De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten, of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus niet verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschapkring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nommers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Redactrice.

P.S. Het spreekt van zelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers die in de corr: rubriek thuishooren.

Mignon. - Ik dank U hartelijk voor Uw schrijven. Uw adres zal ik opgeven aan de dame in Indië, die van U licht hoopt te verkrijgen naar aanleiding van Uw Lelie-artikel (zie gedachtenwisselingen van 12 Dec: jl:) - Uw stukje heb ik gaarne aangenomen. Wat Uw brief betreft, dien beantwoord ik niet op deze plaats omdat ik voornemens ben hem te verwerken tot een hoofd-artikel, zoo volkomen ben ik het met U eens, en zoo juist slaat gij m.i. den spijker op den kop. - Want inderdaad, ook ik geloof mèt U dat het huwelijksleven zoo moest worden geleid door de getrouwde vrouw, als gij het opvat. - Dan zou zij zijn in waarheid ‘een hulpe tegenover haar man’, een voorbeeld ten goede voor haar gezin, en dáárdoor een ‘zegen voor de maatschappij’, veel meer dan door schreeuwen in het openbaar, kiesrecht-eischen,

[p. 495]

enz, enz. Weet gij wááraan het ligt dat de meerderheid dezen zoo eenvoudigen en toch zoo heerlijken weg niet weet te gaan? Aan haar gebrek aan innerlijke bevrediging in het huwelijk. - Gij zijt in waarheid ‘gelukkig’-gehuwd. En dáárom kunt gij zoo leven als gij het van anderen met recht eischt het ook te doen. Wat echter zijn de meeste huwelijken anders, dan of een geheel toevallig oppervlakkig bij elkaar raken door bals en diners, vooral in de hoogere klassen, of een zich uit berekening verkoopen zijdens het meisje, dat graag wil trouwen omdat ze bang is te blijven zitten, omdat ze belust is op een man, een positie, geld, het een of ander maatschappelijk voordeel in een woord dat de man haar aanbrengt, terwijl deze zijnerzijds - zoo er niet evenzeer berekening in het spel is - in het beste geval zich meestal slechts laat beheerschen door een tijdelijke verliefdheid, een zinnenbegeerte, die alleen het lichaam ziet - en niet vraagt naar de ziel. -

Wat is natuurlijker dan dat zulke huwelijken leiden tot uithuizigheid, tot gebrek aan belangstelling in het gezinsleven, tot verwaarloozing van de intieme dagelijksche plichten der huisvrouw, die immers niet is gehuwd uit liefde maar veel meer uit egoisme. Wat is natuurlijker dan dat de hedendaagsche theorieën der moderne vrouw, die eigen-ik verheerlijken onder de schoonschijnende leuze: het heil der maatschappij, in zulke onvoldane gemoederen welig wortel schieten! - Juist dáárin zit 'm de groote fout, in het volslagen gemis aan eerlijk-mooie, waarachtige liefde-huwelijken. Elke vrouw die huwt uit mooie waarachtige liefde ziet die plicht aan haar man en haar gezin van zelve, uit instinct; geen mooie phrasen of theorieën zijn dan noodig haar te leeren wat zij doet van zelve: de maatschappij ten zegen zijn door den goeden invloed dien zij uitoefent op man en kinderen. -

Ik voor mij aarzel dan ook niet te verklaren, en elk huwelijk van de voorvechtsters onder de moderne vrouwen is daar om mijn beweren te staven, dat géén gehuwde moderne vrouw, die haar gezin opoffert aan optreden in het openbaar, vergaderen, enz. enz, werkelijk liefheeft haar man. - Zij moge zich nog zoo huichelachtig-lief aanstellen om het tegendeel te bewijzen, en haar man moge om den schijn te redden zich het air geven van een gelukkig echtgenoot, ik zeg, en wie achter de schermen ziet, weet dat ik gelijk heb: Geen enkele aldus het gezin-leven verwaarloozende gehuwde-vrouw heeft haar man waarachtig lief. -

Intusschen, dat alles behandel ik uitvoeriger in een hoofdartikel, naar aanleiding van Uw brief. - Wat het honorarium betreft, ik geef dat den uitgever op, en gij dient een blanco rekening in, waarop gij aangeeft den naam van Uw bijdrage en het nommer waarin die verscheen. Alle bijdragen worden gehonoreerd. -

Noord. - Per briefkaart heb ik U reeds over het zakelijke geantwoord. Ik hoop dat gij die kaart in goede orde hebt ontvangen? Vóór alles wil ik U antwoorden op Uw vraag, aangaande de bedoeling van mijn vader, wiens woorden ik aanhaalde in de Lelie van 19 Dec: jl. - De door U bedoelde corr: luidt: ‘Met mijn overleden vader placht ik veel over die dingen te spreken, en ik denk zoo gaarne terug aan zijn opvatting van sterven-moeten:

‘Als ik dood ben, zal ik slechts een station verder zijn op de groote reis naar de eeuwigheid dan gij hier op aarde’ - Zou het inderdaad niet zóó kunnen zijn, geen hemel of hel dadelijk maar, doch een voortreizen moeten, óòk aan gene zijde des grafs, van station tot station?’

