De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

[p. 385]

19 December 1906.
20^ste Jaargang.
N^o. 25.

Hoofdartikel
Emancipatie.

Een echte huiverige Hollandsche najaarsdag. De alles doordringende fijne motregen werd onophoudelijk door de felle vlagen van Westenwind tegen de reeds natte huizen en op de vuile bemodderde straten geslingerd.

Schemerdonker. De lantaarns voor zoover reeds ontstoken, worpen spookachtige stralen in 't rond, flauw-glimmend weerkaatst door natte ruiten en door plassen van slikkerige straten. Een volle bus Staatsspoor-Beeklaan stopte in de Laan van Meerdervoort, hoek Anna-Pauwlonastraat. Een heer stapte af. Diep gedoken in den kraag van een langen regenjas, handen in de zakken, kwam een heer met groote passen uit de Anna-Pauwlonastraat aangeloopen. Bijna te gelijkertijd wipte een jeugdige schoone, in de rechterhand een parapluie, beschermend de gevederde hoed tegen het hemelwater, in de linkerhand de rokkenvracht om ze te beveiligen tegen den modder, met kleine elegante sprongetjes over tramrails en plasjes buswaarts. De linkerhand liet haar vracht vallen om de rechter behulpzaam te zijn in 't sluiten van het regenscherm. De bovenvermelde heer wachtte met het voornemen de dame 't eerst in te laten stappen. Doch in deze is het: de mensch wikt, de konducteur beschikt. Eén plaats achterop; klonk de schorre stem des geleiders. De heer maakte een lichte buiging, deed één hand haar schuilplaats verlaten en maakte het gebaar van, gaat u gang. De jonge dame, blijkbaar in overdreven rechtsbesef, vriendelijk: ‘U was er 't eerst.’

De heer ontbloot eerbiedig 't hoofd, zegt: ‘Pardon, ik ben wel bestand tegen een buitje, gaat U gerust uw gang.’

Jonge dame buigt en stamelt iets van: ‘Dank u.’

De heer vervolgt te voet zijn weg; het schrille gefluit van den konducteur weerklinkt, de paarden vallen in 't gareel, de bus zet zich rollend-hobbelend in beweging. 't Is geen benijdenswaardig plaatsje tusschen de smalle opening van den deur, te leunen tegen een smalle deurpost van een slecht veerend vehikel. Geen wonder dat meergenoemde dame een blik werpt in 't enge compartimentje met 't idee; zou er geen

[p. 386]

heer zijn, die de beleefdheid begaat zijn plaats te verruilen tegen de mijne.

Allemaal dames, neen toch niet, in de hoekjes vooraan, links een oude heer, rechts een jongere van jaren. Haar blik ontmoet den zijne. De jonge man gevoelt er schijnbaar weinig voor, van plaats te verwisselen, anderzijds schijnt hij weinig bestand tegen die vragende, jongvrouwelijke blik. Althans hij verheft zich. Gaat naar den uitgang, neemt zijn hoed af. ‘Pardon, mag ik u een vraag doen?’

Een toestemmend knikje van de zijde der dame.

‘Bent u geëmancipeerd?’

Twee heldere verwonderde oogen zien hem aan, doch beslist en welluidend klinken de twee woorden: ‘Ja mijnheer.’

Een ironisch glimlachje speelt om de lippen van den jongen man. ‘Dan ga ik weer zitten.’

Tableau.

Dit schijnbaar weinig beduidende nietige voorval kan ieder opvatten naar eigen goedvinden, volgend den grondtoon van eigen gemoed. Er zullen er zijn, die 't komisch vinden, anderen humoristisch, weer anderen ironisch, weer anderen tragisch; maar hoe men 't geval ook vinden moge; ik vind het van de zijde des jongen mans onhoffelijk, om niet te zeggen onhebbelijk.

Maar wat iets anders is. Ik zie niet in waarom een lid van de sterkere sexe één van de zwakke onridderlijk behandelt alleen omdat zij beweert geëmancipeerd te zijn. Geëmancipeerd, emancipatie, wat is dat?

Heel eenvoudig zou men zeggen, vertaalt het maar. Gelijkgesteld, gelijkstelling. Ja, wat het woord betreft, maar niet het begrip.

