De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Na-indrukken en - Beschouwingen.
Florence in den tijd der Medici's.
(Naar aanleiding van het 12^de Lustrum van het D.S. C: 29 Juni - 5 Juli 1908) door Johan Koning.
(Slot.)

Leonardo Bruni is ook een groote figuur in de Florentijnsche litteraire wereld van de eerste helft der eeuw. Zijn vertalingen van Plato en Aristoteles, voornamelijk van den eerste, zijn kenmerkend voor dit tijdvak. Zijn latijnsche geschiedenis van Florence, toont een geniaal kritisch inzicht, maar op het oogenblik is hij misschien het meest bekend door het schrijven van zijn: Het Leven van Dante in Italië, een aardige, waardevolle schets, die voor ons heeft nagelaten eenige fragmenten uit brieven van Dante en verscheidene kostbare bijzonderheden omtrent het leven van dezen waar-goddelijken dichter, die wij nergens ooit meer hebben teruggevonden. Het schijnt dat Leonardo dit werk heeft geschreven, als een soort vacantietaak, als een uitspanning, naar het zware werk van het samenstellen zijner geschiedenis. In zijn hoedanigheid van secretaris van de republiek oefende hij een aanzienlijken invloed uit op den politieken gang van zaken; zijn roem was zoo groot dat men naar Florence enkel kwam om hem te zien; bij zijn dood in 1444 werd hij plechtig gekroond tot ‘poet laureate’ en met veel eer en pracht begraven in Santa Croce.

Van veel meer belang zijn de mannen der kunst en geleerdheid die zich verzamelden rondom Lorenzo de Medici in de laatste helft van de eeuw. Dit is de periode van de platonische academie, die door Marsilio Ficino was gesticht onder de bescherming van Cosimo. De Neo-platonische-godsdienst van liefde en schoonheid, die toen aan de wereld verkondigd werd, heeft onuitwischbare sporen nagelaten in de litteratuur, zoowel van Italië, als van Engeland. Poliziano is zeer zeker een der eerste geleerden, en, mogelijk uitgezonderd Boiardo, de grootste Italiaansche dichter van de vijftiende eeuw. Zijn lezingen in Studio trokken studenten uit geheel Europa, en zijn arbeid op het gebied van kritiek, heeft hem een roem gegeven die nog tot op heden voortduurt. In Italië schreef hij de Orfeo, toen hij achttien jaar oud was, een lyrisch tragedie, dat hem vestigde als de vader van

[p. 356]

de Italiaansche dramatische opera; het tooneel van het afdalen van Orpheus in de Hades bevat lyrische passages van groote welluidendheid. In zijn lyriek geeft hij een artistieke vorm aan het rispetti en strambatti van het volk, en schreef uitmuntende muzikale ‘ballate’, of ‘canzoni a ballo’, die onder de beste kunnen worden geschaard in de Italiaansche dichtkunst. In zijn erotische poëzie ligt echter weinig hartstocht, ofschoon in alles wat hij schreef, volgens Villari, ligt ‘een fijnheid van smaak en gevoel dat bijna Grieksch genoemd kan worden.’

Lorenzo de Medici, neemt een tweede plaats in ten opzichte van zijn vriend, maar deze tweede plaats is een zeer goede. Zijn eerste liefde voor de mooie Lucrezia Donati gaf hem de inspiratie tot vele liefde-sonnetten, en andere minne-liederen die er een onvermijdelijk gevolg van moesten zijn, maar zij zijn meer uitingen van een gril, van een hersenschim, dan dat zij diepe ernst bevatten. Maar Lorenzo's onmetelijke liefde voor de natuur, zijn zeer fijn opmerken en zijn gevoelig beschrijven, toont zich meer in gedichten als het Caccia col Falcone en het Ambra, geschreven in de wouden en bergen in de streek nabij zijn nieuwe villa Poggio a Caiano. Elders geeft hij weer vrij uiting aan de dierlijke zijde van zijn gevoelig gemoed, en in zijn beroemd Canti carnascialeschi geeft hij liederen die gezongen moeten worden bij carnavals en maskerades. En zelfs heeft de muziek ervan

Een der vele straatgezelschappen, die tijdens de lustrumfeestweek de ‘Florentijners’ onthaalden op ‘teere, melodieuse Florentijnsche muziek’.

