De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Brieven uit het hooge Noorden door Maria Petrovna.
XII. Verbannen!

De zee, de donkere, ijzige zee

Naakte granietrotsen wentelen zich boven den zeespiegel omhoog en groezelige plekken voorjaarssneeuw teekenen zich af in de rotsspleten.

De zee blaast haar bevroren adem moeizaam uit en gromt als een oude heks.

Smaragd-groene nevelen zweven boven de wateren en lossen zich op in den stillen, witten nacht.

Het is kil en vochtig.

Wij beiden staan op de naakte granietrotsen, hoog boven de zee - en de derde makker ligt onder onze voeten in het diepe, koude graf.

Langzaam zijn wij naar boven geklauterd, ons krampachtig aan de steenen vastklampend, hierheen naar den top en staren naar den verren horizont, waar hemel en zee, de koude, ijzige zee en de grauwe, treurige hemel samensmelten in hun koude omhelzing.

Op den top zaten wij samen en de grauwe steenen, de grauwe hemel en de grauwe zee beklemmen onze zielen als met een vloek.

Het is al laat, kort vóór zonsopgang. Misschien duurt het nog een uur, misschien nog twee, dan stijgt uit zee de groote poolzon, zich badend in roode stralen, de koude, bleeke, treurige zon, zonder glans en zonder levenswekkenden lach.

Wij beiden zwijgen en durven elkaar niet aan te zien: de eene vreest in het oog van den anderen te lezen de groote smart van verterend heimwee, het ontzettend, nameloos lijden der in dezen vergeten uithoek verworpenen, onder dezen vervloekten hemel.

Zonderling steken onze steedsche kleeren af tegen de woeste, droefgeestige omgeving en de zwarte lokken van mijn makker fladderen zoo overmoedig en hun zuidelijke gloed lost zich niet op in de droeve schemering van den noordelijken nacht.

Sneeuwstorm en winterkoude zijn over ons heengegaan en ontvoerden in hun wreede omarming den makker, die nu onder onzen voet sluimert in het kille graf.

Het kind van Kaukasië ontsliep temidden van eeuwige winterduisternis, zonder zon, zonder dag, zonder licht, in het duister van eindelooze nachten en van verborgen bitteren opstand in de ziel.

Wij beiden zwijgen en durven elkaar niet aan te zien...

Ver, eindeloos ver, daar golft en stroomt met bruisenden vloed het echte volle menschenleven; daar schitteren de lichten der groote, rustelooze stad, die ook niet voor één oogenblik insluimert; de hooge steenen huizen ademen, alsof zij leven; elke minuut, elke seconde ontwaakt daar Nieuw Leven, de handen verlangend uitgestrekt naar het Oneindige Schoone.

Dáár leeft men. -

Dáár leefden ook wij, dáár...

Maar thans...

Wij beiden zwijgen hardnekkig en durven elkaar niet aan te zien.

Ach! ware het toch mogelijk te toeven temidden van alles, wat ons zoo na aan 't hart ligt!

Voor één enkel uur slechts - één oogenblik maar...

De zee blaast haar bevroren adem uit en smaragd-groene nevelen zweven over haar heen om te verdwijnen in de schemering van den stillen, witten nacht.

Onder ons, door den rotswand beschermd tegen den boozen Noord-Oosten wind, ligt als een donkere plek het visschersdorp, waar wij nu al zoo lang smachten en vruchteloos droomen van onze verlossing uit deze ellende.

Daar is het zoo stil en vreemd en duister. Allen slapen, niemand ziet ons, niemand hoort ons.

Wij staren er vol droeve gedachten heen en tranen wellen ons in de oogen en de lippen persen zich samen tot een bitteren lach.

Verdoemd noodlot!

Verdoemde smarten der vergetenen, der uitgeworpenen in het graf van de ijzige zee en de grauwe wildernis van eeuwig graniet.

Doodsche stilte.

De zee beweegt zich nauwelijks en de wolken daarboven worden zachtjes weggeblazen. Waar ijlen zij heen? En waar zullen zij zich oplossen in den warmen lach der ver verwijderde zon?!

De dolfijn plast en verdwijnt weer in raadselachtige diepten; een lichte wind steekt op.

[p. 457]

En zachtkens, nauw hoorbaar, uit nevelige verte, klinkt daar met koperen klank:

Bim, bim, dili-bim.

Bim.

En alles verstomt weer, stil en treurig...

Als een vroolijke vogelzwerm stijgen droomen in ons op, droomen, van een ver, vergeten geluk: vriendelijke, witte boerderijen in de schaduw van zacht lispelende populieren, te midden van weelderig bloeiende kersenboomen. Alles met onze kindsheid, zoo ver, zoo eindeloos ver weg!

De donkere zee en de naakte rotsen... geen geluid... doodsche stilte... Maar hoor! van achter het sparrenbosch daarboven op den Wilden Berg hoort men onduidelijk het keelgeluid van voorbijvliegende gasten:

Ga! ga! ga! ga!

