De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

[p. 49]

24 Juli 1907.
21^ste Jaargang.
N^o. 4.

Hoofdartikel
Over: Ondankbaarheid.

Ondankbaarheid is een der meest hatelijke en verachtelijke ondeugden en echter zoo algemeen, dat bijna iedereen, bezield met den lust en strevende om op een of andere wijze zijn medemenschen van dienst of nuttig te zijn, daarvan vroeger of later de treurige ervaring opdoet;

‘Want dit is 's werelds staat:
Doet ge iemand goed, hij doet u kwaad;
Helpt gij hem op, hij werpt u neer;
Acht gij hem, hij veracht u weer.’

Er moge op dezen, evenals op elken regel nu en dan een uitzondering voorkomen, het blijft in 't algemeen waar, dat Ondank 's werelds loon is.

De ondankbaarheid in den meest slechten zin is een gevolg van onverschilligheid gepaard met zelfzucht, waardoor degene, wien deze slechte hoedanigheden eigen zijn, zich om het lot van anderen, ook van zijn weldoeners niet bekommert, maar zelfs gereed is deze te schaden of op te offeren, indien hem zulks tot voordeel kan strekken.

Een merkwaardig voorbeeld van zoodanigen schandelijken ondank, vindt men in het navolgende uit de Geschiedenis. -

Het geschiedde, als koning Philippus een zijner soldaten, welke hem zeer trouw in al zijn oorlogen gediend had, zijn afscheid en een ‘heerlijke’ belooning voor zijn daden had gegeven, dat deze soldaat, over zee varende, schipbreuk leed, en door 't onweder en de baren, dicht bij het erf van een Macedoniër aan land geworpen werd; welke dit gewaarwordende, naar het strand liep, en bergde zijn leven, droeg hem in zijn huis, ruimde hem zijn eigen bed, en behandelde hem zoo wèl, dat hij in korten tijd zijn gezondheid weder kreeg. Hij deed hem dertig dagen op zijn eigen kosten dienen, genas hem, en gaf hem nog een som gelds, om weder naar 't leger van Philippus te kunnen reizen. - Als deze soldaat zijn afscheid nam, zoo zeide hij tegen zijn gastheer: Indien ik mijn Vorst weder te zien kom, zoo zal ik u dit goede onthaal, dat gij mij gedaan hebt, weder vergelden. - Eenige dagen daarna, als hij weder in 't leger van Philippus kwam, zoo klaagde hij den koning de schipbreuk en de schade, die hij geleden had, en verzweeg de hulp, die hem zijn gastheer bewezen had, biddende

[p. 50]

den koning dat hij hem de erve of landerije van zekeren landman wilde schenken: 't welk de koning hem toestond, gebiedende dat men dezen soldaat in de bezitting van het land, dat hij verzocht, zou stellen. - Als zij daar gekomen waren, zoo was dit het land van zijn goeden gastheer, die hem zoo vriendelijk behandeld en zijn leven gered had, welke hij dadelijk zonder eenig medelijden, met geweld uit al zijn goederen dreef. - Maar deze landman, zoo haast hij in vrijheid gekomen was, schreef terstond aan den koning alles wat hij dezen soldaat ten goede gedaan had, en daar benevens het geweld, dat hij hem nu tot loon vergold. - Als deze brief voor den koning gelezen werd, zoo werd Philippus daardoor zoo toornig, dat hij dadelijk Pausanius last gaf om de goederen en landerijen wederom in handen van hun eersten meester te stellen, en den soldaat te straffen... op een wijze, die wij, om het gevoel onzer lezeressen te sparen, hier niet nader zullen aanduiden.

Men kan hieruit leeren, dat men voor een iegelijk zijn huis en hart niet behoort te openen.

