De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Over Toilet en wat ermede in verband staat.
Bijdrage tot de psychologie eener groote Parijsche coupeuse.
door Jeanne Paquin.

Het te München verschijnende tijdschrift ‘März’ publiceert in het laatste nummer de volgende studie: Madame Jeanne Paquin is de stichtster en directrice van het beroemde Parijsche modeatelier, dat naast dat van Worth, Doucet en andere Parijsche huizen - en misschien meer nog dan deze - tegenwoordig op het gebied der mode toonaangevend is.

‘Uw verzoek heeft me zeer gevleid. Dat ik met het antwoord eenigen tijd draalde, moet U verontschuldigen en begrijpen, want ik moet me geweld aandoen om Uwe wenschen na te komen. Ik schrijf voor de eerste maal voor een blad, en heb het gevoel, als viel ik in het water zonder te kunnen zwemmen.

In welk een verwarring zal ik Uwe vragen beantwoorden! - In de eerste plaats: Waarin vindt de scheppende geest der mode zijn voedsel? Vanwaar komen hare grillen?

In de eerste plaats worden wij geinspireerd door de natuur. Zegt ze ons niet met nadruk, dat we ons geheele streven op haar moeten richten, dat we ons haar ten voorbeeld moeten stellen, om ons onophoudelijk, rusteloos te vernieuwen? Wanneer ge wilt, zullen

[p. 604]

we het in beeldspraak aldus uitdrukken: De mode moet zich als een mooie rozestruik, die nooit afstreft, vrij ontplooien; vooral in de beide voornaamste jaargetijden, in de lente en in den herfst. Behalve deze beide natuurlijke bloeitijden moet er ruimte zijn voor een duizendvoudigen, bontkleurigen opbloei, maar ook voor een matige ingetogenheid, al naar de ingeving, de bedrevenheid en den wil van de tuinlieden, die wij vertegenwoordigen. Glimlach niet al te zeer, waarde heer, beoefenen wij dan niet de schoonheid evenals gij? Evenals U is ook ons de natuur de eerste raadgeefster, die ons de ideeën ingeeft. Maar hoeveel meer zijn wij bevoordeeld! Wat kan inderdaad in grooter geestdrift brengen - ik ben mij de vermetelheid welbewust! - dan de poging, het door God geschapene te volmaken! Hoevele kostelijke minuten van gloeiende belangstelling of jubelende vreugde zijn ons deel, wanneer de goddelijke schoonheid zich langzamerhand aan ons ontsluiert en het droombeeld haar te tooien, vorm en omtrekken aanneemt! Een mooie buste, goedgevormde beenen, mooie oogen, prachtig haar wekken en verhoogen die ingeving, die langzamerhand eveneens vorm schijnt aan te nemen. Hoe moeten deze wonderen getooid worden?

Dat is het waarop wij ons pogen richten. Hier wordt een proef genomen met een soepele stof, die zich zacht om de vormen legt. Maar aan dit plastisch, als uit de handen van een beeldhouwer komend model, ontbreekt een ‘note gaie’. Men moet ze aanbrengen. Dan wordt de taille met levendig of teer gekleurd satijn strak omspannen, opdat de buste beter uitkomt, en hier en daar moet licht of schaduw aangebracht worden, want vóór alles moet op de harmonie worden gelet. Deze zorg houdt ons voortdurend bezig. Nooit mag men uit het oog verliezen, dat de omtrek van het menschelijk lichaam, vooropgesteld, dat ze vlekkeloos zuiver is, het mooiste meesterwerk is, welks betoovering door geen onzer omhulsels of de producten onzer fantasie benadeeld mag worden.

