De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Hoofdartikel
Onze jongens en meisjes.
(Vervolg van No. 1.)

Voor mijn oogen rijst de heldenfiguur uit onze historie: de gestalte van Michiel Adriaanszoon de Ruyter. Gij kent zijn levensloop: Hij, de schrik van Vlissingens goê gemeente eens, de grootste straatbengel van het land, toen hij op school ging bij Meester van Gelder, een strop eveneens, als touwslagersleerling in de Lijnbaan der Heeren Lampsens, werd een vijftien jaren later de schrik van den Oceaan en weldra de grootste vlootvoogd van zijn tijd. Zijn al te teerhartige moeder had geen macht over hem en vergoot een zee van tranen over den wildebras, die van kwaad tot erger verviel. Alida Jans, als men u voorspeld had, wat er nog eens uit dien knaap zou groeien, gij zoudt gemeend hebben, dat men u voor den gek hield. De straatjongen, die niet lezen en niet schrijven kon, toen hij de school verliet, eenmaal admiraal, luitenant-kapitein, hertog, een onsterfelijk zeeheld? Dat klonk als een wonder, nietwaar? Misschien was vader Adriaan, had hij Michiels roem mogen beleven, zoo trotsch op zijn harde tucht geweest, dat hij

[p. 18]

durfde beweren: De rinkellatten, die hebben het hem gedaan, die hebben aan dat straatschenden perk en paal gesteld, die hebben van den galgebrok een bruikbaar mensch gemaakt!’ Neen, vader Adriaan, niet uwe zware kastijding, noch uw ernstige vermaningen hadden iets bij Michiel uitgewerkt, indien hij in de Lijnbaan ware gebleven. Er bestond veel kans op, dat hij ouder geworden, juist tengevolge van uw verzet, om hem te laten varen, tot nog grooter belhamel ware opgegroeid en zich ten slotte op u had gewroken, ja, als gevaarlijk voor de samenleving, op 't schavot was terecht gekomen.

Michiel, een tuchthuisboef, de man, van wien Brandt, zijn levensbeschrijver, geen ander kwaad weet te vermelden, dan dat hij een echte kwajongen was, die dito guitenstukken uithaalde? Michiel tot het uitvaagsel gerekend, hij, wiens graftombe in de Nieuwe Kerk te Amsterdam het opschrift draagt: ‘Hij blinkt in onbezoedelde eere?’ Michiel berucht in de historie, zoozeer als hij nu beroemd wordt om zijn heldendaden, om zijn nederigheid in de glorie van zijn leven, om zijn geloof in de leidingen van het Opperwezen, zoowel als om zijn liefde voor vrouw en kroost? Michiel, een aanstoot en een gevaar voor de streek waar hij verblijf hield, inplaats van de redder van zijn vaderland, de lieveling der matrozen, de vlootvoogd zonder smet, hoe men hem keert en wendt? Vanwaar die groote omkeer? Wat gaf hem het recht, dat hij na zijn eerste zeereis reeds zijn vader te voet kon vallen en onder snikken verzekeren: ‘Vader, het kwaad is er uit, met wortel en al er uit!’ - - - Dat was het werk van de suggestie, het werk van den braven Lievenszoon, die vat op hem kreeg, wat geen onderwijzer, geen meesterknecht in de Lijnbaan, geen Vader Adriaen of Moeder Alida of wie ook gelukte. Slechts eenige maanden te voren had hij zijn waagstuk op den Vlissingschen toren gedaan, en nu - het kwajongenshart was reeds gebroken, de bolster van ruwheid en kwaadwilligheid weggenomen. Door welk middel? Door een opvoedingsmiddel van den Barren Bruinvisch, het geheim van Michiels-zeevader. Die verstond, zonder dat hij het kon omschrijven, den invloed van de suggestie, een naam, dien de nieuwere opvoedkundigen er aan geven. De mensch, zeggen ze, heeft aangeboren eigenschappen, slechte en goede. Die eigenschappen laten zich niet uit het karakter verdrijven. Op zijn hoogst kan men ze (de minder edele en schadelijke) beheerschen door andere, die men aangeleerde zou mogen noemen, omdat de opvoeder en de omgeving van den kweekeling ze in het karakter leggen en ze ontwikkelen. Michiel had ook van die overgeërfde neigingen. De waarheid te spreken onder alle omstandigheden, was er b.v. een van. Die trek in zijn karakter en ook het plichtsbesef waarvan hij als gezagvoerder op het koopvaardijschip en als dienaar van de Staten op het oorlogschip zoo menigvuldige bewijzen gaf, zijn de parels, die hij reeds bij zijn geboorte op de reis door 't leven ontving, en die hij onbevlekt bewaarde tot zijn dood. Maar minder schoone eigenschappen vormden ook een deel van de erfenis, waarmee hij ter wereld kwam. De goede kiemen ontvingen door een verkeerde opvoeding van huis en school maar weinig voedsel.

