De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten, of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus met verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschapkring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nommers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Redactrice.

P.S. Het spreekt van zelf, dat deze regel alleen geldt voor eersfbeginnenden, èn voor briefschrijvers die in de corr: rubriek thuishooren.

Noordelijk. - Gij zoudt het erg ‘prettig’ vinden als ik U zou willen antwoorden, wel mijn waarde Noordelijk, ik vind het erg prettig dat gij mij daardoor de gelegenheid geeft een misverstand op te helderen, en, laat ik U daarom met het oog op den aanhef van uw brief nog even zeggen, dat ik 't altijd jammer vind wanneer correspondenten, die iets op het hart hebben, zich zoo lang bedenken of ze 't al of niet zullen zeggen, inplaats van het dadelijk eenvoudig-weg te doen. - Immers, door zwijgen komt misschien verkeerd begrijpen, en, daar het mij nooit te veel is op te helderen, spreekt het van-zelf dat ik gaarne elken brief ontvang en beantwoord, al handelt die misschien ook over 't zelfde waarover een ander óók schrijft.

Gij kunt U in de eerste plaats niet begrijpen, dat ik ‘die de verfoeilijke vuile lectuur van den laatsten tijd zoo scherp hekel, voor Zola alleen een uitzondering maak. Dat zijn boeken plat en laag zijn in den ergsten zin van het woord, is toch niet te ontkennen.’

Opzettelijk nam ik uw woorden letterlijk over, opdat ook anderen deze correspondentie kunnen begrijpen als het hun interesseert. Want hierin zit 'm bij U het misverstand waarvan ik hierboven schreef. - Zeker, gij hebt volkomen gelijk dat ook-ik met U de boeken van Zola plat en laag vind (Les Rougon-Macquart). Juist om die reden ontraad ik iedereen, ook rijpere vrouwen, die voor haar genoegen die boeken willen gaan lezen, de lectuur ervan met beslistheid. - Maar, iemand kan wel laag en plat schrijven naar den inhoud, en toch met dat al zijn een genie. Welnu uit een zuiver kunstoogpunt, kan men Zola niet onthouden wat hem toekomt, namelijk de eer dat hij is een kunstenaar, iemand die verstaan heeft de kunst van een roman maken, als geen ander van zijn tijd. Bij hem vergeleken zijn de auteurs van ons landje, de Querido's, de van Deyssels, de Heyermans, en zoovele andere zijner nadoeners, zulke droevige dwergjes, zulke mislukkingen, dat ik U dat niet nader behoef uit te leggen. Waar men dus schouderophalend de vuiligheidjes van deze hollandsche meneeren voorbijgaan kan, daar zou men onrechtvaardig worden als men, alleen uit walg tegen den vuilen inhoud, ging voorbijzien of ontkennen het onmiskenbaar groot talent van Zola, ook al heeft hij dat heel dikwijls misbruikt. Van daar dat ik, als eerlijk en onpartijdig criticus, bij al mijn weerzin van vrouw tegen Zola's boeken, toch verplichting gevoel zijn kunstenaar-zijn te erkennen, even eerlijk te erkennen als ik met de would-be kunstenaarsachtigheid van den ex-diamantwerker Querido en van den onleesbaar vervelenden Alberdingk-Thijm den draak steek. Het talent van zulke heeren is nul, is hun in eigen oogen aangewaaid toen het hun inviel zich neer te zetten als letterkundige, m.a.w. als kooplui in vuile lectuur, maar het genie van Zola is echt; is even weinig hem af te loochenen als dat van een Thackeray, of van wien ook, die géén vuile boeken schreef, die zijn gaven anders en mooier gebruikte. - Daarom, dat gij de romans van Zola niet kunt ten einde lezen, uit weerzin tegen de vuile praatjes erin, strekt U tot eer, en verheugt mij. - Maar ik, die ze beschouw uit een kunst-oogpunt, mag en wil niet ontkennen de wáárheid die bestaat, dat ze getuigen van gròót talent. Het gaat daarmede als met zekere schilderijen waarvan ik de voorstellingen weerzinwekkend vind. - Geslachte varkens, het beroemde weerzinwekkende schilderij van de vijf heeren, die van een partijtje naar huis gaan en zich hebben bedronken, sommigen van Jan Steen, enz, enz., - al die schilderijen zijn naar hunne kunstwaarde te beoordeelen, al zou ik niet een ervan in mijn huis begeeren. Maar komt er nu een schilder die dezelfde dingen kiest tot onderwerp, minus het talent van zijn voorgangers hierboven bedoeld, dan wijs ik hem eerst recht na als een misbaksel, terwijl ik het talent van de eerstgenoemden niet kan weg-redeneeren, zonder onrechtvaardig te worden. - Dat Zola natuurlijk een slechten invloed uitoefent, spreekt van zelf en ben ik met U eens. Juist

