De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

[p. 408]

Brieven uit het hooge Noorden.
door Maria Petrovna.
XI.

S Lands wijs, 's lands eer! Waar men ook in de wereld komt, alle landen, alle streken zelfs hebben hun eigen zeden en gewoonten, plechtigheden en feesten, die m.i. daarom belang inboezemen, omdat zij veel van den waren volksaard leeren kennen en begrijpen.

Zoo ook hier in het hooge Noorden en ik kan niet nalaten een en ander te vertellen, van wat mij bizonder eigenaardig voorkwam.

De groote rol, die de Kerk hier in het volksleven speelt, maakt, dat de meeste volksfeesten een religieus tintje hebben, onverschillig hoe weinig zielverheffend het slot van de feestviering gewoonlijk is; maar wij zijn reeds te lang (en waarlijk niet alleen hier!) tot de overtuiging gekomen, dat wat men noemt ‘godsdienst’ in theorie en praktijk dikwijls blijkbaar twee heel verschillende begrippen zijn, om ons daarover buitengewoon te verwonderen.

Het is hier algemeen gebruik niet alleen iemands verjaardag te vieren, maar ook, of liever gezegd veel meer, den naamdag van den Heilige, naar wien hij genoemd is. Iedereen en alles heeft zijn bizondere Heilige, ter eere van wien op een bepaalden datum eenige plechtigheid plaats heeft.

Om eens een voorbeeld te noemen: de Dwina, de machtige rivier, waarvan het wel en wee van Archangel zoo zeer afhankelijk is, wordt op den 6 Januari altijd plechtig gewijd, dus geruimen tijd voordat zij uit haar ijsketenen verlost wordt, terwijl dit nogmaals herhaald wordt in Augustus, dus tegen den tijd, dat zij haar winter-metamorfoze weer ondergaat.

Een andere eigenaardige plechtigheid is de zegening van de paarden en het vee; zij ook hebben hun beschermheilige, wiens beeltenis men in den vorm van ikoon in elken Russischen stal zal vinden. Op diens naamdag worden de dieren allen om de kerk geschaard, met linten, bloemen en veeren getooid, en worden dan door den pope met wierook en wijwater ingezegend. Arme dieren! Velen hunner baat die zegening niet veel, want ik geloof, dat menig eigenaar denkt daarmede nu alles voor zijn beest gedaan te hebben - en het verder te mogen misbruiken zooveel hem goeddunkt! Met innige verontwaardiging zag ik tenminste dikwijls hoe men hier de paarden martelt bij hun zwaren arbeid, door de slechte bestrating soms dubbel moeilijk en nòch publiek, nòch overheid schijnt zich er iets aan gelegen te laten liggen tusschenbeiden te treden om de arme slachtoffers tegen hun beulen te beschermen. Een Vereeniging tot Dierenbescherming heeft hier een poosje bestaan, maar is door gebrek aan belangstelling en steun weer verdwenen; de massa is voor zulke begrippen niet rijp en vindt ze belachelijk.

Groote stofwolken zweven boven den landweg en kondigen een lange reeks wagens en karren aan van allerlei soort; vol, stampvol zijn de kleine stoombootjes, die de bewoners uit den omtrek aanvoeren naar het kerspel, waar de gyljanie is aangekondigd, het jaarfeest van den beschermheilige! Er heerscht een kermisachtige drukte in het geheele dorp: allerlei tentjes met verlokkende (!) versnaperingen zijn op de open plekken opgeslagen; kleine vlaggetjes wapperen overal als welkom-wuivende handjes den bezoeker tegen en een oud-Hollandsche draaimolen, van het onvervalscht model, met grimmige leeuwen en klassieke paarden, wordt al met verlangende blikken bewonderd. Maar eerst de godsdienstoefening en dan kan de pret beginnen! Een groot gedeelte van de feestviering bestaat daarin, dat de jonge meisjes wandelen, flaneeren in lange rijen achter elkaar, waarbij zij elkaar met een zakdoek, bij wijze van guirlande, vasthouden, langs de bewonderende jonge mannen; ‘elles promènent leurs toilettes,’ niets meer of minder, met behaagziek heupwiegen! Al wordt het langzamerhand minder gebruikelijk, toch hebben nog velen bij die gelegenheid haar oude, schilderachtige volksdracht aan, met den rijk geborduurden kokoschnik op het hoofd en groote snoeren echte paarlen om den hals. Dit laatste behoeft minder verwondering te wekken wanneer men weet, dat in de Witte Zee, vooral in de buurt van Kun, veel paarlen gevischt worden en dat die vroeger voor spotprijs soms in Archangel verhandeld werden. De meisjes wandelen op en neer en zingen volksliederen, in reien en in rondedans; de jonge mannen critiseeren, bewonderen en bepalen hun keuze welke schoone zij straks ten dans zullen voeren bij de toonen van balalaïka of harmonica, of met wie zij een reisje in den draaimolen zullen ondernemen. Jammer genoeg stijgt de feestvreugde naar-

[p. 409]

mate er meer gedronken wordt en eindigt gewoonlijk in de onvermijdelijke vechtpartijen, waarbij menigeen een minder prettig aandenken van het feest oploopt.