Het kwajongenshart met al zijn booze overleggingen en vermetele neigingen tierde ongemeen, doordat juist datgene waarop hij zijn zinnen zette, de zee en haar avonturen geen bevrediging vond in den jongen deugniet. Lievenszoon ontdekte onder de ruwe schors een kern die dreigde ten gronde te gaan, en hem gelukte het, met een enkel woord het vertrouwen van den kleinen wildebras volkomen te winnen, de aangeboren slechte neigingen te verbergen en de kiemen van de betere drijfveeren nieuw voedsel te geven, opdat hij hem voor een dieperen zedelijken val behoedden. Door deze drijfveeren, zijn zin in de zeevaart en zijn lust in avonturen beurde Lieverszoon den jongen zeeman uit de luiers.

Een nieuw hart klopte toen in den matroos, die niets op den deugniet aan wal geleek. Zoo weinig hij vroeger om ontzag voor zijn meerderen gaf, zoozeer beheerschte een gevoel van onderdanigheid en stipte gehoorzaamheid thans zijn gansche gedrag. Zoo zeer hij aan wal met verachting sprak van de school en haar onderwijzers, zoo zeer greep hij nu de gelegenheid bij de vlucht om kennis op te doen in alles, wat op de zeevaart betrekking had, en de vaardigheden aan te leeren, waarin hij op zoo'n brekebeen wras gebleven: lezen, schrijven, rekenen. Aan meerder levenservaringen en leeftijd kan men die verandering niet toeschrijven; want hij had zijn geboorteplaats nog maar sinds weinig maanden verlaten: De Ruyter had zijn rechte loopbaan gevonden en.. zijn rechten opvoeder. Eerst Lievenszoon wist den ouden lust tot kwaaddoen

[p. 19]

te beteugelen, door hem een anderen werkkring te verschaffen, waarin hij met lust arbeidde. Lievenszoon wist hem aan de kwade invloeden, die hem geheel bederven zouden, te onttrekken van een paar onverstandige ouders, die geen van beiden inzichten hadden in de opvoeding van een jongen als Michiel; van de dagelijksche omgeving, waarin hij heelemaal niet paste.

Door de suggestie van den Barren Bruinvisch (Lievenszoon) veranderde de Ruyter in eenigen weken van een onbruikbaar meubel in een ijverig, gezeggelijk Jongmaatje, die vertrouwen kreeg in zijn eigen toekomst en tot de overtuiging kwam, dat er nog iets goeds kan groeien uit een verschoppeling.

Men vergeve mij deze uitweiding, die schijnbaar niet met het te behandelen onderwerp in verband staat. Ik had ook niet zoo lang stil gestaan bij dezen ‘Vlissinger Michiel’ als ik niet de wonde plekken had willen aanwijzen in de zedelijke opvoeding in huis en school beide.

In zoo vele gezinnen wordt ternauwernood aan de zedelijke opvoeding van het kind gedacht. 't Zijn volstrekt niet enkel de ouders uit den werkmansstand, die zich weinig bekommeren om de in 't oog loopende gebreken van de jeugdige hartjes hunner kinderen. Of uit gemakzucht, òf omdat ze het ‘mode’ vinden de luimen van de dreumesen den vrijen teugel te geven, òf doordat ze geheel ongeschikt zijn voor de moeilijke taak van de kindereducatie, is er in tal van woningen der gegoeden evenmin van ouderlijke tucht helaas iets te bespeuren.

Komt er bezoek, de kinderen, nog in de schooljaren, blijven luisteren, en werpen hun wijsgeerige opmerkingen ook in het gesprek. Een vermaning van papa of mama wordt beantwoord met ‘leuke’ spotternij of een onbetamelijkheid, die den jongen of het meisje allerminst past.