Uit deze laatste zin blijkt eigenlijk reeds, hoezeer gij mij beter hebt begrepen dan Uw broer. Want inderdaad, mijn vader bedoelde niet een ‘eindstation’, maar een voortreizen moeten naar de eeuwigheid, ook nog aan gene zijde des grafs. Gij schrijft mij dienaangaande: Dit gezegde trof mij zoo, en deed mij daarom zoo heerlijk aan, omdat er uit volgt dat er dan na den dood óók nog kans is en gelegenheid voor minder geloovigen en minder-schuldigen. En deze hoop die gij daar uitspreekt, herinnert mij aan de twéé verschillende woorden die in het Grieksche Nieuwe Testament gebruikt worden voor hel, en waarvan het ééne meer gelijk staat met hetgeen men zou moeten vertalen door ‘vagevuur’. Zou ook daaruit niet volgen, dat ook volgens den bijbel zelf, er is een tusschenplaats, waar de afgestorvenen zeer zeker verblijf houden vóór zij den hemel worden waardig-gekeurd dan wel ingaan moeten in de eigenlijke hel? - Al deze dingen zijn mysterie, maar hoe ouder ik word, hoe meer ik geloof dat een persoonlijk, een zelfbewust voortbestaan aan gene zijde niet inhoudt, niet kan inhouden, een dadelijke volmaaktheid, maar wel degelijk zal zijn een nieuwe louteringsweg. - En gij hebt zoo gelijk, dat het onzin is de menschen zand in de oogen te willen strooien met praatjes van ‘een opstanding in de natuur’, of ‘in onze goede daden’, of al dergelijke goochelpartijen met woorden. - Zulk een onpersoonlijke ‘opstanding’ is er geen, is niets anders dan een vermomd atheisme, evenals het oneerlijk spreken van ‘God’, terwijl men daarmee bedoelt de natuur, en van het Voorbeeld van Jezus, als men niet eens gelooft dat deze werkelijk heeft bestaan.