Dat was een vlucht ganzen, die met den nevel opstijgen en voortijlen uit het verre, warme Zuiden naar het koude, kille Noorden.

Vanwaar komt gij, over welke velden zijt gij heengestreken?

Antwoordt! Spreekt!

Wellicht zijt gij gevlogen over bekende plekjes, die mij zoo aan 't hart liggen; wellicht hebt gij U gevoed en gekoesterd op bekende velden en hebt gij gebaad in het gindsche meer, waar ik als knaapje zwom en hebt gij het koele water gedronken?! Of misschien zijt gij, opgeschrikt door het licht en het leven, snel voortgevlogen over de verre stad, de groote, prachtige machtige stad waar ik gewoond heb, waar ik het geluk gekend heb, het geluk - en het leed.

Lieve gasten uit verre gewesten antwoordt, spreekt!

Maar neen, uw taal is onverstaanbaar er ons leed is U vreemd. Vliegt maar voort, vliegt voort! De zomer aan den poolkring is kort en uw rust tot aan den vroegen herfst duurt niet lang.

Vliegt verder! Vaarwel!

Zullen wij elkander wederzien?

Badend in roode stralen verrees de poolzon boven de kim en verslond de nevelen en voor een oogenblik ook het leed.

Langzaam begonnen we naar het dorpje af te dalen, ons stevig aan de rotsen vastklemmend.

Daar beneden is het stil en slaperig; zelfs het brommen van de zee hoort men niet. Geen grassprietje te zien, geen geluid te hooren.

Woeste wildernis van grauw graniet.

Wij beiden staan te midden van deze eenzame woestenij.

En wij gelooven en strekken smachtend de armen uit naar het jubelende leven.

Mochten wij het toch spoedig omarmen.

Mochten wij toch spoedig, héél spoedig verlost worden uit dit graf van graniet!...

* _* *

Deze weemoedige ontboezeming vond ik onlangs in een der hier verschijnende bladen en zij trof mij zoozeer, dat ik ik ze overnam, om tegelijkertijd over dat onderwerp een enkel woord te kunnen zeggen.

Deze noordelijke streken worden door de Russische regeering als verbanningsoord gebruikt, bij voorkeur voor bewoners van Midden- en Zuid-Rusland en hoe meer men over dit systeem van verbannen in eigen land hoort, hoe meer men zich verbaasd, dat zulk een systeem van straffen nog altijd wordt toegepast.

Wat toch bedoelt het en wat wordt er mede bereikt?

Het zijn vooral politieke misdadigers (of zij die tenminste zoo beschouwd worden) wier begane fout niet groot genoeg was om hen naar Siberië te zenden, die hier naar het Noorden verbannen worden.

De regeering onttrekt deze menschen, wier denkbeelden gevaarlijk geacht worden voor het gezag (ik laat geheel in 't midden of deze beschouwing juist is en rechtvaardig) aan hun omgeving - om hun in een andere omgeving, nog vrij van zulke denkbeelden, gelegenheid te geven deze te verbreiden en daarmede een dikwijls nog vreedzame bevolking ontevreden en oproerig te maken!

Dit is dus wel geheel het doel voorbij schieten en steeds nieuw gevaar voor het gezag kweeken.

Maar ook tegenover deze ongelukkige menschen zelf wordt een groot onrecht begaan. Heeft een onderdaan zich aan een politiek vergrijp schuldig gemaakt, zoodat het gezag meent hem te moeten straffen door hem uit zijn omgeving, uit zijn werkkring weg te nemen, dan is de regeering verplicht dien man gedurende zijn straftijd te onderhouden, omdat zij hem dat zelf onmogelijk gemaakt heeft. Ik weet wel, dat velen het hiermede niet eens zijn en dat behoorlijk onderhouden in gevangenissen een verkeerde instelling vinden; maar m.i. eischen dit de menschelijkheid en de veiligheid.

Wat gebeurt nu echter met de bannelingen? Deze menschen worden uit hun werkkring gerukt en in een hun geheel vreemde streek,

[p. 458]

een hun onbekend klimaat overgeplaatst. Na volbrachten straftijd in de gevangenis hier worden zij in de dorpen in den omtrek, om Onega, naar de Petchora enz. overgebracht, met de verplichting daar hun drie, vijf of meer jaren te moeten blijven.

Al te vriendelijk ontvangen worden zij in die dorpen niet, deze menschen zonder middel van bestaan; zij zijn vreemdelingen en kunnen slechts zelden werk vinden. Nu krijgen zij om van te leven door de regeering het volgende uitgekeerd: een ‘intelligent’ krijgt Rbl. 12. - (f 15.30,) een arbeider Rbl. 6. - per maand. nominaal, d.w.z. minus wat er van in handen van beamten kleven blijft! Hoe ter wereld kunnen die menschen daar nu van leven!

