De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

[p. 481]

30 Januari 1907.
20^ste Jaargang.
N^o. 31.

Hoofdartikel
Een welverdiende hulde.

Het is een voorrecht, dat niet genoeg op prijs kan worden gesteld, zijn moeder lang te mogen bezitten. Een kind, wien de moeder op jongen leeftijd ontvalt, ook al is de vader in staat, het werk der overleden vrouw aan zorgvuldige handen en harten toe te vertrouwen, mist een deel zijner opvoeding. Geld, om aan de billijke wenschen en eischen te voldoen van de halve-wees, is misschien het geringste bezwaar. De huishouding is even ordelijk, de dagelijksche omgang even gezellig, de verdeeling van den dag even geleidelijk, de wasch even rein, het eten even smakelijk, de tucht even onberispelijk, alsof er een moeder aan 't hoofd stond: En toch - er ontbreekt iets aan dit schijnbaar volmaakte gezin.... Het kind ontbeert de moederliefde, het heeft nog veel op met de vreemdelinge, maar zij blijft voor het kind toch een vreemdelinge, een noodzakelijke plaatsvervangster. Naarmate het ouder wordt, gevoelt het dat duidelijker, en naarmate het verstand, de wil en 't eigen inzicht rijpt, zal het zich moeilijker laten bestieren.

Och, en hoeveel kinderen, wien het noodlot van de moeder beroofde, toen ze nog jong waren, worden onder de hoede gesteld van vrij wat zwakker krachten. Soms moet een oudere dochter de opvoeding der kleinen overnemen; dan weer heeft een dienstbode, die nooit de moederliefde kende, die zware taak op haar schouders gelegd. Beperkte middelen gedoogen dikwijls niet, een flinke huishoudster te nemen of een welopgevoede kinderjuffrouw aan het huisgezin te verbinden. De kleine bengel krijgt een min of meer natuurlijke opvoeding, verschijnt in gezelschappen waar hij niet past, hoort meer dan voor een kinderoor wenschelijk is, krijgt manieren, die op lateren leeftijd zoo leelijk staan, kwelt de dieren naar hartelust, bezigt soms woorden, die de buren het schaamrood naar de wangen drijft, kortom, blijft een wilde loot, die men verzuimd heeft, tijdig te leiden en te snoeien.

Het meisje, waaraan de toevallige opvoedster zich niet meer gelegen laat, dan de dienst haar oplegt, moge voor zulke leelijke trekken in haar karakter blijven bewaard, ook haar ontbreekt de zoo noodige leiding en de vorming voor haar toekomstige bestemming, de moeder of huisvrouw. In haar jeugd is haar hart misschien nog gehecht aan de meesteres

[p. 482]

van het huis, die belangstelling toont in haar schoolwerk, haar vorderingen, in het onrecht haar aangedaan, in de verdrietelijkheden van haar jeugdig leven, kortom in de oorzaak van haar vroolijkheid en droefheid. Maar, ouder geworden, treedt de vriendschap voor vreemde hulp toch eenigszins op den achtergrond, als het moederlijk instinct in haar ontwaakt, en zij de verhouding leert begrijpen tusschen haar vriendin en de moeder van deze. Hoeveel meer aanhankelijkheid hier, hoeveel inniger de onderlinge familieband. Hier een minnend hart, dat er prijs op stelt, haar huis tot een heiligdom, neen tot een lustoord van den man te maken, te deelen in zijn vreugde, te deelen in zijn smart. Hier zweeft een geest van onderling dienstbetoon door alle vertrekken, en vindt de man een avondje te midden zijner vrouw en kinderen zoo aantrekkelijk, dat hij daar liever - dan elders - zijn rust geniet. Deze moeder is het middelpunt, waarom zich de huistaak en het kinderleven zonder ernstige stoornissen beweegt. Den huiselijken arbeid omgeeft zij allengs met een toovercirkel van vrouwelijke deugden: bereidwilligheid, zachtheid, en geduld, opdat zij den kinderen vroegtijdig eigen worden. Zoo is zij haar kennissen en buren tot een voorbeeld, haar kroost ten zegen, haar man een lieftallige, zorgvuldige gade, en zich zelf een bron van niet te waardeeren genot.

