De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

Uit mijn ervaringen met Milaansche boefjes
door Messandra Ravizza.

I.

De begeerte om een sociaal verschijnsel van nabij te leeren kennen en onderzoeken ontstaat, vooral bij de vrouw, slechts zelden in ééns, nòch langs gemakkelijken weg: gewoonlijk is een sterke prikkel noodig die een van de meest gevoelige en teerste snaren van onze ziel doet trillen. Een dergelijke trilling gaat niet verloren, maar deelt zich mede aan andere snaren en er heeft een wisselwerking plaats tot in 't oneindige.

De prikkel die mij in de ziel greep en het verlangen in me opwekte mij ernstig met de questie bezig te houden, werd mij gegeven door een gemengd bericht: een jongen van veertien jaar, sedert kort in de gevangenis, had zich aan de stangen van het celvenster opgehangen, deze eenvoudige verklaring achterlatend: ‘Ik doe dit omdat ik onschuldig ben en eerlijk.’

Van dit oogenblik liet de gedachte aan den armen jongen, die zich zoo stoïcijnsch van het leven beroofd had, mij niet meer met rust. Tot nu toe had ik niet geweten dat men kinderen in de gevangenis sloot en ik had er nooit over gedacht of àlle kinderen al of niet opgroeiden in een familiekring, waar ze verzorgd werden en gevoed. Het verhaal van den zelfmoord van den knaap, in al zijn naaktheid gehoord uit een kourantenbericht, liet mij voor de eerste maal voelen

[p. 221]

dat de onwetendheid van de sociale ellende dikwijls een fout is.

Het zinnetje van den kleinen gevangene vervolgde mij steeds met den klank van een stem, gekomen uit een klein graf in den een of anderen hoek van de wereld. Een klacht en een verwijt, teekenend beroep op de maatschappij ten behoeve van zooveel andere jongens, die onvermijdelijk en op noodlottige wijze misdadigers moeten worden.

Ik wilde de omstandigheden weten waaronder het feit gebeurd was en kreeg verlof de gevangenissen te bezoeken.

Met een gevoel van medelijden en afschuw ging ik door een eindeloozen, half donkeren gang, geflankeerd door stevige deuren, toegang verleenend tot kleine cellen. In ieder van die cellen ontdekte ik op een bank een klein wezen, vastgeklemd aan de vensterstangen, hunkerend naar een lichtstraal.

En toen de zware gevangenisdeur weer achter me was dichtgegaan en ik nog eens keek naar die gekruistraliede ruitjes, toen benauwde me de gedachte aan de taak die ik op me wilde nemen. Wat te doen? Hoe te beginnen?

De stoffelijke muur van de gevangenis en de ideeële muur van de wet maakten het mij onmogelijk bij de kleine gevangenen te komen.

Ik liet me leiden door de stem van den kleinen zelfmoordenaar.

Ik beloofde het onschuldig schepsel, wiens ziel in opstand was gekomen tegen een onrechtvaardige veroordeeling, dat ten minste enkele van zijn kameraadjes in de ellende en het ongeluk onttrokken zouden worden aan het hellend vlak dat van den honger naar de ondeugd en de misdaad voert.

Voor ik me met de kwestie van de kleine misdadigers bezig hield, had ik gelegenheid gehad eenige ervaring op te doen in mijn onmiddelijke aanraking met de laagste sociale klassen. Ik had n.l. eene ‘Keuken voor zieke armen’ gevestigd. Uit gebrek aan geld had ik mijn toevlucht moeten nemen tot een somber lokaal - gelijkvloers, in een van de armste wijken van Milaan. Met twintig franken kapitaal liet ik deze ‘Keuken’ in werking treden. Toen ik later hoorde dat het huis bijna geheel bewoond was door schadelijke elementen, begreep ik dat dit een uitstekend taktisch punt was om de manoeuvres te leiden die er op gericht waren de kleine diefjes tot me te trekken.

Het spoor was dus ontdekt, de weg makkelijker gemaakt door een lange praktijk met veel moreele en materieele ellende.