[p. 633]

daarom heb ik herhaaldelijk erop gewezen, dat de jonge menschen, die beweren, Zola uit 'n kunst-oogpunt te lezen, liegen en integendeel hem om 'n heel andere reden ‘genieten’.

Ik hoop, dat gij mij nu beter hebt begrepen.

Nu Uw tweede bezwaar. ‘Madame Zola mag hoog staan, dat zij zooveel vergeven kan, volgens mij staat zij niet hoog in het voorwerp van haar liefde. Is het niet verachtelijk onwettige kinderen te hebben, die men toch een onherstelbaar onrecht aandoet? Het wil er bij mij niet in, dat iemand dat alleen doet om het heerlijke van het vaderschap. Was dat het geval dan zou hij zijn kinderen boven alles liefhebben, en alles doen om het onrecht te herstellen. Hij zou zich laten scheiden van zijn vrouw, en de moeder van zijn kinderen huwen.’

Ziedaar weder Uw eigen woorden. Maar mijn waarde Noordelijk, nu draaft gij dóór op Uw stokpaardje, en ziet in 't geheel niet naar wat ik schreef in mijn hoofdartikel: Madame Zola en Madame Curie. - Ten eerste was dat artikel immers geen verheerlijking van Zola, maar eene van de daad zijner vrouw. - Aangenomen, dat Zola zoo laag staat als gij 't vindt op zedelijk gebied, door die onwettige kinderen, welnu, heb ik hem daarin verdedigd of gelijkgegeven?

Ik heb alleen gezegd, dat ik zijn vrouw hoogacht, die zijn verkeerd gedrag, uit waarachtige liefde tot hem, heeft vergeven, en goedmaakt aan zijn in elk geval onschuldige kinderen. - Met U ben ik 't zelfs eens, dat ik voor den persoon van Zola weinig voel, want ik heb zijn kinderachtig pogen, om in de Academie Française te worden gekozen, zijn laf geflikflooi, nadat hij eerst daarop had gesmaald, altijd een bewijs gevonden van een kinderachtig, ijdel, en weinig zichzelf respecteerend karakter. Verder vind ik zijn voorreden bij sommige zijner boeken een ander bewijs van kinderachtig bang zijn voor de publieke opinie. Zie o.a. die bij L'Assommoir. En eindelijk is mij zijn zwenking in zijn laatste romans naar den triomf van de wetenschap en van 't socialisme (Paris, Travail, o.a.) bijzonder antipathiek. Om al die redenen heb ik aan de algemeene bewondering, die zijn Dreyfus-veldtocht uitlokte, nooit kunnen meedoen; dat alles was mij juist van hem te reclame-achtig, te veel berekend op effect, echt fransch aanstellerig, zoo iets als Victor Hugo, die zich baadde in weelde, en in zijn testament bepaalde, dat hij in een Parijsche armenwagen wou worden begraven. Zulke algemeen-bewonderde lievigheden in dit genre laten mij-persoonlijk altijd heel koud. Maar ik vraag U, wat doet het er toe, hoe gij en ik denken over 't voorwerp van Madame Zola's liefde? Het komt er toch maar alleen op aan in dit geval hoe zij er over denkt. Gij zult toch wel hebben opgemerkt, dat heel dikwijls juist hoogstaande vrouwen, die héel véel liefde aan den dag leggen voor een man, hare zelfopoffering besteden aan een wezen, waarvan de omstanders zeggen: Hoe is het mogelijk dien man zóó lief te hebben. Hij is haar niet waard. 't Is zonde en jammer van haar. Enz. enz. Ik heb er mij immers niet in verdiept of Zola de liefde zijner vrouw verdiende of niet, maar alleen in de nobele wijze waarop zij haar liefde heeft getoond ten voorbeeld van anderen. -

