De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Deze brieven zijn afzonderlijk voor de Holl. Lelie geschreven en komen niet voor in andere bladen.

Uit de Seine-stad. V.

Dezer dagen heeft het gerecht te Parijs zich op merkwaardige, ik zoû haast zeggen Salomische wijze gekweten van zijn taak om recht te spreken in de zaak van het naakt ten tooneele, een zaak, die de tooneelwereld hier langen tijd in spanning heeft gehouden, zoo niet in beroering gebracht.

De acht-en-zeventigjarige senator Bérenger - met een e en niet met een a, en dus, goddank, geen afstammeling van den beroemden volksdichter - is een pudieke man, die met zijn preutschheid te koop loopt. Het gebeurt meer, dat menschen pudiek worden op een leeftijd, waarop zij niet meer impudiek kunnen doen. Larochefoucauld stelde dergelijke wezens gaarne op de kaak.

De grijsaard heeft zich opgeworpen tof beschermheer der openbare zedelijkheid. Hoe hij zich gedraagt ten opzichte der zedelijkheid met-gesloten-deuren, is zijn geheim. Dezelfde Larochefoucauld zei reeds: ‘La parfaite valeur est de faire sans témoins ce qu'on serait capable de faire devant tout le monde.’ Een menschenkenner, die wijsgeer!

De senator Bérenger voelde zich in zijn zedelijkheidsgevoel gekwetst door het aan-

[p. 105]

schouwen van het naakt ten tooneele. Het absolute naakt, zonder tricot, wel-te-verstaan. Hij zag naakte dames in ‘Folies-Pigalle,’ ‘Folies-Royales’ en ‘Little-Palace.’ Wat deed die oude man daar in die music-halls en cafés-concerts? Was zijn moreel protectionnisme zóó'n sterk gevoel of instinct, dat het hem voortdreef naar plaatsen, waar hij slachtoffers kon vinden? Ik weet het niet. Misschien weet hij het zèlf niet. Doch zeker is het, dat hij, op de eene of andere wijze geschokt door het zien van compleet naakte vrouwen op het tooneel, daaromtrent processen-verbaal liet opmaken en tegen de betrokken dames en schouwburgdirekteuren aanklachten indiende wegens aanranding der openbare zeden.

Nu is het een bekend feit, dat zedelijkheidsbegrippen wisselen met de tijden, de volken en zelfs met het klimaat. Het is mede bekend, dat er een wisselwerking bestaat tusschen hetgeen er geboden en wat er gevraagd wordt, zoo in bepaalde tijdvakken als in bepaalde omgevingen. En in den loop der eeuwen is het vaak genoeg bewezen, dat in kwesties van zedelijken aard het groote publiek de eenige geroepen rechter is.

Wèl moet dus de bejaarde senator Bérenger ten diepste geschokt zijn geweest, om, waar niet één uit het publiek zich ooit had beklaagd over het aanschouwen van het naakt ten tooneele, hoogst eigenmondig een ‘J'accuse!’ uit te roepen.

* _* *

Weet de senator Bérenger genoeg van de geschiedenis af?

De Grieken en de Romeinen, dienaren der schoonheid en der kunst, voerden het naakt ten tooneele. En het is een opmerkelijk feit, dat, over de gansche wereldgeschiedenis heen, veelal de behoefte of de vraag naar decentie op het tooneel zich openbaarde, als de zeden binnenskamers den kuischheidsmantel hadden weggeslingerd. Er schijnen ook wetten van compensatie te bestaan.

In 1822, onder Lodewijk XVIII, werd het gansche ministerie plotseling zóó door den schijnengel der decentie aangegrepen en bezeten, dat het een verbod wegens onzedelijkheid uitvaardigde tegen openbare dorpsfeesten, waarbij gedanst werd. De heeren kreten den dans als onzedelijk uit. Twee menschen van verschillend geslacht, die elkander om het middel grijpen en in de rondte draaien - proh pudor! verleiding, onzedelijkheid en wat al niet meer. De deugdelijke en deugdzame ministers manoeuvreerden met vijgeblaadjes.... Eilieve, dansen de dorpelingen thans niet nòg? En wie durft er met de hand op het hart te beweren, dat de dorpsdanspartijen onzedelijker zijn dan bijvoorbeeld de gedecolleteerde galabals?

