De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Hoofdartikel
Uren, dagen, maanden, jaren....!

Het is zeer beslist een wijsgeer geweest, die in het volle menschelijke leven ook echt menschelijk had rondgezien - eene ondervinding, nu juist aan alle wijsgeeren niet in gelijke mate eigen - door wien eenmaal de bewering werd geuit, dat dit leven zich afspeelt tusschen herinnering en toekomst. Een heden bestaat bijna niet en zoo het al wordt geleefd, dan is het zeer, zeer kort, omdat de mensch zelf met zijn gejaagde onrust naar nieuwe indrukken, naar nieuw gebeuren, het, voor hij het zelf weet bijna, tot verleden maakt.

De stelling schijnt dus inderdaad moeilijk aanvechtbaar. Wie is er onder ons, zelfs al begint zijn haar reeds te grijzen, die niet immer vol verwachting blijft staren naar de toekomst welke hem droomen van heerlijkheid moet waar maken; wie is er, die niet in die toekomst eenmaal zocht de bevrediging van het toenmalig bestaan? Illusies zal men misschien spottend en schouderophalend mompelen; illusies, die nimmer bevredigd zullen worden, waarnaar het streven heerlijker blijken zal dan het bereiken kan zijn. Maar zelfs al ware dit zoo, mag men dan met recht en reden over het koesteren van zulke illusies een oordeel vellen, dat een

[p. 418]

vonnis tevens is; mag men dan daarop neerzien als gold het iets minderwaardigs? Integendeel, gelukkig de menschen, die in het zware leven niet verleeren illusies te koesteren; bewonderenswaardig degene, die na slagen van droefheid en bitterheid hunne blijmoedigheid niet verliezen en hunne hope blijven vestigen op de toekomst, die daardoor anderen een voorbeeld geven van dragen van 's levens lasten.

En dan, indien we die illusies niet meer mochten koesteren, zouden we dan wel mogen denken aan de herinneringen, die het leven ons schonk, aan de herinneringen, die hetzij ze spreken van vreugde of leed, van nederlaag of overwinning, toch den meesten van ons dierbaar zijn boven alles?

Inderdaad, waren illusies ziekelijk, de waardeering van herinneringen, zoude het niet minder zijn.

Wat niet wegneemt, dat het heusch niet alleen, zooals de onnoozele en dikwerf onwetend zoo wreede boeken het willen, jonge meisjes zijn, die met zorg eene collectie voorwerpen bewaren, welke tot haar spreken van avonden en dagen van bijzondere beteekenis. Ook mannen van minder of meer rijpen leeftijd hebben zulke persoonlijke kostbaarheden, waarop ze lang kunnen staren en waarin de merkwaardigste oogenblikken van hun leven zich weerspiegelen; kleine dingen misschien, maar die hooge waarde hebben voor hun oog en voor hun hart.

In zekeren zin heeft de herinnering iets voor boven de toekomst. De herinnering is als een gesloten pagina, die men kan nalezen; de toekomst is nog een onbeschreven blad papier, dat naar Lamartine dichtte, te gauw zal omgeslagen zijn, maar voorshands nog niet te begrijpen valt. Men heeft zijne herinneringsdagen, men kan ze althans hebben, maar toekomstdagen vormen, voorloopig althans, nog een ondenkbaar iets, waarin zelfs de spiritisten nog niet hebben kunnen voorzien. En zulke herinneringsdagen tellen mede in het leven, blijven erin medetellen en worden niet vergeten met de jaren, al naarmate de belangrijkheid der bedoelde gebeurtenis, de karaktertrek der betrokken personen daartoe medewerkt. Enkelen vergeten spoedig; anderen wier ziel gevoelig is en licht tot stemming geneigd, niet zoo snel; sommigen nooit. We doelen daarmede minder op de sterfdagen van geliefde verwanten en vrienden, op data uit het leven van dierbare overledenen, welke wij in hun leven met hen vierden; van zulke dagen moet men wel langzaam - och, het drukke leven eischt zooveel van ons, wat wij niet vermoeden! - den indruk verzwakken en eindelijk geheel uitgewischt worden.