In hoeverre Zola 't al of niet te doen was om alleen het heerlijke van het vaderschap, kan ik natuurlijk niet beoordeelen, maar ik geloof hier het getuigenis-zelve, van Madame Zola, die het aldus heeft voorgesteld in een onderhoud met een redacteur van De Matin. - Ik zou zeggen, zij is er hier de naaste toe om zulk een intieme questie te kunnen beoordeelen; juist dáarom aanvaard ik haar getuigenis. En, waar gij schrijft van het onherstelbaar onrecht onwettige kinderen aangedaan door ze te verwekken, daar raakt gij de kern van de questie, waarover alléen ik 't had in het bewuste artikel. Juist omdat het een onrecht is, dat zulke kinderen de verachting der maatschappij dragen voor wat niet zij misdeden, juist dáarom acht ik Madame Zola zoo hoog, dat zij dit herstelt met terzijde zetten van haar trots, en die kinderen geeft een naam, den vadernaam, met behulp van alle daarvoor noodige wettelijke formaliteiten. In hoeverre Zola-zelf óok zulke stappen zou hebben gedaan met goedkeuring zijner vrouw, kunnen wij, dunkt mij, niet beoordeelen door zijn zoo geheel plotseling en hem-zelf onverwacht sterven. Misschien, ware dit niet geschied, had hij-zelf ook zulk een oplossing tot stand gebracht. Het spreekt vanzelf dat hij niet heeft vermoed er zoo ineens te zullen uit zijn. Maar, zich van zijn eigen vrouw laten scheiden? Vindt gij dat nu heusch een zoo edele oplossing? Haar, die hem al die jaren heeft liefgehad, die hem heeft gegeven 't beste van haar jeugd en haar leven, die het toch niet kan helpen als zij gedoemd is tot onvruchtbaarblijven, haar eenvoudig-weg verstooten voor een nieuwe passie, ongerekend al haar verdriet daarover? Ik voor mij zou zulk een daad afschuwelijk-egoist vinden. Gij praat van ‘de moeder zijner kinderen’. Wel, die vrouw wist wat ze deed, toen ze zich gaf aan een getrouwd man. Moet zij nu alle voorrechten plukken van die maatschappelijk-onwettige daad, en de andere, de verlatene, alles lijden, óók nog het algeheele verlies van den man, dien niet zij ontrouw werd, maar die haar verliet, door hartstocht gedreven? - Van tweeën een. Of de vrouw, die zich geeft aan een getrouwd man, doet het uit alles offerende hooge liefde, en dan zal zij, juist om die reden, bereid zijn de gevolgen te dragen, en er niet laaghartig op belust zijn haar ‘eer te redden’ door het levensgeluk te vernietigen van de andere, of zij doet het uit minder nobele bedoelingen, uit zwakheid, uit winstbejag, wat dan ook, en dan zou het toch al héél onrechtvaardig zijn, dat zij tot belooning daarvoor werd gewettigd, en de andere wordt genoodzaakt tot echtscheiding. Natuurlijk spreek ik niet van beslist ongelukkige huwelijken, waarin de man zijn troost zoekt bij een andere vrouw, omdat hij en zijn echtgenoote elkaar geheel vreemd zijn geworden. In zulke gevallen verliest de laatste niets. Maar in gevallen als dat van Zola, waarin de vrouw liefheeft en de man zijnerzijds haar alle achting en geestelijke vriendschap toedraagt, zou ik 't al héél hard vinden, indien zijn misstap meebrengen moest echtscheiding óók nog. De kinderen, dat is wat anders. Die zijn te beklagen, en die moet men helpen! Maar dat juist deed mevrouw Zola op de meest afdoende wijze, en dáárom breng ik háár mijn hulde.

