De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

[p. 193]

26 September 1906.
20^ste Jaargang.
N^o. 13.

Hoofdartikel
De vrouw, die arbeidt.

Getuigenissen uit eigen ervaring schijnen mij altijd veel afdoender om anderen voort te helpen, dan de schoonste redeneeringen en theorieën van menschen die zelf niets ondervonden hebben op het punt waarover zij spreken. - Van daar dat ik ook steeds in mijn eigen geschrijf zooveel mogelijk mijn persoonlijke ervaringen en gevoelens en ondervindingen te berde breng, in de hoop dat ik daarmee 'n ander van dienst kan zijn, of kan overtuigen, of den weg wijzen. - Zoo werd ik dezer dagen getroffen door den brief van een mijner correspondenten, geen rijke jonge dame die ‘nuttig’ wil zijn uit verveling, maar 'n voor haar dagelijksch brood werkend meisje, dat dit moet doen. Die brief bevestigt zoo eerlijk en oprecht hetgeen ik zelve altijd predik, dat ik hem, na de toestemming der schrijfster te hebben gevraagd en verkregen, hieronder laat volgen.

‘Maar nu wilde ik nog eens zoo graag iets zeggen - over het zich onafhankelijk maken van een meisje. Mijn eigen ondervinding doet mij inzien, dat bij veel meisjes de hoogere studie een verwaande dwaasheid is - en geen zich richten naar een bijzonderen aanleg of meer andere mooie motieven. Ik wil U eens wat vertellen; misschien kan het U, ofschoon 't een heel eenvoudig iets is, bij jonge doordrijvers nog eens van dienst zijn.

Toen ik jong was - 16 jaar zoo ongeveer, toen ik nog op de jongens H.B.S. was, weet ik zeker, ja heel duidelijk, dat ik nuffig, pedant mijn neus optrok voor het vak, dat ik nu heb; ik weet zeker, dal ik deze acte niet als eindpaal beschouwde.

Ik had allerlei plannen. Eerst dacht ik mijn acte als apoth. assistente te halen; dan in betrekking te gaan voor halve dagen (een werkdag van 8 uren in ons vak), en dan zoo onder mijn merk door, te studeeren voor het staats-examen - en dan verder door te studeeren voor apothekeres.

Ik sprak er eens over, over die “vermaande” plannen, noem ik ze nu, - met een heel goede kennis van ons, een dominé, een beste goeie ernstige oude man - die mij toen hielp met Latijn, dat ik noodig had voor het apoth. assistenten examen.

Toen ik mijn plannen dan zoo verteld had, natuurlijk met het noodige enthousiasme en het vuur der jeugd, dat nergens moeilijkheden en

[p. 194]

bezwaren ziet -, ging hij achterover in z'n fauteuil leggen en wreef heel nadenkend in de handen, en keek mij aan, eenigszins medelijdend lachend - zonder te spreken.

Ik weet nog goed, dat ik mij verlegen voelde worden; ik voelde mij toen opeens zoo'n jong overmoedig waanwijs kind - vergeleken bij dien man van jarenlange ernstige ondervinding. Nog hoor ik zijn stem, zoo overredend, zoo ernstig kalm, die mij van dat oogenblik af ook steeds zoo waarschuwend is bijgebleven - om bij alle menschelijke wijsheid - toch ook naar die innerlijke natuurstem te luisteren, die in ieder schepsel spreekt, als we er maar naar willen luisteren.

“Kindje” - zei hij toen “is je dat heusch allemaal ernst?”

Voel je heusch zoo veel voor de studie? Voel je er zooveel voor, dat je je heele jonge leven er mee wilt doorbrengen; want je zal heel hard en lang moeten werken... of... is het soms een beetje verwaandheid, wil je iets groots doen, zeg, omdat er dan van je gezegd kan worden - kijk zie je, dat meisje is dàt geworden, kranig hé - dat zullen niet veel jongens haar nadoen. - Dus dat zou uitblinken worden, uitsteken boven anderen -; ik voor mij vind het liever en mooier in een vrouw zich met een bescheidener deel tevreden te stellen. Denk er eens heel goed over na. Je bent nog zoo jong; maar weet goed, wàt je begint - met die studie aan te pakken. De volgende keer krijg ik dan je antwoord.’

En ik dacht er over - telkens en telkens weer - die heele week - en dan schoot mij weer dat woord verwaandheid te binnen - en uitblinken en uitsteken. En ook wist ik, dat het voor Ma heel moeilijk zou vallen, studiekosten te betalen, want natuurlijk zou ik mijzelve in al die jaren niet alleen kunnen helpen. En dan, wat ik heel in mijn binnenste nog tot mijn schaamte moest bekennen, dat was, dat ik niet eens zooveel voelde voor de studie. Ik kon uitstekend leeren; maar op school heb ik nooit bepaald volgens mijn beste kunnen gewerkt. Ik was dikwijls erg ondeugend en op kattekwaad en plagerijen jegens de leeraren belust; dus die echte roeping voor studie was er feitelijk niet.

