De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Boekbeschouwing.
II. (Zie Lelie van 5 Augustus).

Kan men in dezen de reeds sinds eenige jaren gestorven schrijfster wel verantwoordelijk stellen voor een uitgave, thans na haren dood, als deze?

Ik weet niet wien het recht toekwam met deze drie stukjes, waaruit de Levensherinneringen^*) bestaan, te handelen zooals is geschied. Was het de uitgever, die, terecht natuurlijk, in zulk een uitgave een goede speculatie moest zien; was het de familie; was het haar eigen wensch, die in dezen is vervuld geworden?

Zij zijn noch een rechtvaardiging van het eenmaal gebeurde, noch een opheldering daarvan; en zij wekken daardoor slechts gedachten en herinneringen en gevolgtrekkingen op, die niet leiden tot doen vergeten, hetgeen in deze teere quaestie van het proces, de echtscheiding, de beschuldiging, het later leven daarna der schrijfster, en haar treurig, eenzaam einde, in ieder geval het beste is voor hare nagedachtenis.

Laat mij dadelijk zeggen, dat hier geen sprake is van werkelijke Levensherinneringen, omdat het boekje uit niets anders bestaat dan in hoofdzaak uit de in bittere woorden beschreven geschiedenis harer preventieve hechtenis, aangevuld, om het vereischte aantal bladzijden bij elkaar te krijgen, met een dun en saai beschrijvingtje van een paar kolommen van haar dagelijksch leven te Bussum na de scheiding, en met een kort novelletje, dat verreweg het beste deel is van het onbeduidende bundeltje.

Die geschiedenis van haar dagelijksch verhoord-zijn, gedurende de maanden van haar verloopige gevangenschap, komt daarenboven in hoofdzaak neer op een persoonlijke verbittering tegen den volgens haar bevooroordeeld beslist aan haar schuld geloovenden officier van justitie te Haarlem. Indien dit boek aftrek vindt onder het Haarlemsche publiek, dan zal het wel zijn - het is te Haarlem uitgegeven dan ook - omdat de toenmalige officier van justitie, die nu niet meer daar woont, er natuurlijk nog algemeen bekend is, zoodat het zijn vrienden en zijn vijanden beiden zal interesseeren, wat er alzoo van hem te lezen staat in het boek van mevrouw Van Wermeskerken. Intusschen er staat niets in, dat tegen hem getuigt; hoe gróót ook de verbittering is, welke spreekt uit iedere bladzijde van dit verhaal der in de gevangenis doorgebrachte maanden, voor elk onpartijdig lezer is het duidelijk, dat de officier van justitie in geen enkel opzicht zijn boekje te buiten ging, maar handelde zooals de wet het hem gebood.

Maar helaas, dat de wet in dergelijke gevallen uiterst onvoldoende kan zijn, dat het bij de rechtspraak akelig langdradig toegaat, en dat, tengevolge van allerlei omstandígheden, het dikwijls véél moeielijker is onschuld te bewijzen, dan een schuldige te doen straffen, dat alles heeft mevrouw Van Wermeskerken niet begrepen. Als de meeste vrouwen verwart zij, in haar verontwaardiging, zaken en personen, en stelt dientengevolge den officier van justitie aansprakelijk voor wat de wet haar aandeed.