Heeft de senator Bérenger er wel ooit aan gedacht, waarom men bijvoorbeeld beelden en levende dieren wèl en levende menschen nièt naakt, in het openbaar, zoude mogen zien? Over dit onderwerp alléén zoû reeds, zelfs als men de aesthetiek buiten beschouwing laat, zooveel te schrijven zijn, dat het voor des kuischen senators oogen zoû schemeren.

Wat de aesthetiek betreft - het schijnt onbegonnen werk te zijn, daarover met monsieur Bérenger te redekavelen. ‘Je m'en moque!’ roept het parlementslid u toe. Houd uw beweringen maar vol tegen iemand, die U niets anders toevoegt dan dat hij er maling aan heeft.

Du choc des sentiments et des opinions
La vérité s'élance et jaillit en rayons.

Eilacie! na den schok aan zijn zedelijkheidsgevoel kan de brave man geen anderen ‘choc’ meer verdragen.

_* * _*

Gelukkig hebben de rechters geen rekening gehouden met de moreele overgevoeligheid van den senator en wel degelijk de aesthetiek te berde gebracht. Dit laatste evenwel niet in den uitsluitenden zin van ‘l'art pour l'art,’ maar met het oog gericht op de meerdere of mindere kennelijkheid der bedoelingen ter zake.

Ziehier, ter verduidelijking van het bovenstaande, de uitspraak ter zake van de aanklacht tegen drie aktrices en den direkteur van de ‘Folies-Royales’:

‘Overwegende, dat in de drie voorgestelde tableaux de bovengenoemde dames geheel naakt verschenen en een absolute onbeweeglijkheid bewaarden, derwijze dat zij de illusie gaven van artistieke groepen, van schilderof beeldhouwkunst,

Overwegende, evenwel, dat zoowel de geslachtsdeelen als al wat ze kon doen vermoeden, verborgen waren door een vleeschkleurige stof, in stand gehouden door onzichtbare draden,

Dat de handen der personen zoodanig ge-

[p. 106]

plaatst waren, dat ze het midden van het lichaam, gesluierd door een sjerp van licht gaas, maskeerden,

Overwegende, dat, indien de materieele daad, verweten aan de beklaagden, gevaarlijk en hachelijk mocht schijnen met betrekking tot onze zeden en ons tooneel, het ter appreciatie der daad voegzaam is, ze niet op zichzelve te beschouwen, doch rekening te houden met de plaats van voorval, de desbetreffende omstandigheden en het nagestreefde doel,

Overwegende, dat de verwijdering (ververring) der personen, geplaatst in een kader achteraan het tooneel van den schouwburg, het blanketsel, waarmede zij bedekt waren, heur zuiver plastische houdingen, in allen deele ontdaan van wulpsche bezieling, heur onbeweeglijkheid gedurende de gansche vertooning, de zorg om alles te doen verdwijnen wat in staat was om aan de tableaux een oneerbaar en loszinnig karakter te geven, teneinde de toeschouwers slechts den indruk te laten van een kunst, voortgesproten uit de natuurlijke en plastische schoonheid, de meening toestaan, dat Cohen, die tableaux in het publiek doende vertoonen, en de jongedames Laisney, Thiery en Duhaut, haar medewerking aan deze reproductie verleenende, geen enkele onzedelijke of loszinnige daad hebben bedreven, in staat om schandaal te verwekken of het schaamtegevoel te beleedigen van diegenen, die er getuigen van zijn geweest,

Overwegende, ten overvloede, dat de beklaagden geen bedoeling van overtreding schijnen gehad te hebben,

Enz. enz....’

Waarop vrijspraak volgde.

