De Hollandsche Lelie. Jaargang 20

Uit den ouden tijd.
door A.J. Servaas van Rooyen. Oud-Gemeente-archivaris.

XXXII. Over Nonnenkloosters in Brabant. III.

Hetgeen medegedeeld wordt over het ‘Fraterhuis te s Hertogenbosch’ slaan wij over. Thans zullen we ons aan de hand van het handschrift bezig houden met de ‘Zusters van Orthen te s Bosch (s Hertogenbosch) en de Zusters van Sint Agnes te Zaltbommel.’

De statuten en gebruiken der zusteren van Orthen zijn als volgt omschreven.

1. Van opstaen. Item wie dat hoert dat die clock te vier uren luyt, die zal vluchts clappen ende die susteren wecken, ende dan sal elcke suster rechtevoert cloppen aen haer hoeffden voort ende wecken die suster, die haer naest slaept, ende dan en sal nyemant langher blyven liggen sonder oirloff, ende als ennich suster merct dat haer een ander suster verslaept oft van traecheyden blijft liggen, soe sal sij daer toegaen ende wecken se minlike, so langhe dat sij opstaet, ende nyemant en sal van zijnere slaepstat gaen, hij en hebben ierst sijn venye gebedt ende wat goets geoeffent ende opgeset (voorgenomen), opdat wij onsen Lieven Heer die ierste vrucht offeren van alle onse wercken. 2. Van in de bedecamer fe comen. Item als men daernae den susteren een teycken doet om aff te gaen van haere slaepstat, soe sal een iegelycke suster rechtevoert gescichelycke ende wackerlycke aff gaen ende haestelycke in die bedecamer commen, ende eer die susteren op haer hantwerck gaen, dat hem bevoelen is te doen, soe sullen sy hem te voren wapenen tegen den toecomenden dach metvuerighen gebeden ende met stantachtigen opset, ende voer dencken hoe sij den aenstaenden dach mochten nuttelycken toebringen, onsen Lieven Heer daerin te behaegen ende haer gebreecken ende passien daerin te verwinnen ende haeren medesusteren stichtich te wesen, ende dat sij haer hantwerck doen mochten, nae sympelre ende ootmoedigher gehoorsaemheyt ende in penetentien van haeren sonden. 3. Hoe men den dormpter sluyten sal ende te Metten comen Item als die susters van den dormiter affgegaen sijn, soe sal men se vluchts toesluyten, ende dan en sal daer nyemant op noch afgaen sonder noot, alsoo langhe als daer susteren slaepen, opdat men hem haer ruste nyet en beneme; ende als men dat teycken doet, soe sal men vluchts beghinnen Metten ende andere gebeden te lesen, ende in der Metten, als men luydt oft dat teycken doet, dan sullen die susteren die naegeslaepen hebben, tsamen opstaen ende affgaen, gelijck die

[p. 182]