Op een Decembermorgen ontmoette ik in deze wijk een halfnaakte jongen, blootsvoets, in elkaar gehurkt om zich zooveel mogelijk tegen de kou te vrijwaren. Aan zijn rechteroog had hij een weerzienwekkende wond. Hiervan maakte hij gebruik om te bedelen en sommige voorbijgangers wierpen hem een stuiver toe om van hem af te zijn.

Dit alles wist en begreep ik, nadat ik hem met me naar de eetzaal had genomen, waar hij at met de vraatzucht van één die in lang niet verzadigd was geweest.

Ik hoorde ook dat zijn vader dood en zijn moeder allang met een ander weggeloopen was, den knaap achterlatend.

Had hij een goeden dag gehad, dan ging hij naar een huis dat twee stoelen tot uithangbord had en hier kreeg hij voor 5 centimes twee stoelen naast elkaar, waarop hij sliep. Was er geen geld, dan mocht hij in een hoek op den steenen vloer liggen. Dat duurde zoo al twee jaar.

- Wil je genezen? - vroeg ik toen hij klaar was.

Er kwam een angstuitdrukking op zijn gezicht, toch verzamelde hij al zijn moed om te mompelen:

- Graag.

- Goed. Je gaat met me mee, ik breng je dadelijk naar een dokter; misschien maakt die je oog nog wel beter.

Gelukkig werd de jongen in het ziekenhuis opgenomen. Hij bleef er één jaar.

't Was een kwieke jongen. Met zijn verband voor de oogen, deed hij niets anders dan vagebondeeren door de vestibules van het ziekenhuis net als vroeger door de straten van Milaan: 't duurde dan ook niet lang of hij werd de boodschaplooper van de geheele inrichting. Periodiek kreeg ik een brief van den afdeelingsgeneesheer met het verzoek den kleinen schelm, wegens de een of andere boosdoenerij, terug te halen; ik ging dan dadelijk naar het zìekenhuis, pleitte voor den schuldige, gaf hem een duchtig sermoen en hij mocht blijven.

Volmaakt genezen, en tengevolge van voldoend voedsel en een hygiënisch leven vrij krachtig geworden, werd hij in een groot rijtuigmagazijn aangenomen, en zonder veel moeite een uitstekend werkman.

Dit was de eerste in veilige haven, 't was een goed begin.

De tweede zie ik in mijn verbeelding nog

[p. 222]

voor me. Zijn moeder was een fruitvrouw, weduwe, met een nest jongens. Een echt type van Gavroche - zijn gezicht voortdurend vertrokken door allergrappigste grimassen.

Teer, bleek, met sterke gebaren als van een kwakzalver moest je op 't eerste gezicht om hem lachen, of je wilde of niet. Van alle scholen weggejaagd om 't plagen van de meesters, tot groote vreugde van de jongens, bracht hij nu zijn leven op straat door, steeds bezig met kattekwaad.

Voor hem was het klaar als het licht van de zon dat, wie honger heeft, gebruik mag maken van het goed van anderen. Natuurlijk was hij de zondebok op de markt.

De bedreigingen der fruitvrouwen hadden niet de minste uitwerking. Aan meer afdoende straffen hoefden ze niet te denken: hij was ze alle te vlug af.

Eens bracht zijn moeder hem bij mij. De arme stakker was in tranen en vroeg mijn hulp om hem in 't Verbeterhuis te plaatsen. Ze kón niet meer. 's Avonds moest ze loopen om den jongen te zoeken die den dag, de hemel weet waar, had doorgebracht, en gewoonlijk was ze dan zeker, hem te vinden in een huis van verdachte zeden, waar ze zich schaamde binnen te gaan. Dit huis was het middelpunt van zijn operaties. Iedereen kende er hem en mocht hem graag, niet alleen omdat hij zoo'n komieke snaak was, maar ook omdat hij zich altijd verdienstelijk wist te maken.