Het bovenvermelde verhaaltje geeft veel stof tot nadenken. Zou die mijnheer met geëmancipeerd bedoeld hebben gelijkgesteld; dan zou hij eenige aanspraak kunnen maken op een plaatsje in een gesticht voor lijders van verstandelijk onvermogen, want dan zou hij met het zelfde recht gevraagd kunnen hebben ‘Juffrouw, neem me niet kwalijk, maar is u misschien een man? Dit ware toch wat al te dol. Waren man en vrouw gelijkgesteld dan zou dat beteekenen, dat ze physiek en psychologisch gelijk waren, dat wil zeggen dezelfde deugden en geestelijke trekken bezaten. Dit is niet zoo, want dan zou de man geen vrouw en de vrouw geen man noodig hebben. In de hedendaagsche beschaafde maatschappij heeft de vrouw behoefte aan den man. Het leven des mans is dor en ledig zonder haar. Waar de kennis der vrouw te kort schiet, vulle die des mans de hare aan. Waar zijn blik de helderheid mist, lichte de hare voor. Waar zijn gevoel niet fijn genoeg is, strekke het hare tot gids en waar het haar verstand aan kracht ontbreekt, wijze het zijne den weg. Man en vrouw hebben elkaar noodig. Emancipatie is geen gelijkstelling.

Ik kom weer op het bovenstaand verhaaltje terug. Had de dame gelijk toen ze ‘ja’ zei? Ik weet het niet. Misschien was ze wel doctor in de letteren en wijsbegeerte, misschien wel advocaat of doctor in de medicijnen of ingenieur of wie weet wat voor geleerdheid. Had ze daarom 't recht te zeggen dat ze geëmancipeerd was, omdat ze wellicht in de maatschappij de positie van een man in kan nemen? Neen. Ik hoop dat ze boven alles vrouw is. Emancipatie is geen gelijkstelling.

Maar wat is het dan zult ge zeggen.

Emancipatie is de evolutie van het hart, niet die van het hoofd. Het doel is het zegevieren van waarheid en recht, meer de grondslagen van karakter dan het heerschen van verstand. Bij emancipatie komt het aan op geestelijke en zedelijke vermogens, niet zoo zeer op verstandelijke.

Lezeresse of lezer, ge zult nu waarschijnlijk denken dat is wel mooi gezegd, maar dat geloof ik zoo maar niet, dat moet je bewijzen. Ik besef dit volkomen en zal bewijzen en wel met historie en psychologie als basement.

In 't kort de geschiedenis der vrouw.

In tijden van Heidendom, dus voor Christus, werden mannelijke deugden, energie, moed, kracht, zelfvertrouwen, in 't kort persoonlijkheid, bovenmate verheven. De echtgenoot en vader was de natuurlijke beschermer van vrouw en huisgezin. De meer bescheiden deugden van zijn afhankelijke echtgenoote werden in den toen reeds zwaren strijd om het bestaan over 't hoofd gezien. Over bigamie, polygamie en polyandrie zwijg ik nu maar. Het heidendom verheerlijkte het volmaakte mannelijke type ten koste van het vrouwelijke en zelfs gekomen op het hoogtepunt zijner beschaving erkende het geen gelijkheid der sexen. Het christendom hief beiden op tot een gelijk peil van volmaking en waardigheid. Boven zelfverheffing, zelfvergoding, zelfzucht, zelfgenoegzaamheid, eerzucht en ruwen moed werden toen gesteld, blijmoedigheid, zachtmoedigheid, verdraagzaamheid, vrede en liefde. Het kruis der

[p. 387]

dienende liefde kwam in plaats van het zwaard van den veroveraar. Tot aan het Christendom was de vrouw de slavin van den man, zijn speeltuig, zijn dienares, de draagster zijner lasten, die voorzag in zijn behoeften.

Zelfs in Griekenland en in Rome waren de sociale toestanden, beter gezegd, misstanden erbarmelijk in het tijdperk hunner grootste beschaving.

De intellectueele ontwikkeling deed niets om het lot der menschheid te verbeteren. Wijsbegeerte en wetenschap hadden de handen ineengeslagen om den idealen mensch voort te brengen en het was mislukt, omdat zij geen beroep hadden gedaan op het zedelijk bewustzijn, wonend in den mensch, begraven en verstikt onder zinnelijkheid en grof materialisme. Men had als stelselmatig voorbijgezien hoezeer het vrouwelijk element had medegewerkt tot vorming van het ras. De zedelijke evolutie van den mensch loste zich op in ‘la bête humaine’. Het ideaal kon niet worden bereikt omdat de vrouw werd beschouwd als koopwaar, als werktuig ter voldoening van den lust des mans, omdat de hetair meer geëerd werd dan de echtgenoote. De vrouw hadden ze gemaakt tot slavin en zelve bleven ze gevangen in geestelijke en zedelijke slavenketenen.

