De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

[p. 571]

6 Maart 1907.
20^ste Jaargang.
N^o. 36.

Hoofdartikel
Wie is gelukkig?

Een letterkundig genootschap in Frankrijk heeft voor eenigen tijd eens een prijsvraag uitgeschreven, die aldus luidde: ‘Wie is gelukkig?’ Tal van antwoorden kwamen er op in, en zoo uiteenloopend, dat men gerust durft beweren, dat - hoezeer ook ieder mensch naar geluk streeft, de wegen, die daarvoor worden gekozen, niet parallel loopen, maar zich aanvankelijk naar alle windstreken verspreiden. ‘Die zich in alle levensomstandigheden weet te schikken en leert berusten,’ meende de een. ‘Die zijn schaapjes op het droge heeft en zijn leven kan inrichten naar eigen goedvinden,’ ‘die een gelukkig huwelijk sloot, en een huis bewoont, waarin de man genoegen schept in 't bijzijn zijner vrouw, en de vrouw in 't bijzijn van haren man,’ ‘die tot geven de hand opent, tot toegeven het gemoed, tot vergeven het hart,’ was het oordeel van een tweede, een derde, een vierde. De jury kende echter de bekroning toe aan een inzender, die deze korte omschrijving van het geluk gaf: ‘Gelukkig is, wie zich gelukkig waant.’

Daar is een kern van waarheid in deze gedachten, die menige dwaling wegneemt. Zoo min het onvermengde, duurzame geluk bestaat, zoomin is er een geluk te vinden, dat allen behaagt: De studievriend, te midden van zijn boeken, kan zich al moeilijk begrijpen, hoe een daglooner, met een zestal rumoerige kinderen, zich gelukkig gevoelt, als hij 's avonds na gedanen arbeid het spel en de drukte van zijn kroost kan gadeslaan, aan het stoeien zelf mag deelnemen. De stedeling, gewoon aan het rijke stadsleven, met behoeften, die de dorpeling niet kent, zou zich al heel ongelukkig gevoelen op een stil afgelegen Veluwsch heidedorpje, zonder verkeer, zonder soos, zonder schouwburg. De kindervriend, wiens hart popelt voor onderwijsgeven, voelt zich gelukkig in een werkkring, dien een ander - zoo hij er in geplaatst werd - liefst zoo gauw mogelijk zou ontvluchten. Het is een omvangrijke studie, de gegevens te verzamelen, waaronder iemand zich gelukkig acht. En waar de neigingen van de menschen, de gaven en gemoedsstemmingen zoo wijd uiteenloopen, moeten ook de wegen, waarlangs men het geluk tracht te vinden, heel verschillend zijn. Heel

[p. 572]

gebrekkig echter staat het vaak met de kennis van onze eigen natuurlijke sympathieën en antipathieën, met de kennis van ons gemoedsleven. Het is dan ook geen wonder, dat zoovelen zich in den weg naar het geluk vergissen, en de dichter gelijk heeft, waar hij zegt:

‘Dees heeft hem - en zoekt hem nog steeds,
Die wijst hem - en loopt, den verkeerde;
Dees' vraagt hem en is er alreeds;
Die kent hem, nog eer hij hem leerde.’