Maar anders is het met die dagen, welker kalendercijfer herinnert aan den invloed, dien ze eenmaal hadden op ons leven, op die dagen, waarin we door eigen wil en wilskracht de moeilijkheden van het lot gingen overwinnen of waarin we ook wel door eigen schuld meer dan ons lief was aan datzelfde lot moesten offeren. Zulke dagen blijven nog jaren achtereen dagen van ons tegenwoordig bestaan; op zulke dagen moeten we, door een onbestemde kracht daartoe gedwongen, weer aan die oude gebeurtenissen terugdenken; in zulke dagen gaan we allicht uur op uur het vroolijk of droevig doorstane nog eenmaal na en maken het weer door in al zijn bijzonderheden stap voor stap. Misschien, dat er harten en gewetens zijn die zich ook voor dit memento sluiten kunnen; talrijk zijn ze zeker niet!

Het leven is een wonderlijk ding van wonderlijke samenstelling. Heeft eenmaal het lot ons wreedaardig getroffen, staat men eenmaal voor een schrikkelijke moeilijkheid, dan schijnt onze smart niet te bedwingen, onze energie uitgeput. Er zijn momenten in het leven, dat zelfs den grootsten optimist het doorzicht faalt en den moedigsten het harte omlaag zinkt, en toch, juist dan leert men het ervaren, dat er ten alle tijde in hoogsten nood een redding is, die ons wel dwingt te offeren misschien van wat ons zeer lief was, doch die, manmoedig aanvaard, tot eene goede oplossing voeren moet. Alles schikt zich ten slotte in dit aardsche leven, uiterlijk althans. Want slechts zelden vraagt men naar de innerlijke veranderingen van de getroffenen en maar al te zeer vergeet men wat door hen wordt ingeboet aan de mooiste gevoelens, die hun ziel bezat, aan jeugd en aan geloof. Toch is deze verandering niet een geheel negatieve, want tegenover elk verlies staat winst, winst aan ervaring en levenszekerheid, die echter te harder maakt naarmate ze op harde en wreede wijze is verkregen, Ja, ze is somwijlen van eene kracht, dat we alleen nog maar het komische gaan zien in eene herinnering, die in den grond zoo innig en diep tragisch is, maar welker uitwerking we nu toetsen aan die meerdere wereldwijsheid, aan den loop der dingen, die niet het vreese-

[p. 419]

lijke deed gebeuren, dat we eenmaal verwachtten.

Bedenkt men dit echter, dan gevoelt men tegelijkertijd hoe zelden het verleden dood is, hoe het immer weer leeft met vernieuwde kracht. Op zulke oogenblikken kan men zichzelf weer denken in het uur, dat zich de teruggedachte gebeurtenis afspeelde en naarmate ze dramatisch was voor ons intiem denken, naarmate doet ze zich duidelijker aan ons oog voor. We zien onszelf staan, misschien in de grauwe schemering van een beginnenden dag, misschien ook in de dikke duisternis van een stormachtigen avond; we gevoelen ons weer voortbewegen in een trein van station tot station, het eene al naargeestiger dan het andere; we hooren weer de geluiden, waarnaar we in angstig, onwillekeurig reeds onheil vermoedend, afwachten luisterden uren achter elkander; we zien weer de omgeving van een gebouw, een stad, dat een halteplaats werd voor onze gedachten. Allicht ook zien we ons zelf zitten in eene kamer en herinneren ons duidelijk de emotie, die ons eenmaal beving. En als dan de natuur een is met onze gedachte, als het weer ook eene herinnering is aan een of meerdere jaren geleden, dan zeggen we, dat het juist was als toen.

Wel daarom misschien het meest gaat er kracht uit van die herinneringsdagen, doen ze eene waarschuwing van het leven zelf herleven, die we reeds menigmaal verzuimden te hooren. Eenmaal grijs en stram geworden en levende 't leven voor ons zelf alleen, zullen die herinneringsdagen in belang verliezen, zullen we ze herdenken met een goedmoedig lachje van tevredenheid, maar zoolang we jong zijn en de illusie gevoelen het leven geheel naar onze wil te kunnen zetten, zullen we er aan blijven hechten als aan 't kostbaarst bezit. Ze mogen ons droevig stemmen, of ons blijde minuten voor oogen roepen, vergeten zullen we ze niet.

En in elk geval, steeds zal ons hart - we willen het niet altijd weten daarom - dankbaarheid gevoelen voor wat het leven ons bracht; dankbaarheid te grooter, naarmate eens de moeilijkheden onafzienbaar, de strijd zwaar en de droefenis diep te voelen was. Dankbaar zullen we dan denken aan wat was en blikken tegelijkertijd naar wat komen moet.

HENRI VAN DER MANDERE.