De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Brieven uit het hooge Noorden.
door Maria Petrovna.
X.

Zooals ik reeds in een vorigen brief vertelde, zijn de meeste omliggende dorpen aan de Dwina door een vrij geregelden stoombootdienst met Archangel verbonden; maar de meer in het binnenland gelegenen zijn van officieele communicatie verstoken en kunnen alleen bereikt worden òf met roeibooten langs de vele zijriviertjes òf met paard en wagen over de vrij goede landwegen.

Zoo'n dorp hier in het Noorden geeft een geheel ander beeld, dan dat, wat ons voor den geest komt, als wij over onze Hollandsche dorpen spreken. Dan zien wij in gedachte een nette, rechte, met klinkers geplaveide hoofdstraat; als soldaten in 't gelid staan ter weerszijden de keurig geschilderde steenen huisjes, misschien met goed onderhouden tuintjes er voor en stijf geschoren boomen. Of wij denken aan een complex van boerderijen en landelijke woningen, omringd door akkers en aardappelvelden, door een paar hoofdwegen en vele zijwegen verbonden....

Niets van dat alles hier in het Noorden: hier is een dorp een groep willekeurig geplaatste houten huizen met wat gras er tusschen, waarop van zelf paden ontstaan zijn door het gebruik: van een geregelde dorpsstraat is nergens sprake. Hoewel de boeren hier in 't algemeen welgesteld en hun woningen flink gebouwd zijn, maakt zoo'n dorp toch geen fleurigen indruk: de kleur van het verweerd hout der huizen is zoo eentonig grauw, wat onwillekeurig een ietwat armoedig aanzien geeft. Bij uitzondering is hier en daar een huis geschilderd: daar woont dan een of andere dorps-Maecenas, die zich zulk een weelde wel kan veroorloven en dat wel wil toonen ook!

In de grootere dorpen (kerspels) staat meestal een flinke kerk, die ook door de bewoners der omliggende plaatsen bezocht wordt; maar elk dorp, ook het kleinste, heeft

[p. 378]

zijn eigen kapelletje (niet grooter dan een tuinhuisje) waarin een houten kruis staat en daar wordt op den naamdag van den bizonderen beschermheilige van die plaats door een geestelijke een eeredienst gehouden.

Verder heeft elk dorp een gemeenschappelijke badkamer - en nu spijt het mij, dat ik een vergelijking moet maken, waarbij de hooggeroemde, wijd vermaarde, Hollandsche zindelijkheid wel wat in discrediet geraakt: onze plattelandbewoners schrobben en boenen hun gereedschap, hun huizen, hun straten, ja wat niet al! met pijnlijke reinheid - maar bezoeken zij ooit een badkamer? Ik heb op het punt lichaamsreinheid bij ons volk uit de ervaring van de ziekenhuizen wel

Russisch binnenhuis.

eens ongelooflijke dingen gehoord.... De Russen moeten elke week de badkamer bezoeken; daar zijn wel geen badkuipen in, maar de baders stellen zich eenigen tijd bloot aan de inwerking van stoom, die ontstaat door het begieten van gloeiend gemaakte steenen en schuieren zich dan het lichaam met bundels berketakken - een grondige reiniging dus! De mannen mogen er in hun grauwe kleeren en met hun ruige koppen wat groezelig uitzien; inderdaad zijn zij zindelijker op hun lichaam dan vele mijner landgenooten: de vuile Rus is reiner dan de zindelijke Hollander, dit is de beschamende conclusie, waartoe men hier, tot eigen verbazing misschien, komen moet!

Zulk een boerenwoning is meestal in twee helften verdeeld: aan de voorzijde zijn de woonkamers, waarvan soms eenige 's zomers aan stadbewoners verhuurd worden, aan de achterzijde zijn beneden de stallen en daarboven de hooizolder, waartoe een schuine opgang buitenom met een soort bordes toegang geeft. De stallen zijn erg duister en bedompt, want de strenge winterkoude verbiedt het aanbrengen van groote vensters en met de reinheid neemt men het daar zoo nauw niet; maar de woonkamers zijn zindelijk en het vele koperwerk glimt U tegen. In één vertrek is meestal een hoek geheel met ikoons (heiligenbeelden) behangen: de hoeveelheid en de kostbaarheid daarvan gelden als teeken van welgesteldheid. Bij enkele is zelfs een afzonderlijk vertrekje voor deze wandversieringen ingericht, terwijl zich op een klein hoektafeltje dan gewoonlijk nog een kruis, godsdienstige boeken en verschillende souvenirs van afgelegde pelgrimages naar bekende kloosters bevinden.