susteren die voer opgestaen zijn, ende dan sal men die dormpter weder sluyten, ende daernae en sal daer nyemant opgaen sonder noot ende oorloff, mer behoefft yemant van sieckheyt langher te ligghen, die sal int sieckhuys gaen. 4. Hoe men Metten lesen sal. Item die Metten ende alle die ander getijden sal men altoos devootelycke ende manierlyken lesen op die gesette uren, ende men en sal nae nyemant wachten, ende onder die getyden en sal nyemant van synre stat (plaats) gaen sonder noot, mer wie behoeft aff te gaen, die salt voer off nadoen, ende elcke suster, sal die getyden alsoo bescheydelyck ende also lude lesen, dat men voer haer ende achter haer verstaen mach; ende gheen suster en sal die getijden voer aanheffen dan die dat bevoolen is; noch men en zal geen vers aanheffen, eer die oude susteren dat leste woert van den voergaenden vers lesen; ende onder die getijden en sal nyemant spreecken sonder merckelycke noot, noch binnen eenen Miserere [hier als maat van tijd bedoeld] dat die lesse, die nae die getyden leest, uuyt is. Ende die suster die voerleest die getijden, die sal tot elcker uren cloppen, ende dan sal elcke suster lesen een Ave Maria ende bidden voer haer oversten ende medesusteren. Ende eer sij die getijden beghint te lesen, soe sal sij twee Miserere te voren cloppen ende seggen: Vader ons ende dan sal elcke suster halen dies sij behoeft ende spoeden haer, opdat men nae haer nyet en derff wachten. 5. Hoe men misse hoeren sal Item als men ter missen luyt, soe sullen alle die susteren stilleken ende gesatelycken comen, ende hooren misse, ende gheen suster en sal van daer blijven sonder noot off oirloff, noch uuyter missen nyet gaen, eer sy geeyndt is. Ende elcke suster sal haer wachten van luytrufticheyt in den dienst Godts, soe sij best can, van allen dinghen daer sij yemanden mede hynderen mochte in sijnen gebede. Ende wie ennich suster slaperich merct in den dienst Godts, die sal se minlyck aentrecken, so lange totdat sij haer bewijse (het bewijs geeft) wacker te wesen, ende wat suster aengetoogen wordt, die sal rechtvoort (aanstonds) op knyelen ende bewijsen haer ootmoedelycke ende minlycke, al waert oock dat sij haer nyet slaeperich en voelde. Mer nyemant en sal den anderen aantrecken, die hem nyet traechlyck noch ongoddienstelyck en bewyst. Ende als den dienst Godts uuyt is, soe sal elcke suster gesatelyck weder gaen tot haren wercke. 6. Item alster eens geschelt is ten eeten, dan en sal geen suster meer spreecken sonder werckelycke noot, voordat die lesse, die men nae der Noenen leest, eenen Miserere uuyt is geweest. Voort mach elcke suster gaen ende dwaen¹⁾ haer handen ende anders daer zy te doen heeft. 7. Item als men anderwerff schelt ten eeten, soe en sal gheen suster meer wercken buyten oirloff oft geheyter, (iemand iets heeten te doen = bevelen) der moeder, noch nyet langher beden dan drie Ave Maria, ende comen vluchts ten reventer. Ende gheen suster en sal van der tafelen blijven sonder oorloff. Ende die taeffelleester zal drie Miserere wachten, totdat die susteren vergadert sijn, ende dan sal sy vluchts die Benedicite lesen, ende onder die Benedicite en sal geen suster uten reventer of daer in gaen sonder merckelycken noot. 8. Als de susteren ter taeffelen geseten, zijn, so en sal gheen suster beghinnen te eten noch te drincken, eer men dat teycken doet. Ende als men dat teycken doet, soe sal elcke suster nyghen metten hoefde ende beghinnen gesatelyck te eten; ende over taeffel en sal gheen suster yet met allen spreecken, mer gebreect iemant yet, dat sal men heymelyck te wete doen den susteren die daar dienen, ende elcke suster sal haer wachten van luytrufticheyt, opdat sij den anderen susteren nyet en hynder die lesse te verstaen. Ende als men den susteren een gericht voerbrengt, dat sullen sij ootmoedelycke met beider handen hadden ontfangen ende nygen der suster metten hoeffden, diet hem brengt. Ende wanneer die susteren drincken willen, soe sullen zij die can, oft daer zij uuyt drincken, nemen met beyden handen. Ende oever taeffel sal elck suster haer oogen nederslaen ende sien voer haer, ende sij en sullen niet mercken oft besien wat die susteren eeten oft drincken, die besiden oft tegen hen sitten, dan die dat bevolen wordt; ende susteren en sullen langs ter taeffelen sien, dan die susteren die daer dienen, maer een yegelyck sal manierlycken eten ende drincken tot bequamelycker satheyt ende wesen genuechsaem van dyen dat men hem gheeft, en horen vlitelyck na der lessen. Ende oever taeffel en sal geen suster die ander noden, dan dient bevolen is. Ende na den lesten teycken en sal geen suster meer eeten oft drincken sonder oorloff, mer een igelyck sal onsen Lieven Heer dancken met geneichden hoofde

1) Van dwagen = reinigen, waarvan ook dwale = handdoek afkomt; nog over in het woord dweil.

[p. 183]