Eens was het hem gelukt een kikker te temmen. Het arme beest huisde in één van zijn zakken en als het oogenblik gunstig was, trok hij het er uit en gaf voorstellingen die maar van korten duur waren, omdat de artieste, die met den naam van de een of andere beroemde miss, op groote stukken karton gedoopt was, ophield te leven.

Hij had een heel eigen manier om kersen te stelen: ging naar de markt met een levenden, aan een touwtje vastgemaakten kreeft van verdachte afkomst en, vlak langs de vruchtenstalletjes loopend, nam hij het goede oogenblik waar dat de eigenares niet oplette en wierp uit de verte den kreeft op de manden; dan trok hij hem terug met de purpere vruchten vastgeklemd in de tangen. Gewoonlijk schoot de fruitvrouw in een lachbui, maar nam zij de zaak ernstig op, dan antwoordde hij met een brutaal gezicht: ‘De kreeft heeft het gedaan, ik niet.’

Van den dag waarop zijn moeder hem bij mij bracht, tot dien waarop hij in 't Verbeterhuis kwam, ging hij telkens als hij me tegenkwam, steeds kopje buitelend, een eind met me mee en was ik in een rijtuig dan liet hij zijn vierarmig rad zoo duizelachtig vlug draaien, dat ik soms beefde tot in iederen vezel van mijn lichaam.

Hij was degeen die me de uitvoerigste en duidelijkste inlichtingen gaf over de dievenschool. Om er aangenomen te worden moet men handig en vlug zijn. Ook de kleintjes heeft men graag, omdat die 't minste achterdocht geven en zich 't vlugst uit de voeten kunnen maken. Hij had vrijen toegang tot mijn huis en bleef soms uren bij mij praten en ik was steeds verbaasd over dit merkwaardig sujet dat me zoo vrijmoedig en oprecht de buitensporigste confidenties deed, wat minder de uitwerking was van cinisme dan van de openhartigheid en de onschuld eigen aan zijn leeftijd.

Langzamerhand had ik zijn vertrouwen volkomen gewonnen en omdat ik nooit ergernis toonde over zijn boosdoenerijen, hoorde ik van aanknoopingen, die hij voor ieder verborgen hield, met kleine straatslijpers door hem ‘de vrijen’ genoemd.

Deze hadden dak overal en nergens, vermaakten zich den geheelen dag in de open lucht en terwijl er enkele op verschillende punten ‘in functie’ waren, voerden de anderen kattekwaad uit of gebruikten een stuk gladde grond als billard. Ze hadden een chef waaraan ze op militaire wijze gehoorzaamden.

Ze stalen en de opbrengst van hun diefstal werd heel nauwgezet aan den chef gebracht, die met de stelers onderhandelde, verkocht en, zooals natuurlijk is, voor zich het leeuwendeel hield. Om in de vereeniging opgenomen te worden, moest men vlug zijn, handig en waarborgen geven van karakter en geheimhouding.

- Zie je, ik heb nog geen horloges gestolen, ook geen porte-monnaies, maar ze zijn bezig 't me te leeren. Wil je eens zien hoe je het doet?

En de kleine hand van den jongen werd zoo licht in mijn zak gestoken, dat ik mijn porte-monnaie kwijt was, zonder te begrijpen hoe. Hij vervolgde:

't Voornaamste is dat je hart niet erg slaat. Er zijn dingen die je moet doen zonder bang te zijn. Sommige leeren 't nooit, al nemen ze nog zooveel lessen. Dat zijn de domkoppen en die worden dadelijk weggejaagd, maar over mij zijn ze tevreden, de zaak marcheert!...

[p. 223]

Als de opsluiting in 't Verbeterhuis ter sprake kwam, troostte hij zich dadelijk:

- Ik krijg een mooi pakje aan en een nieuwe pet en als ik groot ben, neem ik een mooi meisje, net als de anderen. Arme Roberto. Kort nadat hij in 't verbeterhuis was opgenomen, werd hij ziek en een paar maanden later stierf hij, als zijn geleerde kikker.

