De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Hoofdartikel
Hopen.

Er is een tijd geweest, waarin door den maatschappelijken toon, vooral bij de jongeren, een stemming trilde van somberheid en weemoed, van een melancholieke verflauwing der levensgrenzen, een verslapping van den machtigen levensdrang, waardoor juist het jonge geslacht anders zooveel aantrekkelijks heeft.

Het was de tijd, toen ook de Hollandsche letterkunde haar modellen bij voorkeur zocht in de pessimistische periode van Goethe, toen hij z'n ‘Weltschmerz’ afwentelde in het ‘Leiden des jungen Werthers’, een product uit den ‘Sturm und Drang’ tijd van den meer dan rijk begaafden kunstenaar, den dichter en denker bij Gods gratie.

Het was de tijd, die volgde als terugwerking op een inderdaad herleven der kunst in 1880, toen een sombere zanger zijn angst en weedom uitsnikte in zijn ‘Ik ween om bloemen in den knop gebroken en om mijn liefde, die niet werd verstaan’ - toen gedicht werd op den stervensangst, den doodstrijd van den ‘decadente’, wiens ‘oogen branden met felle randen’ en die de klokken hoort, welke hem uitluiden, wiens ‘klamme handen betasten de wanden’ en die den somb'ren kreet slaakt:

‘O, om een slag,
Die op eens mij versloeg!
O, om een dag,
Dien ik niet meer verdroeg!’

[p. 290]

Het was de tijd, toen een dichterziel niet meer lachen kon, maar een ‘ijskoud vizioen van leugen’ had....

Waarom anders dan omdat zij haar heilig optimisme niet ongerept had weten te bewaren? Was 't niet, omdat zij niet meer hopen kon?

Niet meer hopen? Zou er iemand zijn, die niet meer hopen kan? Ondenkbaar.

Want hopen en... léven zijn éen.

Is het niet een holle fraze te beweren levend mensch te zijn en... niet meer te kunnen hopen?

Laat het waar zijn, dat iemand zóóveel leeds gedragen heeft, dat hij 't hopen zegt te hebben verleerd, indien het geen fraze is, als iemand beweert geen hoop meer te hebben, dan is hij... een gebroken man, een ten doode opgeschrevene.

Want hopen en... léven zijn éen.

* _* *

Wie dus leven wil, moet hopen, ondanks alles wat hem zijn hoop ontneemt. Er is geen lijden zoo zwaar, of wij zoeken den last van het lijden van ons aftewentelen. En er is geen nacht zoo zwart of wij zoeken het kleinste stipje licht.

En - wij zullen het vinden, omdat wij het moeten vinden. Als het er niet is, dan scheppen wij 't zelf. Als het niet buiten is, dan ontsteken wij 't van binnen uit.

Noem dit licht suggestief, om 't even -; 't ìs toch een licht, indien de persoon in kwestie erin gelooft.

Maar... noem 't een hoop zonder grond - ik betwist u het recht dit te beweren. Want wie ontneemt hem den grond van zijn hoop, die den grond ervan in zichzelven vindt.

Het lijden is de groote beweegkracht, die ons hopen afbreuk doet, ja... het dreigt te vernietigen. Maar wie ontneemt ons het recht, als wij dit lijden tot uitgangspunten maken van onze hoop, indien uit onze smart nieuwe vreugde scheppen - gelouterd als zij is, omdat de smart in haar werd opgenomen als een bestanddeel van haar verhoogde levenskracht?

Zonder vreugd, hoop, licht kan geen stérveling léven. Welnu hij schept zich vreugde, hoop en licht.

* _* *

Zoo doen wij immers dagelijksch; want wij kunnen niet anders. Wij moeten. Wij moeten hopen,... omdat wij moeten leven.

Zelfs de smart komen wij te boven, om er nieuwe en betere levensvreugde uit te doen geboren worden, - en wij staan verrast over de ontplooiïng van eigen geestkracht, zóoveel grooter dan wijzelf vermoedden - over die van anderen, waarin wij niet zóoveel hadden vermoed.

Zoo nam een kunstenaar z'n hartebloed en doopte daarin z'n verven en zie - zijn schilderstukken glansden van meer dan aardschen gloed, zoodat ieder mensch, die ze zag ontroerde en den schilder dankte. Een toon van hemelsche muziek was aan de smart ontlokt, zooals een zonnestraal de vale aarde kust en de verslapte bloemen weer tot het leven wekt.

Heerlijk troostwoord - zóo het woord waarmee een wel-wat-veel-vergeten dichter het menschenleven schildert, dat tusschen weemoed en hope wordt geslingerd, zooals de slinger van een klok terugvalt telkens wanneer zijn hoogtepunt is bereikt:

Op den bodem van het leven,

In de diepte van het hart

Rust de weemoed en de smart,
Maar de Hope rijst er neven

In 't geslingerd menschenhart.

Tusschen weemoed, strijd en hope

Vliedt het leven snel voorbij,

Waakzaam, werkzaam wachten wij,
Dat het raadsel zich ontknoope,

Wat ons korte leven zij.

* _* *

Zoolang wij kleine, angstvallige menschen zijn, zoolang wij beëngd blijven in ruimte en tijd, zullen wij gaarne luisteren en zullen wij moeten luisteren, waar de zangvogel der Hope in de zalig huiv'rende boomen slaat, wier sidderend ruischen de stilte rondom nog dieper doet schijnen, omdat het steunen van den storm en van de smart heeft opgehouden.

