De Hollandsche Lelie. Jaargang 22

Hoofdartikel
Onze jongens en meisjes.
Een woord vooraf.

Er is tegenwoordig maar een klacht over het onderwijs aan onze lagere scholen: ‘Het deugt niet!’

Ten platten lande en in de stad wordt veel geleerd, wat den leerling voor meer uitgebreid Lagere en Hoogere inrichtingen te pas kan komen, doch voor de zoogenaamde Volksschool geen waarde heeft, als de leerling op twaalf à dertien jarigen leeftijd de school verlaat, en geen ander schoolonderwijs meer ontvangt.

Een hoofd van een school voor Uitgebr. h. Ond. maakte er een collega eener Lagere school, van wien hij leerlingen overkreeg, een verwijt van, dat die leerlingen niets wisten van Naamvallen, Onderwerp, Gezegde, van klinkers, medeklinkers, voorzetsels, enz.

Het antwoord van het hoofd der school was:

‘Daar kunnen de latere timmerlieden, klerken, dienstmeisjes en modistes het wel buiten doen in het leven. Maar wat ze niet kunnen ontberen?

[p. 2]

Vaardigheid in 't zuiver schrijven van de gebruikelijkste woorden. Ik leer ze weinig grammatica en nog minder grammaticale termen. Bij mij is het hoofdzaak, dat ze later - zelfstandig - zonder brievenboek - kunnen schrijven aan een Oom en Tante, bij wie ze eenige dagen uit logeeren zullen gaan, aan een neef of kennis, die ziek is, aan een patroon, een eigenaar van een winkel, bij wien ze graag in dienst willen treden. Bij mij krijgen ze modellen van advertenties onder de oogen waarnaar ze zelf nieuwe advertenties moeten schrijven.’ -

De Volkschool - dit wilde het Hoofd zijn collega duidelijk maken - heeft andere eischen dan de school, die voorbereidt voor hoogere inrichtingen of voor een examen. Aan die hoogere (Burgerscholen en Gymnasia) zelf gaat het ook al weer als op de lagere school: De mooie Latijnsche spreuk: ‘Niet voor de school maar voor het Leven,’ wordt al te veel uit het oog verloren. Een wetenschappelijke opleiding krijgen de jongeheeren en dames, maar het vakonderwijs is bij ons te lande nog gebrekkig geregeld: Veel kennis doen ze op, maar dat velerlei kweekt schijngeleerdheid, terwijl degelijkheid er onder lijdt:

De School (de middelbare en de lagere beide) kon een goede dienaresse van de Maatschappij worden, door den persoonlijken invloed, dien de onderwijzers (leeraars) op het zieleleven der leerlingen uitoefenen, door den ernst, waarmee de paedagogen de opleiding tot Christelijke en Maatschappelijke deugden zoeken te volbrengen, door een grootere samenwerking van school en huisgezin, en niet te vergeten - - - - een beperkter omvang van de leerstof in de verschillende vakken.

Te weinig tijd voor die groote massa leerstof, ziedaar een euvel, waaraan ons onderwijs lijdt: De gejaagdheid - een onmiddellijk gevolg ervan - bezorgt verstrooidheid, waanwijsheid, oppervlakkigheid en gemis aan zelfvertrouwen.

Met halfkennis is de jeugd gewoon tevreden te zijn. En in plaats van denkende wezens, die van halfheid en napraterij een afkeer hebben, kweekt de school juist van die beunhazen, die zich later heel wat op hun kundigheden en hun kennis laten voorstaan en toch maar knoeiers en marktschreeuwers in hun vak blijken te zijn.

Aan de Lagere School de Eer, dat onze volwassen jongens en meisjes zooveel belooven, met al die wijsheid, die er in de school werd ingepompt, en waarmee ze op 12 à 13 jarigen leeftijd de inrichting verlaten, zoo knap dat de ouders en grootouders trotsch zijn op die miniatuur-geleerden, en uitroepen: ‘Wat weten de kinderen tegenwoordig toch een massa meer dan vroeger!’

