De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Correspondentie van de redactie met de abonnés

Armida. Voor Uw briefje ben ik U nog steeds dank schuldig. Ik ben zoo blij, dat gij Uw plan hebt kunnen uitvoeren, en een zoo prachtige reis hebt gemaakt. Er is niets wat zoo ontwikkelt, en een zoo ruimen kijk geeft op de dingen, dan een verblijf in andere landen, onder andere menschen, en in een geheel nieuwe omgeving. - Waar zijt gij op dit oogenblik? - Ik was zeer verwonderd uit Uw schrijven te vernemen, dat Uw moeder nog in leven is, daar ik uit Uw vorigen brief had opgemaakt, dat Uw vader weduwnaar was, en gij het huishouden deedt. - Uw schets is aangenomen. Het honorarium weet de uitgever.

Voor God gelijk. Op Uw brief kan ik U in hoofdjzaak slechts één ding antwoorden, en ik hoop, dat gij mij gelooven zult: lk heb innig medelijden met U. Gij lijdt nog steeds onder een handelwijze, die Uw leven een knak heeft gegeven, en tegen zoo iets valt noch te redeneeren, noch kan men erin troosten. Want ik zou U slechts banaliteiten kunnen antwoorden, die ik-zelve niet zou meenen. Ja, zooals gij-zelf schrijft: ‘Gij moet er doorheen sukkelen, zooals velen.’ - Iets anders dan dit weet ik-öók U niet te zeggen. - Maar gij behoeft niet te meenen, dat het mij ooit te veel moeite is U te antwoorden, of naar Uw klachten te luisteren, want ik deel er van harte in. Dank voor Uw goede wenschen. - Zondra ik eenigszins plaats vind ervoor, plaats ik het bewuste stukje spoedig.

A.B. Van U heb ik nog twee brieven te beantwoorden. Voor Uw vriendelijke woorden in den eersten, veel dank. Ik ook hoor steeds met genoegen, dat zulke uitstekende schrijvers als Thackeray en Dickens steeds gewaardeerd worden, te midden van al de would-be ‘kunst’ der hedendaagsche talentlooze jongeren. Maar Uw bewondering voor Gustav Frenssen deel ik geenszins. Zijn Jörn Uhl heb ik besproken in den onlangs uitgekomen bundel ‘Letterkundig Leven’. Als gij dien er eens op naslaat, zult gij zien, dat en waarom ik geen bewonderaarster ben van dit boek.

Ook in Uw tweeden brief schrijft gij op een mij heel sympathieke wijze over ‘woordkunst’, en over Uw afkeer van smerige en vuile beschrijvingen, in zoogenaamd-realistische boeken. Op dit punt denken gij en ik zeer zeker gelijk. En ik ben blij, wanneer de Lelie er meer en meer toe bijdraagt, de oogen van U en van velen te openen. - Over een titel voor Uw bijdrage zal ik denken. Nogmaals veel dank voor Uw schrijven.

‘Een boekdrukker van de zware klei.’ - Gij haalt een zinsnede van mij aan in Uw eigen woorden, en zegt dan:

‘De inhoud mag niet woordelijk zijn, ik geloof toch uwe bedoeling vrij goed te hebben weergegeven.’

Neen, juist omdat gij mij niet woordelijk citeert, daarom weet gij-zelf blijkbaar niet wat ik schreef. Ik denk er niet aan, predikanten in het algemeen te beschuldigen, dat zij ‘zonder overtuiging’ preeken, ‘omdat zij daarvoor betaald worden’. Ik heb alleen gezegd, (en daarbij sprak ik in verband met het mooie in de R.K. Kerk, in tegenstelling van de Protestantsche), dat het mij-persoonlijk niet sticht des Zondags naar een predikant te gaan, van wien ik weet, dat de Staat hem betaalt voor zijn mooie toespraak over heilige dingen, - al is hij ook in een nog zoo-onheilige stemming. Want het is zijn beroep des Zondags te moeten preeken. Daaruit volgt geenszins dat alle predikanten, die Zondags op den preekstoel staan, per-se preek en zonder overtuiging, omdat zij voor hun werk een tractement ontvangen. Gij schrijft met groote bewondering over Uw eigen predikant. Wel, ik heb er niet aan gedacht hem, of wien-ook-persoonlijk te beleedigen door mijn correspontdentie (aan één bepaald persoon gericht, in antwoord op háár brief.) Ik ken heel veel predikanten van allerlei richtingen, voor wien ik de grootste achting heb, en aan wier goede trouw en oprechte overtuiging ik geen oogenblik twijfel. Wat ten slotte Uw vergelijking betreft, tusschen het betaald-worden voor in-de-courant-schrijven enz., en het betaald-worden voor preeken, dit staat m.i. niet geheel gelijk, omdat een preek steeds over heilige dingen gaat, en een couranten-artikel of iets van dien aard steeds een vrij-onderwerp blijft. Ik hoop, dat gij mij nu beter hebt begrepen. -

