De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

[p. 454]

Boekbeoordeeling.

Vrouwen-dagboeken. I.

Hedwigs-dagboek door Axel Lundegärd (vertaling van A. Modderman) (uitgever H. Meulenhoff, Amsterdam.)

Mijn dagboek door Ida de Wilde (uitgever Meindert Boogaerdt Jr., Rotterdam.)

Een Vrouwenbiecht door G. van Hulzen (uitgever Meindert Boogaerdt Jr., Rotterdam.)

Als jezelve een vrouw bent, is het geen wonder, dat je, uit den eindeloozen stapel nieuw-uitkomende boeken, met zekere nieuwsgierige belangstelling uitpikt de geheimenissen van vrouwenharten, toevertrouwd aan haar ‘dagboek’. Niet alsof je een oogenblik kunt verwachten éérlijke zelfdoorleefdheid te zullen lezen! Wie zal ooit kunnen zeggen vrijuit, aan het publiek, eigen zieleleven? Zelfs al zou je den moed vinden zelf iedere gewaarwording, iedere daad, iedere ondervinding, zonder voorbehoud en zonder er doekjes van mooiheid om heen te winden, te bekennen, je zoudt het niet willen, niet mogen, om al de anderen erin betrokken: je ouders, je familie, den ‘hij’, dien je ééns hebt liefgehad, en zooveel, véél meer van dien aard...

Toch, al geeft de auteur fantazie, een vermooid beeld van de dingen, toch is er iets piquants in, tenminste als hij of zij die het dagboek schreef talent bezit, te lezen de intiemste gedachten van 'n vrouwen-ziel, gezien, gevoeld door 'n vrouw of 'n man van hun individueel standpunt. Een man ziet 'n vrouw van 'n zoo heel ander gezichtspunt uit, dan ze zichzelve ziet. Een vrouw is maar zoo hoogstzelden in staat een bèètje eerlijk te zijn, waar het eigen gemoedsleven, gewaarwordingen geldt, ziet haar eigen sexe altijd zoo graag als iets aparts, hoogstaands, slachtoffer van de manlijke ‘begeerte’, etc., etc.

Wel, uit dat laatste oogpunt beschouwd, valt er over de eerlijkheid en openhartigheid van Ida de Wilde waarlijk niet te klagen! In dit zeer lijvige dagboek, van een backfisch tusschen zestien en achttien jaar, wordt over niet veel anders gehandeld, dan over ‘Herman's’, ‘Jo's’, ‘Bram's’, enz. enz. En al deze jongelui worden door dit ‘meisje’ geenszins bekeken met de quasi ‘reine’ gevoelentjes van Borel's vroegrijp huichelaarstertje uit Het Jongetje, och neen, de Rotterdamsche schrijfster schuift het geenszins onder stoelen en banken, dat 'n gewoon aangelegd jong meisje in haar oogen niets anders is, dan 'n op jongens verzot schepseltje, die over niets anders denkt, dan over de beste wijze van op hen indruk te maken, door mooie kleeren, flirten, beurtelings afstooten en aantrekken, etc.! Er ligt een typisch ‘Rotterdamsch’ cachet over dit alles, dat op den niet in die stad thuisbehoorenden lezer een vulgairen, platten, burgerlijken indruk maakt. Al dadelijk de taal! Dat de schrijfster besloten heeft haar boek in de vereenvoudigde spelling te schrijven, is een zaak die alleen aangaat haar zelve. Maar dat zij, die haar dagboekschrijfster laat behooren tot de eerste Rotterdamsche kringen, voortdurend spreekt van: prelines, inplaats van pralines, van: menieren, inplaats van manieren, geeft een eigenaardigen kijk op het gemeene taaltje, dat in Rotterdam wil doorgaan voor ‘Hollandsch.’ Intusschen, blijkens dit dagboek zijn de ‘menieren’ van beschaafd Rotterdam even eigenaardig als de taal 't is. - Men moet in die stad thuishooren, om zoo zonder éénig toezicht nacht en dag op straat te zwerven, als deze ‘jonge dame’ het doet! Alle vrije uren van 't school brengt ze door met jongens, met afspraakjes in de ‘Diergaarde,’ met alleen winkelen gaan, enz., enz.! Bemoeien hare ouders zich met iets, dan worden ze afgesnauwd! Maar men kan niet klagen, dat het echtpaar dit te véél doet. Och neen; ze laten dochterlief gráág haar gang gaan, op hoop dat ze wel een rijke partij aan den haak zal slaan. En deze harerzijds verspilt geen overvloed van liefde of belangstelling aan hen! Is de moeder ziek, dan tobt ze alleen over het vreeselijke van haar te moeten oppassen, het vervelende van thuis te moeten blijven, en andere egoïste gevoelentjes meer! Voor den vader is nòg minder dochterlijke teederheid aanwezig; 't geen ook niet erg te verwonderen valt, wanneer men 't ploertige en poenige van zijn doen opmerkt, zoo dikwijls hij in het dagboek optreedt.