Verder vraagt gij naar aanleiding van mijn correspondentie aan Bernarda: ‘Zoudt U dan wenschen dat de vrouw het huwelijk inging met de overtuiging dat haar man haar na eenigen tijd ontrouw zou worden? Mij dunkt, zoo'n huwelijk zou alle hoogere beteekenis missen en van het begin af niets anders zijn dan een plat samenleven met de bijgedachte dat het maar van korten tijd was.’ - Dat alles ben ik zóó volkomen met U eens, dat ik niet begrijp hoe gij de bedoelde correspondentie zoo kondet misverstaan. Want zeer zeker, niemand meer dan ik zal zal zulk een plat samenleven verachtelijk vinden, als de vrouw het op die wijze opvat. Neen, ik wensch niets anders, dan dat zij, als zoo iets mocht gebeuren, niet dadelijk op haar recht staat zoolang er mogelijkheid is tot vergeven en weer tot elkaar komen. En deze mogelijkheid hangt natuurlijk af van elk geval afzonderlijk, zoodat daarvoor geen vaste regels zijn te stellen. Alle mannen zijn evenmin 't zelfde in zulke dingen als alle vrouwen. En ik vind het wel degelijk noodig, dat een meisje, vóór zij trouwt, weet met wien zij dat doet, juist in zulke opzichten. Het absolute vertrouwen, waarvan gij zooveel verwacht, houdt naar mijn idee volstrekt niet terug, maar doet den man juist denken, dat hij 't er wel op kan wagen omdat zijn vrouw niets weet of begrijpt of vermoedt van zulke dingen. En, komt dan harerzijds de ontdekking, dan is zij zoodanig geschokt in haar blind-vertrouwen, dat alle mogelijkheid van verzoening is uitgesloten tengevolge van haar verontwaardiging. - Het huwelijk is m.i. een te ernstig ding om het aan te gaan in onwetendheid van wat ook. Laat het jonge meisje de waarheid onder de oogen zien, óók de waarheid ten opzichte van de verzoekingen van het mannenleven, dan zal zij veel beter voorbereid zijn tot hem helpen en hem behoeden en redden voor de verzoeking in 't oogenblik van mogelijke verzoeking, dan wanneer zij als een blind gansje absoluut vertrouwt en absoluut gelooft. Nog eens, zij het herhaald, zoo iets hangt af van elk geval afzonderlijk. Men kan daarvoor geen regels maken, maar, in het algemeen gezegd, mag men wel met nadruk eischen dat man en vrouw elkaar en elkaars gebreken en neigingen en begeerten voldoende leeren

[p. 634]

kennen vóór het huwelijk, want juist daardoor wordt de teleurstelling dáárna voorkomen. -