voor korten tijd overstemd de indringende stem van Savonarola, wiensernstige waarschuwing zich te bekeeren en boete te doen weer onopgemerkt voorbijging, totdat eerst op het sterfbed Lorenzo den ernstigen dominicaner toeriep: ‘Heus, benedictionem, Pater, priusquama nobis proficixeris.’ Een van de treffendste Platonìsten in den kring der Medici, is nog Pico della Mirandola, een jong Lombardijsch edelman, van een bijna vrouwelijke schoonheid. Hij was een groot geleerde, zelfs strekte deze kennis zich verder uit dan de klassische kennis, naar het mystieke Oosten, en met zijn groote kennis kwam hij het eerst in Florence in 1480 of 1482, op het oogenblik zoowat dat Marsilio Ficino zijn vertaling van Plato eindigde. Niet alleen Lorenzo en zijn kring zagen in hem een wonder van geleerdheid, maar zelfs Savonarola, in zijn Trìumphus Crucis, schrijft na den dood van Pico, dat, door zijn beminnelijkheid en kennis, en door de sublieme hoogheid van zijn leer, hij geschikt kon worden onder de wonderen van God en natuur. Thomas More vertaalde zijn werken en zijn brieven, en eerde hem als een heilige. Hij stierf, hetgeen hem door een vrouw was voorspeld op den dag dat de gouden lelies van het koninklijke wapen van Frankrijk in Florence werden gebracht door de Porta San Frediano.

Met Pico della Mirandola kan men rekenen dat het tijdvak van de Quattrocento, is geindigd, waarin door de grootste geleerden en eerste kunstenaars een schat van kennis en schoonheid werd voortgebracht, die nu - na eeuwen, ons nog voedt en voor ons is een onuitputtelijke bron van beschouwen, van gevoelen en bewonderen. En er ging van uit een licht dat door al die eeuwen niet is verduisterd, een kracht tot scheppen en genieten, die nooit uitputten kan, en een hoogheid van gedachte, en van leer en ideeën waar wij - kleine menschen van thans -

[p. 357]

met onze ‘Kunst,’ die zoo zielsgaarne kunst zou willen wezen, voor sidderen in den grootschen aanblik ervan. Er ligt mystiek voor ons in het schoone van toen, er ligt zóóveel gedachte in, zooveel oorspronkelijk schoons, dat wij met al ons pogen, met al ons gaarne-willen en dan nog met al onze hulpmiddelen niet bereiken kunnen. En het schoone van toen trekt ons, met inniger banden dan het schoon dat de kunst van het heden ons geeft; voor mij - gezeten met ‘een boekske in een hoekske’ - dwaal ik liever rond over de heerlijke kunstvelden van toen onder een eeuwig diep blauwen hemel, dan dat ik mij verdiep in onze ‘kunst’ van heden, die zoekt en streeft, maar waarlijk iets blijvends schoons niet schept en aan ons geeft tot troost en levensrust.

Lorenzo Il Magnifico en zijn vrienden, zij zouden zich keeren in hun donker graf, wanneer zij wisten, hoe hun zijn van toen, hun hooge denken en gevoelen, wel zijn weergevoeld door een, ja bijna liederlijk geslacht van thans, dat uit een soort van mode, wil en tracht te nemen de hoogste denkbeelden der grooten van de oudheid, als een kind, dat in zijn klein-kinderdenken van een oudere van dagen een denkbeeld hoort, waarin hij nauwelijks een zweem gevoelt van het waar-schoone dat er in ligt, maar daarop toch grootgaat, fier en trotsch als was dat eene in harmonie met gansch zijn denken. - Delft was Florence en de studenten Florentyners van toen, in hun grootheid en bloeiperiode. Ik vind zoo iets bijna gelijk aan een verontheiligen, in elk geval als een vertooning, waarna ik zien ga, en waarnaar menigeen ook zien zal, als naar een klucht op een tooneel, waarin het een of ander op belachelijke wijze wordt voorgesteld. En met heel, heel veel statie en deftigheid, met niet te vergeten den hoogen schijn die alles kreeg door het bezoek der Koninklijke familie die zich verwaardigde de voorstelling bij te wonen, en waarvan elk geïllustreerd tijdschrift de mooiste opnamen van heeft gegeven uit louter liefde voor de hooge familie en uit warme bewondering voor den tijd, die ons is voorgezet. Die dagen, die jaren waren heel, heel wat productiever dan thans, waarin in één week tijds, met verspeling van schatten gelds niets productiefs, niets waarlijk nuttigs is voortgebracht.