Laten we b.v. den kinderleeftijd (volgens ons ouderen de gelukkigste periode van het leven) eens bestudeeren. Ook als het kind alles bezit, wat het kind recht zou geven, zich gelukkig te noemen: een goed tehuis, een verstandige leiding, vriendelijke leermeesters, kortom een naar onze meening gelukkige jeugd zonder zorgen, zonder ziekten van ernstigen aard zelfs, ook dan heeft het vaak nog duizend aanmerkingen en duizend wenschen: Groot zijn, dat is zijn ideaal. Het lijkt hem zoo echt mannelijk, met een sigaar in den mond en een taschje in de hand reiziger te zijn, met den trein te gaan, de uniform van een luitenant te dragen, te mogen lezen wat het verkiest, en niet te moeten leeren, wat zijn ouders verlangen, ontslagen te zijn van elken dwang, ja liefst van alle toezicht. Die verrassingen op verjaardagen, met Sinterklaas, die reisjes in de vacantie met zijn onderwijzer of ouders, die kransavondjes, de bevoorrechten onder de jongens en meisjes vinden ze wel aardig, maar ze krijgen zooveel genoegens, dat ze beginnen te meenen: ‘die dingen behooren bij onzen leeftijd’ - zorgeloos en onervaren, begrijpen en bedenken ze niet, hoevelen er heel wat ongelukkiger aan toe zijn dan zij. Sommigen, geboren in een behoeftig gezin, dat van den morgen tot den avond slooft om een bete brood voor vele, vele monden; anderen, al jong getuige van veel huiselijke oneenigheid, van ruwe taal, dronkenschap, in 't kort: zonder leiding en met slechte voorbeelden in zijn onmiddellijke omgeving opgroeiend. Dezen, al vroeg beroofd van het beste, wat een kind in de eerste jaren zijns levens kan bezitten: een liefdevolle, goede, eenvoudige, spaarzame Moeder; genen, door de Moeder, die het met vergaderen en uitgaan te druk heeft, overgelaten aan de zorg van kindermeid of oudere broers en zusters. Waarlijk, het is een voorrecht, een lieve jeugd te mogen doormaken, en - grooter geworden, moet menig gelukskind erkennen: ‘Toen ik in de toekomst mijn geluk zocht te zien, stond het voor en achter en naast mij!’ Verwijt het de jeugd echter niet, dat ze haar geluk zoo weinig begrijpt. Haar levendige verbeelding geeft haar bij spel en ouderliefde, bij sprookjes en platen dikwijls een leuken inval, die haar een wijle 't genot bederft, omdat ze aan dien inval geen gevolg kan geven. Ouder geworden, zou men verstandiger moeten zijn, en zich moeten herinneren, van hoeveel onschuldig genot men zich door onvruchtbare wenschen zelf beroofde. Doch ook de jongeling, en de maagd, rijper in kennis en ervaringen, zelfstandiger en vrijer in hun doen en laten, hebben niet altijd genoeg ontvangen, om zich in hun werkkring gelukkig te gevoelen:

‘Als ik maar zelf eerst baas was,’ zegt de leerjongen, die zijn vak nog maar gebrekkig verstaat. ‘Kon ik mijn eigen huishouding maar opzetten,’ mompelt het meisje, dat nauwelijks zooveel verdient, dat zij zich zelf kan kleeden, en nog in 't minst niet weet, welke dingen er in een huishouding komen kijken.

Of er met den nieuwen toestand, ook nieuwe eischen gesteld worden, daarnaar vraagt menigeen niet: Men wil zoo graag uitblinken boven zijn medeburgers, voorbijstreven, die nu nog ons gelijken zijn, en laat zich op capaciteiten voorstaan, die men niet bezit: Ondergeschiktheid op dien leeftijd is zoo'n pijnlijk gevoel voor velen. Afhankelijk te zijn van lieden met kapitaal, afhankelijk van hen, die op den maatschappelijken ladder wat hooger staan, stuit ze tegen de borst. Zich vrij te mogen bewegen dat is het ideaal van de jongelingschap van deze eeuw, en laten we er bijvoegen: op de gemakkelijkste wijze aan den kost te komen. Zoogenaamde volksleiders, op eigen voordeel en bevordering belust, zijn vaak schuldig aan dat jagen naar meerdere vrijheid, betere positie, meerder verdiensten bij minder arbeid.

Voor een twintig jaren waren de kapitalisten de schrikbeelden, de gevaarlijke ‘parasieten’ van de samenleving. Toen predikten de voormannen van 't socialisme: ‘geen eigendom, alles communaal bezit.’

Daarvan is men teruggekomen. Het socialisme van woorden, bespiegelingen en voorspellingen is een socialisme van de daad geworden: Verbeteringen in den toestand der arbeiders - al gaat het langzaam - worden aangebracht. De heftige tooneelen van vroeger herhalen zich gelukkig niet in ons land. Toch weet men maar al te goed, dat er

[p. 573]

wenschen te over in den boezem schuilen van de arbeiders, die op verwezenlijking wachten: algemeen kiesrecht, verzekering tegen ouderdom en invaliditeit, arbeidsbeurzen, kostelooze opleiding aan hoogere inrichtingen. De ‘Vrouwenbeweging’ wil niet achterwege blijven en biedt ons op haar vergaderingen een lijstje van hare wenschen aan.