Maar alle toiletten zijn toch niet onmiddellijk aan het levend model zelf vervaardigd? vraagt U. Er zijn toiletten, die door de dames naar te voren vervaardigde modelcostuums gekozen worden. Hoe vervaardigt U die? Elk seizoen moeten we een groot aantal modelcostuums vervaardigen, om de behoefte naar verandering, die iedereen in zich draagt, te bevredigen. Wij grijpen dan naar alles wat onze verbeeldingskracht kan opwekken: boeken over costuumkunde, gravures, langdurige bezoeken aan musea. Daar trekt de val van het gewaad van een beeld of de gelukkige kleurenmengeling van een schilderij mijn aandacht. Wanneer ik ga wandelen en ik zie een mislukte japon, dan oefen ik onwillekeurig kritiek en ik vind het betere, dat niet tot uitvoering kwam. Van Egypte teruggekeerd, bracht ik op zekeren dag een japon, vorm ‘kaftan’, in de mode, die zeer veel succes had. De schort van een fellah, de plooien van een fellahtunica zijn voor altijd in mijn hoofd geprent. Heeft niet een jaar geleden aan een morgenjapon de kraag van een Oostenrijksche officiersuniform grooten bijval gevonden? Zelfs het groen der voorschoten van Uwe pakjesdragers heeft me op de gedachte gebracht er munt uit te slaan. Derhalve is een reis voor mij als een groot prentenboek, dat ik naderhand in 't geheel niet eerst hoef te doorbladeren, want het ontrolt zich geheel van zelf voor mijn oogen. Zijn nu deze oorkonden, om het zoo eens uit de drukken - want ze zijn het resultaat van de nauwkeurigste waarnemingen - eerst eens bijeengebracht, dan worden duizenden proeven aan de mooiste van onze pasjuffrouwen genomen, en na lang probeeren blijven we bij dat, wat ons het ‘meest geschikte’, het kleedzaamste schijnt. De dames, die hare toiletten bij ons laten maken, hebben er geen idee van, wat het vervaardigen van het origineele model aan gedachtenwerk, aan verwachtingen en teleurstellingen van ons eischt. Hoeveel stof wordt uit woede met de schaar verknipt of met de nagels verscheurd, hoeveel proefnemingen worden er gedaan, hoevele kleuren en vormen veranderd, voor men iets, dat onze goedkeuring wegdraagt, heeft bereikt. Een anderen keer daarentegen wordt het toilet als door een gelukkig wonder bij het eerste ontwerp in één trek geschapen, zonder eenige inspanning. Met een japon is het als met een schilderij of beter als met een standbeeld.

En zoo kom ik dan aan een andere vraag van U: Wat is de richting van mijn smaak in de kunst? In de schilderkunst geef ik de voorkeur aan Rubens, om zijn levendigheid, zijn kleurenrijkdom en zijn krachtig leven. De achttiende eeuw prefereer ik minder. Deze periode wist wel met smaak, stoffen en kleuren te rangschikken, maar de menschen uit dien tijd zijn meest ledepoppen, zonder leven.

[p. 605]

Van de beeldhouwkunst houd ik hartstochtelijk. Onze kunst - die, waarop wij aanspraak maken - is hoofdzakelijk beeldende kunst, want de lijn maakt een toilet mooi, veel meer dan de kleur dit doet. En vroeger heb ik met liefde de beeldhouwkunst beoefend; de schilderkunst heeft mij ontmoedigd; ik zou het liefst met volle handen geschilderd hebben, begrijpt U, ik zou mijn armen tot aan de ellebogen in de verf hebben willen steken en plastisch hebben willen schilderen!

Dit heeft mij mijn eigenlijk talent geopenbaard. Wij werken overigens onze toiletten op dezelfde manier uit als de beeldhouwers. Het publiek stelt zich gewoonlijk voor, dat men voor het scheppen van een model slechts potlood en penseel ter hand behoeft te nemen. Dat is een dwaling. Evenals de beeldhouwer zijn beeld samenstelt met behulp van kleine, aan elkaar gelegde stukjes klei, evenzoo maken wij onze toiletten - ik tenminste - uit het ruwe materiaal zelf met behulp van schaar en spelden. Dat zijn onze boetseerhoutjes. Dan eerst worden de teekeningen gemaakt naar de modellen. Daarom zijn onze gewaden in plaats van metaphysisch, zooals men het zou kunnen noemen, om zoo te zeggen levend en dikwijls vol passie.

En de geschiedenis van mijn goeden smaak? Bezit ik een goeden smaak voor alles? Het kan zijn. Het publiek zegt het, maar ik - ik weet het niet. Wat ik maak, maak ik niet volgens principes, of naar vaststaande wetten der aesthetica, die ik niet ken, maar heel en alleen, omdat het me zoo bevalt. Is dit vertrouwen, dat de anderen in Uw smaak en Uw oordeel stellen, niet verontrustend? Voortdurend op deze manier maar te beslissen of iets mooi is, of niet mooi, sluit een groote verantwoordelijkheid in zich. Gelukkig heb ik altijd heel nauwkeurig geweten, wat ik niet mooi vond. Zoover ik mij herinneren kan, heb ik nooit lang behoeven te overleggen, vóór ik zei: Dat bevalt mij niet!