van zijnen gaven, daer hij se dagelijck mede spijst, ende staen stilleke ende sedelyck op ende lese devotelyck haer gratie met nedergeslagen oghen. Ende onder die gratie en sal geen suster van haerre stadt gaen sonder noot noch ennighe luytrufticheyt maken, die men beteren can, ende die susteren die naëten, die sullen swijgen gelyck de susteren die voergegeten hebben. Voert soe, en sal gheen suster eten of drincken buten tiden sonder oirloff. Ende als den susteren in den reventer gemeinlyck wat tot recreatie gegeven wort, dat sal elcke rechtevoert opeten, of sijt mach, mer niet met haer uuyten reventer draghen sonder oirloff. 9. Item nae der maeltijt sal elcke suster lesen eenen Miserere voer alle gelovighe sielen ende bidden getrouwelyck voer diegheen, die hen haer notoerfde besorcht ende bearbeyt hebben, ende gaen al stilswigende op haer werck enne arbeyden getrouwelycke, om penitentie te doen voer haer sonden. Ende want in veel spreecken veel sunden gelegen sijn, soe sal elcke suster haer wachten van callinghe te maecken over haer wercke, die niet nut of noot en is totten wercken die sij doet. Ende geen suster en sal tot geenre tyt op die bedecamer also lude spreecken, datter den anderen susteren hinderen moghen, die daer swijgen of beden, ten waer dat die susteren gemeinlyck oerloff hadden te spreecken. 10. Item als die susteren des namiddachs gemeynlyck slapen, soe sal hem een yegelyck wachten van luytrufticheyt opdat sij malcanderen haer rust niet en benemen. 11. Item des Vridachs na der vigilien soe sullen die susteren een iegelycke gaen tot ennich van den susteren, dient geoorloff is gebreken te vermaenen ende bidden haer om Godswille, dat sij haer gebreecken wille seggen, ende dan salt die ander suster ootmoedelyck ende goedertierlyck doen, sonder ennich ander callinghe met malcanderen te hebben. Ende voer off nae en sal geen suster totter ander gaen sonder noot of orlof. 12. Item des avonts te ses uren sal men rechtevoert beginnen seven salmen te lesen, ende op die gemeyn werckedaghen sal men des avonts omtrent acht uren aflaten van gemeynen arbeyde, ende des heyligen avonts tusschen seven ende acht uren, als men dat teyken doet. Ende dan en sal geen suster meer wercken sonder oerloff, mer al swigende in de bedecamer vergaderen, om haer gebeden te spreecken; ende elcke suster sal nau toehoeren wat hem woert heyten lesen ende waervoer si bidden sal, ende dat sal sij haer getrouwelyck pinen (trachten) te voldoen; noch oock niet uten gebede gaen voerdat Salve Regina gelesen is. 13. Item des avonts, nadat Salve Regina gelesen is, so sal elcke suster vlitich wesen, voer sijn bed hem selven ende sijn conscientie te ondersuecken na Sancte Bernardus woordden, ende besien hoe si den voerledenen dach toe heeft gebracht, opdat sij weten mach, weder si in duechden voortgaet of ontblijft. 14. Item als die clock omtrent negen is, soe sal men den susteren een teycken doen haar venien te bidden. Ende onder venien en sal nyemandt ennighe luytrufticheyt opten dormter maeeken, daer men den susteren haer gebet mede behinderen mach; ende na der venien en sal geen suster langher op haer knyen beden dan drie Ave Maria, mer si sal haer devotelycke bevelen in den handen ons Lieven Heren ende in die hoede der heyliger Engelen, ende bereiden haer gemanierlyck te bed te gaen. Ende geen suster en sal voer te bed gaen sonder orloff, noch des nachts opstaen of in haer deden slapen sonder noot oft oerloff. Ende des nachts sal elcke suster haer sonderlinghe wachten van luytrufticheyt op ten dormter te maecken, opdat men den susteren haer ruste niet en behinder. 15. Item geen suster en sal van haere slaepstat blijven sonder oorlof, noch by geen suster slaepen in geenre wijs, sonder der moeder oorlof, noch op geen ander bed gaen slapen dan daert die moeder bevoelen heeft dat sij slaepen sal. Ende des avonts sal men altoos op elcken dormter omgaen ende besien of daer yemant van den susteren ontbreect, die niet by haer bed en is, ende als daer ennige suster ontbreect, die men niet vinden en can dan sal men der moeder van denselven avont te weten doen. Ende als ennige suster waecken sal of by orlove wat anders doen, die salt der suster laten weten, die den dormter sluyt. Ende geen susteren, die den dormter sluyten, en sullen slapen gaen, sy en weten waar die susteren zijn, die hem gebreecken. 16. Item niemant en sal met eene bernender (van branden) kerssen sonder laterne bij torff of hoy oft stroy oft vlas gaen of bij ennech bedden opdat ons allen daer geen last aff en come. Ende op die dormters en sal nyemant die keerse van laternen nemen, of der kerssen yet doen dan die suster, die dat bevolen is, ende wie ennige kersse uuyt doet, die sal die voncke mede uuytdoen; ende voert sal elcke

[p. 184]