Maar in het nieuwe evangelie van den Nazarener werd aangekondigd een tijd van bevrijding, de vrouw gesteld aan de zijde van den man, haar gevend een gelijk aandeel in de vernieuwing der menschheid. Zij zou zijn de beweegkracht, door de wijsheid uitverkoren, om de maatschappij te doen gehoorzamen aan de wet der liefde. Het huwelijk zou zijn onverbreekbaar en hij zou zijn ‘eener vrouwe man.’ Het Christendom bracht gelijkheid in verplichtingen, die de eene sexe te vervullen had jegens de andere. Plicht, toewijding en liefde moesten door alle worden betoond. Wanneer ik nu zeg dat het Christendom heeft bewerkt, de verlossing der vrouw, heeft geslaakt hare boeien, haar heeft gegeven hare rechtmatige vrijheid, dan moet vooral niet het Christendom worden verward met de kerk, die voorgeeft de beginselen van het Christelijk geloof in praktijk te brengen. -

Zoo kreeg in het dagelijksch leven de vrouw haar plaats naast den man en dat is zoo gebleven tot op den huidigen dag. De vrouw was toen reeds moreel de meerdere van den man en dat is thans nog zoo. - Nu weet ik wel dat in het Burgerlijk Wetboek, de man nog steeds beschouwd wordt als de meerdere van de vrouw te zijn. Dat boek is wat verouderd. Het getij is verloopen, doch de bakens zijn nog niet verzet. In het huisgezin wordt de man geacht ‘de baas’ te zijn. Deze theorie is heel grappig, de praktijk leert wel eens anders. Ieder zal het wel met mij eens zijn dat de een noch moet zijn de heerscher van de andere, noch de andere heerscheres van den eenen. Hier schiet mij een kort en juist gezegde van Multatuli te binnen:

‘Wie moet heerschen, man of vrouw?’

Het antwoord is heel eenvoudig.

‘Er wordt niet geheerscht.’

‘Maar wie moet dan de meeste invloed hebben?’

‘Wel, wie het verdient, wie het meest ontwikkeld is als mensch.’

‘Maar als degene, die ze verdient, ze niet bezit?’

‘Dan twijfel ik aan die meerdere ontwikkeling en zou hem of haar aanraden zich als zoodanig meer te ontwikkelen.’

Nu zal men allicht vragen: Wie is over het algemeen de meest ontwikkelde als mensch? Man of vrouw? Hier is moeilijk een antwoord op te geven, omdat ze psychologisch zoo uiteenloopend zijn. Men kan de man beschouwen als den wil der menschheid en de vrouw als de ziel, omdat de man bezit het verstand, de wijsheid van geest en hoofd, en de vrouw het gevoel, de liefde, de reinheid van hart en geest. Nu is liefde met wijsheid verbonden de mooiste en hoogste wet in 't heelal. Socrates zeide het alreeds. ‘Gij zult uw liefde met wijsheid vermengen. Hierin ligt dus opgesloten, dat in het leven man en vrouw elkaar moeten aanvullen om te komen tot geluk en tevens volgt uit het bovenstaande dat Emancipatie is de evolutie van het hart, omdat men spreekt van emancipatie, daarmee bedoelend emancipatie ten opzichte van de vrouw; sprak men ook van emancipatie ten opzichte van den man, dan zou emancipatie zijn de evolutie van het hoofd. -

Rest mij te bewijzen, dat emancipatie ten opzichte van de vrouw, kortweg emancipatie, niet is de evolutie van het hoofd, en dat als zoodanig ook niet zijn kan. Hierin komen geschiedenis en natuur mij te hulp.

Het vrouwelijk organisme door aanleg beperkt in enkele richtingen, heeft voor het nut en welzijn der menschheid andere functies te verrichten dan het mannelijk.

[p. 388]

Elke sexe heeft in de loopbaan van het leven een verschillende roeping te vervullen; met evenveel recht zou men de mannen kunnen brandmerken wegens gemis aan bepaald vrouwelijke, als bij de vrouw een tweeleedige ontwikkeling verwachten, die abnormaal zou zijn.

In de geschiedenis van het genie bekleedt de vrouw slechts een zeer geringe plaats. Tot op den huidigen dag staat de meerderheid van vrouwen, in verstandelijke ontwikkeling verre beneden den man. De weg, welken de vrouw af zal moeten leggen, is ontzettend lang eer zij in deze gelijk zal staan met den man. Zij moge bereiken den gemiddelden standaard van den middelmatigen gestudeerden man, hem zelfs in een enkel geval overtreffen, maar zij zal zich niet boven hem kunnen verheffen, in zijn speciaal geestelijk werk. Als scheppend vernuft kan zij hem niet evenaren. De geschiedenis kan niet wijzen op een vrouwelijken Plato, een vrouwelijken Hegel, een vrouwelijken Euklides, een vrouwelijken Shakespaere, een vrouwelijken Goethe, een vrouwelijken Vondel, een vrouwelijken Dante, een vrouwelijken Hugo, een vrouwelijken Edison, een vrouwelijken Newton. Ziet maar door allen eeuwen heen. Homerus, Virgilius, Dante, Schiller, Milton, Rousseau, Darwin, Huxley, Tesla, Beethoven Wagner enz. - de lauweren blijven rusten op het hoofd des mans. Ziet maar naar den langen reeks van literatoren, muzici, geleerden en kunstenaars, van alle landen en door alle eeuwen heen. Ik weet heel goed dat er hier en daar een vrouw staat in dien langen reeks.

Doch wat beteekent het; waar tegenover ééne vrouw tientallen van mannen kunnen worden geplaatst. De uitzonderingen bevestigen den regel.

De vrouw moet niet trachten door verstandelijke vermogens te arbeiden voor rechtvaardigheid en waarheid, al zijn ze goed aangekweekt, onmisbare hulptroepen in dien zwaren strijd. Ze moet er hare roeping van maken en er naar streven het ware christendom ingang te doen vinden en het maken tot een godsdienst, niet een godsdienst van vormen of wijsgeerige twistgesprekken, maar tot een godsdienst van karakter, die werkt, leeft, hervormt.

Ik weet het, de vrouwen worden gehoond om oppervlakkigheid, zwakheid, beuzelachtigheid.

Wie zijn de eersten, die deze fouten als ‘echt vrouwelijk’ belachelijk maken. Dat zijn de mannen. Deze hoon wordt kwetsender al naar mate er meer waarheid in ligt. Is het billijk de diepte eener vijver te meten naar het laagje kroos, drijvend aan de oppervlakte? Neen. Evenmin is het billijk de vrouwen te veroordeelen, om het dwaas en lichtvaardig gedrag van enkelen, onverdiend op den voorgrond tredend door de positie van haar echtgenoot, zonder dat zij zelve eenige aanspraak kan maken op persoonlijke verdienste.

Om te komen tot recht en waarheid is het niet alleen hoog noodig ze te kennen, maar dien overeenkomstig te handelen, door overtuiging bezield. Een vrouw moet niet alleen denken over wat recht, waarheid, billijkheid is, maar ze moet handelen, volgens overtuiging van grondbeginselen en ze toepassen in het leven. Daarom zeg ik weer dat de emancipatie is een evolutie van het hart, en niet van het hoofd. -

Ik heb gezegd dat ook de natuur mij helpen zou in het bewijs dat emancipatie geen evolutie van het hoofd is. Zonder Lombroso zou me dit niet gelukken. De onderzoekingen van dezen geleerde hebben tot het resultaat geleid dat het normale hersengewicht van den man 1,44 K.G. is en dat der normale vrouw 1.24 K.G. Als eigenaardigheid wil ik hier aan toevoegen dat het hersengewicht van Bismarck 1.70 K.G. was. Uit het bovenstaande volgt dus dat de man uit natuurlijken aanleg een meerdere beschikking heeft dan de vrouw over verstand. Het komt er dus op aan die hoeveelheid te ontwikkelen. De natuur wijst er al op, dat de man het verstandsmensch is. De psychologie leert dat de vrouw het gevoelsmensch is. Na dit alles meen ik wel met recht te kunnen zeggen, dat de emancipatie niet is de evolutie van het hoofd. -

Emancipatie is de evolutie van het hart.

Quad erat demonstrandum.

Ten slotte zal het ook wel duidelijk geworden zijn, dat de invloed der vrouw een enorm groote factor is in het leven. Niet alleen de invloed op de geheele menschelijkheid maar ook op den man. Bedenkt dat er bijna geen handeling is, die de man ten goede of ten kwade leidt, of er zit een vrouw achter. De franschman zegt in zulke gevallen terecht ‘Qui est la femme.’

O, vrouw, uw macht is groot!

Doch bedenkt ook dit; in de vrouw ontmoeten de uitersten van goed en kwaad elkaar. In de beste vrouwen is het gevoel

[p. 389]

voor anderen sterker ontwikkeld, dan in de mannen, in de slechtste is ze geheel verduistert en uitgewischt. De uitspraak van den Wijze zegt het in Prediker 25 vs. 19. ‘Alle goddeloosheid is klein in vergelijking met de goddeloosheid der vrouw.’

Ook Tennyson geeft het heel mooi weer in de regelen:

‘For men al most differ as heaven and earth,
But women worst and best, as heaven and hell.’
Vrouw, uw macht en invloed zijn groot!
Gebruikt ze, doch misbruikt ze niet!

JOH. VUYK.