* _* *

- Die jongens zijn duivels - zei de brigadier, een agent die telkens bezoek bracht aan de Keuken der zieke armen, je kunt ze nooit krijgen, en als je denkt dat je ze hebt, glijden ze als een aal uit je handen en wèg zijn ze.

Sommige jaargetijden verdwijnen ze in groepen en maken het land onveilig als een horde jonge veulens. De sterkste werken, behalve in hun misdadige ondernemingen, aan de rijstoogst; is deze geëindigd dan gaan ze naar de zeehavens voor het in en uitladen van het graan en ze voltooien hun zwerftocht met de wijnoogst. Gedurende den winter leven ze van hun diefstal in de stad. Er zijn er van alle leeftijden, van acht tot vijftien; de grootste richten de kleinste af en bederven ze... Je krijgt ze alleen maar als ze ergen honger hebben. Als die hun twee of drie dagen plaagt, dan zie je dat ze bleek zijn en òp, en dan kan je ze makkelijk pakken. Maar overigens hebben ze een taai weerstandsvermogen, ze slapen zelfs in Januari in de open lucht, en alleen als de thermometer verscheidene graden onder nul daalt, gaan ze naar binnen in verdachte huizen, waarin zich een telkens veranderend publiek van twijfelachtig gehalte ophoopt.

Toch hebben ze in Milaan - ik spreek altijd van de misdadige jeugd - hun geliefkoosde plaatsen, 't zij om te slapen of om te eten. De eigenaars zijn altijd helers of opkoopers en geven hun gaarne krediet...

Het volk heeft een aangeboren eerbied voor kleeding en voor uiterlijke onderscheidingen. Een dergelijk gevoel beheerschte de bezoekers van ‘de Keuken’ die niet konden nalaten mij ‘de Gravin’ te noemen. Ik heb nooit geweten, wie 't eerst het denkbeeld heeft gehad mij een blazoen toe te kennen.

- Is u de gravin?

Ik zie een vuile, schunnige jongen voor me, maar met zoo'n open gezicht en zulke mooie oogen, dat ik niet kan nalaten hem een tikje op zijn wang te geven en hem op de vriendelijkste manier te ontvangen.

- Is 't waar dat u voor niets te eten geeft, en dat de agent me niet pakt, zoolang ik hier binnen ben?

De menschen om ons heen keken naar ons; om de waarheid te zeggen het ik duidelijk blijken, dat ik pleizier had in deze openhartige en spontane zelf-voorstelling.

De jongen vertelde me dat hij al dikwijls over me had hooren spreken, dat hij sedert een tijdje nooit meer genoeg kreeg en dat hij daarom besloten was naar ‘de Keuken’ te komen en zich met eigen oogen overtuigen dat alles waar was wat men vertelde. Als ik hem in de doos liet stoppen ook goed, hij zou er ingaan omdat hij heusch niet meer kon. En dat deze verklaring waarheid bevatte, bewees mij de gulzigheid, waarmee hij het voedsel verslond, dat ik hem vóór liet zetten. 't Waren zulke enorme lepels vol dat je niet wist hoe ze door zijn mond gingen, en ze volgden elkaar met zoo'n verbazingwekkende vlugheid dat zijn arm een molentje leek. Terwijl hij bezig was, zag ik in mijn verbeelding weer alle kleine gevangenen die ik lang geleden op de banken had zien staan van de cellen, hunkerend naar lucht en licht, en met een huivering keek ik naar het levendig uiterlijk van den jongen die daar bij mij was, beeld van gezondheid en kracht.

Toen hij verzadigd was, begon 't verhoor:

- Doe je wat voor de kost?

Zonder dat het mooie gezicht kleurde of de reine oogen neersloegen, antwoordde hij:

- Gappen!

- Leeft je moeder nog?

Nee, ik heb ze nooit gekend. Ik heb wel een vader. Mijn broer is in een Verbeterhuis. Ik ben van huis weggeloopen. Er was nooit genoeg, en vader bromde altijd. Ik ben er vandoor gegaan, omdat hij zoo vervelend was. Nou ben ik vrij, echt, ik heb veel meer pleizier dan vroeger en 't hoofd houdt vreeselijk veel van me.