suster tot allen steden sorchvoldich wesen die kerssen ende dat vuer wael te bewaeren, ende des avonts sal men dat vuer oeveral besien, oftwael bedect ende bewaert is. 17. Item men sal alle die vensteren, doeren ende poorten des avonts wael sluyten, eer men slapen gaet, opdat daer ghenen schaede af en come; ende die susteren, die sloetelen hebben te bewaeren, die sullen se des avonts so bestemmen, dat men se des nachts niet en dorft suecken, of noot waer van brande of diesgelyck. 18. Item wanneer men Vrijdaechs collatie houden sal, soe sullen alle die susteren, als men dat teycken doet, rechtevoort stilliken in die camer vergaderen, en geen suster en sal van daer bliven sonder der moeder oorloff. Ende sij sullen hem wael byeen schicken, ende nyemant en sal achter bliven sitten, verscheyden van den anderen susteren, ende die moeder sal eerst den susteren vermaenen, wat sij weet dat tegen die goede gewoenten des huys geschiet is. Ende wanneer die moeder den susteren ennighe punten vermaent van haren gebreecken, soe sullen si gesatelyck opknyelen, ende haer scout belyen ende seggen, dat sij hem gern beteren sullen. Ende daernae, als die moeder haer woerdde geeyndt heeft, soe sullen die olde susteren spreecken, ende sullen oock den susteren vermanen in dien punten, die tegen goede ordinantien ende tegen goede sede plegen te geschieden, ende dier wilen (terwijl) dat die moeder ende die olde susteren spreecken, soe sullen allen die andere swijgen, ten waer dat die moeder enich van den susteren yet vraechden of hiet spreecken (beval te spreken). Daernae, als die moeder int gemeyn vraecht of yemant yet weet, dat tegen die goede gewoenten geschiet is, so mach dat elcke suster scamelyck ende ootmoedelyck seggen, daer sij gebreck in weet. Ende in deser collatien en sal mer een suster teffens spreecken, also lude dat ment overal verstaen mach; mer nyemant en sal ennighe runinge (in den zin van mompelen of fluisteren) maecken tegen den anderen; noch oock niet voortbrenghen, dat tot dier collatien niet en dient. Ende als die moeder yet heyt oft verbiet, int gemeyn, dat sal geen suster in haerre tegenwoordicheyt wederspreeken, mer een iegelyck sal dat getrouwelyck pinen te houden. En heeft daer iemant hinder oft gebreck bi, die salt der moeder voer off na alleen te kennen gheven. 19. Item gheen suster en sal metter andere ennighe sunderlinghe callinghe of opsetten maecken, daer sij in gemerct moegen worden van yemant. Ende off yemant van den anderen alsulcke dinghen mercten of saghe, die en sal des nyet verswygen voer die moeder, opdat daer gheen arch af en come. Ende als ennich suster der ander wat secht, daer quaet af comen mocht en sij haer bidt dat te verswygen, dat mach sy wael verswygen voer die susteren, mer nyet voer haer oversten. Ende een yegelyck sal sorchvuldich wesen, alle ontstichtighe callinghe, die tegen die goede gewoonten zijn, uten huyse te keren. Ende elcke suster sal haer wachten, dat sij gheen dinghen en doe of en spreecke of en hoer, dier sij nyet en wil oepenbaer wesen voer haer oeversten. Ende wie haer daerin ontgaet oft alsulcke dinghen hoerden oft vernaem, die salt der moeder seggen, als sij ierst can. 20. Item wanneer enighe suster van haeren oversten berispt of geschonden (beschuldigd) wordt, soe sal zij ootmoedelyck op haer knyen vallen ende haer schout (schuld) belijen ende beteringhe beloven. Ende sij en sullen nyet opstaen, haer oversten en heitent (bevelen) hem ende zij en hebben verghiffenis gebeden, ende ist dat sij haer oeversten noch weder schelden, soe sullen se weder ootmoedelyck op haer knyen vallen, ende niet opstaen, sij en heitent hem. 21. Item als ennighe suster vermaent wordt van eenre andere suster om haer gebreecken, soe sal sij ootmoedelyck ende minnelyck spreecken ende seggen: Mijn lieff suster, tis myn schout (schuld); ick wil my gern beteren metter hulpen ons lieffven, soeten Heren Jhesus Christus. Ende nyemant en sal ennighe suster ontschuldighen in haer tegenwoordicheyt, die vermaent wordt. Ende gheen sustere en sal diere anderen hardelyck off strengelyck off meysterlyck vermanen, mer sij sullen haer woerden oetmoedelyck ende minnelyck formeren, sonder ennighe bitterheyt oft vraeckelicheyt, gelyck men woude dat men hem haere gebreecken vermaende. Doch en sal gheen suster gebreecken vermanen uuyt quaeden vermoeden off van gissinghen, mer van dien dieselve gesien ende gehoort off gemerct hebben. Ende nyemant en sal den anderen een gebreck weder vermanen, daer si se eens in ver maent heeft, ten waer dat haer die susteren onminlyck bewezen had ende niet gebetert. Ende gheen suster en sal der ander haer gebreken nahouden, mer wie ennich oepenbaer gebreck merct van enigher suster, die sal si ootmoedelycke ende minlycke daerin

[p. 185]

vermaenen, eer si slapen gaet. Ende soe wie haer ontschuldicht ende onminlycke ende stijffelycken bewijst ende haar schout niet bekennen en wille, die sal men totter moeder brenghen ende haer gebreecken daer voerleggen. 22. Item als twee of drye susteren een gebreck merke, dat sal die oldtste suster alleen vermanen, ende alle die ander sullen swijgen, ten waer datter die oldste nyet en vermaende. 23. Item gheen suster en sal tegen der anderre argueren, noch sij en sullen malcanderen nyet meysterlycke, of gebiedende, of onwerdelijcke, of verwytende toespreecken, noch ennighe onwerdighe wyse thoonen, mer sij sullen hen tot malcanderen ootmoedelycke ende minnelycke bewysen. Ende oft geviel, dat ennighe suster haer ontginck tegen der ander in ennich van desen punten voerscreven off dier gelyck, die sal der suster ootmoedelycke verghiffenis bidden, eer sij slaepen gaet, ende dan sal der ander suster weder ootmoedelycke verghiffenis bidden eer sij slaepen gaet, ende dan sal die ander suster weder ootmoedelycke ende minlicke bewijsen ende seggen: Lieff suster, ick wilt u gerne vergheven, ende ick hebt u lange vergheven. 24. Item gheen sustere en sal van den anderen ennich achterspraecke ofte affdragende woorden spreecken, noch willen hooren, ende off yemant hoorden, dat haer een ander sulcke dinghen seggen woude, off yet dat derwerts droeghe, soe sal sij antwoerden: Lieve suster, ick ben alregebreckelicste, ende niemant en is sonder gebreck. Daarom segget liever der suster off onsen oversten. 25. Item als enighe susteren gehaelt werden van haeren gewoenlycken wercken tot eenen anderen werck, soe sullen sij haer werck vluchts laten staen ende gaen rechtevoert ende beghinnende dat ander werck te doen, soe sij alderbest cunnen. Maer waert dat ennighe suster siecten of zeren, of oock ennich ander gebreek had, waerbij dat si dies werck niet en vermocht, die sal dat ootmoedelyck te kennen gheven dier (aan die) suster, die dat beveel van dyen werck heeft, ende doen dat men haer heyt. 26. Item gheen suster en sal van haren hantwerck gaen, dat haer bevoolen is te doen, sonder oorloff dergeenre die dat bewaert, ende seggen waer sij gaen ende haestelycke wedercomen op haer werck. Ende geen suster en sal in heymelycke hoecken, noch spreecken sonder oorloff. Noch nyemant en sal in die koken gaen, noch eten sonder orlof. 27. Item in den uuytwendighen aerbeyde sal haer elcke suster wachten, dat sij niet en spreke dan tot dien werck en dient, ende datselve sal sij stilleke doen sonder luytrufticheyt. Ende als die uuytwendighe wercken gedaen sijn, so sal men die susteren wederstueren tot haeren gewoenlycken werken ende elcke suster sal haer vlitelyck haesten uut dien werck, daer sij afgehaelt is, ende verblijden haer daerin, dat sij oorsaken ende reeschap (reden) heeft penitentie te doen voer haer sunden ende veel verdiensten te vergaderen. Ende een yegelycke suster sal haer in alle steden (plaatsen) altoos waren voer luytrufticheyt, in wat werken of steden dat sij is. Ende niemant en sal die doren (deuren) oepen laten staen sonder noot. 28. Item als enighe suster uten huyse gaet, so sal sij slechtelike (van slecht, eertijds beteekenende eenvoudig) ende manierlike henengaen, ende houden haer handen voer haer. Ende wanneer die susteren malcanderen ontmoeten so sullen si die een den anderen mitten hoefde werdelyke toenygen ende eren den Heyligen Geest, die in der ander woent. 29. Item als enighe susteren met malcanderen spreken, so sullen si haer woerden cort ende slecht maken. Ende wanneer die een suster der ander yet bidt (hier in den zin van verzoeken) soe sal si ootmoedelike seggen: Wildi dit of dat om Godswille doen? Ende dan sal haer die ander oock ootmoedelike ende minnelike bewysen ende seggen: Myn lief suster, ick wilt gern doen. Mer is daer ennich gebreck in, dat sijs niet doen en mach, dat sal si dan scamelike seggen, en soe sal haer die ander tevreden setten. 30. Item gheen suster en sal seggen, dat sij haer cleder dus of so (zus of zoo) gemaect wil hebben, mer men sal die cleder ende voert alle ander dinghen, die die susteren besighen, maken alst der moeder goet dunct ende der suster die dat bewaert; ende geen suster en sal haer sueken in die dinghen, die der natueren geliken mer een yegelyck sal dencken, dat haer dat snoetste toehoert, ende niet croonen wes men hem geeft; ende soe wie croent, dat haer die dinghen te moede ofte verworpen sijn, die sal mer voer die moeder brenghen. 31. Item als yemant van den susteren yet gegeven wordt te besygen, het sij hoyken (huiken), rocken, of covelee¹⁾ of iet dat men aen of om heeft, so sal die

1) Keuvel = vrouwenkapje; hoofddeksel v. kloosterlingen.

