De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

Hoofdartikel
Nogmaals: ‘Vrouw en Wetenschap’.

‘.... Het eigenaardig karakter, dat Elisabeth B. Browning, de grootste dichteres van onze eeuw, zoo pittig schetst, als zij zegt, dat de vrouwen “melt like white pearls in another's wine.” Niet alléén staande, maar zich als het ware indenkend in de schepping en gedachten van een ander’....
(Ellen Key).

Het verschil tusschen het ‘leven’ of de ‘ziel’ van de mannelijke en van de vrouwelijke éénheid, n.l. het onderscheid, dat er bestaat tusschen de verhouding van verstandelijk- en gevoels-gedeelte bij den een en bij de ander (d.i. bij den man 2 van elkander onafhankelijke factoren; bij de vrouw tot een onsplitsbare eenheid samengevloeide deelen) is een natuurlijk man-vrouw-verschil, waar nooit sterk genoeg op gewezen kan worden bij de oplossing van man-vrouw-vraagstukken. Dit mág niet uit het oog verloren worden, omdat de natuur zelf die onderscheiding heeft gemaakt, en wat zij heeft vastgesteld juist en goed is. Dat zoo velen dit laatste niet inzien, komt door hun gebrekkige natuurkennis die zoo menigmaal ten onrechte de natuurinstellingen beschuldigt en afkeurt, en dezen, dingen ten laste leggen, welke toch

[p. 514]

feitelijk vooral aan de menschen zelf te wijten zijn.

't Is opmerkelijk, hoe bijzonder velen dit gewichtige natuurlijk onderscheid tusschen man- en vrouweenheid zoo achteloos voorbijgaan, alsof het in 't geheel niet bestond! Voortdurend wordt de schuld van de ‘minderheid’ op geestelijk gebied der vrouw in vergelijking van den man, aan de omstandigheden gegeven.

Bovenal aan den man. En dát terwijl hier maar zoo'n klein deel van de schuld te vinden is! De hoofdoorzaak zit immers in de vrouw zelf, in haar eigen innerlijk wezen. En niemand is hieraan schuldig, daar de natuur haar zoo heeft gemaakt. Dr. Soesman heeft dit in zijn brochure nadrukkelijk verklaard: ‘Wel degelijk meen ik het recht te hebben, met de feiten vóór mij, tot de conclusie te mogen komen, dat ook andere factoren, factoren spruitende uit het individu, uit de vrouw zelf, het hunne hiertoe hebben bijgedragen.’ Een ander wetenschappelijk man schreef mij naar aanleiding van deze bewering, dat hij die volkomen onderschreef. En hij drukte zijn verwondering uit, dat zooveel op degelijke ontwikkeling aanspraak makende menschen dit uit 't oog verloren.

Hij verbaasde zich o.a. over Dr. Aletta Jacobs, zei hij, van wie men toch zou mogen vermoeden, dat zij die natuurlijke oorzaken zou kennen, maar die hij op een lezing voortdúrend dóor, den man had hooren beschuldigen. Den gehéelen avond hamerde zij op dat zelfde aanbeeldje! Men behoeft trouwens maar nauwkeurig na te gaan wat vele vrouwen, waaronder voorvechtsters der vrouwenbeweging, over het vrouwenvraagstuk schrijven of zeggen, om dadelijk te zien dat zij zich aan hetzelfde kwaad schuldig maken: steeds wordt alles aan omstandigheden alléen geweten. De een heeft het over de hoogescholen: ‘de mindere geestelijke ontwikkeling der vrouw komt, doordat de universiteiten zoo lang voor haar gesloten bleven.’ (terwijl er lang vóór de openstelling daarvan voor de vrouw geleerde vrouwen werden gevonden!) De andere, dat 't komt doordat vrouwelijke studeerenden minder geld krijgen dan de mannelijke (wat een onzinnige reden! terwijl er mannen zijn die maar weinig geld kregen en toch uitstekende studies maakten; en vrouwen wie het in 't geheel aan niets ontbrak, en toch slechte studies deden!)

