De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

[p. 549]

22 Februari 1905.
18^de Jaargang.
N^o. 34.

Hoofdartikel
De richting van '80

De heer Kloos geeft in de Nieuwe Gids van Dec. eene beschouwing over 't verschil tusschen de literatuur van vóór dien tijd en daarna.

Hij zocht het verschil voornamelijk in den vorm, en geenszins in den aard der behandelde hoofdstukken.

Hèt kenmerk van de literatuur na '80 is volgens Kloos meer eene zuivere preciese uiting van het psychisch en physisch gevoel, terwijl hij er aan toevoegt alle abstract-redeneeren en verstandswerk als contrabande voor den echten kunstenaar te beschouwen.

Wanneer toch de richting van '80 slechts in zooverre van de vroegere schrijvers verschilde, zegt hij, dat de ouderen meer huiselijke, brave en vrome stukken schreven, terwijl de nieuweren meer zich toelegden op het weergeven van natuur en maatschappelijk gebeuren, dan nog zou de laatste richting gerust eene vervolging van de eerste geweest kunnen zijn.

Maar! - de uiting was gansch uiteenloopend, en bij de laatsten meer eene van zelfsheid, meer een eerlijk weergeven van hun gevoel.

Nu zou ik toch de vraag willen stellen: Heeft alleen het naturalisme, opgevoerd tot een verfijnd impressionisme, reden van bestaan?

Bestaat de mensch, die dan als bemiddelend kunstenaar optreedt, voor 't grootste gedeelte uit gevoel? Of bezit hij in geestelijk opzicht naast de fijne geleiddraden der zenuwen ook elementen als spieren en hersens?

Karakter, wil, verstand, rede, kennis, kunde, talent zijn toch naast de eigenschap van gevoel bestanddeelen, die in de menschelijke ziel voorkomen.

Laten we het slechts ronduit bekennen: de literatuur van een tijd hangt ten nauwste samen met de geestesstroomingen van dien tijd.

De filosofie heeft den grootsten invloed op dit gebied, omdat ze slechts door de beschaafden en ontwikkelden wordt gelezen.

Wil ik u enkele voorbeelden noemen uit de groote wereld-literatuur? Denk slechts even aan de oud-Grieksche kunst.

Bij hen zat het denkbeeld voor: tusschen vorm en inhoud moet het nauwste verband bestaan. Een schoone geest in een welgevormd lichaam.

De Romein drukte deze gedachte uit door het bekende: Mens sana in corpore sano, hoewel hier weer meer op innerlijke kracht werd gelet.

[p. 550]

De Middeleeuwen, die op dit gebied onder religieuse invloeden staan, gaven uiting aan de idealen van het geloof.

Terwijl in de monumentale werken van Shakespeare de Calvinistische, of liever de vrije Protestantsche geest onmiskenbaar in haar individueele kracht is te bespeuren.

Kwam het hier alleen aan op een sentimenteel gevoel? Mij dunkt van neen.

In Frankrijk stonden evenals de gewrochten der Renaissance kunstenaars als Corneille, Racine en Molière onder klassieken invloed.

En nu is m.i. de kern van de richting van '80 in ons land te zoeken in een verandering in het filosofisch denken. Men scheurde zich los van den band der vroegere religieuse opvattingen, die nog over was in de oudere literatuur, om met heftige sprongen zich te bewegen in de vrije ruimte der zuivere, zinnelijke natuur.

Dat dan ook bij kunst alleen mag gevraagd worden naar vorm en wijze van uiting, terwijl de zaak en 't onderwerp zelf ons blauw-blauw moeten laten, is op dit gebied een onzin, zooals ze slechts verwacht kan worden van dwepers met een bepaalde richting, gelijk o.m. de heer Kloos vertegenwoordigt. Onmiskenbaar staat ook deze laatste, gelijk herhaaldelijk is gebleken, sterk onder de macht van de gevoelstheorie, die zoo omstreeks '80 van de Duitsche filosofen is komen overwaaien. Deze richting verheerlijkt het subjectivisme tot in belachelijke vormen. Dit gebeuren zou nu zoo erg niet zijn, wanneer deze idee de heeren niet had verleid, om al wat niet was overeenkomstig dien vorm als van nul en geener waarde af te keuren. Het is in casu voor ons land een gevaarlijk spel.

Het is den heeren aan te raden nog eens goed na te lezen wat Lessing schreef in zijn Laökoon, en in ons land prof. Opzoomer over Kunst.

Dan bestaat er kans, dat we komen op eene meer redelijke basis.

Kunst is eenvoudig het weergeven van schoonheid.

Schoonheidsleer, Aesthetica is afkomstig van den Griek.

En nu weet ieder hoe aisthanomai duidt op de waarneming en het weergeven van het ideale, van de ídee, van het schoone, zoodat de bewondering ontstaat.

Kunst, die niet tot bewondering leidt, is geen kunst.

't Is voor ons land gewenscht, dat de meest elementaire begríppen op dit gebied worden opgedolven van onder het puin der verdoezeling, die in ons land alle helderheid en licht op dit terrein heeft weggenomen, dank aan den waanzin van de alom verbreide Woordkunst, die alleen door dit woord de karikatuur verraadt, die men ten onzent bezig is van de kunst te maken.

J.B. NAAKTGEBOREN.