- Wie is je hoofd?

Bij deze vraag kreeg de jongen achterdocht; de heldere oogen richtten zich, tegelijk twijfelend en vragend, op me: plotseling zweeg hij. Ik trachtte hem gerust te stellen:

- Als je 't liever niet zegt, laat 't dan maar. We zijn 't er over eens dat, als je honger hebt en je niet weet waar je heen

[p. 224]

moet, je hier komt. Ik zal je geen kwaad doen, jou niet en je vriendjes ook niet.

Mijn woorden stelden hem maar half gerust. Onder het praten had hij steeds naar de deur gekeken.

Toch hield iets hem nog terug.

- Dank u - zei hij in eens, verlegen lachend, met een echt kinderlijke vriendelijkheid.

Toen las ik op zijn uitdrukkingsvol gezicht dankbaarheid dat hij zich had kunnen verzadigen, angst te veel gesproken te hebben en groot verlangen weg te komen, alsof de grond onder zijn voeten brandde. Met één sprong was hij aan den uitgang en verdwenen. 't Duurde niet lang, of hij kwam weer terug. Ditmaal gaf hij mij zijn vertrouwen uit zich zelf. Hij was werkelijk ten einde raad. Ze hielden een tartaarsche jacht op de diefjes, en altijd waren de agenten op de hielen! Een heeleboel van den bond zaten al in de doos en 't hoofd zelf wist niet waar hij 't eten vandaan moest halen. Wat een pech!

Terwijl hij met me sprak op den toon van iemand die niet meer weet wát te beginnen, kwam er een plan in me op:

- Hoor eens, ik stel je voor hier bij ons in de Keuken te blijven. Behalve kleeding en huisvesting geef ik je de vijftig centimes die 't hoofd je uitbetaalt, als de dagen goed zijn.

't Hoefde geen tweemaal gevraagd te worden: hij nam gretig aan.

Ik vertrouwde hem toe aan de goede zorgen van de vrouw die 't oppertoezicht over de eetzaal had: een bewonderenswaardig type van goed, eerlijk, verstandig burgervrouwtje.

- Denkt u er om - besloot de jongen - u neemt me om uw armen te bedienen, maar zult u me altijd houden? Dat moet ik weten, want als u me wegjaagt, heb ik niks, mijn vriendjes willen geen goeïe jongens, diè slaan ze.

Ik stelde den jongen gerust, en hij ging met zoo'n ijver aan 't werk dat ik hem na eenige dagen moest temperen, omdat het metaal van de ketels en de pannen tegen zoo'n hardhandigheid niet bestand waren.

Met den ijver waarmee Cesarino zijn werkzaamheden verrichtte, hield zijn eetlust gelijken tred. 't Was een buitengewone eetlust, reden waarom hij heel gauw een pracht van een jongen werd. Alles ging uitstekend. Maar 't duurde niet lang of ik merkte hoe groot de verantwoordelijkheid was, die ik op me genomen had.

Zoodra de ketels en het keukengerij glimmend op hun plaats stonden en alles opgeruimd was, kwam de verveling. Die zelfde altijd beuzelachtige bezigheden, dat ledig en stil blijven zitten in het halfdonker van de Keuken drukte hem op de zelfde manier als de onverdragelijke sermoenen van zijn vader hem hadden gedrukt.

Er werd in dien tijd veel gesproken over een filantroop die een bewonderenswaardig systeem in praktijk bracht om de kleine misdadigers aan de ondeugd te onttrekken, door hen toe te vertrouwen aan de zuiverende zeebries op een schip in de haven van Genua.

't Was duidelijk dat de jongen weinig verschil vond tusschen mij en zijn vader. Een jongen onttrekken aan diefstal en vagabondage om er een nietsdoener van te maken, was geen goed werk. Ik besloot onmiddellijk aan den kapitein van dat schip te schrijven.

(Wordt vervolgd).

Sluiting red: ged: