De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Dagboekbladen en Herinneringen.
door Anna de Savornin Lohman.

‘Men zegt zooveel onzinnigheden van en over U terwijl gij nog lééft - wat zal het eerst zijn als gij dood zijt! - Gij leest zoo graag mémoires uit vroegere dagen, waarom schrijft gij ze niet zelve van Uw eigen tijd -?’

- Aan die woorden van U, mijn vriend,

[p. 5]

heb ik dikwijls teruggedacht verleden jaar, toen ik aan de typhus zóó zwaar ziek lag, dat het oogenblik wèl nabij scheen, waarop nieuwtjes-najagende couranten konden berichten mijn overlijden en er een overzicht aan toevoegen van mijn leven en werken.

Neen, men kan niet alles zeggen, wat men zag, en weet, en bijwoonde. Te veel namen, van die nog in leven zijn, zouden er mee worden gemoeid; te veel graven zijn nog te versch gedolven. Een verleden, dat voor onszelf is afgesloten, is daarom nog niet dood voor iedereen, die een rol er in speelde.!

Maar toch, in onzen tijd van plukken en wroeten in iemands intiem leven, zoodra hij een plaats inneemt, van welken aard dan ook, in het openbare, ook al wil hij zelf dat intieme gedeelte niet prijsgeven aan de algemeene nieuwsgierigheid, van zoeken naar ‘sleutels’ op romans, zonder eenige bedoeling van dien aard geschreven, van zetten van namen uit de werkelijkheid op personen erin, die met die werkelijkheids-figuren niets gemeen hebben in de gedachten van den auteur, van karakter-ontledingen door menschen, die nooit zelfs den persoon-in-questie ontmoetten, laat staan gelegenheid hadden zijn karakter te leeren kennen, in onzen tijd in één woord van oppervlakkigheid en reclame-bejag, waarin de levende wordt besproken en geanalyseerd op een manier zooals vroeger eerst geschiedde na zijn dood, als hij zelf er buiten stond, niet meer wist daarvan, en niet meer behoefde te bekommeren zich er om, in zulk een eeuw van verregaande indiscretie heeft het voorwerp van deze onderzoekings-woede het recht, ja zelfs in sommige gevallen de plicht, toe te lichten, op te helderen, te verklaren die dwalingen en die opvattingen, welke anders na zijn dood zouden blijven vóórtbestaan.

- - - Ik denk dikwijls, dat misschien niemand der hedendaagsche kampvechtende feministische dames zóó van huis uit is vóórbestemd geweest, door levenslot, voortvloeiende uit opvoeding en omstandigheden, tot het ijveren voor ‘de rechten der vrouw,’ als de Catherina Anna Maria de Savornin Lohman, die het eerste en daardoor veelbegeerde meisje, na vier zonen, (Frans Netscher, welk een komischen flater hebt gij begaan, toen gij uw ‘karakterschets’ van mij grondde liefst op mijn ‘eenig-kind’ zijn!), werd geboren uit op dat tijdstip zeer-rijke ouders, beiden van adel, beiden doordrongen van alle stand- en vooroordeel-begrippen aan hun positie en aan den toenmaligen tijd verbonden, en dientengevolge in het minst niet van plan hun dochtertje te wapenen voor den wreeden levens-strijd, te midden waarvan zij niet vermoedden, dat ze jong en onervaren zou staan weldra: alleen, zonder fortuin. -

O, Ouders, die dit leest, laat hetgeen ik U wil vertellen van mijne levensgeschiedenis U een waarschuwing zijn, niet blindelings te vertrouwen op Uw fortuin en Uw omstandigheden, waar het geldt de toekomst Uwer dochters. Herinnert U bijtijds, dat het Uw plicht is haar vóór te bereiden tot den levensstrijd, haar uit te rusten met de middelen daartoe, Uw plicht die gij niet moogt verzuimen, niet moogt opofferen aan standsvooroordeelen, welke ook Uw positie zij op dit oogenblik.

Neen, ik wil mijn ouders hier niet aanklagen noch veroordeelen. Daarvoor is hunne nagedachtenis mij te dierbaar. Komt niet alles aan op de drijfveeren, die ons leiden in onze handelingen? - Welnu, ik ben er van overtuigd, dat die mijner ouders noch baatzuchtig, noch egoïst waren. Zij handelden naar het licht dat hun gegeven was. En zullen wij-ook, die na hen komen, niet op onze beurt in vele dingen struikelen tenopzichte van het toekomstig geslacht? De hedendaagsche vaders en moeders, die nu zoo zelfverzekerd hun weg gaan in de opvoeding hunner kinderen, zullen zij-ook niet, als die kinderen straks volwassen zijn, zich te laat verwijten begane fouten, verkeerd-aangepakte dingen?

Daarom komt alles aan op de vraag: Hebben onze ouders ons liefgehad? Dan wordt vergeven en verontschuldigen zoo gemakkelijk.

Mijn thuis! - - Het zou mooi geweest zijn, als er niet zoo heel vroeg al, zoo lang ik mij kan herinneren, die groote, groote schaduw over had gehangen, van altijddurend ziek-zijn mijner moeder.