[p. 186]

suster ootmoedelike op haer knyen vallen ende ontfangent met danckbaerheiden dat men haer geeft. Ende een yegeliken sal die dinghen, die hen gegeven werden te besigen, trouwelycke pinen te bewaeren ende reynlike te houden. Ende niemant en sal der andere susteren clederen aentrecken, noch ontnemen, noch tegen malcanderen wisselen sonder oorloff; noch niemant en sal enich dinck, dat hem toehoort, selve wasschen off nayen sonder orloff. 32. Item elcke suster sal altoos in allen dinghen den gemeynen orbaer sueken, ende nyemant en sal enighe dinghen onder die voeten laten liggen verderven. Ende wie ennich dinck vernielt, dat een en vlyeguyt wert is, die salt der moeder seggen ende ootmoetelike vergiffenis bidden. Ende soe wie schoen, of rocken, of kedelen (kielen) of enighe dinghen, die men tot enighe werken besigt, der suster afleent, diet bewaert, die salt rechtevoert, als ment gebesicht heeft, wederbrenghen daer ment haelde. Mer sijn die dinghen nat of vuyl, dat si wasschen behoeven, soe sal men se yerst wasschen ende dan vluchts (fluks) wederbrenghen. 33. Item die moeder, of iemant die sijt beveelt, sal somptijt der susteren bedden besien; mer niemant anders en sal onder der susteren bedden suecken sonder oorloff. Ende niemant en sal geenrehande dinck onder sijn bedde leggen, dat die wormen moghen verderven; mer elcke suster sal haer schoen des avonts onder haer bed steken opdat sij den susteren nyet en hinderen mit haren starken roke. 34. Item gheen suster sal yetwat heymelix oft eygens bij haer houden sonder orlof der moeder. Ende als iemant yet vint, dat ennich suster verloeren heeft, die salt vluchts brengen totter suster, die dat gebet des avonds eysschet, ende daer salt die ander sueken. 35 Item gheen suster en sal callingke maken van enigen dinghen, daer onminne of onvreede, of misnoeghen, of ennich gebreck of cranckeyt af comen mach; ende soe wie ennich gebreck, of siecken oft seeren heeft, die en sal dat tegen niemant vercallen of noch croninge maken, mer men salt der moeder seggen oft dien susteren, diet bewaren daer gebreck af is. 36. Item die boeken sal men altoos reynlick ende wael bewaeren, ende die suster die de boeken bewaert, sal daer vlitelyck toesien, dat geen boeken unuyten huse geleent of ewech gegeven off vercoft en werde sonder der moeder orlof. Ende wanneer men enich boke uten huyse leent, dat sal men vluchts opschrijven opdat sij niet vergeten of verloeren en blijven. 37. Iem als einghe suster gehaelt wordt ten venster yemant van buten toe te spreken, soe sal zij manierlyck staen of sitten mit nedergeslaegen ooghen ende spreken slechtelyck (eenvoudig) ende eenvoldelycke (eenvoudig), also lude datter die suster hoert, die bij haer is, sonder ennighe droevighe wyse te thonen, opdat sij niemant en scandalizeer; ende als die lude einghe dinghen seggen van der werelt, die den susteren niet en dienen, daer sal men die reden afbreken en laten ze niet uuytseggen, maer slaent van monde ende seggen der luden wat van der vresen Gods ende lasteren (laken) hun die sonden. Ende geen suster en sal voert venster noch op der straten, noch nergent tegen geens mans aensicht staen, soveel als sijt gebeteren can, noch bi der hant nemen, noch met niemant alleen van buten spreken, noch geenrehande wijse hebben, die haer medesuster niet en verstaet, die bij haer is. Ende als ist dat haer yemant van buyten toeruynen (toefluisteren) wille, sy sullen hem weder soe lude antwoorden, dattet die suster hoer, die daerby is. 38 Item als den susteren yetwat voer dat venster gegeven wort, dat sullen sij daer laten den susteren, die dat venster bewaren, ende die sullent der moeder laten sien, als sij ierst kunnen; ende geen suster en sal vercallen tegen ennige suster, tot wien sy voer dat venster geweest heeft, of wat sy daer gesien of gehoert heeft. Noch oeck en sals geen suster der anderre vragen, tot wien sij voert venster geweest heeft, of wat sij daer gedaen heeft, sonder oorloff, of geheite (daartoe geheeten te zijn) der moeder. 39. Item geen suster en sal alleen, noch sonder orlof uter poorten of ter straten gaen, ende soe wie uuytgeseynt wort, die sal ierst op haer knyen vallen ende lezen onser Liever Vrouwe een Ave Maria, dat si se behoeden wil, want sij onder hare vianden gaen. Ende eer sij uuter poorten gaen, soe sullen sij haerre medesuster haer boetschap seggen, daer sij om uuytgaen, het en waer dat hem haer oversten anders hieten. Mer op der straten en sal men geen callinghe maken sonder noot. Ende geen suster en sal sonder oorloff in die stadt eten, mer sij sullen haer boetschap snellike doen ende comen weder thuys ende seggen der moeder wat sy gevordert (uitgewerkt of volbracht) hebben. Ende geen suster sal gelt by haer houden sonder oorloff. 40. Item als ennige van haren oversten uuter stadt