De gevolgtrekking, dat zulke feesten aanleiding zouden geven tot een blijvende verbintenis tusschen de jongelieden, m.a.w. tot een huwelijk, is niet geheel juist: het huwelijk is hier op het platteland een instelling, die over het geheel een vrij wel zakelijk karakter draagt. Heeft een

Meisje in feestgewaad.

meisje den huwbaren leeftijd bereikt dan wordt er al spoedig om haar hand gedongen, maar steeds door tusschenpersonen, soms een of andere oude vrouw, soms bepaalde huwelijks makelaars, swati genaamd, die zich met deze opdracht belasten. Zij stellen zich op de hoogte, hoeveel de bruid als huwelijksgift medebrengt, over en weer worden de condities besproken en kan men het eens worden, dan wordt het huwelijk beklonken - soms zelfs zonder dat de jonge menschen elkaar gezien hebben of kennen! Natuurlijk speelt de huwelijksgift der bruid een groote rol en hangt daar veel van af of er velen zijn, die naar haar hand dingen; er zijn echter plaatsen, in Kovda en omstreken bijv., waar de vrouwelijke bevolking zoo in de minderheid is, dat een meisje, in het bezit van een naaimachìne, al een veel begeerde, veel omworven partij is en al heel gauw een bruigom vindt! Maar dit laatste geldt alleen voor enkele streken, waar veel mannen heentrekken om aan de houtzagerijen te werken en die daar dan langzamerhand hun eigen kolonies stichten. Sommige boerenmeisjes nemen eenigen tijd in de stad een dienst om zich een bruigom te verdienen: ik hoorde zelfs van een dienstbode, die haar Mevrouw een voorschot vroeg, daar er zich juist in haar dorp zoo'n beste bruigom had aangemeld, arbeidzaam en vrij van sterken drank, maar dat zij nog niet genoeg had voor zoo'n puikje, en het wel zonde zou zijn als hij elders zijn geluk ging beproeven!

Een week vóór het huwelijk wordt het uitzet der aanstaande jonge vrouw naar de toekomstige woning overgebracht en door de bruidsjuffers en de huwelijksmakelaarster tentoongesteld. De bruid zelve betreedt de woning niet, maar de bruigom komt alles bewonderen - en beoordeelt dan meteen of hij den bruidsschat voldoende vindt! Veel eigen geweven linnen, met eigen gemaakte kant versierd (het kantmaken en het bekende ‘punto tirato’ worden hier veel en goed beoefend) en dan een goede voorraad flinke, dikke kussens behooren als van zelf sprekend tot een behoorlijke uitzet.

Een van de aangenomen gebruiken is dit, dat Zaterdags vóór de huwelijksvoltrekking de bruid met haar bruidsjuffers met eenige statie naar de algemeene Russische badkamers gaat om te baden, terwijl tegelijkertijd de bruigom met zijn jonkers (marshals) in de daaraan grenzende afdeeling zich reinigen; den Zaterdag na het huwelijk behoort een gezamentlijk bezoek aan de badkamer door het jonge paar eveneens tot de voorgeschreven ceremonieën. Zijn deze reinheidsbegrippen onder het volk niet opmerkelijk juist hier,

[p. 410]

waar men ze zoo weinig verwachten zou?

Op den huwelijksdag wordt de bruigom thuis door zijn ouders bij ikoon en kruis gezegend; zij vergezellen hen niet naar de kerk, waarheen hij zich alleen met zijn marshals begeeft. Daar aangekomen, zendt hij twee van hen naar de woning der bruid, om haar uit zijn naam uit te noodigen, zich bij hem in de kerk te voegen. Gelijk een bedeesde jonkvrouw betaamt, laat zij hem eenigen tijd wachten, ik geloof zelfs hoe deftiger de bruid is des te langer laat zij wachten. Dan wordt ook zij door haar ouders ingezegend bij ikoon en kruis en begeeft zich daarna, alleen vergezeld door haar bruidsjuffers en de huwelijksmakelaarster ter kerke,

Naar het dorpsfeest.

waar dan het huwelijk voltrokken wordt. Is deze plechtigheid afgeloopen, dan gaat het jonge paar te samen naar de ouders van den man, die wederom hun zegen over hen uitspreken, om daarna (als zij tenminste niet bij hen blijven inwonen) naar de echtelijke woning te gaan, onder een hagelbui van korenkorrels over hen uitgestort als symbool van voorspoed. Dan wordt de eigenlijke bruiloft gevierd; vooral vroeger, toen alle oude gebruiken nog strenger gehouden werden, behoorde het jonggehuwde paar zwijgend aan den feestdisch te zitten, de jonge vrouw gewoonlijk het gelaat nog met een sluier bedekt, die zij eerst bij het ‘enfin seuls’ afnam.