Doch niet alleen voorbeelden van de ondankbaarheid van enkelingen tegenover bewezen weldaden levert ons de Geschiedenis. Zij doet ons tevens zien, dat de uitmuntendste staatsmannen en dapperste krijgshelden, die al hun goed en bloed ten nutte van 't Land ten beste gaven, hetzelve met raad en daad gedurig bijstonden, door hun ondankbare medeburgers in ballingschap werden weggezonden, of zelfs met een moorddadigen dood voor hun weldaden vergolden - en dat ook anderszins-verhevene en schrandere vernuften, die door wijze leering en onderricht hun tijdgenooten tot roem en groot voordeel waren, een gelijk lot te beurt viel, of dat in elk geval hun de verschuldigde eer geweigerd is, en hun verdiensten niet erkend werden, - welk een en ander gebleken is aan Scipio, Cicero, Rutilius, Metullus, Sertorius, Pompejus, Camillus, Sextus en meer andere uitstekende Romeinen. - Onder de Grieken is 't ook alzoo geschied aan Hermodorus, Aristides, Milthiades, Themistocles, Alcibiades, Thucydides. Socrates, Phocion en andere voortreffelijke en vermaarde mannen, waar men van de Hollanders wel zou kunnen bijvoegen: Oldenbarneveld, de Groot, de de Witten e.a. - Wij zouden ons bestek overschrijden, indien wij de groote daden of de verdiensten met het lot van al deze groote mannen, zij het ook kortelijk, hier wilden beschrijven, en bepalen ons daarom tot de twee volgenden: -

Scipio Africanus, als hij de stad Numantia overwonnen had, en voor de tweede maal in triumf binnen Rome kwam, zoo raakte hij tegen Cajus Gracchus over den staat van regeering, in verschil, waardoor het gemeene volk (door toedoen van Gracchus) ook op hem verstoord werd; en als hij zich wilde verontschuldigen zoo maakten zij een groot geroep, en wilden dat hij zwijgen, en van den stoel afgaan zou; maar Scipio zeide: Nooit heeft het geroep van een gewapend leger mij verschrikt of verbaasd gemaakt. Hoe verre is 't dan van hier, dat het geschreeuw van een vergaderden hoop volks mij zou beroeren of wankelmoedig maken. - En als Gracchus overluid riep: dat men hem dooden zou als een tyran, zoo sprak Scipio wederom met een onversaagd gemoed: Diegenen hebben reden om mij te dooden, die oorlog willen voeren tegen hun eigen vaderland; want zij weten wel, dat Rome niet kan vallen zoolang als Scipio overeind is, en Scipio kan niet leven als Rome zal ter neder liggen. - En als hij bemerkte, dat de eer van zijn groote daden de Gemeente tot afgunst en nijdigheid verwekte, zoo verliet hij Rome, en ging buiten op zijn landhuis wonen, waar hij zich niet alleen aan een vrijwillige ballingschap overgaf, maar heeft ook zijn lijk dezelfde ellende opgelegd, en geboden, dat men hem in zijn vaderland niet begraven zou.

En nadat hij eens 's avonds wel gegeten had, zoo werd hij des morgens dood gevonden, zonder dat men ooit heeft kunnen weten hoe hij gestorven was.

Wij vinden in bovenstaande een voorbeeld van de ondankbaarheid, die het gevolg is van den nijd, waardoor men dengene tracht te benadeelen, wiens treffelijke hoedanigheden men wanhoopt te zullen evenaren. - Doch aan welke oorzaak, of aan welke verschillende en samenwerkende oorzaken men de ondankbaarheid ook hebbe toe te schrijven, een feit blijft het, dat al de groote mannen waarvan hier sprake is, ze in haar gevolgen op bijna gelijke wijze hebben ondervonden: -

Sextus Pompejus, als hij het eiland Sicilië ingenomen had, en als Anthonius, Octavius