Weer een andere, dat 't daaraan ligt dat de vrouw geen kiesrecht heeft. Mij komt 't zoo verwonderlijk voor, dat zoovelen voor vrouwenkiesrecht ijveren met een geestdrift die soms aan waanzin schijnt te grenzen, alsof ons áller leven en welzijn dáár alléen van afhing, en er zonder dat geen stuk van de wereld terecht zou komen! Nog een andere vrouw, die toch óok wel op degelijke kennis zal aanspraak maken dunkt mij, schrijft in een stuk in de Gids over ‘De plaats der vrouw in maatschappij en staat’ al dadelijk over ‘de geweldige macht der traditie’. En zoo gaat 't haast overal. Aan de meeste dergelijke betoogen ontbreekt het voornaamste, de hoofdoorzaak, die niet mág over 't hoofd gezien worden!

Kunnen we wel ooit tot de goede oplossing van ons vraagstuk komen, waar zelfs voorvechtsters zich aan oppervlakkigheid schuldig maken?

Ja, stellig, verbetering moet er in heel veel dingen komen! Maar dan moet het er een zijn, die wezenlijk, in den echten zin, een verbetering is. Wij moeten in de allereerste plaats de hoofdzaak kunnen zien, de innerlijke oorzaken leeren begrijpen, die zoo diep liggen, zoo véél dieper dan menigeen denkt!

Grondige, juiste kennis der natuur is noodig in de eerste plaats. En op den door de natuur vastgestelden grondslag moet er worden voortgebouwd. Geen oogenblik mag die uit 't oog worden verloren!

Ik behoud en volg dus dien grondslag als leiddraad: Het natuurgebied der vrouw is het gevoels- en liefdeleven; hierop is haar wezen en zijn hare zenuwen ingericht. Het natuurgebied van den man strekt zich verder uit dan dat der vrouw: het breidt zich uit én over het gevoels- en liefdeleven, én over het verstandelijk leven; zijn wezen en zenuwen zijn op deze beide ingericht. Daarom kan de man zich op beide bewegen zonder zich en zijn oorspronkelijken aard te benadeelen. Maar de vrouw behoort waarlijk ‘thuis’ op het gevoels- en liefdeleven; begeeft zij zich buiten die grens, op verstandsgebied, dan moet zij zich aanpassen aan een kunstmatigen toestand. Bij den man is verstand natuur; bij de vrouw dressuur; bij hem iets natuurlijks, bij haar iets aangeleerds.

Daarom kan de vrouw uit zichzelf niets onderzoeken, niets zelf logisch beredeneeren, niets nieuws vinden op zuiver wetenschappelijk gebied. Zij kan alleen aannemen, aanleeren, wat anderen hebben gevonden.

[p. 515]

Wie zijn die anderen? De eenige ándere menschelijke wezens: de mannen. Eerst de man, dan de vrouw. Dit is de natuurlijke toestand. (Geen ontwikkeld man zal dáárom alleen de vrouw minachten; maar wèl minacht hij haar als zij de waarheid ontkent en deze uit valsche schaamte verbergt.) Géen omstandigheid, door menschen gemaakt, heeft dit zoo vastgesteld. De toestand bestáat in de natuur; uit redenen die oppervlakkigen of verblinden niet kunnen of willen begrijpen.

Gaan we eens een en ander na, in verband met den man en de vrouw, op zuiver verstandsgebied.

Geeft men den man den eersten factor van een logische reeks, dan kan hij met eigen nadenken, zelf ook de andere factoren vinden. Hij vindt het eenvoudig, den geheelen gedachtengang zelf mée te maken, daar immers het een geleidelijk uit het andere voortvloeit. Hij voelt zelf de reeks dan ook als goed. En ze is een nieuwe aanwinst voor zijn echt geestelijk eigendom; zijn innerlijk wezen is er grooter door geworden.

Bevindt de vrouw zich in hetzelfde geval, dan staat zij bedremmeld te kijken bij dien eersten factor: wat zegt die haar? Die wijst haar toch niet den weg. Zij kan den gedachtengang zelf niet maken. Wat zij kan, is luisteren hoe een ander dien maakt, zich daar trachten in te denken, en de verschillende factoren noteeren en onthouden. Daarna kan zij op haar beurt de reeks herhalen. Voor oningewijde lijkt het dan, alsof zijzelf ze had gemaakt door eigen nadenken en afleiden en voortbouwen.

Er zijn gevallen, waarin zij wél een logische reeks kan vormen zonder precies dátzelfde eerst van een ander te hebben gehoord. Maar dit komt doordat zij dan een voorbeeld voor oogen heeft dat zij maar net zoo te volgen heeft. Zij beschouwt de door haar gemaakte reeks als ‘goed’; niet omdat zij haar gedachtengang daarbij voelt als goed zooals de man in een dergelijk geval gevoelt, maar omdat zij weet dat haar voorbeeld juist is. ‘Voorbeeld goed, nauwkeurige navolging goed’, zoo redeneert ze, al is 't vaak onbewust. Maar haar geestelijk eigendom is daarom niet vermeerderd; alleen maar haar voorraad feiten, die zij als in een doos bij zich draagt. Hier is een verschil te constateeren: de vrouw kan die doos wegwerpen wanneer Zij wil en dan is 't juist alsof zij nóoit ‘logische gedachtengangen’ had gemaakt; doch de man kan zijn opgedane geestelijke eigendom niet wegwerpen (omdat 't een deel van zijn wezen is geworden) zonder een verandering te brengen in zijn persoonlijkheid.

Hetzelfde uiterlijke feit veranderd háar innerlijk niet, maar 't zijne wél. Want bij haar bleef de kern onaangetast, bij hem werd die wél geraakt. (Met 't oog hierop zeide ik in een vorig stuk, dat de studie de vrouw als een mantel is, die zij omhangt, en die gemakkelijk afgeworpen kan worden.)

Iemand, die niets weet van den weg, waarlangs een resultaat is bereikt, bemerkt niets van dit verschil tusschen man en vrouw. Zelfs als hij én den man én de vrouw vraagt: ‘zeg mij den gedachtengang, die tot dit resultaat heeft geleid’, kan hij niet tot die ontdekking komen. De vrouw en de man beiden zeggen hem dezelfde feitenreeksen; daar deze uiterlijk totaal op elkaar gelijken, kan men er immers niet achter komen, dat zij slechts een aantal feiten opnoemt, terwijl hij met zijn gehéele wezen ook den gedachtengang zelf ondervindt en voelt en meêmaakt?

Dit is bij háar geheugenwerk, bij hem werkelijke ervaring.

Hierdoor komt het, dat een feit door de zuivere wetenschap aangenomen, door den man zonder aarzeling als waarheid wordt aangenomen; terwijl de vrouw er een groot wantrouwen tegenover stelt, en vaak zegt: ‘nu ja, dat zegt de wetenschap wel, maar ik geloof er toch niets van!’ Hij vólgt n.l. zelf de geheele logische gedachtengang die tot het vinden van dat feit heeft geleid, en hij begrijpt en voelt dien als goed en juist; dus is dat feit ook waarheid voor hem. Maar de vrouw voelt niets van dat wàre. Zij kan immers zélf niet de juistheid er van onderzoeken en begrijpen; zij moet aannemen op gezag. Wantrouwt ze ‘dat gezag’, dan verwerpt zij de waarheid van 't feit. Vertrouwt ze daarentegen ‘het gezag’; wéet zij dat degeen die 't haar meedeelt, volkomen betrouwbaar is, dan neemt ze de nieuwe waarheid bereidwillig tot zich. De man alleen kan objectief oordeelen en begrijpen; de vrouw is slechts geschikt voor het subjectieve. Hij begrijpt en kan leven in ‘de wetenschap’, d.i. de algemeene waarheid, de waarheid voor alle menschen. Zij begrijpt en kan maar leven in ‘het persoonlijke’, d.i. de waarheid voor haarzelf en voor degenen waarvoor haar gevoel in meer of mindere mate spreekt.