Maar draagt de school, (de Middelbare - of inrichtingen, die daarmee gelijk staan, - in de eerste plaats), ook niet de schuld, dat die veelbelovende jeugd onder teleurstellingen zoo spoedig het hoofd verliest en den moed laat zinken, dat er zoovele burgerscholieren en gymnasiasten zenuwziek worden op een leeftijd, dat de maatschappij ze rijp acht, om op eigen beenen te staan?

Een man van gezag in Duitschland Paul Ernst, dus niet de eerste de beste, spreekt in denzelfden geest over de scholen voor middelbaar- en gymnasiaal onderwijs aan gene zijde der grens:

Ook hij valt de uitgebreidheid van het leerplan en den rooster van werkzaamheden aan; omdat hij - en honderden met hem - niet tevreden zijn met de resultaten van het onderwijs op die scholen.

‘De school voedt niet op,’ zegt hij, ‘de school leert slechts vakken: werktuigkunde, hooge en hoogere wiskunde, benevens de Perzische oorlogen, de Romeinsche keizers en de oud-Grieksche geschiedenis. En die vakken heeten dan noodig voor de algemeene ontwikkeling, maar ze missen elk verband met de praktijk van het leven.

Zoo komt het - zegt deze geleerde verder - dat de school niet toekomstige officieren, postambtenaren, kunstenaars, vorsten, griffiers, groot-industrieelen, rechters, handelaars, dokters, enz. enz. aflevert, maar uitsluitend: “Oberlehrer”.

Maak onderscheid tusschen scholen, die voor kunstenaars, officieren, handelaars, e.a. opleiden. Maar let dan ook meer dan tot nog toe op de karaktervorming van het individu, door b.v. aan elke klasse een afzonderlijken opvoeder toe te voegen. De leeraars mogen zich met de verstandelijke opleiding en het vakonderwijs bezig houden. De opvoeder moet zorgen voor de ontwikkeling van den geest en het gemoedsleven.’

Het was te verwachten, dat er op de redeneering van Paul Ernst en vooral op de aanstelling van afzonderlijke paedagogen van meer dan eene zijde aanmerkingen zouden worden gemaakt en de Oberlehrer Paul Ernst van repliek dienden:

[p. 3]

Een van hen zegt, dat de Wet de ‘Oberlehrer’ dwingt tot eenzijdig onderwijs in bepaalde vakken en leerplan en rooster uitsluitend verstandsontwikkeling willen.

Een specialiteit in Kennis der Natuur heeft zooveel te doceeren, om de leerlingen voor de eischen van het Eindexamen af te richten, dat hij geen tijd overhoudt, de jongens en meisjes in extase te brengen voor de wonderen in de Natuur zelve en hun een denkbeeld te geven van eigen nietigheid, van de tallooze verschijnselen, waarvan de grootste geleerde geen verklaring weet te geven, enz. Kortom, het gewicht, dat ieder vakleeraar aan het vak hecht, dat hij onderwijst en de hoeveelheid leerstof, die er in een minimum van tijd moet verwerkt worden, doet hem vluchtig over de grondige elementaire kennis van dat vak heenstappen en het opvoedend element verwaarloozen. De leeraar, die zich uitsluitend in zijn vak bekwaam maakte en in dat vak een groot geleerde werd, (dank zij de moeilijke examens, die hoe langer hoe moeilijker worden gemaakt), is zoo eenzijdig gevormd, dat hij over ‘algemeene ontwikkeling’ die het leven van den aanstaanden maatschappelijken burger eischt, niet kan oordeelen, en dus als

Onze jongens en meisjes.

In de laatste jaren wordt nog al eens met nadruk gewezen op de verwaarloozing in meerderen en minderen graad van de opvoeding der jeugd.

Bij die opvoeding wensch ik eenige oogenblikken Uwe aandacht te bepalen.