Het gebeurt zoo dikwijls b.v. dat een volkomen onwetend jong meisje een man trouwt, die in zijn jongelings-leven toonde een zeer zinnelijke natuur te hebben, maar die zich vast voorneemt na zijn huwelijk zijn eigen vrouw trouw te blijven. Welnu, ik geloof dat het beter is wanneer zulk een meisje, ondanks de goede voornemens van haar aanstaande, weet van zijn vroeger leven, opdat zij, als hij daarin mocht terugvallen, zich heeft voorbereid op de vraag: Houd ik genoeg van hem om er dat op te wagen. En zoo niet, dan is zij in tijds gewaarschuwd en kan zich terugtrekken vóór het te laat is. Maar ook, al ware dit zelfs niet het geval, al zou haar verloofde niet zulk een verleden achter zich hebben, dan nog geloof ik, dat de jonge vrouw, die weet en begrijpt wat er op zedelijk gebied, ook na het huwelijk, voor verlokkingen overblijven voor den man, hem veel beter zal leiden en aan zich zelve weten te blijven boeien, dan de onwetende en blindelings aan zijn onwrikbare deugd geloovende. Juist deze laatste categorie is zoo dikwijls zelve de schuld van haar ongeluk, door haar al te zeker zijn van zichzelf. Zij verwaarloozen zich, komen niet meer voor den dag met de elegante netheid van vroeger, willen geen kinderen hebben dikwijls, in één woord doen duizenderlei dingen waardoor zij ongemerkt haar man van zich vervreemden, zijn aandacht vestigen op anderen, hem brengen tot vergelijkingen die uitvallen in 't nadeel van de eigen vrouw. - In het ‘blind vertrouwen’ waarin zij leven, begrijpen zij 't gevaar niet vóór het te laat is, terwijl eene die zich wat meer rekenschap geeft van de werkelijkheid zooals die nu eenmaal is, begrijpt dat zelfs een man die heel eerlijk liefheeft zijn eigen vrouw, toch met dat al blijft een man. Huwelijken met illusies zijn héél mooi, maar meisjes die trouwen met zóóveel illusies dat de werkelijkheid daartegen indruischt, worden dikwijls heel droevig gerukt uit haar droomtoestand, daarom geloof ik dat het verstandiger is in een zoo ernstige zaak de dingen te bekijken zooals zij nu eenmaal zijn, niet zooals men ze zou wenschen uit een ideaal oogpunt.

Ik herinner mij nog altijd wat eens een zeer ongelukkig gehuwde dame tot mij zeide, in een bitteren uitval, toen ikzelve nog maar een onwetend bakfischje was. Ik praatte met een vriendinnetje in hare tegenwoordigbeid over een Engelsch romannetje. We dweepten met den een of anderen ‘held’ daaruit.

‘Zeg, verbeelden jullie je maar niet, dat de mannen zóó zijn in de werkelijkheid als ze worden vóórgesteld in de Engelsche Tauchnitz romannetjes’ - zei ze zoo onbeschrijfelijk bitter, dat het tooneel mij altijd is bijgebleven: ‘Dan kom je bedrogen uit.’ - Haar man was volstrekt niet slecht of gemeen, was, wat de wereld noemt heel fatsoenlijk. - Zij harerzijds paste misschien niet bij hem, ofschoon zij hem héél liefhad. - Maar ze was juist zoo opgevoed als gij zoo wenschelijk vindt. En het gevolg is geweest een volslagen vervreemding van elkaar.

Wat het slot van uw brief betreft, in 't algemeen genomen ben ik 't met U eens, dat een man en vrouw, die niet bij elkaar passen en geen kinderen hebben, verstandiger doen met te scheiden wanneer de man zijn heil zoekt bij een andere vrouw. Waarom echter mevrouw Zola dit niet deed, kan ik U niet oplossen, en doet er dunkt mij ook minder toe. - Ik voor mij vermoed dat Zola zijn eigen vrouw wèl liefhad en zij hem, en dat de quaestie van haar onvruchtbaar-zijn tusschen hen geen oorzaak is geworden van verdere vervreemding, zoodat zij liever bij elkaar wilden blijven. Dat uit die eene daad van Zola volgt hoe hij om zijn vrouw niets meer gaf, ben ik te minder met U ééns, omdat zij zelve zulk een waardeering aan den dag legde voor zijn nagedachtenis, dat die houding harerzijds Uw vermoeden logenstratt. Maar ik herhaal, wat doet dat er toe? Wat heeft dat ten slotte te maken met de nobele daad van de weduwe.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.