Elders wil men het kind een goede opvoeding geven, maar men toont door tal van voorbeelden, hoe weinig men de gave bezit tactvol met kinderen om te gaan, hoe weinig men de gebreken in het karakter ziet en hoe gering de kennis van de middelen is, om die gebreken weg te nemen:

Men houdt de jongens voor, rechtvaardig te zijn, en begaat zelf de onrechtvaardigheid, de eene dienstbode voor te trekken boven de andere. Men straft een zijner jongens met huisarrest en trakteert hem denzelfden namiddag uit medelijden, op een massa zoetigheden. Men beknort de meisjes, omdat ze hun handschoenen in geen kamer of kast weten te vinden, en laat elken Maandag zelf den bode een half uur aan de deur wachten, omdat de boeken van het leesgezelschap nog bij elkaar moeten gezocht worden.

Is het wonder, dat zooveel kinderen, lichamelijk gezond, zedelijk ziek zijn, als ze ter school komen.

Men heeft er verwende schoolpopjes onder, die den baas speelden in huis over de dienstboden, ja, over hun eigen mama, en nu bij de minste hindernis op school, de geringste weigering, al huilen of een boos kopje toonen, dat de juffrouw menig onpleizierig oogenblik bezorgt. Een tweede, gedienstig voor haar kleine medescholieren en evengoedgeefsch als de eerste gierig was, bederft haar viendelijke gulle natuur door haar gesprekken met andere kinderen. Blijkbaar is het kleine wijsneusje overal in huis er getuige van geweest, en gewoon, in alles een woordje mee te praten in huis.

De Lagere school mag de oogen niet sluiten voor deze gebreken. Ze bestrijden, door de individueele tucht, door den omgang met en 't voorbeeld van de leermeesters, door de moraal van vertelling en leesles, door de suggestie van de medeleerlingen eveneens, dat is de plicht van de Lagere school: Opleiding tot alle christelijke en maatschappelijke deugden, het is een moeilijke taak, maar 't blijft de eisch van de Lagere School. Zij mag de jeugd niet laten opgroeien zonder plichtsbesef, zonder 't bewustzijn, dat zij gehoorzaamheid is verschuldigd aan de machten, die boven haar zijn gesteld (de goddelijke-, de rechterlijke-, de ouderlijke macht en de macht hunner leermeesters), zonder begrip van onderlinge naastenhulp, zonder verdraagzaamheid jegens alle gezindten. De school moet haar best doen, om de neiging tot liegen te onderdrukken, een ruwen jongen over het vloeken streng onderhouden, de later zoo onuitstaanbare albedil vroegtijdig leeren, dat zij zelf groote gebreken heeft, die anderen wel zien, al merkt zij ze niet op, de kinderen van het eerste tot het laatste schooljaar gewennen aan netheid, nauwkeurigheid, beleefdheid en orde!

Boden nu de ouders de onderwijzers maar steeds de hand, waar de school die moeilijke taak tracht te volbrengen. Was er maar altijd de noodige samenwerking tusschen school en huis. Maar ach, daaraan ontbreekt

[p. 20]

zooveel! Onverschilligheid ontmoet de onderwijzer hier, verzet daar, en de woekerplanten van 't kwade verstikken al meer het goede zaad, dat de school in de kinderharten zaaide. Men prevelt hier en daar de besten onder de ouders na en zegt: ‘Van de opvoeding hangt zooveel af’ en ‘een goede opvoeding is meer waard dan geld of goed.’ Maar het blijft bij klanken, die men door zijn kortzichtigheid of door de zucht naar vermaak, geld, eer of door duizend beslommeringen des levens niet tot het hart laat doortrillen.

Zeker, een goede opvoeding is meer waard dan goud. Zij maakte van een uiterst lastigen straatbengel als Michiel de Ruyter een admiraal.

Er wordt ook heden ten dage veel kwaad van de jeugd gezegd. Ze sart de politie op verregaande wijze, ze heeft geen eerbied meer voor grijze haren, ze spot met een bedreiging naar Tuchtschool en Rijksopvoedingsgesticht, ze jouwt de ongelukkigen uit, rookt reeds dapper, nog voor ze schoollokalen heeft gezien, vloekt ergerlijk en drijft de straatschenderij tot het uiterste.