Bij het lezen van haar toornige klachten moest ik met een glimlach er aan terugdenken, hoe het een harer familieleden, een nichtje, geloof ik, mejuffrouw Daisy Junius, is geweest, die mij, een paar jaar later, voor het eerst uit ondervinding leerde beoordeelen de langzame wegen van het gerecht, toen deze dame goedvond een ‘aanklacht’ tegen mij in te dienen, omdat ik in een Holl. Lelie correspondentie had genoemd haar naam voluit, als schrijfster van een jonge-meisjes-boek, terwijl zij alleen voorkwam op het titelblad als ‘Daisy’. Dat hier slechts van een vergissing sprake was en ik in mijne bespreking in het Soer. Handelsblad den titel en het pseudoniem der schrijfster juist had weergegeven, deelde ik terstond mede, en was in de oogen van elk verstandig jurist natuurlijk een afdoend bewijs, hoe hier van geen ‘vervolging’ kon sprake zijn. Toch heeft het maanden geduurd eer de door mej. Junius ingestelde eisch door de rechtbank in Den Haag werd afgewezen; toch heb ik vier uur lang bij een ‘rechter van instructie’ moeten zitten, om op al zijn vragen daaromtrent te antwoorden, en daarna nog een vijfde uur kunnen zoekbrengen, om met mijn vertoornde beschuldigster ‘geconfronteerd’ te worden. Alles waarom? - Om, gelijk ieder met de zaak bekende jurist van het begin af had voorspeld, te eindigen in het afwijzen van mej. Daisy's eisch mij te vervolgen.

Alles hangt in de wereld éénigzins af van personen, en hunne handelingen en opvat-

*) door Mevrouw van Wermeskerken uitgegeven bij Loosjes Haarlem.

[p. 118]

tingen, niet alleen bij de rechtelijke macht, maar overal, in alle omstandigheden.

En mevrouw Van Wermeskerken is vrij naïef, wanneer zij, op háár leeftijd, in haar dagboek schrijft zich daarover te ‘verwonderen’, ‘omdat zij tot hiertoe alleen verkeerde in de artisten-kringen, en niets afwist van de juristen-wereld.’ Alsof artisten minder-bevooroordeeld, ruimer denkend, eerlijker waren! Integendeel, nergens wordt méér geknoeid dan onder ‘kunstbroeders’. En, als mevrouw Van Wermeskerken niet geschreven had op dat oogenblik in de verbitterde en partijdige stemming van haar preventief gevangen-zitten, dan zou zij zelve dat waarschijnlijk ook in een ander licht hebben beschouwd. Reden te méér waarom het jammer is, dat de uitvallen, die op het oogenblik zelf zoo natuurlijk en zoo vergeeflijk zijn, nu nog, na jaren, worden gepubliceerd. Want zij vertellen niets nieuws aangaande de justitie, en werpen ook geen leelijk licht op den toenmaligen officier van justitie te Haarlem; zij bewijzen alléén, dat mevrouw Van Wermeskerken, op een onnoozele damesmanier, zaken en personen dooreenhaspelt, en zich kwaad maakt op de wet - gelijk ieder die het twijfelachtig voorrecht heeft daarmede te maken te hebben dat wel eens doet -, zonder echter te begrijpen, dat het gemakkelijker is de fouten te zien daarvan, dan die zoo te veranderen, dat de onschuld altijd gelijk krijgt, en de schuld wordt gestraft. - Elders haalt zij een brief aan van een Engelsche vriendin, die haar, op damesmanier, met de pedanterie daarenboven den Engelschen eigen, komt wijsmaken, dat zij in Engeland, door een jury, dadelijk gelijk zou krijgen. Waarlijk, de uitgever van deze papieren had wijzer gedaan dergelijke onnoozelheden niet aan het publiek ter lezing te geven. De groote Engelsche rechter immers, die dezer dagen stierf, placht elkeen, die met hem in aanraking kwam, toe te wenschen dat hij nóóit een rechtszaak mocht krijgen, ‘omdat die hem, door den langen duur, zeker zijn fortuin zou kosten.’ - In èlk land en bij èlke rechtspleging stuit men dus op langzaamheid, en aan de onbetrouwbaarheid en partijdigheid van een jury valt even veel te verbeteren, als aan die van door den Staat ingestelde, onafzetbare rechters. Is mevrouw Van Wermeskerken groot-geworden in een familie van letterkundigen, ik werd het in eene van juristen, en ik kan haar verzekeren, dat de eerlijken onder de juristenzelf evenzeer overtuigd zijn van de vele feilen aan het Gerecht verbonden als zij, en daarom gewoonlijk met allen nadruk afraden een proces te beginnen, al heeft men ook het gróótste gelijk ter wereld.