Men ziet het, Ida de Wilde heeft niet getracht iets moois of verhevens of aandoenlijks ten papiere te brengen. Misschien verdient zij daarom hulde, omdat er in zulk een banale eerlijkheid grooter verdienste schuilt, dan in het bakken der tallooze ‘onbegrepen’ vrouwenzielen, waarvan de hedendaagsche feministische romans overvloeien, die in hun

[p. 455]

quasi-‘onbegrepenheid’, zoo onwaar en onnatuurlijk mogelijk zijn! Ida de Wilde's levensbeeld is helaas maar àl te waar, is er een zooals het alledaagsche sleurleven van onbeduidende, ploertige ouders ze meer en meer kweekt! Want, het valt niet te ontkennen, zulke huishoudens als die van meneer en mevrouw de Wilde zijn uit de werkelijkheid gegrepen, zulk een weinig hartelijke, weinig vertrouwelijke verhouding tusschen ouders en kind bestaat dikwijls genoeg. En, de consequentie ligt voor de hand, zulke weinig aantrekkelijke, alleen aan eigen-ik en aan jongens-achternalooperij denkende dochters zullen het natuurlijk gevolg zijn van zulk een thuis, dat géén thuis is, en zulk een opvoeding, die méér heeft van een volslagen aan zichzelf worden overgelaten.

Een gewóón kind wordt gevormd door de omstandigheden, door zijn thuis, zijn omgeving! Ida de Wilde is een gewóón kind. Haar thuis, haar omgeving zijn geschilderd naar de werkelijkheid, zooals die menigmaal is heden ten dage. Als zoodanig moet men erkennen, dat de schrijfster natuurgetrouw is te werk gegaan, toen zij de gedachten en begeerten en opwellingen van haar heldin zoo weinig verheven of edel of sympathiek, maar leelijk, laag bij den grond, ruw-zinnelijk, zonder eenige waarachtige liefde voor haar ouders, teekende! Haar stijl is natuurlijk, niet gezwollen, overeenkomstig den toon en den gedachtengang van een jong meisje, van den hak op den tak springerig, levendig, en vol van zichzelf niet begrijpende, half uitgesproken gezegden!

In dit opzicht, van natuurlijken stijl, wint zij het verre van haar beroemden Zweedschen collega, aan wiens pen men zoo menig meesterstukje dankt van zielsanalyse. Juist dit kunnen heeft hem hier parten gespeeld. Want, in plaats van zich er rekenschap van te geven, dat hij een zestienjarig meisje laat vertellen van haar zelve, komt hij-zelf om den hoek kijken met ontleding van karakter, met gezegden en zelfonderzoekingen, waartoe geen ‘Hedwig’, zooals hij haar bedoelt, in de verste verte in staat zou zijn, maar waarin de lezer voortdurend den menschkundigen auteur Axel Lundegärd herkent.

In hoofdzaak is er een merkwaardige overeenkomst op te merken tusschen hetgeen deze Zweedsche man constateert, en hetgeen de Hollandsche vrouw komt bekennen. Want beiden vinden het van-zelf sprekend, dat een meisje van zestien jaar, veel aan zich zelve overgelaten, over niets anders denkt en dweept, dan over het andere geslacht. Ik zei het al, bij Ida de Wilde is alles Rotterdamsch-vulgair, bij Axel Lundegärd worden dezelfde toestanden en feiten fijner uitgewerkt en in teerder nuances behandeld, maar de grondtoon is bij beiden hetzelfde: de man! - Ook Hedwig Pajalan, als Ida de Wilde, is geheel en al aan eigen gedachten overgelaten, niet omdat haar ouders zoo modern-laag-bij-dengrond-ploerterig leven als de Rotterdammer familie, maar wijl haar moeder heel jong stierf, en haar vader een in zich zelf gekeerd man is, die haar op zijne wijze lief heeft, maar niet kan meevoelen of verstaan haar jonge meisjes leven. Hier is de toestand tragischer in zijn evenzeer tastbare levenswáárheid, dan bij Ida de Wilde. Men denkt bij de ouders van deze laatste met recht, dat zij 't in hun eigen hand hebben van hun kind een gelukkig en zorgvuldig-opgevoed meisje te maken. Bij Hedwig Pajalan daarentegen is het de onherroepelijkheid van het onverbiddelijke leven-zelf, dat de dingen zoo ongunstig máákt voor haar, en voor vele harer zusteren.

Wel, Hedwig, als Ida, denkt in haar dagboek in hoofdzaak alleen over de paar mannen die in haar leven komen. Is Ida het typisch Rotterdamsche straatslijperstertje, die op 'n platte manier de jongens naloopt, Hedwig blijft het zweedsche type, beschroomder, terughoudender, fierder in haar gevoelens, maar voor haarzelve toch eerlijk zich bekennend haar begeertens en verlangens en niet-‘onschuldigheid’. Tot zoover krijgt de lezer van deze ziels-analyse een wel niet heel boeienden, maar toch waarachtigen indruk!

Ik zeg: niet heel boeiend, omdat, gelijk ik reeds hierboven aanmerkte, veel minder Hedwig zelve, dan wel Axel Lundegärd redeneert, en daardoor het levendige, oprechte, natuurlijke van Ida de Wilde's toon wordt gemist. Maar daarna schijnt de auteur zoo wat met den afloop verlegen te zitten, is hij er een vrij banaal ‘verhaaltje’ van gaan maken, over een éérste huwelijk, zoo maar zonder diepere genegenheid, en een tweede uit liefde, nadat nommer één zoo beleefd was zich op te offeren, door zich van kant maken. Deze tamelijk ingrijpende gebeurtenissen samenflansen in een héél dun boekje, leidt van zelf tot een oppervlakkigheid in de karakterontleding, die alles bederft. De eerste verloving, het tot stand komen daarvan, de

[p. 456]

eerste roes en de reactie daarna, als Hedwig zich rekenschap geeft van haar gebrek aan liefde, en daarom nu bloost voor zichzelve, omdat zij de ontvangen liefkoozingen nogtans aannam en teruggeeft, dat alles kan er nog mee door, omdat het waar is nàgevoeld. De rest echter verloopt in niets. Gegeven het kalme, nuchtere karakter van Karel, den eersten man, blijft zijn plotselinge zelfmoord, zonder eenige voorafgaande scène of verwijdering tusschen hem en zijn vrouw, onverklaarbaar, en onècht, is die er alleen maar ingelascht om het tweede huwelijk met den socialist mogelijk te maken. Is dat tweede huwelijk, weinig-kiesch gedacht, gegeven de zoogenaamd fijngevoelige natuur van Hedwig, die vermoedt den zelfmoord om harentwille, nog minderkiesch doet het aan, dat zij blijft wonen daarna in dezelfde omgeving, en met dezelfde dingen om zich heen, die den afgestorvene behoorden. Maar dit, zoowel als het volslagen gebrek aan teekening van karakter, wat den tweeden man betreft, geldt méér het eigenlijke ‘verhaal’ dan den inhoud van het dagboek. Zoo dit ons maar schadeloos stelde, door een eerlijke en belangrijke biecht, waarin de eerst ongelukkige, nu radeloos-overspannen, dan zalig-ontroerde vrouw haar intiem gemoedsleven uitploos, men zou het den auteur graag vergeven, dat hij den knoop van zijn novelletje zoo losjes en zorgeloos heeft gelegd. In plaats daarvan echter teekent Hedwig slechts met enkele korte losse zinnetjes feiten aan, niets meer! Van 't heele zesjarige tweede-huwelijk maakt de schrijver zich af met de drie woorden: ‘Ik heb geleefd.’ - Onder zulke omstandigheden, en na het belovende begin, is het slot van Hedwig's dagboek een teleurstelling, die doet vragen: waarom het te vertalen eigenlijk? Er komt genoeg beter werk uit Zweden, dan dat de vertaalster hiertoe haar toevlucht behoefde te nemen! Deze man, een knap schrijver overigens, heeft ditmaal de taak, die hij zich stelde, van een vrouwenbiecht geven, of niet aangekund of er zich jammerzalig van afgemaakt.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

(Slot volgt.)