Zoo luisterde een wandelaar naar den slag van den nachtegaal... vijf minuten naar hij dacht. Hij kwam uit zijn moederland en toen hij terugkeerde, ontwaarde hij, dat een eeuw was voorbijgegaan...

Zoo is 't ook met hem, die aan den zang der Hope weet het oor te leenen, die in den hof van eigen harteleven ruischt. Een oogenblik wordt voor hem de eeuwigheid. Verleden en toekomst ontmoeten elkaar in dit oogenblik, en er is geen tijd of verandering, maar zie - wat vluchtig scheen was slechts een schaduw van eigen dwaasverbeelden.

Zoo wordt... de Tijd gedoopt in de wateren der Eeuwigheid, waardoor de Schoonheid en

[p. 291]

de Waarheid en de Goedheid henenruischen. Dit ruischen is het lied der Hoop.

Zou dit niet zijn de hoop, die ons leven, waarlijk leven doet?

* _* *

‘Hoop doet leven.’

Noem dit geen ‘goedmoedig optimisme’, geen ‘geloovig zelfbedrog’. Want wie zóo hopen kan, wist ook wat teleurstelling was, al hing hij zijn leed niet aan de klok.

Wie zoo hopen kan, heeft ook met ‘ingehouden tranen’ geluisterd naar hen, die in ‘een rijke taal vol geest’ de profetie hem te verstaan gaven, dat er hoop was voor de toekomst.

In onze theosofische clubs openbaart zich een reactie op het onbevredigende materialisme, op de leer der Stofvergoding. Het is een teeken des tijds.

Maar... waarom zoeken velen heul in Buddhistischen huize: in karma, begeertedooding en reïncarnatie? Waarom hangen zij hun leed zoo aan de klok en achten het zich te gering nog te luisteren naar de eenvoudige woorden van den dichter-evangelist de Genèstet, waar hij in fijnen snijdenden humor zegt:

‘Wat meent ge, dat in weemoedsdroomen

In rouwmisbaar, dat harten breekt,

In treurgezangen, tranenstroomen,

Het meest der ziele droefheid spreekt?..’

‘Daar is een glimlach gul en goedig,

Een lachje, geestig, schalk en fijn.

En toch zoo grensloos diep weemoedig,

Dat zuchten daarbij vroolijk zijn.’ -?

In 't licht van dien fijnen humor is leven geen goedmoedig hopen, maar niets anders dan een altijd weer blijmoedig verwachten, dat uit de stilste en meest verborgen smarten nog een vreugde wordt geboren, die ons een zachten glimlach van vertrouwen op de lippen brengt.

Wie zóo heeft leeren hopen, zal hopen op de toekomst, omdat hij gelooft in 't heden en zijne levensbeschouwing samenvatten in het geniale puntdicht van Willem Bilderdijk:

‘In 't Verleden ligt 't Heden
In 't Nu wat wòrden zal.’

Grijp dan de kansen van het heden aan, o mensch, en gij zult het u in de toekomst niet betreuren. Of wilt ge - wees, die ge zijt en de Engel der Hoop zal u doen worden, wat ge naar uw aanleg worden hunt.

Zoo bouwen wij op onzen eigenen mensch de hoop op van beter en toekomstig geluk, welks voorsmaak reeds in de verbeelding het heden dragelijker en schooner maakt.

Zoo is de Mikrokosmos een weerspiegeling van de groote, groote wereld, van den Makrokosmos en maakt ons openbaar welke honger de rustelooze menschheid drijft - te duidelijker naarmate ons duidelijker wordt, welke honger ons zelven voortdrijft.

* _* *

Zal ik nog weerspreken den somberen, weemoedigen fabel van Pandora?

Alle goden hadden haar met hun gave begiftigd. Zeus had haar een doos geschonken, waarin alle ongelukken waren.

Uit nieuwsgierigheid opent zij de doos en ziet - alle rampen bevolkten de aarde in minder dan geen tijd. Alleen - als zij de doos wil sluiten - blijft de hoop op den bodem liggen.

Och! Wij kennen die hoop, die ons de oogen verblindt en ons verhindert de waarheid onder de oogen te zien, als het ongeluk ons treft. En waarlijk, het zou een zegen geweest zijn, indien deze hoop in Pandora's doos voor immer begraven ware.

Maar wie ter wereld - wie in déze dagen zal de hoop nog onder de rampen tellen, zooals Pandora en de haren?

Welk een wereld zou 't zijn, als zij door ons zoo zwart en somber werd aangezien, dat zelfs de hoop geen licht kon brengen?

Wanneer de hoop eindeloos hopen bleef, dan zou zij wanhoop worden.

Maar.... wat doet 't af aan onze overtuiging, dat 't op aarde niet altoos bloemengeur en maneschijn is, wanneer wij zeggen, dat wij zonder hoop niet leven kunnen - en haar sterre volgen willen ook in den donkeren nacht der tijden?...

Bij Recht en Billijkheid, waarom toch altoos die uitersten?

Waarom nu eens dat ‘Laat de bergen op mij vallen!’ en straks weer een utopisch: ‘Seid umschlungen Millionen! Diesen Kusz der ganzen Welt?...’

's Hertogenbosch.

H. MAKKINK.