat dan nog? Menschen zouden komen met bijlen en messen om de takken af te houwen; de ramen zouden gemaakt worden en alles zou weer van ouds zijn. Alleen zouden ze heele struiken van ons afkappen...

- Nu, zooals ge wilt! - antwoordde Attalea. Ik weet nu wat me te doen staat. Ik zal jullie met rust laten: leef voort zooals je goeddunkt, wees boos op elkaar, twist om een scheutje water, en blijft maar eeuwig onder dezen glazen koepel. Ik zal alleen wel handelen. Ik wil den hemel en de zon niet altijd door glas en tralies zien - ik zal slagen!

En de palm keek trotsch neer op het groene bladerdak dat zich onder hem uitstrekte. Niemand zei iets tegen; alleen de sagoboom fluisterde tegen zijn buurman.

- Nu, we zullen zien, we zullen zien of ze niet z'n groote hoofd zullen afhakken.

De andere planten zwegen, boos over Attalea's trotsche woorden. Alleen een klein grasplantje gaf de palm gelijk. Het was het teerste, minste grasje van al de oranjerieplanten; licht, bleek, kruipend met slappe, dikke blaadjes. Het had hoegenaamd niets opmerkelijks; in den tuin werd het slechts geduld omdat het den kalen grond bedekte. Het had zich om den stam gewikkeld van den grooten palmboom naar wien het aandachtig luisterde; het scheen hem toe dat Attalea gelijk had. Zuidelijke streken had het nooit gekend, maar het had lucht en vrijheid lief. De oranjerie was voor haar een gevangenis. ‘Indien ik, klein, nietig grasplantje, al zoo smacht naar mijn noordelijken hemel, de bleeke zon, den kouden regen, hoe groot moeten dan de kwellingen zijn van dezen machtigen, schitterenden boom’.

Zoo dacht het, en liefkoozend drukte het zich tegen den stam aan. ‘Och, waarom ben ik toch geen groote boom. Dan zou ik de raad van de palm opvolgen. Samen zouden we groeien en samen de vrijheid tegemoet gaan. Dan zouden de andere planten zien dat Attalea gelijk had.’

Helaas, het was geen groote boom, maar slechts een klein, nietig grasplantje. Het vermocht alleen zich nog dichter tegen Attalea aan te drukken en haar zijn liefde en wenschen toe te fluisteren:

- Bij ons is het niet zoo warm, de lucht niet zoo rein, de regen niet zoo voedzaam als in uw streken, maar toch hebben we ook een hemel, wind en zon. We hebben geen planten zoo schitterend als gij en uw metgezellen, met zulke reusachtige blaren en met die heerlijk mooie bloemen, maar wij hebben toch ook mooie boomen: dennen, pijnboomen en berken. Ik ben slechts een

[p. 639]

nietig grasplantje; nooit kan ik de vrijheid bereiken zooals gij, die groot en machtig zijt! Uw stam is sterk en voor u is het gemakkelijk om het glazen dak te bereiken. Ge zult het verbreken en den weg banen tot Gods licht. Zeg mij dan echter al het schoons dat ge zult aanschouwen.

- Maar waarom wil jij niet met me meegaan, klein grasplantje? Mijn stam is sterk en krachtig: steun op mij. Het hindert mij niets om jou te dragen.

- Ach, het is onmogelijk! Ziet hoe zwak en teer ik ben: ik kan zelfs geen enkel van mijn blaadjes oprichten. Neen, ik ben geen metgezel voor u. Groei en wees gelukkig. Ik vraag slechts: denk eens aan mij als ge de vrijheid bereikt hebt, denk dan nog eens aan uw kleinen vriend.

Toen begon de palm te groeien. De bezoekers van den plantentuin verwonderden zich over haar reusachtige gestalte die al langer en langer werd. De directeur schreef dit toe aan zijn buitengewone zorgen; hij verhoovaardigde zich op zijn kennis, want het bouwen der oranjerie was zijn werk geweest.

- Ziet deze Attalea princeps, - sprak hij: - zulke reusachtige exemplaren worden zelden in Brazilië aangetroffen. Wij zijn er in geslaagd om door onze kennis de planten evenzeer te laten ontwikkelen als in de vrije natuur: me dunkt dat we ons doel bereikt hebben.

Dit zeggend sloeg hij met zijn wandelstok op den stevigen boom: de slagen weerklonken luid door de oranjerie. De palmblâren krompen sidderend ineen. O, als de directeur de toornige klaagkreten dus kon gehoord hebben.

‘Laat hij maar denken dat ik voor zijn pleizier groei’, dacht Attalea.