Ach, het is niet zonder reden dat ik altijd zoo innig medelijden heb met vreugdelooze, zonlooze kinderleventjes, verkwijnend op de kinderkamer, of bij de dienstboden. Van klein-kind-af heb ik gehunkerd naar de warme stralende gezelligheid van de huiskamer, waar moeder het middelpunt is; een gezelligheid, die in mijn kinderleven nooit-ononder-

[p. 6]

broken voortduurde, elk oogenblik werd afgewisseld door op bed liggen mijner moeder, soms dagen, maar soms ook weken en maanden lang. -

Hoe goed herinner ik het mij nog, als ik uit de school thuis kwam, mijn snellen éérsten blik naar 't raam van de slaapkamer, of het gordijn neerhing. Was dat zoo, dan wist ik mijn moeder naar bed, met een asthma-aanval, dan wist ik mij zelve straks opgesloten in de donker gehouden ziekenkamer tot haar gezelschap, mijn jonge oogen turende, ondanks dat schemerachtige licht, in een of ander boek, terwijl zij sliep.

En straks was ik het, die moest thee schenken, was ik het, die moest thuisblijven van de school, zoo noodig. -

Ik was immers: het eenige meisje. -

Zulk een jeugd - die géén jeugd is - maakte mij te vroeg bekend met de donkere zijde van het leven. -

En daarom zou ik het zoo graag alle ouders willen toeroepen: Als ge kunt, als het in Uw macht staat, geef dan Uw jonge kinderen dat waarop ze vóór alles recht hebben: een jeugd.

Ik had geen jeugd....

Ik ben eerst laat naar school gezonden - op mijn eigen verzoek, omdat ik, die tot op dien tijd had samengeleerd, onder de leiding van mijn vader, met een ruim twee jaren ouderen broer, toen ineens alleen achterbleef, daar hij het toelatings-examen had gedaan voor het gymnasium. Het aldus-alleen-moeten werken verveelde mij, ontnam mij den prikkel der eerzucht, die er mij tot hiertoe een aansporing tot ijver in had doen vinden, tegelijk op te werken met een jongen, veel ouder dan ik, hem zelfs in meer dan een vak de baas te zijn.

Mijn vader, die ervan hield, in zijn liefde tot waarachtige poëzie, ons al héél vroeg vertrouwd te maken met wat hem-zelf lief was in de dichterwereld, placht ons in die dagen van zijn onderwijs in lachenden weemoed toe te roepen van Haarens: Het Menschelijk Leven:

Haast zal men U door strenge meesters leeren

Wat taal Demosthenes verkondde in Pallas stad,

En Cicero voor 's werelds heeren,

Toen Rome nog de kroon op had. - -

Ach, wat had ik er niet voor gegeven, als ik-óók die taal van Cicero en Demosthenes had mogen leeren neven mijn broer - die zonder twijfel minder gemakkelijk werkte dan ik - op dat gymnasium, dat mij een poort van het paradijs scheen! Maar toen waren nog niet de goede dagen van heden, waarin al de grenzen, die jongens- en meisjesschool-wereld scheiden, zijn gevallen, en de opvoeding van de dochters wordt geregeld naar haar eigen verlangen. - Mijn schuchtere smeekbeden ook te mogen studeeren werden even onbelangstellend aangehoord, als wanneer het mij b.v. ware ingevallen naar de maan te willen reizen. - Zelfs geen ernstig antwoord, laat staan eenige overweging, werd zulk een absurd verlangen, als willen studeeren, terwijl ik immers niet behoefde te werken voor mijn brood, waardig gekeurd. In geheel mijn opvoeding werd het beginsel, dat de jongens rechten hebben en de meisjes alleen plichten, dat de jongens zelf iets mogen zijn, en dat de meisjes slechts hebben te gehoorzamen en te dienen, zoo consequent mogelijk dóórgevoerd. Dwaling, die ik hier te vrijmoediger kan bespreken, omdat mijn vader-zelf, later hierop terugziende, mij dikwijls heeft erkend zijn ongelijk in deze onrechtvaardige opvatting, heeft uitgesproken herhaaldelijk tot mij, hoe zeer hij zich verweet niet te hebben stilgestaan bij het onbillijke, dat in zulk een opvoeding is gelegen ten opzichte van het slachtoffer: de dochter.

Gij ziet het O, feministen, ik óók heb te klagen gehad over datzelfde, waartegen gij met recht protesteert. Indien ik het hier vertel, het is om U te laten zien, hoe goed ik weet en ken, van huis uit, de bittere nooden, de stille zielskreten, de onuitgesproken verlangens van het meisje, dat opgroeit uiterlijk gewelddadig gebogen onder het juk van ‘zooals het behoort voor een vrouw,’ gekneed in den conventioneelen vorm zooals tradítie en fatsoen het voorschrijven - - inwendig snakkend naar vrijheid, vrijheid, zelfstandigheid, naar mensch zijn.

(Wordt vervolgd).