Juist dáárom haalde ik mijn eigene, en tot hiertoe éénige kennismaking met rechterlijke verhooren, hierboven aan, omdat ik, als zijnde in het gelijk gesteld, (daar mijn goede trouw in het geval geheel en al werd aangetoond), dus kan spreken over de feilen der rechterlijke macht zooals ik doe, zonder den schijn op mij te laden van verbittering uit partijdigheid. Maar, om diezelfde reden, laadt mevrouw Van Wermeskerken, wier zaak niet naar haar genoegen ging, daar men haar ondanks haar beklag in preventieve hechtenis hield, aan haar schuld geloovende, een schijn op zich van onnoozele en partijdige boosaardigheid tegen den officier van justitie in quaestie. Voor haar nagedachtenis vind ik dit jammer. Er is een diepe weemoed in haar leven, een zoo tragische samenloop van omstandigheden, dat men medelijden met haar krijgen moet, hoe men ook over haar leven van echtgenoote en moeder, en over hare meerdere of mindere tekortkomingen wil oordeelen. Maar dit medelijden zou er m.i. op verméérderen, en toenemen door de alles bedekkende vergetelheid der jaren, wanneer ons de kennismaking met dit boek ware bespaard gebleven. Want deze uitvallen maken hun auteur niet grooter maar kleiner. Ik heb mij slechts ééns in mijn leven, toen ik zelve nog geen schrijfster was, en nog geen enkel boek in het licht had gegeven, bevonden in tegenwoordigheid der toen nog in haar vollen roem zijnde mevrouw van Wermeskerken; en ik verwonderde mij niet weinig bij die gelegenheid over de naïeve verontwaardiging, waarmede zij vertelde op een of ander achteraf dorp te hebben gelogeerd, waar men, bij de voorstelling van haar, bleek nog nimmer gehoord te hebben van ‘Johanna van Woude!’ Vele jaren jonger dan mevrouw Van Wermeskerken, nog maar aan het begin van het leven, waar zij er toen reeds midden in stond, was ik mijnerzijds toch reeds wereldwijzer dan zij; moest ik inwendig lachen om een zelfverblinding, die zóó zeker was van eigen véélbeteekenendheid en roem, dat zij zich onbeschroomd aan gehéél vreemden uitte op een vrij kinderachtige manier!

Betrekkelijk kort daarna kwam het bekende leed van het proces over haar; en het komt mij voor dat ook dit, zoo

[p. 119]

min als de voorspoed, in staat is geweest haar dien kinderachtigen eigenwaan te ontnemen. Arme beklagenswaardige, in elk geval! Er zijn er zoovelen, die ten grave dalen met eer en met aanzien, zonder die in het minst te verdienen. Daarom, welke ook haar eigen aandeel zij geweest in hare rampen, háár lot was in elk geval hard genoeg om haar diep te beklagen, en tot zichzelf het woord te herhalen van Jezus: ‘Wie van u zonder zonde is, werpe den eersten steen op haar.’

Maar ik herhaal, juist uit medelijden met de vrouw, en uit achting voor de schrijfster van Hollandsch Binnenhuisje, wenschte ik, dat wij nu, in de boeken na haren dood, niet langer ontmoetten: de familie Van Wermeskerken en hare particuliere twisten, noch in den romantischen vorm van Leo Smeder, door den zoon, noch in de zakelijke mededeelingen der moeder.

In de literatuur is plaats voor een herdruk van Hollandsch Binnenhuisje, niet voor de persoonlijke grieven van mevrouw Van Wermeskerken tegen den officier van justitie te Haarlem, of tegen wien ook!

Niet eenmaal zij, die op schandaal belust zijn, zullen hier iets van hunne gading vinden, want alles is even onbeduidend en triviaal en overbekend, - een uitgevers-speculatie anders niets!

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.