Dit moet noodzakelijk leiden tot het kweeken van misdadigers en de uitkomst bewijst ook, dat de landelijke bevolking zich lang niet ten onrechte luider en luider beklaagt over deze hun door den Staat opgedrongen gasten, die zich dikwijls uit wanhoop hoe langer hoe meer aan misbruik van sterken drank overgeven en soms geheel vervallen tot dien staat van verdierlijking, waarin alle bewustzijn van normaal is uitgebluscht.

Heeft een verbannene een huisgezin achtergelaten, dan wordt dit ook door den Staat onderhouden, maar op dezelfde onvoldoende wijze, zoodat ook meestal dat gezin een bezwarend element voor de maatschappij wordt.

En nu moet men bovendien nog bedenken, hoevelen het lot van verbanning treft, die zulk een straf heelemaal niet verdienden, die door willekeur, toeval of intrigue hiertoe veroordeeld worden - en hun aantal is grooter, dan men wel meenen zou!

Door dit verbannings-systeem binnenlands wordt m.i. alleen bereikt, dat Rusland zich zelf vergiftigt met de verbreiding van politieke denkbeelden, die het zelf als gevaarlijk brandmerkt, dat het een aantal werkkrachten, die mede konden werken tot bloei van het land, verspilt en zelfs tot schadelijke elementen maakt en dat het een ontevreden bevolking kweekt, daar waar nog rust en vrede heerschten.

Het is waarlijk met een gevoel van groote deernis èn voor de ongelukkigen èn voor het arme Rusland zelf, dat men hier telkens weer geheele troepen bannelingen, door militairen geescorteerd, de stad ziet binnen marcheeren, hun schamel beetje bagage op karretjes er achter, om hier in de gevangenis te worden geleid, tot zij na daarin volbrachten straftijd naar de dorpen worden overgebracht. Soms moeten zij langen tijd in dat ellendig, overvolle gebouw doorbrengen, slecht verzorgd, slecht gevoed, soms zelfs niet van het hoogst noodige voorzien, ten prooi aan ongedierte en ziekte.

Wel worden nu en dan door particuliere liefdadigheid pogingen tot lotsverbetering aangewend: met Kerstmis, Paschen en Pinksteren worden door een comité gaven verzameld, bijdragen van den feestdisch, voor de ongelukkige verlatenen, die ver van vrienden en magen hier eenzaam en ellendig smachten. Maar is dit niet een toestand een grooten, machtigen staat onwaardig en is bovendien het kweeken van zooveel verbittering niet tegelijk een gevaar vergrooten, dat men juist meent te vernietigen?

Er heerscht in Rusland zoo ontzettend veel halfheid, traagheid in het uitvoeren van plannen, díe soms al jaren bestaan; het gaat daarmede als met de golven, ontstaan door een in het water geworpen steen: een plons met veel geraas, een sterke golving, die in wijder en wijder kring verzwakt en eindelijk tot niets verloopt!

Om eens een enkel voorbeeld te noemen: reeds jaren is men overtuigd, dat de visscherij, een der hoofdbronnen van bestaan in het Noorden, lijdt onder den te hoogen prijs om het geïmporteerde zout, niettegenstaande het gouvernement door het oprichten van rijkszoutdepots een einde maakte aan het buitensporig opdrijven der zoutprijzen door de speculanten in wier handen vroeger dit voor den vischhandel onmisbare product geheel was. Er is alle grond aan te nemen, dat hier veel billijker zout te winnen is en daartoe zijn al langen tijd in het chemisch laboratorium proeven genomen, die lang niet onbevredigend waren. Den laatsten tijd worden deze proeven geleid door een chemicus, een banneling, die het laatste gedeelte van zijn straftijd in Archangel mag doorbrengen. Met alle vlijt en energie wijdt deze jonge man zich aan zijn taak, maar telkens stuit hij op de onvoldoende hulpmiddelen, die hem ten dienste gesteld worden. Dezen winter o.a. was het laboratorium zoo slecht verwarmd, dat al zijn preparaten bevroren, waardoor de vrucht van moeizamen arbeid verloren ging en hij weer van voren af aan beginnen moest!

Rusland heeft nog rijke, onontgonnen bronnen hier in het Noorden, die, wanneer zij met verstandig overleg productief gemaakt werden, schatten konden afwerpen: een schat van arbeidskracht gaat jaarlijks verloren ten gevolge van het ongelukkige verbannings-systeem; waarom komt het niet in het brein van een geniaal staatsman op deze kracht te gebruiken en daarmede het land dubbel voordeel te bezorgen?

Lauwheid, traagheid, halfheid en corruptie in de ambtenaarswereld zijn de hinderpalen, die een verbetering van den toestand in den weg staan - en waarschijnlijk nog lang zullen staan!