Aan de ouders, in 't gemis aan voldoende samenwerking, ligt ook voor een deel de oorzaak, dat de maatschappij in onze dagen terecht over de bandeloosheid der jeugd klaagt, en de school haar bestemming mist.

Aan de school zelve kleven echter gebreken, die in de tweede plaats niet mogen verzwegen worden en mede schuld zijn aan die treurige verschijnselen. -

Een schoolopziener, in zijn Arrondissement bekend als een man, die een goeden blik had op de inrichting van de Lagere School, stelde voor een twintig jaren ruim de dorpsscholen van zijn Arrondissement voor de vraag: ‘Beantwoorden zij aan het doel, waarmee zij werden opgericht?’ Zijn advies over de scholen ten platten lande was niet vleiend: ‘Die scholen,’ zei hij, ‘geven te veel en te weinig. Het grootste deel van de Schoolbevolking kan volstaan met Lezen, Schrijven, Rekenen, Nederl. taal, Teekenen, Zingen en - handwerken voor meisjes. Beperk het leerplan op die scholen tot deze vakken, waarvan het onderwijs noodig is voor het Leven, en wat de verstandelijke ontwikkeling betreft, kan de school beantwoorden aan het doel: Voorbereiding voor het Leven.’ Er moet echter iets aan worden toegevoegd, wat op alle scholen te veel op den achtergrond komt: Er wordt niet genoeg gelet op de zedelijke opvoeding. De opleiding tot Christelijke en Maatschappelijke deugden is sinds jaren verwaarloosd. In dat opzicht geeft de school te weinig.’ -

Twintig jaren zijn er sinds voorbijgegaan en nog altijd sukkelen onze dorpsscholen aan dezelfde kwaal: ze geven te veel en te weinig.

Er wordt m.i. door vele openbare onderwijzers in den laatsten tijd al te angstvallig trouw gezworen aan het devies:

‘Blijf neutraal.’ Neutraliteit is een woord; waar al vreemd mee omgesprongen wordt.

Niet lang geleden vond ik in een onzer plaatselijke bladen de volgende beschouwing:

‘Er zijn voor mij twee zeer belangrijke redenen, die mij tot de volgende houding in de quaestie openbaar of bijzonder, of liever neutraal of godsdienstig onderwijs brengen:

De eerste, de belangrijkste, is een paedagogische, de tweede een practische.

Is 't gewenscht tegen het jonge kind te spreken over God. Ik meen, dat het antwoord beslist ontkennend moet luiden? En waarom? Het Godsbegrip gaat boven de bevatting van het Kind. Het is te moeilijk, omdat het te algemeen, te onbepaald is. Heusch, zou het niet beter wezen, zoolang met de godsdienstige opvoeding te wachten, tot het kind zich eenig begrip kan vormen van de Godheid?

Als ik kleine kinderen had en ze kwamen mij vragen: ‘Wie is God’, dan zou ik ze antwoorden: ‘Dat begrijp je nu nog niet. Daar zal ik wel reis met je over praten, als je groot bent.’

De tweede, de practische reden, die mij voorstander doet zijn van de neutrale school, is de verdeeldheid, die de bijzondere school kweekt, en de schade, die aan het onderwijs zelf wordt toegebracht door de splitsing van één goede school in een aantal andere, minder goede.

Èn, omdat de klasse-indeeling er onder lijdt, èn omdat meer scholen èn meer onderwijskrachten noodig zijn (het onderwijs noodeloos duurder wordt):

Geen sektescholen, omdat het onderwijs in gehalte er door vermindert.

Geen sektescholen, omdat de maatschappij er door wordt verdeeld.

‘Het absoluut-neutraal onderwijs is het ware onderwijs voor alle kinderen des volks.’

(N. Winschoter Crt.)

Wil dat nu zeggen, dat er geen boekjes meer in handen mogen gegeven worden aan kinderen, waar versjes in staan als 't volgende:

Wat is de lieve Heer toch goed,
Die alles heeft gemaakt,
Die Lente en Zomer worden doet
En over alles waakt.

(Gouverneur)

[p. 21]

of wel:

U heb ik lief,

Schoon bloempje met uw zachte kleuren,
Met uw liefelijke geuren,
Met uw blaadjes van fluweel,
Wieglend op den tengren steel!

U heb ik lief!

U heb ik lief,

Zoet zangertje, in het loof verborgen!
Vroolijk wekt mij elken morgen
't Lied, dat aan uw keeltje ontvloeit
En mij lokt, verkwikt en boeit, -

U heb ik lief!