Maar over alles wat mooi is zich een oordeel aanmatigen, dat is moeilijker. En zelf scheppen, daarop aanspraak maken, dat geeft, als men het goed bedenkt, den schijn van een groote mate van eigenwaan... Ik zeg dit dikwijls tot mijzelf in alle bescheidenheid. Intusschen, wat daar ook van zij, wij brengen iets schoons voort; men moet dit wel gelooven, daar wij den bijval van bijna de geheele wereld, die wenscht te behagen, oogsten.

Ik heb U gezegd, dat er voor mij geen andere regels, geen ander recept bestaan, dan dat wat mij bevalt. Daar ik overdrijving, nietszeggende alledaagschheid, navolging van anderen verafschuw, houd ik mij aan mijn stelregel iets uiterst eenvoudigs en tegelijk nieuws en eigenaardigs tot stand te brengen. En juist dat is moeilijk. Hoe gemakkelijk is het overladen dingen te maken. Wat een rust voor de hersenen, anderen na te volgen.

Gij vraagt mij verder, wie ik het liefste kleed? Koninginnen, burgerdames, actrices?

Ik kleed gaarne alle menschen van smaak, voor de actrices heb ik een zwak; want hier is mijn streven dubbel: ik heb inderdaad tegelijk de vrouw en de tooneelspeelster te kleeden en moet rekening houden met den tekst en de aankleeding van het tooneel. Bovendien wekken de actrices met haar persoonlijke invallen en eischen de fantasie op. Zij bereiden iemand het genot, een moeilijkheid te overwinnen. De kleeding der koninginnen plaatst mij voor dezelfde moeilijke opgave.

Ik kom thans aan het oeconomische gedeelte van mijn bedrijf. Ge kunt U natuurlijk wel voorstellen, dat ik niet alle getallen in mijn hoofd heb. Ik heb daarom aan mijn administratie opgedragen, eenige statistieken op te maken en geef ze op Uw verzoek hier weer:

Ik heb gedurende het geheele jaar vijftienhonderd mannelijke en vrouwelijke bedienden aan het werk.

Wij hebben verleden jaar 12000 meter laken en 51000 meter zijde, satijn, fluweel, pongé, foulard en Indisch crêpe verwerkt, dus 63 K.M. stof.

Het aantal meters gebruikte voeringstof is 27000 meter. Interesseert U de hoeveelheid zijden mousseline: 43000 meter! Daar komen nog bij 12000 M. linnen, 25000 M, neteldoek voor knippatronen en 6000 M. cretonne. Dat maakt 176 K.M. Het cijfer, dat U het buitengewoonst zal schijnen, is dat van het in één jaar in onze ateliers gebruikte zijden garen. Dat bedraagt 22000 K.M. of 22 millioen meter. Twee en twintig duizend kilometers! Men zou dus met het garen, dat in één jaar door de handen onzer kleine coupeuses gaat, de beide polen der aarde kunnen verbinden, den planeet Mars bijna geheel omspannen, en zich van Hamburg tot San Francisco en weer terug laten voeren.

De naalden worden door de arbeidsters zelf aangeschaft, dat is hun arbeidsmateriaal. Aan spelden gebruiken wij per jaar een ton,

[p. 606]

1000 kilogram, wat ongeveer 10 millioen spelden uitmaakt. Iederen Franschen kiezer zouden wij er één, en ieder bewoner van België twee kunnen schenken.

Voor onze tailles, kragen en ceintuurs gebruiken wij 150 K.G. balein, 300 K.G. haken en oogen en 1000 K.G. jute voor het opstoppen der poppen.

De gezamenlijke salarissen van ons personeel bedragen verscheidene millioenen. Van de verkoopsters verdienen enkele 25.000 tot 50.000 francs. De directrices, de eerste coupeuses 10000 tot 30000 frcs.

Het gemiddelde arbeidsloon bedraagt 5 francs 18 centimes per dag.

De pasjuffrouwen verdienen tot 400 frcs. per maand.

Verdere exploitatiekosten zijn nog:

250.000 frcs. voor huur, 80.000 frcs. bedrijfsbelasting, 50.000 frcs. voor verlichting en verwarming; 20.000 frcs. voor vervoerkosten, reizen der directrices om te passen en voor dringende leverancies; 25.000 frcs. voor levende bloemen, voor rose en mauvekleurige hortensia's, die in de Rue de la Paix eenigszins ons uithangbord vormen.

Nu weet ge, wat U interesseerde... Als mijn brief U een weinig lang toeschijnt, kunt ge hem verkorten. Maar U zult moeten toegeven, dat ge er zelf een weinig schuld aan hebt.’