Zoo'n oneerlijkheid en huichelarij walgt mij. Voor elk waarachtig geloof en waarachtig zoeken naar waarheid heb ik den grootsten eerbied, maar woordengepruts van menschen die voor alles wat zij zeggen in stilte een andere beteekenis hebben, ten einde op die manier ook met godsdienst te kunnen spelen - dat noem ik weerzinwekkende onoprechtheid En het is ook alleen daartegen dat ik protesteer, niet tegen het geloof op zich zelf van een voortbestaan, in de natuur, als eenige wijze van voortleven. Wie daaraan voor zich zelf genoeg heeft, die moet dat voor zich zelf uitmaken, en is even eerlijk als elk ander waarheidzoeker. Maar wie zulk atheïsme verbloemt en bedekt onder schoonschijnende woorden, om diegenen die nog niet zoover zijn als hij daardoor te gerieven en in den zak te kruipen, dien noem ik een huichelaar, een speler met woorden en niets anders. - Dat ‘de moderne dominés met een rood kleurtje van socialisme’ in Friesland de beste tractementen krijgen, verwondert mij geenzins. Het ligt inderdaad geheel en al in den tijdgeest mee te doen met het socialisme, als men in de mode wil zijn en vooruit wil komen, en er zijn vele moderne dominés, vooral onder de jongeren, die op zoo'n manier, op de schouders van het domme kiezers-vee, in de Tweede Kamer hopen te komen - niets is daartoe een betere weg, dan zich aanstellen als socialist, want dit wint heden ten dage hoe langer hoe meer veld, en daarom ben ik 't ook volkomen met U eens, waar gij schrijft naar aanleiding van Biermans artikelen over socialisme in dit Blad; ‘Er behoort tegenwoordig meer moed toe tegen het socialisme in te gaan dan er aan mee te doen’. Juist, zoo is het. Als men in de mode wil zijn, moet men socialistische praatjes verkoopen. Die door U bedoelde moderne dominés doen dit om daardoor een rolletje in de politiek te spelen, in troebel water te visschen, en ten slotte in de Tweede Kamer terecht te komen, waar hun politieke vrienden hun of hun kinderen dan aan vette baantjes helpen! (Dat zijn je zoo de ware socialisten, weet je.) En de Haagsche leegloopende wereld, de blasé freuletjes en moderne juffers doen er aan mee uit onnoozelheid, omdat ze meenen daardoor up to date en geleerd en ontwikkeld te zijn, en ze begrijpen niet hoe ze net zoo dom en net zoo kortzichtig handelen als Marie Antoinette en hare omgeving, die met hun spelerijtjes in denzelfdentrant zelf den bijl scherpten, waaronder straks hun hoofd ging vallen. Als men weten wil wat de socialisten tot stand brengen in de praktijk als ze 't roer in handen hebben, dan behoeft men maar te zien op Frankrijk, waar bij de laatste verkiezingen de kamer een overgroote socialistische meerderheid verkreeg. Wat is het allereerste werk geweest van die brave onbaatzuchtige burgers? Dat zij hun tractementen als kamerlid van 9000 francs hebben weten op te drijven tot 15000 francs voor ieder persoonlijk. Dat is de sociale gelijkheid en rechtvaardigheid waarom het deze heeren te doen heet! - Met hun van smerige knoeierij enz. vuile en begeerige vingers grijpen ze met volle handen in het laadje, nu ze er eindelijk aan zitten. - En waarvoor gebruiken ze dat inkomen; voor wat anders dan voor hun maîtresses en hun rijtuigen en hun diners. - Zelf durven ze met de grootste brutaliteit in de couranten die ‘noodzakelijke’ uitgaven opsommen als levensbehoeften. - Daar hebt ge de toekomst die ook wij straks tegengaan; want wij zijn net zoo slim bezig als Frankrijk; we komen alleen maar zooals

[p. 496]

gewoonlijk in alles achteraan, met 'n slakkengangetje. - Maar komen doen we er. - En dan zult ge eens zien of onze brave socialisten een haar beter zijn! - Ziezoo, nu mogen ze mij uitschelden in hun blaadjes zooveel ze willen. - Al scholden ook alle duivelen ter wereld me uit, ik zou mij niet laten weerhouden om de waarheid te zeggen en niets dan de eerlijke wáárheid, en gij zult mij toestemmen dat het hun te veel eer aangedaan zou zijn de door U bedoelde ‘met een socialistisch tintje rood-gekleurde dominés’ op een lijn te stellen met zoo iets vreeswekkends als duivelen. - Zola, wiens werken La Terre en Germinal uit een oogpunt van kunst ik-ook met U zeer bewonder, bewijst in zijn lateren arbeid óók nog eens voor de zooveelste maal het weinigsteekhoudende van socialistische theorieën. - In Les Rougon-Macquart, van welk geheel de beide bovengenoemde boeken onderdeelen zijn, gaf hij de meest onopgesmukte eerlijke werkelijkheid te aanschouwen. In zijn Les trois villes en Les quatre Evangiles daarentegen heeft hij theorieën willen belichamen van sociale rechtvaardigheid en een toekomststaat van algemeen geluk en al dergelijke niet te verwezenlijken fraaiigheden meer van dien aard, waarmede de socialisten werken om het volk zand in de oogen te strooien. En zie nu eens, hoe hij dientengevolge in Paris b.v. of in Travail heeft moeten konkelen met diezelfde levenswaarheid die hij in Les Rougon-Macquart zoo geniaal onder de oogen zag, en schilderde - In Paris zijn al zijn personen poppetjes; de oude ten ondergang gedoemde wereld heeft alle gebreken, de nieuwe, die opgaat in de anarchisten en socialisten en hun edele bedoelingen, is echter gansch en al onwerkelijk, want zij bestaat uit enkel begaafde, enkel brave, enkel hoogstaande menschen: Guillaume, de groote uitvinder, Marie zijn aanstaande vrouw, die hij edelmoedig afstaat aan zijn broer, die broer-zelf, de ex-abbé uit wien een begaafd werktuigkundige wordt gebakken, Mère-Grand, de verpersoonlijkte rede en het volmaakte gezond-verstand, de drie zonen, allen volmaakt uiterlijk en innerlijk, allen begaafd, de een als ingenieur, de andere als geleerde, de derde als artist, en daaromheen een groepje allen op dezelfde ideale wijze geteekende socialistische hervormers zonder ziels- of lichaams-gebreken. Met zulke onnoozele tegenstellingen, werken, die sociale questies willen oplossen in een roman, is niet moeilijk, maar het is het genie een realist als Zola onwaardig, dáártoe zijn toevlucht te nemen, en dat zelfs hij niet beters wist te maken, bewijst wel hoe onmogelijk het is zulk een toekomst-heilstaat aannemelijk voor te stellen. - Travail is van die onmogelijkheid dan ook het meest dóórslaande bewijs, een doorloopende voorstelling van onmogelijkheden, van volmaakte menschen en volmaakte toestanden en volmaakte vrede en tevredenheid, waartegenover zij, die zich niet intijds aansloten bij deze nieuwe levensrichting, ten onder gaan in allerlei zwartgemaakte ellende. Ik herhaal, in een roman kan men zulke tegenstellingen naar believen schilderen en zich het air geven dat men daarmede iets oplost van de bestaande moeilijkheden. Maar wijs mij de werkelijkheid aan waar de socialisten ook maar iets anders doen, dan zich zelf vetmesten ten koste van anderen, wijs mij de werkelijkheid waar vrede en eensgezindheid en bovenal sociale rechtvaardigheid heerscht, zij het ook in eene nog zoo bescheiden en beperkte omgeving? Lees maar eens hoe de Waldensche kolonie scheldt op en wordt gescholden door eigen geestverwanten, hoe er nu reeds overal scheuring is in eigen boezem en jaloezie en verdeeldheid tusschen de heeren Troelstra en van Kol en Domela Nieuwenhuis enz enz. En wacht maar eens hoe dat zijn zal, als ze héélemaal 't roer in handen hebben. Ik herhaal nog eens, kijk maar eens naar 't gekonkel van de Fransche politiek. Frisscher staaltje van de vuiligheid en den stank, die opstijgt uit een socialistischgezinde regeering en Kamer kan men zich moeilijk denken. - Het spijt mij dat gij dien brief niet hebt geschreven over die quaestie van het huwelijk tusschen een boer en een dame, welke aanleiding gaf tot het ingezonden stuk van H.P. aan mij, in het Kerstnummer. Want uit Uw woorden, die ik daarom hier nog eens overneem, blijkt dat gij mijn bedoeling al héél goed hebt gevat, toen gij mij schreeft aan het slot van Uw brief:

U bedoelde niet zoozeer de stand die twee zulke menschen scheidt, maar wel het verschil in beschaving, dat uitkomt in de aangenomen vormen. In den regel loopt een huwelijk uit twee ver uit elkaar loopende standen op niets uit, tenzij degeen uit den laagsten stand een fijn besnaard mensch is, die goede vormen spoedig overneemt, hetzij dat de andere partij terecht komt op het gemiddeld van de andere partij.

Juist zoo is het, en, wat Uw slotzin betreft, ik heb opgemerkt dat de vrouw over het algemeen vlugger en gemakkelijker goede vormen en een zeker soort oppervlakkige beschaving zich weet eigen te maken, dan de man, die in hetzelfde geval verkeert als zij van gebrek van opvoeding. Vandaar dat een zoogenaamde mésaillance, van een heer met een dienstmeisje of iemand anders uit dien stand, gewoonlijk veel minder opvalt, dan het omgekeerde geval van de dame, die een werkman of boer of fabrieksarbeider huwt. De eerste weet zich met een beetje handigheid al gauw de wereldsche vormen eigen te maken van netjes eten, van zich smaakvol kleeden, enz.; de laatste verstaat die kunst gewoonlijk veel minder, blijft dezelfde van vroeger in kleeding en manieren. Overigens gelden zulke uiterlijkheden toch ook maar alleen voor de buitenwereld, met een innerlijke beschaving hebben zij niets te maken, en dientengevolge ook niet met een innerlijk gelukkig huwelijk Ik kan mij dat laatste dan ook evenmin voorstellen als de man tot zulk een gehéél andere hoogere maatschappelijke klasse behoort dan de vrouw, en daardoor gansch en al van haar verschilt in denkwijze, opvoeding, levenskring.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

Nagekomen Correspondentie.

Bernarda. - Deze week was er nog geen plaats voor mijn antwoord aan U. Ik hoop U in het a.s. nommer een beurt te geven.

Leentje. - Ik hoop U reeds de volgende week te beantwoorden.

Adé. - Ik heb Uw briefkaart ontvangen, en U dadelijk aan den uitgever opgegeven, ingevolge Uw wensch.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.