Over de lichamelijke opvoeding en de gezondheidsleer zal ik slechts heel weinig zeggen. De verstandelijke ontwikkeling wil ik evenmin tot onderwerp mijner bespreking maken. Mijn plan is een en ander uit de zedelijke opvoeding te nemen en achtereenvolgens deze drie vragen eens te overdenken:

a) wat wordt er buiten het huisgezin gedaan voor het geluk van het toekomstige geslacht.

b) door wat middelen kan de school de zedelijke opvoeding van het huisgezin steunen en verbeteren.

c) wat waarde heeft de zedelijke opvoeding van de school voor het maatschappelijk leven.

Onze eeuw heet wel de Eeuw van het Kind. Naast vele vraagstukken op sociaal gebied worden dikwijls onderwerpen, die op het kind betrekking hebben, aan de orde gebracht op vergaderingen in 't buiten- en binnenland. Vakscholen voor oudere leerlingen, bewaarscholen voor de kleintjes beneden zes jaar vragen steeds luider om meer belangstelling en worden als een onmisbare aanvulling van volksonderwijs beschouwd door schoolautoriteiten en onderwijs-organisaties. Men roept om schoolbaden hier, om schoolartsen daar, om vacantiekolonies ten behoeve van ziekelijke, mingegoede stadskinderen die een verblijf aan zee gedurende eenige weken in den zomer, of een kuur in een gezonde boschrijke streek zoo noodig hebben en ze niet kunnen bekostigen.

Pro-Juventute trekt zich het lot van de jonge paria's der samenleving aan, wil ze aan de slechte omgeving van nalatige, plichtvergeten, zedelooze ouders onttrekken, om te voorkomen, dat ze later even groote dieven, misdadigers en dronkaards worden en brengt ze in opvoedingsgestichten of bij particulieren van goed gehalte onder dak.

De Kinderwetten, met haar beperking van de ouderlijke macht en de tuchtscholen, de wetten op kinderarbeid, de leerplicht, ze wijzen er op, dat ook de regeering stappen doet in dezelfde richting en voor de belangen van het kind optreedt, wanneer de maatschappij of de ouders die belangen niet voldoende behartigen.

De Vereeniging tot vereenvoudiging van ons Onderwijs dringt met kracht aan op afschaffing van alle toelatings- en overgangs-examens, aan scholen van Meer Uitgebreid-Lager-, voor Middelbaar- en Gymnasiaalonderwijs. Ze betoogt, hoe examendressuur zenuwziek maakt, hoe nadeelig overlading van 't leerplan op de physieke kracht en 't jeugdig brein van den leerling werkt. Zij stelt in het licht, hoe de bijzondere aanleg voor deze of gene kunst door den leerdwang aan de hoogere onderwijsinrichtingen wordt onderdrukt, en zucht naar veelweterij dikwijls in de plaats treedt van natuurlijke neiging voor meerdere beschaving of degelijk en practischen arbeid. De nieuwe paedagogen vragen om wat meer eenheid in de opvoeding der burgerscholieren en leerlingen van inrichtingen, waarvan het onderwijs boven dat van de Lagere school ligt. Otto Neumann zegt: ‘Deze scholieren, die van het Fransch naar het Duitsch worden gedreven, van de geschiedenis naar de scheikunde, m.a. w die vakonderwijs van evenzooveel leeraars ontvangen, als er vakken onderwezen worden, maken op mij den indruk van verlaten schep-

[p. 4]

selen. Hun opvoeding is aan hen zelven overgelaten, omdat zich zoovele menschen daarmee bezig houden. Zij hebben onderwijzers, maar geen opvoeders; zij ontvangen onderwijs, maar geen beschaving; zij zijn leerenden, maar geen kwekelingen; men bezorgt de maatschappij mandarijnen zonder spieren. Men stopt ze vol met overbodige wetenschap, maar de noodzakelijkste dingen kennen ze niet, en niemand kunnen ze later raad geven, het allerminst zichzelf.’ - - -