In vele woningen vindt men een klein weefgetouw, want de vrouwen weven haar eigen linnen en zelfs, niet alleen voor eigen gebruik, maar bovendien nog voor den verkoop. Zij zijn in het weven zeer bedreven en maken allerlei soorten linnen, van grof tot fijn, ook bont, geruit en gestreept. Vroe-

[p. 379]

ger sponnen zij zelve ook de garens, maar nu gebruiken zij daarvoor machinaal Engelsch product, omdat het gemakkelijker en goedkooper is; maar enkelen erkennen, dat haar eigen gesponnen garen toch duurzamer was. Vooral in de lange, lange wintermaanden, waarin alle arbeid buiten is opgehouden, houden de vrouwen zich bezig aan het weefgetouw en met het vervaardigen van onderen bovenkleeren, zoowel voor zichzelf als voor de mannen, die dus nooit een kleermakersrekening te betalen hebben!

Rondom het dorp is het land door hekken in verschillende stukken afgedeeld: alle boeren krijgen n.l. van de Kroon het vrij gebruik van een stuk grond, onmiddelijk aan

Russisch binnenhuis.

het dorp grenzend, de grootte in verhouding tot het aantal mannelijke leden van zijn gezin. Om de twaalf jaren wordt deze verdeeling herzien, al naarmate het gezin is toe- of afgenomen. Is de man gestorven, dan verliest de vrouw bij het eindigen van den loopenden termijn van 12 jaar haar recht op het gebruik van het land en is dus gedwongen, als zij niet genoeg heeft om van te leven, in haar onderhoud te voorzien door zich bij anderen te verhuren. Wel een van de vele onrechten der vrouw aangedaan, maar waaraan hier, naar ik vrees, de vrouwenbeweging vooreerst nog geen einde zal maken!

Heeft zij echter het geluk een zoon te bezitten, dan blijft deze het recht op het dorpland behouden en is bovendien verplicht zijn moeder en zusters te onderhouden. Deze verplichting gaat zelfs zoover, dat hij, wanneer hij trouwt, de eerste twee jaar met zijn jonge vrouw bij zijn moeder moet inwonen en de schoondochter dan geheel de ondergeschikte dienstmaagd harer schoonmoeder is. Zij heeft dan gewoonlijk een allesbehalve gemakkelijk leven, voorzeker geen benijdenswaardig lot voor een jong gehuwde vrouw.

Het is daarom geen wonder, dat hier, evenals in China, de geboorte van een zoon met meer vreugde begroet wordt dan die van een meisje, hoewel de vrouwen hier werkelijk heel flink zijn, hard werken en ruimschoots haar deel hebben aan de zorgen van het huisgezin.

Wanneer een boer op zich wil nemen een nog woest stuk grond, buiten den kring der dorpsgronden gelegen, geheel te ontginnen en langzamerhand te bebouwen, dan kan hij van de Kroon zulk een stuk grond tegen een zéér geringe jaarlijksche vergoeding in huur krijgen. Betaalt hij trouw zijn huur en gaat hij met de ontginning geregeld voort, dan is het land na twintig jaar geheel zijn eigendom en blijft ook na zijn dood het bezit van zijn vrouw of erfgenamen.

Meestal worden deze gronden als grasland gebruikt en in den zomer verlaten de mannen voor geruimen tijd hun dorpen om het hooi te gaan oogsten. Zij bouwen zich dan hier en daar als tijdelijke woonplaats hutten van staketsel en hooi en trekken zoo van

[p. 380]

plaats tot plaats, tot al het hooi is binnengehaald.

De dorpen zien er dan in dien tijd tamelijk verlaten uit: de mannen allen weg, de vrouwen aan den arbeid op de dorpslanden; alleen de oudjes en de kinderen blijven thuis. Soms worden de kleintjes tot moeder's thuiskomst in huis opgesloten, soms de zorg over hen opgedragen aan een zusje, dikwijls zelf nog een kind, wat wel eens heel treurige gevolgen heeft.