Men werpt mij misschien voor de voeten: ook een flinke huishoudster, ook een brave stiefmoeder kan dat. Over de laatste spreek ik niet; er zijn voorbeelden, dat een tweede moeder hare plaats inneemt tusschen haar stiefkinderen zoo waardig, dat een echte moeder, die niet beter kon bekleeden. Maar waar, wou ik vragen, vindt men bij de huishoudster de opoffering die een moeder zich getroost, als de kleine schreeuwer van eenige maanden om haar geheele nachtrust vraagt? waar de angst, die zij doorstaat, als de vrees haar bekruipt, dat hij sterven gaat? waar de trots, die haar vervult, als men haar jongske bewondert en zegt, dat hij steeds meer op den vader begint te gelijken?

Zoo dan de lichamelijke opvoeding van dat kind reeds met meer teederheid, geduld en offervaardigheid wordt behartigd, hoeveel meer zal dat nog gelden voor de zedelijke, wanneer de wil moet worden geleid, de goede neigingen wakker geroepen en de kwade onderdrukt? Wel haar, als zij den juisten blik in die kinderziel weet te slaan, de juiste middelen weet te kiezen, om langzamerhand het gevoel voor goed en kwaad, voor onderlinge afhankelijkheid, voor christelijke plichten en maatschappelijke deugden, voor het ouderlijk gezag en eerbied aan God weet te leggen in dat jonge hart.

Het is een hoogst moeilijke taak, te meer, daar zij in hoofdzaak het groote werk alleen moet volbrengen; maar een schoone taak ook, waaraan zij graag tijdelijk een groot deel harer genoegens opoffert. Het komt haar niet in de gedachte, den kleine in zijn kinderstoel ook maar een dag toe te vertrouwen aan een onervaren dienstmeisje, dat door een simpele onvoorzichtigheid het leven van haren lieveling in gevaar kon brengen. Steeds beijvert ze zich, door hare aanwezigheid het net van draden der gansche opvoeding in handen te houden. Op gezette tijden dient zij met eigen hand den wurm een doelmatige, zorgvuldig bereide spijze toe. Den kleinen kleuter van anderhalf jaar verleent ze eenigen steun bij het uitvoeren van zijn trippelpasjes. Den jongen van zes vermaant ze, omdat hij met vuile handen aan tafel verschijnt. Het non-chalante meisje van 8 neemt ze in de biecht, omdat ze haar moeder tot driemaal toe iets op de mouw durfde spelden. Marie, de oudste van 't vijftal, helpt ze aan haar naaiwerk. Onder zulk een druk gezin de orde te bewaren, en elk naar den aard van zijn karakter op te leiden tot vaardige burgers en burgeressen van de maatschappij, het is een zware taak. Dat eischt den geheelen mensch, veel natuurlijken aanleg, veel ervaring, veel opoffering, veel geduld, maar bovenal veel - - liefde, - liefde voor het kroost, uit het moederschap geboren, liefde voor hun heil, door de moederplicht geboden.

Een zware taak - maar dankbaar ook, als de vervulling aan de belofte beantwoordt, is zulk een roeping; want in de degelijke opvoeding van één gezin ligt zooveel opgesloten.

Aan Juliana von Stolberg alleen, dankt Nederland het in de eerste plaats, dat haar zoons, met Prins Willem voorop, zich het lot van de vervolgde Protestanten hier en elders aantrokken, en dat zij zich vrijheid van godsdienst en onafhankelijkheid verwierven. Die edele vrouw toch schreef hun met gulden letters in het hart: hebt een open oog voor de nooden uwer onderdanen, indien gij ooit tot de vorstelijke waardigheid mocht worden geroepen. Maar ook zonder

[p. 483]

dien rang en die bestemming moet er de begeerte in uw hart leven, verdrukten om 't geloof te hulp te snellen, en het bewustzijn, dat aangeboren vrijheidszin, vaderlandsliefde en rechtsgevoel niet kunnen worden vernietigd.