Die zelfde moderne opvoedkundigen stellen een onderzoek in naar de hoeveelheid huiswerk, dat er aan verschillende scholen voor Middelbaar- en Gymnasiaal onderwijs voor de achtereenvolgenden avonden wekelijks wordt meegegeven. Zij gaan verder en nemen proeven met leerlingen, die na een zesurigen schooldag er nog lessen uit verschillende studieboeken moeten inwerken, en schriftelijke opgaven maken, zoodat er voor ontspanning te weinig tijd overblijft. Doctoren, wien de uitkomsten hunner proeven worden voorgelegd, voorspellen, wat er van begaafde wezens door de overspanning en de onvoldoende nachtrust zullen groeien: Schepsels, die vroeg rijp zijn voor een zenuwlijdersgesticht, of zoo zij de bekwaamheid, om te denken, nog niet geheel hebben verloren, toch wezens zonder energie, die zich te zwak gevoelen om op eigen beenen te staan, en daarom alles van de vrijgevigheid van den staat verwachten.

Zij gaan met de volksleiders mee, ook al beseffen zij niet helder, waar zij terecht komen. Passief, lijdelijk nemen zij hun stellingen op, zonder ze aan de kritiek te onderwerpen, zonder haar meer of mindere bruikbaarheid aan de praktijk te toetsen. Want in de praktijk hebben zij gemakshalve geen inzicht genomen. Zij zijn in de eerste plaats gevoelsmensch, met een prikkelbare natuur, die echter klatergoud van echt goud niet meer weten te onderscheiden.

Het gaat hun als de kinderen, die uit een schaal met suikerwerken het eerst grijpen naar een stuk met bonte wikkels, zonder te vragen, of de inhoud ook nadeelig is voor de maag.

Het is goed, dat mannen, die het hart warm klopt voor een goede opvoeding zoowel, als ontwikkelend onderwijs, zich vereenigen, en de burgerscholieren en gymnasiasten trachten te bewaren voor dien zedelijken ondergang.

De spes-patriae heeft zich trouwens nooit in zulk een belangstelling kunnen verheugen als tegenwoordig. De zorg voor haar toekomst strekt zich uit van het schootkind, dat tijdens moeders afwezigheid overdag in kinderbewaarplaatsen moet worden verpleegd tot het jeugdige vagebond-boefje, die de straat onveilig maakt en in 't belang van den Staat aan een beschaafd gezin wordt toevertrouwd, in een Rijksopvoedingsgesticht opgenomen of naar een tuchtschool gezonden.

Nooit is men dieper doordrongen geweest van de gulden woorden: ‘Het kind van heden is het volk der toekomst. Daarom zoekt men de maatschappij op den duur langs anderen weg te reorganiseeren: Een maatschappij wil men scheppen, geboren uit de jongere generatie van ons geslacht.

Waak voor het kind met alle zorg, waarover ge te beschikken hebt, is de leus, en omvat in uw zorg de gansche jeugd, van de paria der straat, tot het rijkelui's-kind op de kostschool, van den dreumes die prentjes knipt uit de courant, tot den gymnasiast, die heusch al met zijn meisje de opera bezoekt of zijn eerste lauweren oogst als jong tooneelspeler.

't Ligt voor de hand, dat de paedagogen van dat kind een nieuwe studie maakten. De resultaten van dat onderzoek zijn in strijd met vroeger geuite beweringen. De zielkunde van voor 25 jaar wordt voor verouderd gehouden. Nieuwe inzichten, andere conclusies, betere opvoedings-systemen riepen ook nieuwe namen in 't leven. Zoo ontmoet men in de opvoedkundige leerboeken van dezen tijd om den haverklap de woorden: suggestie en suggereeren, die in vroegere werken over opvoeding niet voorkwamen. Er wordt aan deze suggestie door schoolmannen zulk een groote waarde voor de zedelijke opvoeding van het kind gehecht, dat het noodig is, eerst aan te toonen, wat men er onder verstaat:

H. HOFFENKAMP.

(Wordt vervolgd.)