U heb ik lief!

Maar U, die 't zoete, lieve leven,
Al dat schoon mij hebt gegeven, -
('k Min mijn ouders eindloos teer -
Maar U toch niet minder Heer,)

U heb ik lief!

(Gewin)

(Uit Mosroosjes, A. van L. Leopold, een veelgebruikt leesboekje van de Openbare Lagere School.)

Den belangstellenden lezer verwijs ik nog naar het 2e deeltje van de ‘de Wereld in’ van Ligthart en Scheepstra (2e Serie), waar hij voor 7 à 8 jarige kleuters het zoo aangrijpend verhaaltje vindt: Van twee kinderen die den Hemel zochten.

Op blz. 107 staat: ‘Kinderen, komt eens bij me’, zei de Moeder met een zwakke stem, ‘dicht bij me!’

De kinderen gingen naar de bedstede en keken naar het bleeke gelaat.

‘Ik voel wel, dat ik sterven zal. Dat vind ik voor mezelf niet erg. Ik ga nu naar den hemel toe, waar Vader ook is. Maar jullie blijft alleen achter. Ik wou, dat ik jullie mee kon nemen. In den Hemel zou jullie het goed hebben. Maar hier is het zoo droevig voor arme kinderen. Wat zal jelui doen, als ik er niet meer ben. Wie zal jelui helpen, als ik er niet meer ben. Wie zal voor jelui zorgen?’

De kinderen konden geen woord zeggen. Ze schreiden hevig. En daarom zei Moeder: ‘Schrei niet, dat maakt mij het sterven zoo moeilijk. Bid maar, dat je gauw bij ons in den Hemel komt. En als ik gestorven ben, ga dan maar...’

Plotseling hield de zieke op met spreken. Ze kreeg een benauwdheid. Nog even wilde ze probeeren iets te zeggen. Maar ze was te moe. Ze kon niet meer. Met haar vingers wilde ze iets wijzen. Doch de hand viel op het bed neer. En Moeder stierf. - - -

Men bracht Maatje naar het kerkhof en de kinderen voorloopig bij een vrouw uit het dorp. Over eenige dagen zouden ze opgenomen worden in 't armhuis. Doch daar vonden ze immers hun Moesje niet terug. En zonder Moe konden ze niet. Ze wilden den weg naar den Hemel zoeken, dan waren ze altijd weer bij haar. Aandoenlijk is de tocht beschreven, dien de kleintjes nu ondernemen. Ze zwerven door bosschen en velden, al verder van huis, meenen ginds aan den horizon, waar de wolken de aarde bereiken, den ingang van den Hemel te zullen vinden. Ze loopen, en loopen, maar die wolken blijven even ver van hen af. In de verte zien ze een huisje. Daar willen ze vragen, of ze nog ver van den Hemel zijn. Uitgeput staan ze eindelijk bij de deur en kloppen aan. Een vriendelijke vrouw laat hen binnen. Na veel vragen wordt ze eindelijk gewaar, waar de kinderen vandaan komen en wat ze willen.

‘En dacht jelui, dat je zoo van de aarde in den Hemel kon loopen? Neen schaapjes, dan moet je eerst sterven. Wel, wel twee weggeloopen kinderen, 't Is eigenlijk een beetje ondeugend. Maar 't is toch mooi, dat jelui naar je moeder wou. En dan den Hemel zoeken, dat mochten groote menschen wel van je leeren.’ -

Er werd dadelijk bericht naar de pleegouders gezonden, dat de kinderen door haar waren opgenomen. En als er niets tegen was, wilden haar man en zij de kinderen bij zich houden. Dat gebeurde. Of de kinderen blij waren! Zij gingen spoedig weer trouw naar school en mochten voortaan vader en moeder tegen die menschen zeggen.

Dat vonden ze prettig, want dan dachten ze ook aan hun eigen vader en moeder.

De kinderen bleven nog lang in 't huisgezin van den boer en werkten later voor hem en zijn vrouw. En toen ze groot waren zei de jongen eens tegen zijn zuster: Weet je nog wel, dat we eens naar den hemel gezocht hebben?’ - ‘Ja,’ zei het meisje, ‘en we hebben den hemel hier gevonden ook.’

H. HOFFENKAMP.

(Slot volgt.)