De groote dichter Goethe erkent in een van zijn brieven, dat de huiselijke opvoeding en die van zijn moeder bovenal, hem hebben gemaakt tot een man van karakter, streng in 't beoordeelen van eigen gebreken, en zacht in 't oordeel over anderen.

De moeder bovenal, zegt Goethe. Haar levenslust, haar groote verdraagzaamheid, haar rijke menschenkennis, haar onbevooroordeelde kritiek, haar zucht, om het goede in een ander te waardeeren, vormden Goethe tot wat hij later was: een vijand van dwang in 't godsdienstige, van onnatuurlijken pathos in spreken en schrijven, van zelfverheffing, - een vriend der armen, een steun voor onbemiddelde, doch begaafde wezens, een bewonderaar van allen, die eerlijk en vrijmoedig hun denkbeelden durfden verdedigen tegen hoog en laag, al verschilden zij hemelsbreed van de zijne (Luther - freule von Klettenburg).

Roemt niet onze natie de gelukkige opvoeding, die Hare Majesteit, Koningin Wilhelmina, ontving en geeft men niet de Koningin-Moeder de hooge eer, dat Zij onder Hare leiding, onder Hare hoede is geworden die nederige Vrouwe met Haar innemende manieren, ongekunstelde taal en medelijdend hart?

Opvoeden in den huiselijken kring, in de eerste jaren, onder onmiddellijk toezicht van de moeder zelve is reeds een moeielijke kunst. Maar als straks de invloeden van de wereld buiten het gezin, van den omgang met niet onberispelijke kameraden, in 't spel komen, waak dan moeder, bid God, dat Hij het onschuldig zieltje van uw kind beware, dat niet menig goede kiem verstikt, menig booze korrel in het hart gezaaid wordt. O, de moeder dient haar kinderen ook voor dat onkruid te waarschuwen, de booze angeltjes, die zich reeds hadden vastgezet daarbinnen, te verwijderen. Dat gaat dikwijls niet zonder pijn, een pijn, die de moeder zelf misschien nog grooter smart veroorzaakt. Dan - in de jaren, dat het onderscheid tusschen goed en kwaad, ware en valsche vriendschap, gebod en overtreding zoo vaag is - dan staat ook de beste moeder dikwijls machteloos tegenover de eigenzinnigheid, de ruwheid, de ongehoorzaamheid van haar kweekeling.

Vermaningen, noch kastijdingen toch zijn in staat, die onhebbelijkheden te overwinnen, langs zoo korten weg als zij dat wenschte. ‘O, die kinderen,’ zucht ze, ‘wat doen ze je toch een verdriet!’ Zeker, vrouwtje, er zijn onder de knapen van 6 tot 12 lastige humeuren, onverbeterlijke dwarshoofden, waaraan ge U kondt vergrijpen. Maar - wist ge dan niet, dat niet alle jeugdige overtreders even gauw tot plichtsbesef en eerbied voor het ouderlijke gezag werden gebracht? De schuld ligt hier voor een deel bij u zelve, nu ge één systeem in de opvoeding wilt toepassen voor allen, voor uw droomerigen Jan en uw levendigen Piet, voor uw zachtmoedig Koosje en uw halsstarrige Cato. Geduld maar, met wat tact van uwe zijde en goeden wil van hun kant, zullen Piet en Cato met eenige jaren hun dwaasheid wel leeren inzien en hun nukken afleeren.