Den volgenden morgen komen al de bruidsjonkers met veel rumoer en gezang het jonge paar zoogenaamd wekken, voor welke gelegenheid zij zich het gelaat met roet besmeerd hebben, om dan op waardige wijze onthaald te worden; terwijl de bruidsmoeder niet vergeten zal als eersten maaltijd der jonggehuwden blini (een soort gerezen pannekoeken) te komen aanbieden.

Den eersten Zondag na het huwelijk gaat het jonge echtpaar bezoeken afleggen om aan vrienden en bekenden een stuk van den bruidskoek rond te brengen; is het niet eigenaardig, dat men deze gewoonte, evenals het strooien met rijst als symbool van welvaart, in Engeland ook algemeen terug vindt?

Hoe zakelijk, hoe weinig romantisch misschien, het huwelijk ten plattelande is, toch is het meer regel dan uitzondering, dat de jonge meisjes meest allen huwen. Ik weet niet of de gevolgtrekking juist is, maar ik breng daarmede in verband het feit, dat het ongehuwde-moederschap daar zoo weinig voorkomt en als een groote schande beschouwd wordt. Wanneer het geval zich voordoet, dan heeft het meestal het tragisch verloop, dat het meisje zich het leven beneemt of naar de stad trekt - waar helaas een heel andere moraal dan op het land heerscht en waar de zedelijkheid, zooals trouwens veelal in havenplaatsen, op een zeer laag peil staat: de klinieken zijn daar om de bewijzen te leveren.

Heeft in het jong gezin een kleine wereldburger(es) zijn of haar intrede gedaan, dan

[p. 411]

wordt het kindje dadelijk naar de algemeene badkamer gebracht om daar gebaad te worden; het klinkt wel een beetje Spartaansch met zoo'n pasgeboren kindje zoo rond te sjouwen, maar het schijnt niet te hinderen! Trouwens, de Samojeden maken er nog minder omslag mede: die weten van baden niets af en rollen het kleine schepseltje eenvoudig flink in de sneeuw - of dit ook altijd goed afloopt, durf ik niet verzekeren: de Samojeden zijn een uitstervend ras.... Na het bad wordt de kleine naar den pope gebracht, die het een naam geeft: in de keuze hiervan hebben de ouders geen stem. Den volgenden dag heeft de doop plaats, alweer een behandeling, waarbij men zich verwondert, dat het kindje het er levend af brengt; het wordt geheel ontkleed, dan weet de pope door een handigen greep met één hand mond, neus, ooren en oogen te bedekken, met de andere hand steunt hij het onder het zitvlak en dompelt dan het kleintje driemaal achter elkaar in een doopvont geheel onder. Men beeft mij verteld, dat er wel eens een onder de behandeling gestikt is - onmogelijk is het niet! -

Een eigenaardig geval van ingrijpen van de Kerk in het maatschappelijk leven kwam hier een paar jaar geleden voor. Een man, als hoofdgetuige in een rechtzaak opgeroepen, stond sterk onder verdenking voor de Rechtbank een valschen eed te hebben afgelegd en nu werd van hem verlangd, dat hij zijn eed in de kerk voor het Heilige zou herhalen. Hij werd door in het zwart gekleede popen van zijn woning afgehaald en moest blootshoofds te voet naar de kerk gaan, onder het statig klokgelui, alsof het een begrafenis gold. De geheele mise-en-scène liet niet na grooten indruk op den man te maken, zoodat hij, toen hij het kerkgebouw binnentrad, dadelijk verklaarde zijn eed niet te kunnen herhalen, want dat deze valsch geweest was. Het kan ons niet verwonderen, dat het kinderlijk gemoed van den eenvoudigen Rus vatbaar is voor zulke indrukken: hij leeft in gedachten nog zoo geheel een leven vol wonderen, vol directe inmenging van God en Zijn Heiligen, dat hij stellig een straffe Gods, misschien wel den dood, verwachtte op het oogenblik, dat hij voor Zijn altaar zijn leugen zou herhalen.

Daarentegen heeft het volk voor het onweer bijv. geen vrees; het wordt als een teeken beschouwd, dat God oordeelt, dat er nog goede menschen op aarde zijn, want het onweer is het gevecht van Zijn engelen tegen allerlei soort duivelen, die de menschheid kwellen, boschsaters, booze geesten of hoe zij ook heeten mogen.

Waarlijk een roerende naïveteit van dit groote kind-volk: jammer maar, dat zij niet altijd consequent in hun opvattingen zijn en hun godsdienstige begrippen zoo geschikt hun leven weten aan te passen, zonder daardoor de zedelijke eischen te verhoogen!