Dit alles belet niet, dat de vrouw door een oorspronkelijk voor den man bestemd

[p. 516]

examen komen kan. Als zij er maar in slaagt zóóveel aan te leeren als zij voor het er door komen noodig heeft, dan is zij gered. Maar men begrijpt, dat een kennis, door geheugenwerk en nazeggen verkregen, ongetwijfeld achterstaat bij die door ervaring is verzameld. Het eerste doet iemand bij 't examen slagen door den ‘voorraad uit de doos’, het tweede door het nieuw verworven deel van de eigen persoonlijkheid.

Dat zulk een opgedane feitenvoorraad geen invloed heeft op iemands innerlijke natuur, begrijpt men wel. Uit dit alles kan men nagaan, hoe 't komt dat de vrouw een studie van jaren achter den rug kan hebben, vele diepgaande boeken in handen kan hebben gehad, zonder dat haar persoonlijkheid er ruimer, dieper, grooter door geworden is. Die opgedane kennis heeft niet haar geheele wezen doordrongen; deze staat er náást, als iets geheel aparts.

Wil de vrouw een betrekking bekleeden oorspronkelijk voor een gestudeerd man bestemd, dan doet zij goed er een te kiezen, waarvoor aangeleerde, aan anderen ontleende kennis voldoende is; zoodat zij slechts toe te passen heeft zooals zij heeft aangenomen, zonder genoodzaakt te zijn met eigen verstand en doorzicht zélf te onderzoeken, af te leiden en te combineeren. Maar géen betrekking, die aanhoudend nieuw eigen nadenken en navorschingen vereischt; en waarvoor de studie aan de universiteit slechts bedoeld is als voorbereiding, een middel om den weg te wijzen tot eigen voortgezette studies. Ik bedoel met dit laatste een betrekking als advocaat of geneesheer. (Er bestaat hieromtrent vooral bij heel veel vrouwen een verkeerd begrip: zij meenen dat ‘mr. in de rechten geworden zijn’ hetzelfde beteekent als: ‘bevoegdheid hebben als goed advocaat om met juistheid alle gerechtszaken te kunnen behandelen.’ En ‘dr. in de medicijnen’ hetzelfde als: ‘een knap dokter of geneesheer zijn, die alle ziektegevallen juist beoordeelen en totaal genezen kan.’) Men begrijpt, dat een vrouwenstudie van de rechten en de medicijnen, opgevat als feitenvoorraad, geen geschikte voorbereiding is tot het worden van goed advocaat of knap dokter; en dat de vrouw daarom slechts een middelmatig rechtsgeleerde of geneesheer worden kan. Zij is slechts geschikt voor eenvoudige, gewone, dikwijls ongeveer op dezelfde wijze voorkomende gevallen, zoodat zij de behandeling steeds doen kan naar een bestaand voorbeeld, dat zij kent als juist. Staat zij voor een ingewikkelder geval, waarbij zij niet kan volstaan met een voorbeeld na te volgen, maar waarbij ze op eigen gezag een nieuw onderzoek moet instellen, zelf afleiden en combineeren, dan blijkt hare ongeschiktheid, (is zij niet verblind, dan voelt ze dit zelf wel; vandaar dat de twijfel over de juistheid van haar oordeel haar overmeestert; en zij, gegeven haar groot verantwoordelijkheidsgevoel, gaat ‘tobben’ over het geval waarvoor zij aansprakelijk is.) -

Gaan we thans een en ander na op gevoelsgebied. Bij den man is het gevoel geheel afgescheiden van het verstand. Het ontstàat door het verstand, het is er een logisch uitvloeisel van; nooit is het er dus mee in strijd. Het verstand nu is het eenige juiste middel om juiste waarnemingen te doen. Als het dus zuiver is, zijn ook de opgedane denkbeelden juist; deze gaan over in het gevoel, zoodat de gevoelens van den man wáár zijn, geheel overeenkomstig met al het bestáande en de werkelijkheid om hem heen.