[p. 187]

geseynt (gezonden) werden tot haeren vrienden oft om anders enige boetschap te doen, soe zullen sij ootmoedelike op haer knyen vallen ende begheren (in den zin van verlangen, vragen) die benedictie van haren oversten ende tgebet van haren medesusteren, ende sij sullen hem minlick ende vredelyck tot malcanderen vueghen in den weghe, ende haer boetschap sullen sij getrouwelyck doen ende comen weder thuys, als si ierst (zoodra zij) cunnen, ende bidden haeren oversten ootmoedelike om herberghe ende seggen dan wat se gevordert hebben (volbracht) 41. Item gheen suster en sal ennige niemaren (nieuwtjes) thuys brenghen, noch onder die susteren vercallen sonder oorloff der moeder. Noch geen suster en sal der andere ennige bootschappen aen iemant van buten bevelen te doen sonder orlof, noch geen suster en sal der andere bootschappen seggen van haren vrienden, of yet gheven dat hem geseynt is sonder oorloff. 42. Item gheen suster en sal ennighe callinghe maken van ongelike personen geestelycke noch weerlycke (wereldlijke), sonder noot. 43. Item wanneer ennighe susteren haeren oversten te gemoet comen, soe en sullen sij nyet kyntschelyck (kind gelijk = kinderachtig) uuyten wege schieten, mer sij sullen haer oogen nederslaen ende gaen haer sweechs voerbij ende nijgen ootmoedelike metten hoofde, ende eeren onsen Lieven Heer Jhesum met werdicheden in hem, wiens stede sij houden. Ende elcke suster sal in alle steden haeren oversten eer ende werdicheyt bewijsen; ende wanneer dattet soe gebuert, dat ennich van den susteren spreeckt met haeren oversten, soe sal sij staen seedenlicke ende schamelicke, met nedergeslaegen oogen, ende spreken hem ootmoedelike, minlike ende mit werdicheyden toe; mer niet veel woerden, en sal men mit hem hebben sonder noot ende een iegelyck sal haer vlitelyck pynen haeren oversten gehoersaem te wesen, opdat sy die sorghe, die sij voer hen hebben niet versuchtende, mer met vrouden (vreugde) draghen. 44. Item wanneer die susteren haer sunden oft cranckheyden ende gebreken biechten, oft mets vraegen willen, soe en sullen sy niemant beschuldighen, noch niemants gebreken rueren, also veer als sijt beteren cunnen, mer (maar) haerselfsgebreken sullen sij ootmoedelyck belyden ende raedts daerop vraegen. 45. Item niemant en sal tegen ennighe suster vercallen van enniger castydinghe of verootmoedinghe, die hy lydt voer sijn gebreecken of die ennigher ander suster voer haer gebreken gedaen sijn, of die sij geleden heeft; noch geen suster en salt vercallen, wat haer opt spreeckhuys wedervaren is of in der biechten. 46. Item gheen sustere en sal ennighe heymelike of sunderlinghe poenitentie uuyt haer selven doen sonder oorloff van haeren oversten, noch oock enighe gelooften loven (beloven) uuyt haer selven; mer bi raede van hoerre oversten so mach elcke suster, die tot haeren jaeren¹⁾ comen is, reynicheyt loven. 47. Item als die susteren int gemeyn biechten tegen die Hoochtijden, soe sal een iegelycke suster nae de biechte om verlof bidden om tot den Heyligen sacrament te gaen ende gheen suster en sal totten Heylighen sacramente gaen sonder oorlof haers biechtvaders, ende niemant die daer oorlof toe heeft en sals sonder raet der moeder laten tot haer selven; ende wanneer die susteren totten Heyligen Sacrament gaen sullen, soe sal men altoos des avonts ende des morgens een lesse lesen van den Heyligen Sacramenten. 48. Item altoos des Sonnendaechs ende des Heyligendaechs sullen die susteren des morgens vergaderen in die bedecamer ende hoeren daer den dienst Gods te gader toet Noen toe, ende dan sal men altoos na der Tertien die Epistel metter Evangelien op die bedecamer lesen. Ende dan en sal gheen suster van daer bliven, noch uuytgaen, noch niet met allen spreken sonder noot of oorlof. 49. Item na den eten sullen alle die susteren weder vergaderen op die bedecamer, ende lesen daer haer Noen te samen, ende niemant en sal dan van daer bliven noch uuytgaan sonder noot, voerdat men dat teyken doet nae der lessen, die men op den Noen leest; mer als dat teyken gedaen is, so mach elke suster gaen daer zij behoeft, en dan en sal niemant callinghe maken sonder noot, mer elke suster becommeren met wat goets te lesen of te beden of yet goets te dencken, ende diergelike daer si bi verwackert (opgewekt) werde totten doechden.