Wee! als in dien tijd door onvoorzichtigheid brand uitbreekt, want door gebrek aan hulp wordt dan soms zoo'n heel dorp in de asch gelegd! Trouwens, al zijn de mannen thuis, dan is het gevaar bij brand toch groot, want het blusschingswerk is vrij primitief. Ieder hoofd van een gezin moet met een onderdeel van het bluschmateriaal op de plek des onheils verschijnen; welk onderdeel het zijn moet, staat op zijn huis aangegeven door een plaat, waarop het voorwerp is afgebeeld, bijv. een emmer, een ladder, een wagen, een paard, een waterton, enz. Nu kan men zich wel voorstellen, dat, voordat iedereen aanwezig is, en er van eenig georganiseerd handelen sprake is, het vuur, gretig voedsel vindend aan de houten huizen, meestal al groote verwoesting heeft aangericht en dikwijls slechts met moeite de levende have gered kan worden.

Veel, te veel arbeid wordt hier soms al van zeer jonge kinderen gevergd, die blijkbaar niet door kinderwetten beschermd worden en de gevolgen blijven niet uit. Of zij moeten al mede zwaar werk verrichten, wat soms een flinke lichamelijke ontwikkeling in den weg staat, òf zij moeten op de kleintjes passen - en doen dit dan met hun kinderverstand al heel onvoldoende, waardoor die kleinen schade lijden of zij zelve haar gezondheid benadeelen. Mij is o.a. een geval bekend van een achtjarig meisje, dat voortdurend de zorg had over een ziekelijk zusje van ruim een jaar. Het kranke kindje schreide soms uren achtereen en het oudere droeg het dan maar steeds op en neer, ook 's nachts, want dan verlangt de moeder, vermoeid van haar dagwerk, ook dat zij het kind sussen zou. Het arme meisje was weldra zoo overspannen door oververmoeidheid, dat zij tot het yast besluit kwam, dat het geschreeuw moest ophouden en - bij afwezigheid der moeder het kleine kind verdronk! Arm schepseltje! zij wist nauwelijks, wat zij gedaan had; zij antwoordde maar steeds, toen men haar ondervroeg: ‘Ik kon het niet meer aanhooren, ik kon niet.... ik moest eindelijk rust hebben,’ en slechts van die ééne gedachte vervuld, was zij in haar overspanning tot haar wanhoopsdaad gedreven.

Een klein-kindersterfte is vrij groot door ondoelmatige voeding en onvoldoende verzorging, deels uit onkunde, deels uit zekere berustende onverschilligheid: het groote gezin brengt groote zorgen.... en al heel gauw is de moeder geneigd het zieke kind, dat maar niet beteren wil, onder de ikoon neer te leggen, ten teeken, dat zij het opgeeft en het God en Zijn Heiligen overlaat het tot zich te nemen, het is ten slotte toch gelukkiger in den hemel dan op aarde.... en haar zorg wordt alweer verlicht als er een kind minder is!

De hulp van een dokter in te roepen is lastig en kostbaar door de groote afstanden; eerder zal men de ikota raadplegen, de clairvoyante, een vrouw behept met stuipachtige aanvallen, die in dien toestand in een glas water starend opheldering geeft van haar gestelde vragen, op welk gebied ook. Zoo wordt gaarne haar raad gevraagd in geval van diefstal of misdaad en haar aanwijzingen worden voor onfeilbaar gehouden en stipt gevolgd. Een feit is, dat zij wel eens tot ontdekkingen geleid hebben, maar ook hier is de grens tusschen een bizondere natuurlijke gave en bedriegelijke nabootsing moeilijk te trekken.

Reeds vroeger heb ik al eens medegedeeld, dat het volk erg bijgeloovig is en sterk aan de uiterlijke vormen van den godsdienst gehecht; hun begrippen van heilig en onheiligrein en onrein strekken zich ook tot de dierenwereld uit. Duiven en meeuwen, bijv. worden als heilige dieren beschouwd en beschermd: men zou het niet wagen durven hun eenig leed aan te doen; groote zwarte kevers (ik meen, dat wij ze gewoonlijk bakkerstorren noemen) zijn gelukbrengers en hen te verjagen zou gelijk staan het geluk zelf uit zijn huis te verdrijven! Honden en kraaien daarentegen zijn onreine dieren en mocht een snoeplustig muisje in de melkpot gevallen zijn, wat wel eens gebeuren kan, is niet alleen de melk, maar ook het vaatwerk onherroepelijk verontreinigd en moet vernietigd worden.

Vele eigenaardige plechtigheden en gebruiken vindt men hier nog onder de boeren in het hooge Noorden; daarom hoop ik een ander maal eens een en ander te vertellen.