En ze groeide voort, wortels en blâren beroovend van de sappen die ze gebruikte om zich nog hooger te verheffen. Somtijds scheen het haar dat de afstand tot het gewelf niet verminderde. Dan spande ze al haar krachten in. De balken kwamen al dichter en dichter bij; eindelijk raakte een jong blaadje het koude glas en ijzer aan.

- Kijk eens hoe ze gegroeid is, - riepen de planten.

- Ja, verbazend, - beaamde een op een boom lijkende varen.

- Wat praten jullie van gegroeid! Was ze maar zoo dik gebleven als ik! - sprak een groote kaktus met krachtigen stam. - Wat heeft ze voor nut van haar werk. De balken zijn stevig en het glas is hard.

Een maand verliep. Attalea dacht na. Ze drukte zich nu krachtig tegen het gewelf. Verder groeien was onmogelijk. Toen begon de stam te buigen. De blaadjes aan den top kneusden; de koude ijzeren staven drukten zich in het jonge groen, kwetsend en scheurend, maar de boom bleef volhouden: hij voelde geen deernis voor het teere loof, al vaster en vaster drukte hij zich tegen de staven en de staven begonnen te wijken, ofschoon ze van stevig ijzer gemaakt waren.

Het kleine grasplantje volgde angstig den strijd.

- Lijdt ge geen vreeselijke pijnen? vroeg het schuchter. Als de staven zoo sterk zijn, is het dan niet beter het op te geven?

- Pijnen? Wat deert me dat nu ik m'n vrijheid wil veroveren? Heb je mezelf niet aangemoedigd? antwoordde de palm.

- Dat deed ik, maar ik wist niet dat het werk zoo moeilijk was. Ik beklaag je zoo. Ge hebt zoo geleden.

- Zwijg, zwakke plant. Beklaag me niet! Ik zal sterven of vrij worden!

Op dat oogenblik weerklonk een harde slag. Het ijzer was stuk gebarsten. Rinkelend stortte het glas naar beneden. Een scherf kwam terecht op den hoed van den directeur, die juist de oranjerie verliet.

‘Wat is dat?’ riep hij, bevend van schrik bij het zien van het neerstortende glas. Hij liep naar buiten om het dak te bekijken. Boven het glazen gewelf verhief zich recht en trots de groene palmkroon.

‘Is dit alles? - dacht ze - Heb ik hiervoor zoolang gewerkt en geleden? Is dit nu al wat ik bereikt heb?’

Het was laat in den herfst. Het motregende: een fijne regen, vermengd met sneeuw; de wind joeg grijze, sombere wolken voort. Het was of hij Attalea wilde grijpen. De boomen waren al kaal en stonden als doode gedaanten. Slechts aan de dennen en pijnboomen hingen donkergroene puntige blâren. Somber zagen ze de palm aan. ‘Je zult sterven!’ - was het alsof ze tot haar zeiden - ‘weet je dan niet dat je geen vorst zult kunnen verdragen? Waarom verliet je je gevangenis?’

Attalea dacht dat haar einde nabij was. Ze verstijfde van koude. Zou ze weer onder het dak terugkeeren? Maar dat was haar onmogelijk. Ze moest blijven staan in den ijzigen wind, sidderend onder de gierende vlagen en de aanraking der koude sneeuw: ze keek naar den somberen hemel en de armzalige natuur, naar de donkere binnenplaats van den plantentuin, naar de eentonige, reusachtige stad, verschijnend in de nevelachtige duisternis, en bleef wachten totdat de menschen daar beneden besloten waren wat met haar aan te vangen.

De direkteur gaf bevel om de palm door te zagen. ‘We zouden er wel een afzonderlijken koepel boven kunnen maken,’ - zei hij, - ‘maar voor hoe lang? Ze kan wel opnieuw gaan groeien en het glas breken. Te veel onkosten zouden hiermede gemoeid zijn. Zaag haar door.’

[p. 640]

De palm werd met touwen gebonden, opdat ze den muur der oranjerie in haar val niet zou beschadigen: elk van haar wortels werd door midden gezaagd. Het kleine grasplantje, den boomstam omwikkelend, wilde niet van zijn vriend gescheiden worden en viel mede onder de zaag. Toen ze den palmboom uit de oranjerie sleepten, bleef op zijn plaats wat zaagsel, een stronk en wat verspreide takjes en blaren liggen.

- Ruim dien rommel op, - beval de directeur. We zullen hier wat nieuws planten. De zaag heeft dat gras beschadigd.

Met vlugge bijlslagen hakte een tuinman de plantjes uit den grond. Hij wierp ze in een mand die hij naar de binnenplaats droeg en uitschudde over den dooden palmboom die reeds in de modder lag door sneeuw gedekt.

Overzetting van ANNIE DE GRAAFF.