Maar de volgende week, dan moest ik toch mijn antwoord geven.

En zoo was het dan weer, dat de dominé aan mij vroeg - wat ik nu werkelijk van plan was.

Nu ik vond dan, dat je als assistente niet genoeg verdiende, daarom wilde ik liever doorleeren voor apothekeres, - want dan zou ik na het afgehaalde diploma Ma finantieel veel beter kunnen helpen.

‘Hoor eens even,’ heeft hij mij toen gezegd, ‘doe jij je examen als assistente, en ga dan dadelijk in betrekking, en zorg heelemaal voor je zelf, en laat die groote plannen voor verdere studie varen. Zoo zal jij een goeie steun voor je moeder zijn - en voor jezelf ook voldoening hebben, dat je niemand finantieel tot last bent.

't Is niet noodig - nee akelig treurig - lieve kind, - dat de vrouwen van den tegenwoordigen tijd een onnatuurlijke zucht hebben - om op gelijke lijn met de mannen te willen komen.

Jij moet denken aan de natuur - kindje; 't is heelemaal niet onmogelijk - dat je eens zal trouwen - en dan houdt natuurlijk toch alles op, en kan je je moeder ook niet meer steunen.

Maar dan heb je haar toch een grooten finantieelen steun gegeven, door al die jaren vóór je trouwen voor je zelf gezorgd te hebben.

Maar als jij voor apothekeres wilt leeren, moet je moeder jou studiekosten gedeeltelijk betalen, en bovendien zal je meer van je lichaam vergen dan je kan - druk lichamelijk en geestelijk werken kan niet goed samen gaan - dat wordt overspanning - en dan eindelijk zou je misschien dan toch klaar komen tegen dat je 24 of 25 jaar was, - dus dàn pás zou je werkelijk gaan verdiènen, en wat van die schuld af kunnen doen. Maar stel dan het geval, dat je geëngageerd raakt, geloof jij dan - dat jij dat engagement of een trouwen te niet zou willen doen - omdat je nu eenmaal zoo'n mooie betrekking hadt - en er zoo hard voor gewerkt had. - Nee, dat zou je niet doen - hier zou duidelijk de natuur spreken - je zou trouwen - en alle moeite - alle onkosten zou voor niets geweest zijn - en waar zou de rest blijven van het kapitaal, dat je moeder met veel opoffering gegeven zou hebben? - In waarheid zou je moeten bekennen - dat je een last - maar zeker geen steun was geweest.

Wil je mij nu toestemmen, dat het dikwijls heel dwaas blijkt te zijn, dat een meisje wil worden - wat een man kan worden - nee, wat een man moet worden - omdat hij moet leven met een huishouden - en een meisje natuurlijkerwijze verondersteld - niet.

Doe je best om je onafhankelijk te maken - leer op je zelf staan - op je zelf vertrouwen - en als je kan, help dan thuis nog - maar vergeet nooit, dat je een meisje bent, en dat de natuur een meisje bestemd heeft tot echtgenoote

[p. 195]

en moeder - maar niet tot werkend lid van de maatschappij. Dat laatste is noodzaak geworden - door allerlei wereldsche omstandigheden - maar niet door de natuurlijke geschiktheid.

Ik heb zoo gedaan - ik heb 't niet verder gebracht dan assistente, en ik ben er blij om. Mij dunkt nu ik ouder ben - voel ik het ook zoo - dat het leven aan een universiteit - het steeds rondscharrelen in wetenschappelijk gedoe - al dat fijne vrouwelijke gevoel in je verstompt. Het leven in de wereld geeft je al zooveel ontnuchtering - haalt zooveel moois weg uit je kinderlijk gevoelsleven - mij dunkt 't is niet noodig dan nog beschouwingen en ondervindingen deelachtig te worden door het studentenleven dat zich helaas maar al te veel kenmerkt door een eigenaardigen losbandigen geest.

Van mijn 18 jaar af zorg ik nu voor mij zelf; nu de laatste 2 jaar heb ik een goeie betrekking, waar ik erg tevreden ben - ik verdien nu f 600. - voor gemiddeld 8 uren per dag; maar ik zeg er bij - dit is een exceptie, want in ons vak wordt erbarmelijk slecht betaald, voor alles wat er naar gelang van Heeren apothekers van ons geëischt wordt.

Maar aan wie de schuld?

Heusch - ook al weer aan ons geslacht. - Al weer die studeerende vrouwen, die als ze fortuin hebben, zich beschikbaar stellen heele dagen te werken tegen kost en inwoning.

En het gaat niet gemakkelijk een beetje vooruitstrevende en samenwerkende geest hier in te brengen; want ons vak telt ongelukkig een heeleboel van die liefelijke vrouwelijke volontairs.

Om U een voorbeeld te noemen van de onverschilligheid en onwil waar je dikwijls met je zoogenaamde collega's mede te kampen hebt - haal ik hier het volgende aan.

Natuurlijk is er een Apoth. Bediendenbond. Misschien denkt U eenigszins gekscherend: ‘Ja, helaas - de krankzinnige geest des tijds van vergaderingen, bezocht door moeders en getrouwde vrouwen.

Ja - dat is ook zoo - er wordt heel veel gekletst en vergaderd en hoog geredeneerd - dat niets om 't lijf heeft; maar hier bij ons is toch heusch een vakvereeniging nog het eenige wat misschien een beetje verbetering kan brengen.

Nu maar - ik ben dan secret. van de afdeeling..... van den Bond. Verleden jaar schreven wij een vergadering uit, en van de 17 leden verschijnt er niemand, uitgen. het bestuur
voorzitter - penningmeester en secretaris.

Kort te voren hadden we circulaires gezonden, waarin aanmaningen om toch lid te worden van den Apoth. Bediendenbond - om zoodoende door samenwerking kortere werkdagen en hooger salarissen te krijgen.

100 Circulaires zonden wij rond - hier bij apothekers in..... - en er is opgekomen geen één antwoord - dus zullen we nu maar veronderstellen - dat die menschen dan allemaal erg tevreden zijn - in hun betrekkingen.

f 600 - zooals ik nu heb voor dit aantal uren is goed - en degeen die zegt, dat dat te weinig is voor een meisje om netjes van te leven weet er niets van, want ik kan hier nog best iets van overleggen. f 600 voor een vrouw alleen is ruim voldoende - maar dan werken 8 à 9 uren. Maar niet zooals in ons vak, waar ¾ gedeelte nog 11 à 12 uren werken voor f 600 à f 700.

Enfin - hier verbetering in te brengen - zal dan wel tot de vrome wenschen behooren - als de collega's tenminste in het heele land zoo gretig luisteren naar een woord tot samenwerking - als hier in.....

Weet U wat ik ook dikwijls zoo denk: Ik vind dat de natuur soms zoo erg waarschuwend spreekt.

Ik heb onder mijn kennissen een vrouwelijke dokter, die na haar promotie geëngageerd raakte en trouwde -, een commies bij de Posterijen, kort na haar aanstelling evenzoo -, een leerares in de wiskunde dito, en een vrouwelijke apotheker ook al zoo.

't Komt mij zoo voor of er gezegd wordt:

‘Menschen maak je toch niet zoo druk; tot vrouw, tot moeder ben je geroepen - de natuur eischt je op - onttrekt je aan dat menschelijk gebeuzel - waarom toch al dat hooge, dat onbereikbare? En dan is daar heel veel geld voor uitgegeven, dikwijls door ouders dan nog, die 't niet eens zoo bijzonder kunnen missen. 't Lijkt mij dan zoo als een straf - voor al die kunstmatigheid, voor al dat menschelijk gedoe, dat alles richten wil naar menschelijke begrippen en maar niet denken wil aan dat eeuwenoude:

“De mensch wikt, maar God beschikt.”

Heel veel reclame en heèl veel onnatuur is in onze dagen. De middenweg schijnt verloren geraakt.

't Is een tijd van doorhalen, en het echte goeie doel voorbij vliegen. Een zenuwachtige, voortgejaagde, overdreven, rustelooze menschenmassa - die inbreuk wil maken op de natuur - wanneer zal er stilstand en reactie komen?

Ik geloof als de vrouwen trachten kalm en onderworpen te blijven; op één schip kunnen

[p. 196]

geen twee kapiteins zijn - niet iedereen kan baas zijn. -

En toch het verstandige gevoelsleven zal in vele moeielijkheden zegevieren, onbewust zonder dwang en druk.’

Hier hebt ge het programma uitgewerkt, dat ik-ook verlang voor ‘de’ vrouw. Laat zij leeren voor zich-zelve te zorgen, en laat zij daartoe het vak, den loopbaan, de opleiding kiezen, waarvoor zij zelve zich het meest begaafd en geschikt weet. Er zullen dan altijd uitzonderings-naturen zijn, die zich waarachtig en zonder bijbedoelingen eigenen voor dokter, of advocaat, of letterkundige, of wat ook van meer buitengewonen aard. Maar de meerderheid heden ten dage werpt zich juist op die vakken, uit verwaandheid, uit lust om den man na te doen, en om niets anders. Roeping, aanleg, lust tot studie, al die mooie phrases meer, hebben daarmee niets te maken. -

En tegen die verwaandheid, die wordt betaald maar al te vaak met zenuwziekte, teleurstelling, mislukte levens, als zoo'n meisje trouwt ten slotte, met ziekelijke kinderen, verwaarloosde huishoudens, ongeschiktheid tot het huwelijksleven, daartegen waarschuw ik uit alle macht. Niet tegen het eerlijk en noodgedrongen zelve het eigen brood leeren verdienen. Voor het meisje is dat even noodig heden ten dage als voor den jongen, en het is de plicht der ouders haar daarvoor op te voeden, tenzij zij haar een voldoend kapitaal kunnen nalaten om, onafhankelijk van hare familie, te leven. -

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.