Bij de vrouw zijn gevoel en verstand samengevloeid tot een geheel. Het gevoel voelt zij als het voornaamste deel van de twee; zij vindt het even gewichtig als de man zijn verstand; en daarom onderwerpt zij gaarne haar verstand aan haar gevoel. Nu kan zij door het gevoel óok aan denkbeelden komen, maar.... deze zijn meestal onwaar! Dat komt doordat zij er niet de werkelijkheid om zich heen mee onderzoeken kan, zooals de man dat kan met zijn verstand. Wáaruit leidt zij dan die gevoelsdenkbeelden af? Schijnt wel uit niets! Laat de vrouw zich gáan zooals haar gevoel haar aangeeft, dan komt ze tot ideeën die buiten het bestaande liggen. Dit laten gaan voert haar niet tot waarheid, maar tot fantasie. (zoogenaamde ‘hersenschimmen.) Haar gevoel is dus een onbetrouwbare denkbeeldenverzamelaar; er kunnen alleen onware gevoelens door ontstaan. En toch moet zij de werkelijkheid kennen, daar zij daarin toch leven moet, en niet in een denkbeeldige wereld die zij zelf gefantaseerd heeft. Daarom moet zij haar gevoel onder contrôle stellen van het eenige juiste middel tot 't leeren kennen van het ware, n.l. van het zuiver verstand.

Haar eígen verstand echter is niet zuiver te houden door het zoo vermengd zijn met

[p. 517]

haar gevoel. En zoo moet zij het middel buiten haar zelf zoeken, in het wezen dat van nature dat middel bezit: in den man.

Zij heeft ook wel wáre gevoelens, maar deze zijn aangeleerde; zij heeft ze òf direct van den man overgenomen, of indirect door middel van een vrouw die ze op haar beurt weer van mannen heeft. Hare ware, juiste gevoelens of denkbeelden heeft zij nooit gehéel uit zichzelf. Maar ze kunnen zóó bij haar ingeprent zijn, dat ze bijna natuurlijk lijken, en zijzelf ze niet beschouwt als overgenomen.

De vrouw is in verstandszaken afhankelijk van den man. Daarom is hij verplicht, daar hij verantwoordelijk is èn voor zijn eigen èn voor de denkbeelden der vrouw, zijn verstand zuiver te houden; nooit door vreemde invloeden te laten bederven.

Gaat men na, hoezéer het gevoel der vrouw vaak in strijd is met haar verstand, hoe het haar ontzettend veel moeite kost een denkbeeld toe te laten dat het verstand als waarheid gevonden heeft doch waar het gevoel 't niet mee ééns is, dan begrijpt men hoe buitengewoon zij te kampen heeft eer zij de objectieve waarheid tot zich genomen heeft en daarnaar gevoelen en handelen kan. In vele gevallen is 't haar haast ondoenlijk.

Maar het is noodig, dat zij zich de waarheid eigen maakt terwille van haar eigen welzijn, en terwille van allen, die van haar afhankelijk zijn of in meer of mindere mate haar ìnvloed ondervinden.

Men moet dus trachten haar den strijd, om de verstandsdenkbeelden der algemeene waarheid of onpersoonlijke wetenschap tot zich te nemen, zoo licht mogelijk te maken. Hoe dan? Door het middel te vinden waardoor de tegenstand en de moeilijkheden 't gemakkelijkst overwonnen worden; het middel waardoor haar gevoel en zin voor het subjectieve zóó gunstig gestemd worden voor de vondsten der wetenschap of waarheid voor allen, dat 't aannemen hiervan zelfs bevorderd wordt.

Het geschiktste middel is, haar te doen inlichten door een persoon, die zij als mensch vertrouwt en genegen is; want dan is zij ook tegenover zijn denkbeelden vriendschappelijk gezind. Die persoon kan wezen een vrouw die door mannen van zuiver verstand van wáre gevoelens op de hoogte gebracht, deze op haar beurt aan anderen mededeelt. 't Kan ook zijn een man van goed verstand; wat beter is, daar de bron dan licht zuiverder is. Maar 't best van alles is: dat zij ingelicht wordt door een verstandig man, in wiens denkbeelden en gedachtengang zij zich totaal indenken kan met gehéél haar geest en hart, omdat àl haar gevoel naar hém uitgaat in groote, mooie en machtige liefde.

J.C.L. HELFRICH.