De onderwijzers vragen om meer invloed in de school en wijziging van artikel 21 van de onderwijswet, een betere opleiding, hooger bezoldiging. De corporatie ‘Volksonderwijs’ tracht het subsidiestelsel uit te breiden en ook toe te passen op vak- en middelbare scholen, ijvert voor vacantiekolonies, schoolbaden, voeding en kleeding aan behoeftige leerlingen. Dan staan daar de landbouwers met hun verzoekschriften, de middenstand met zijn klachten, de handelsvereenigingen met haar enquêtecommissies, het spoorwegpersoneel met zijn grieven, de bond van ambtenaren ter secretarie met zijn wenschen.

Waarlijk, om al die ontevredenheid weg te nemen, dat vereischt reuzenkracht, dat vereischt veel geld, veel overleggingen, veel geduld en - vooral - veel wijs beleid. We hopen, dat langs den weg der evolutie voor gansche categorieën den tijd aanbreekt, waarin ze zich zoo graag nu reeds verplaatsen.

Of er dan echter niets meer te wenschen overblijft? Niemand, die zoo iets zou willen beweren! De Maatschappij zal altijd een machine blijven, waaraan nog wat te herstellen en te veranderen valt, en de geluksstaat is een illusie, schoon, maar onbereikbaar.

‘Wie is gelukkig?’ schreven we aan 't hoofd van dit opstel! De ontevredenheid in alle klassen, in alle betrekkingen, de onvoldaanheid op elken leeftijd zou haast aanleiding geven tot het antwoord:

‘Alles roept om verandering!’

De ziekten, de zorgen, de tegenspoeden en teleurstellingen, die de een meer de ander minder moet dragen in zijn leven, de rampen van allerlei aard, waardoor in den laatsten tijd gansche volken, steden en dorpen worden getroffen, dringen iemand, wien deze vraag gedaan wordt, het woord van Solon op de lippen: ‘Niemand is gelukkig voor zijn dood!’

Vraag het aan de machtigen der aarde, den keizer van Oostenrijk, den onbeperkten gebieder van Rusland, of zij gelukkig zijn. Loubet had meer dan genoeg van een leven als president van Frankrijk. Hoe invloedrijk hij mocht zijn, hoe gevleid en bewonderd, toch bedankte hij voor de hooge eer, opnieuw verkozen te worden.

Zou de Rijkskanselier Bismarck, de minister-president Dr. Kuiper, zou zich Gladstone gelukkig achten, toen hun de hoogste graad in 't bewind, de plaats naast den vorst was toevertrouwd? Overal verdachtmakingen, overal benijders en politieke vijanden, altijd bespied, beoordeeld na elk woord, dat ze in 't openbaar spraken of schreven. Men heeft het uit den mond van meer dan een raadsman der Kroon gehoord, dat de uren, waarop ze door de vergadering werden toegejuicht, door den vorst geprezen, met titels en ridderorden werden beloond, niet de gelukkigste van hun leven waren, maar die stonden, die ze in den kleinen kring van 't eigen gezin doorbrachten, verlost van den dwang der etiquette, buiten het bereik van pers en critiek, vol van het bewustzijn, dat ze zich kunnen voordoen, zooals ze werkelijk zijn.

Rijkdom, een leven vol genietingen zonder inspanning, dat schijnt in veler oogen het geluk mee te brengen Zeker, wie over veel geld beschikt, kan zich heel wat veroorloven, wat een minder bedeelde moet ontberen of nalaten. Hij reist voor zijn genoegen, waarheen hij wil, leest, eet en drinkt, waarop zijn keuze valt. Zoo hij een hart heeft voor de nooden zijner medemenschen, is het hem een genot liefdadige instellingen geldelijk te steunen, bij rampen in de volle beurs te tasten, arme, doch hoog begaafde wezens te laten leeren. Of het ware geluk in een reeks van ontspanningen, in een leven te midden van weelde, in weldoen te vinden is, mag men gerust betwijfelen.