[p. 51]

en Lepidus veel treffelijke Romeinen vervolgden, doodden en indaagden, en groote belooningen op hun leven stelden voor degenen, die ze ombrachten, - zoo liet Pompejus overal met de trompetten uitroepen: Dat hij alle gebannene en gevluchte Romeinen vrijgeleide gaf, om bij hem in zekerheid te wezen, en dat hij aan al degenen, die ze bewaarden, beloofde te geven tweemaal zoo groote 'n belooning als dengenen toegezegd was, die hen zouden dooden. En al degenen, die bij hem kwamen, werden van hem zeer beleefd onthaald; voorziende hij hen van kleederen en alle andere noodige dingen, en degenen die van grooten huize, en treffelijke personen waren, voorzag hij van ambten en bedieningen. En als genoemde drie prinsen met Pompejus een verbond zochten te maken, zoo wilde hij dat niet aangaan dan onder voorwaarde, dat al degenen, die zich bij hem gered hadden, daarin mede zouden begrepen worden. En zoo haast als deze overeenkomst gesloten, en de gevluchten en gebannenen binnen Rome in hun huizen en goederen wederom gekomen waren, zoo hebben zij Pompejus verlaten, eenigen heimelijk, anderen openbaarlijk, zoodat hij daardoor ten laatste in handen van zijn vijanden geraakte, welke hem gevankelijk naar Malta voerden, waar zij hem in 't veertigste jaar zijns ouderdoms deden sterven. - En aldus verloor de laatste der kinderen van den grooten Pompejus zijn eigen leven, omdat hij anderen van den dood verlost had.

Uit de aangehaalde voorbeelden blijkt ten duidelijkste de waarheid van het zeggen: Men moet aan de menschen alle goeds doen, waartoe men in staat is, en er geheel het tegendeel van verwachten, - en ligt hierin de les, dat men zich dezes ondanks van zijn verplichting tot weldoen niet ontslagen moet achten, zij bevat tevens een aanmaning tot voorzichtigheid, die iemand mede dient te betrachten, omdat zijn edele zucht tot weldoen hem-zelven niet tot verdriet of teleurstelling moge strekken of zelfs noodlottig worde.

Er is ook een lichtere graad van ondankbaarheid, die men meer bepaald onerkentelijkheid zou moeten noemen. Deze is een gevolg van den druk, dien iemand onwillekeurig gevoelt door den last der verplichting, hem door een bewezen dienst of weldaad opgelegd, en dien hij daarom van zich af tracht te werpen, - of wel van zorgelooze onverschilligheid, die een en ander spoedig vergeet.

Het volgende uit de Geschiedenis strekke hiervan ten voorbeelde: - De Overste Pericles, als hij een langen tijd de adviezen en goeden raad van den wijsgeer Anaxagoras gebruikt had, zonder, dat hij zich eens over diens soberen staat en groote armoede bekommerde, zoo heeft Anaxagoras zijn hoofd bedekt en zich nedergelegd om van honger te sterven. En als Pericles dat verstaan had, zoo kwam hij bij hem, biddende: dat hij toch van zijn voornemen zou afzien, opdat hij zulk een getrouwen vriend en wijzen raadsman niet verloor. Alstoen ontdekte Anaxagoras zijn aangezicht, en zeide: ô, Pericles! die het licht van een lampje benoodigd zijn, die doen er olie in - gevende daarmede zijn ondankbare zorgeloosheid te kennen.

En alzoo ondankbaar betoonen zich nog heden ten dage vele menschen, bij 't lezen van treffelijke auteuren, welke zij nauwelijks een dankbare zucht of wensch offeren, niettegenstaande dat zij zijn gelijk als brandende kaarsen en lampen, die om andere te verlichten zich zelve verteren.

De kennis van een en ander hier behandeld of voor oogen gesteld, zouden wellicht de beste menschen hebben afgeschrikt om hun vaderland of hun medemenschen in 't algemeen van dienst te zijn, indien zij niet verzekerd waren geweest, dat hen van de Nakomelingschap, die naar waarheid en onpartijdig oordeelt, de aan hen verschuldigde lof met dubbelen woeker zou vergolden worden. Maar 't was niet of niet alleen om 't vooruitgenieten van dien roem. Al die groote mannen en schrandere vernuften hebben, schoon van hunne tijdgenooten verworpen, nochtans voor de nakomende geslachten willen zorgen en hun zulke treffende voorbeelden van deugd en kunde willen nalaten, dat deze hierdoor te allen tijde zouden worden aangespoord, om in hetzelfde strijdperk een rechtmatigen roem te verwerven, en op hun beurt voor weer volgende geslachten nuttig te zijn.

Arnhem.

S.K. FEITSMA.