Den stijl der wet buiten beschouwing latende, zal ieder onbevooroordeelde moeten erkennen, dat deze rechtspraak aan billijkheid, gezond verstand en juist inzicht niets te wenschen laat.

Is er naar kunst gestreefd? Heeft men daarbij zooveel mogelijk getracht, gebeurlijke elementen van zedenkwetsing te verwijderen? Ziedaar de richtsnoervragen van dit rechtsgeding, welks belangrijkheid voor de tooneelkunst niet te ontkennen is.

Nog meer ‘schoongewasschen’ konden zich achten Germaine Aymos en de heer Michel Parcelier, de auteur van de pantomime ‘Dans un Rêve’, in welk stuk, vertoond in het theatertje ‘Folies-Pigalle’, genoemde danseres eveneens des senators kuischheidswoede scheen te hebben gaande gemaakt. Bij dit geding werd een schriftelijke verklaring overgelegd van Jules Claretie, den ‘administrateur général’ van de Comédie Française, welke kunstkenner niet aarzelde te getuigen, ‘dat in het stuk van den heer Parcelier niets was, dat onbetamelijke gedachten kon opwekken; dat de verschijning der danseres niets inhield, dat kon gelijken op een bezoedelende vertooning; kortom, dat de voorstelling niets dan een indruk van kunst achterliet.’

Op kunstgebied is de keuze tusschen Jules Claretie's verklaringen en die van Bérenger niet moeielijk.

Niet vrijgesproken werden echter de beklaagden van ‘Little-Palace’: de dames Bouzon en Lepelley en de direkteur Horace de Chatillon. In de pantomime ‘Griserie d'éther’ toch hadden die aktrices zich schuldig gemaakt aan lichaamsbewegingen, die de verrukkingen der Lesbische liefde eenigermate moesten weêrgeven en dus een eenigszins pornographisch karakter droegen. Ook uit andere omstandigheden viel het doel van zinnenprikkeling te onderkennen.

De direkteur werd veroordeeld tot drie maanden gevangenisstraf en 200 francs boete; de aktrices elk tot 14 dagen gevangenisstraf en 50 francs boete, met het voorrecht van strafschorsing.

Dat de aktrices, die slechts instrumenten waren in de handen van den direkteur, minder zwaar gestraft zijn dan deze - ook daarin valt de rechtvaardigheidszin der rechters niet te miskennen.

_* * _*

Zoo heeft de ‘pudeur’ van den senator Bérenger ten slotte dan toch dit goede gevolg gehad, dat nu gerechtelijk is uitgemaakt, dat het naakt ten tooneele níet uit zichzelf te veroordeelen is, en de strafbaarheid afhangt van de doeleinden en de beweegredenen. Wie iets van kunst afweet, zal de groote beteekenis dezer uitspraak met betrekking tot de evolutie der tooneelkunst niet in twijfel trekken.

Intusschen mag de ouweheer zich bezinnen, langen, langen tijd, opdat hij eindelijk inzie, dat de moraliteit een collectieve deugd is, die zich aldus niet richt naar de persoonlijke inzichten van een hoogbejaarden man in afzonderlijken staat. En hij bedenke, dat toen ten vorigen jare, door zijn toedoen, een vrouw tot een jaar gevangenisstraf werd

[p. 107]

veroordeeld wegens het naakt verschijnen op het bekende bal der Quat' z'Arts, hij de oorzaak was van een veel te zware straf, toegepast op één wezen, voor een collectieve daad. Die vrouw had het ongeluk de schoonste te zijn, en had, uit hoofde van den strijd om het bestaan, zich een taak moeten laten welgevallen, haar opgelegd in een bepaald milieu. Hij bedenke, dat men de rèchte personen dient te straffen en dat elke straf geëvenredigd moet zijn aan het vergrijp. Hij bedenke, dat zijn ongeëquilibreerde kuischheidsbevliegingen niet de oorzaak mogen zijn van grove onbillijkheden.

OTTO KNAAP.