Hoeveel verholen leed huist er dikwijls niet achter de hooge spiegelruiten van een villa, en hoeveel waarachtig geluk kan het deel zijn van de eenvoudigste kluis. Zoo min het kapitaal - zonder meer - iemand gelukkig maakt, hij zij een philantroop als Dr. Barnard en wijs als Salomo, zoo min sluit het woord ‘arm’ het begrip ongelukkig in.

In menig nederig vertrek, waarin een geest van onderlinge waardeering voor elkanders werkkring woont, waarin men elkaar vriendelijk bejegent, waar de vrouw den tact bezit, met weinig hulpmiddelen een gezelligheid te brengen, die men in de paleizen der rijken tevergeefs zoekt, daar wordt het gemis aan kostbare kleeren, pronkkamers en uitspanningen niet gevoeld. Een echt vrouwelijk instinct weet door kleinigheden den man zijn tehuis behagelijk te maken, het sobere maal

[p. 574]

smakelijk te bereiden, door haar eenvoud en natuurlijken omgang met de andere huisgenooten de kinderen ongemerkt een voorbeeld tot navolging te geven. De Liefde is de Koningin, die hier haar troon vestigde, en een degelijke huisvrouw haar dienares, die haar huishouding kent, elk geldstuk goed besteedt, die het ‘interieur’ het kenmerk schenkt van de vrouw met een goeden smaak en een hoog plichtsbesef jegens haar man, haar kinderen en haar dienstboden.

Het geluk dat ons uit den glimlach, waarmee zij haar dagelijksch werk verricht, tegenlonkt, kan het deel zijn van ieder huisgezin, of het hoofd tot de hoogstaangeslagenen zijner gemeente of tot de onvermogenden behoort, of de vrouw een dame of een vrouw uit het volk is, of de echtgenooten zich tot de ontwikkelde klasse of tot de eenvoudige burgers willen rekenen. Dat huisgezin, waarin de vrede en gezelligheid woont in tegen- en voorspoed, leert ook de kinderen vroegtijdig met weinig behoeften tevreden te zijn en het geluk niet in den uiterlijken welstand te zoeken.

Het leert hun door een verblijf onder het ouderlijke dak het groote geheim, de woning tot het aantrekkelijkste plekje van de heele aarde te maken.

Grooter geworden, denken ze met blijdschap aan dat stille geluk terug en trachten aan moeders huishouding een model te nemen.

Waarachtig is het geluk, dat zulk een zegen verspreidt, doordat de Liefde de leden van het gezin wederkeerig helpen, toegeven, en onderling beraadslagen voorschrijft, en de ouders gebiedt, de beste krachten te wijden aan de opvoeding van hun kroost. Ook waar de donkere dagen des levens den zonneschijn willen onderscheppen, daar zal de Liefde als een troostende engel nog licht en verlichting brengen, en ‘Frau Sorge’, die den drempel betrad, terugwijzen.

Wie hij ook zijn mag, ambtenaar, ambachtsman, daglooner, kunstenaar, vorst, dienaar van de Kroon of onderdaan, het zeldzame, broze kleinood, dat men geluk noemt, den schat voor geen schatten ter wereld te koop, zoeken ze allen.

't Is misschien een ander geluk, dan wij hier bedoelen. Maar voor ieder ligt de weg naar dat stille geluk, open, het geluk, waarvan de wereld niet weet, dat genoten wordt in de werkplaats van den smid, in het studeervertrek van den geleerde, in het hutje van de weduwe en het woonvertrek, waar de Moeder zich buigt over de wieg van haar zuigeling. Als de Liefde, met haar gezellinnen Blijmoedigheid en Tevredenheid, de gasten zijn, zal ook dat Geluk er intrek nemen.

Waar de Liefde voor zijn betrekking, voor zijn dagelijkschen arbeid, wederkeerige liefde onder de leden van 't zelfde gezin, genegenheid voor wie boven of onder ons geplaatst zijn in onzen kring, welwillendheid jegens den naaste, en een blijmoedig vertrouwen in den Heer, outmoedige berusting in zijn lot, niet ontbreekt, daar, - daar woont het geluk, dat de dichter bezingt:

‘'t Geluk, dut veil voor zweet, noch zorgen;

Ontvlucht hem, die naar hooger staat,

Dat toeft, in 't schuilend dal verborgen,

Als huisgenoot bij Middelmaat.’

Scheemda.

H. HOPPENKAMP.