In een groot geworden broêr of zuster vindt Moeder een verdienstelijke steun. Terwijl de onervaren delinquent doof blijft voor haar vermaningen, weet een oudere dikwijls een verrassende wending ten goede in dat lastig hoofdje en weerspannig hartje te bewerken. Ouder geworden, zal ook zijn genegenheid voor moeder wassen, zal ook hij meer vertrouwen schenken aan moeders raad, moeders oordeel, moeders vermaningen. Ja, 't gezin, dat de moeder naar de oogen leerde zien toen het nog om haar disch zich schaarde, zal eenmaal haar voorlichting nog inwinnen, als het zelf óf een eigen huishouding heeft, òf in den vreemde en den dienst van anderen werkzaam is. De leden van dat gezin, ze wonen dan verspreid, maar toch blijft een onzichtbare band ze vereenigen met de ouderlijke woning, met het moederhart. En in oogenblikken, dat de verleiding zoo sterk is en het oog der moeder zoo verre, staat onverwachts het beeld van die lieve getrouwe weer voor hen, hen vermanend met tranen in de smeekende blikken. En zie, de hand die het kwaad wou bedrijven, de voet, die op het punt stond te struikelen, wordt teruggetrokken. De ‘leiding’ der moeder behoedde haar kinderen in den vreemde nog voor een onberaden stap, voor een slechte daad.

Gelukkig de moeder, die ook dan zelfs niet wordt vergeten, wier oog ook in de wereld op den volwassene blijft gericht.

Wie onder zulk een leiding is groot geworden, haar zag zorgen, en bevelen, lief-

[p. 484]

koozen en vermanen, waken over alles, nu eens over de gesprekken met de dienstboden, dan weer over hun spel, die herinnert zich later met een gevoel van dankbaarheid de jaren, binnen de muren der ouderlijke woning doorgebracht. Het is hem somsmijmerend op een winteravond in zijn eenzaam kamertje - of keuvelend met zijn kinderen over Oma's huis, of hij terug is in zijn geboorteplaats, onder 't ouderlijke dak. Het heugt hem, hoe hij eens met drie andere jongens op een middag stilletjes de school had verzuimd, en hij met neergeslagen oogen was thuisgekomen.

De veldwachter had zich met hen moeten bemoeien en was reeds bij zijn moeder geweest. Weinig woorden kostte het haar, hem tot bekentenis te brengen. Hij zag een traan aan haar wimpers, en toen - toen werden hem de oogen ook vochtig - en durfde hij niet langer van zijn hart een moordkuil maken, durfde hij haar niets verzwijgen, niets.

Gezeten in een kring van gezichtjes, hoogrood van 't luisteren, vertelt de vader van den tijd, toen hij nog een kind was, van zijn ziekte, van dokters leelijke drankjes, hoeveel pijn hij moest lijden. ‘Maar grootmoe,’ zegt hij, ‘wist door een vertellinkje de pijn weg te tooveren. Haast zoet smaakte het bittere drankje als moeder mij met een grapje den lepel toestak... Was het wonder, dat “moeder” het eerste woord was, dat ik riep, als ik na een rustigen slaap wakker werd en de stoel - moeders stoel voor het bed - leeg vond?’

Een volgenden avond discht hij op van een verjaringsfeestje, van Kerstmis thuis, waarbij Grootmoe weer de hoofdrol speelde; hoe er in stilte met Oma overlegd moest worden welke geschenkjes er zouden gekocht worden, hoe ze plannetjes ontwierp, die natuurlijk het meest in den smaak vielen. En de kinderen, al hebben ze Oma niet gekend, zij stellen zich haar voor als een goede fee uit het sprookje, die dan hier, dan daar verscheen, de huishouding regelde, de kennissen ontving, de meid in de keuken hielp, de kinderen vermaande, als ze al te druk stoeiden, en 's avonds, bij Grootvaders thuiskomst, alles op orde had, de kleinen bezig hield met een spelletje, en een handwerkje, de ouderen met schoolwerk en huishoudelijken arbeid, om met haar man een genoegelijk avondpraatje te kunnen houden.

Wat dunkt u, is zulk een moeder niet een sieraad van het dorp, een prettige gezellin, een voorbeeldige huisvrouw en een zegen voor het kroost, dat zijn huiselijke opvoeding van haar ontvangt?

O, mochten er vele zulke moeders gevonden worden. Dan, dan klinkt ze ons niet meer overdreven in de ooren, de gedachte, die Bilderdijk uitspreekt met deze woorden:

Alle heil der nageslachten,
Godsdienst, Menschheid, Vaderland,
Rust op U, alleen, o Moeder!
Ligt besloten in Uw hand.

H.H. te S.