Item omtrent twee uren sal men den susteren een teyken doen bijeen te gaen in der collatien ende eer iemant begint te spreken, so sal men eerst een lesse lesen van der H. Schrift, ende daerna sal elke suster.....²⁾ een goet punctken seggen, ende niemant en salt voerbij laten gaen, si en segge wat goeds also lude, dat sijt in dier collatien alle verstaen moghen; ende

1) Hieruit blijkt, dat zeer jonge meisjes, (kinderen werden aangenomen in deze stichting.

2) Onduidelijk.

[p. 188]

geen suster en sal ennige heymelike ruyninge (fluisteringe) hebben met niemant in der collatien noch met opbrengen (voordragen) in der collatie, dat den susteren niet en dient. Item omtrent drie uren sal men den susteren een teycken doen op te staen uuter collatien, ende daer en sal niemant langher bliven sitten sonder oorlof, mer elck sal hem spoeden, die affgaen wille, en comen weder in die bedecamer ende lese Vigilie ende Vesper te samen, ende tussen die Vesper ende den avonteten en sal geen suster spreken noch enighe callinghe maken sonder noot]¹⁾. 50. Item na den avonteten sullen allen die susteren vluchts weder vergaderen in de bedecamer ende lesen daer samen haer Compleet ende ander gebet ende na den teyken so mach elke suster gaen daer sij te doen heeft. Item omtrent seven uren savonts sal men den susteren weder een teyken doen te vergaderen in den collatien ende geen susteren sal in geen andere collatie gaen daert haer geheiten is, noch geene suster en sal tot geenre tijt uuter collatie bliven, sonder orlof der moeder, ende wie niet en compt of en secht wat haer sake is, die sal men solange sueken, dat men weet waer sy blijft, ende se sullen met malcanderen wat goets vercallen ende opzetten (voornemen, beramen) tegen die toecomende weke, ende een yegelike sal hem hoeden voer onstichticheyt ende idelheyt ende voer werlike woorden, of iet dat dies henen draecht. Ende als men Ave Maria luyt, so en sal geen suster meer spreken noch niet langher bliven sitten, ten waer dat men hem op die tijt anders heet; mer een iegelyck sal slechtelyck (eenvoudig) opstaen ende lesen haer gebeth; ende nadat Salve Regina uuyt is, so sal elke suster voer haer bed gaen, ende nergent anders, sonder noot of orlof.

‘Soe wat suster doet tegen enige punten van desen voerscreven gewoenten, ende vermaent wert van eniger suster, die voer haer comen is int huys, ende sonderlinge (int bijzonder), die geordineert is opt spreeckhuys te gaen, ende die vermaende suster haer niet doechdelyck terstont en betert, so sal die suster, die vermaent hevet, dat terstont geven te kennen der ondermoeder, ende die sal die susteren bijeen nemen, die vermaent hevet, ende vermaent is, ende overhoere die sake, ende na gelegentheyt der sake, is se cleyn, soe sal die ondermoeder die nederleggen mit cleynder verootmoedinghe; mer is die sake groot, als van kyven ende dergeliken, so sal men die aen die moeder brengen, ende die sal daervan die waerheyt ondersueken ende na gelegentheyt der saken castien (kastijden) of corrigeeren; ende of daer iemant rebel in gevonden worde van der moeder, so sal die moeder de sake den biechtvader te kennen geven, ende soe sal die onwillige suster haer penitentie ontfangen nae goetduncken des biechtvaders. Ende bovenal sal men alrevlytichste wachten ende waeren op swygen nae der lesten teken ende voer seven uren, over taeffelen, onder die getijde ende op den wech, ende dat overtreden te vermanen ende aen te brengen oft van node waer.

Item soe wanneer iemant achterspraeck doet van enige suster uuyt quader meyninge, ofte sal voer elcke achterspraeck eenen heelen dach swigen son spreken, ten waer noot om eten of drincken, of omt werck ende als men gemeynen oerloff heeft om wat goets te spreken. Item als men vercalt wat voer t biecht venster gemuetet (gemompeld), is of watte penitentie is, sal men drie dagen achtereen swijgen. Item als men vercalt tgeen opt spreeckhuys gemuetet (gefluisterd) is sal men een dach swigen. Item als men vercalt dat men gehoert oft gesien heeft aent spreeckvenster of wat daer gemuetet (gefluisterd) is, daer men iemant mede hinderlick is, of phantasie maken, sal men voer elcke reyse (keer) een heelen dag swigen, soe voerscreven is.’

* _* *

(Wordt vervolgd).

1) Het tusschen deze haakjes [] gedrukte is in 't Hs. doorgeslagen.