[p. 484]

Incognito. Ik dank U hartelijk voor Uw verlof datgene uit Uw brieven aan te halen, wat ik noodig mocht oordeelen. Ik had wel lust over te schrijven, wat gij zegt omtrent de vrouw, want dat is wáár van a - z. Maar ik zal het in dit geval niet doen, omdat men U misschien zou herkennen en dat zou U in moeilijkheden brengen. Het gaat U precies, als het mejuffrouw Nannie van Wehl gegaan is, blijkens haar ingezonden stuk aan mej: Noordwal. Gij hebt, in Uw beroep, de mannen en de vrouwen leeren kennen, en gij komt tot de eerlijke conclusie, dat de kleinzieligheid en kwaadsprekendheid en afgunst der vrouwen, veel meer kwaad doen aan elkaar, en veel grooter zijn, dan die der mannen. - Misschien zijn de mannen onder-elkaar even akelig als de vrouwen 't onder-elkaar zijn. Maar m.i. staat het vast, dat zij in den omgang met ons-vrouwen veel redelijker, geschikter, en eerlijker handelen, dan de vrouwen-zelven. Heel veel der ervaringen, die mej: Nannie van Wehl beschrijft, zou ik kunnen onderschrijven wat mij-persoonlijk aangaat.

Hier wordt mij de lust te sterk om ook Uw getuigenis over te nemen, uit een andere plaats in Uw brief:

‘O, dat niemand mij de vrouwen leert kennen, ik ken ze, van A. tot Z. uil alle rangen en standen en alle leeftijden. Ik gevoel ook maar voor zeer weinigen sympathie. Niet dat ik de mannen in alles voortrek, dat zij verre; maar 't is, zooals U ook eens beweerd hebt: een man doet zich voor zooals hij is en men weet wat men er aan heeft, terwijl de vrouwen meestal valsch zijn en istig, en overal politiek te werk gaan bij alles wat ze zeggen on doen.’

Ja, ik kan mij begrijpen, dat gij mij benijdt wat ‘vriendschap’ betreft, omdat ik zeker niet te klagen heb over de liefde en de toewijding, waartoe een vrouw in staat is. Ik ondervind die dagelijks, nu al vele jaren lang. Ja, ik mag veilig zeggen, dat die liefde en toewijding mij zelfs het leven gered hebben, want ik zou volgens het eigen getuigenis van Geheimrat Burkart, in Bonn, al lang dood zijn, als zij mij niet drie nachten achtereen had opgepast, zonder naar bed te gaan, mij steeds in haar armen houdende, omdat de groote hartzwakte mij het liggen belette. Het was die groote zorg, die méér nog heeft bijgedragen tot mijn redding, dan de kamfer-inspuitingen en de overige geneeskundige behandeling. En als ik er U nu bij vertel, dat wij elkaar toen nog maar korten tijd kenden, dan zult gij wèl begrijpen, dat ik niet zonder reden verklaar, óók vrouwen te kennen, die wèl weten wat liefde en toewijding is.

Overigens gebiedt de rechtvaardigheid mij te getuigen, dat ik, gedurende mijn verblijf in Schotland, toen ik in ‘zaken’ te doen had met vrouwen, steeds alle reden heb gehad tot waardeering en hoogachting van hen. Want de beide eigenaressen der particuliere school, waaraan ik mij had verbonden, waren de meest-beschaafde en meest-rechtvaardige vrouwen, die men zich kan denken, steeds bedacht op mijn welzijn, zoowel als op dat der andere onderwijzeressen, (maar voor mij op een bijzonder-hartelijke wijze, omdat ik immers een ‘vreemde’ was.) - Persoonlijk heb ik dus waarlijk geen vijandige gezindheid jegens ‘de vrouw’. Maar ik vind het jammer, dat zij haar vrouwelijke eigenschappen verkracht, haar vrouwelijke deugden niet waardeert, en in plaats daarvan zichzelf belachelijk maakt, door zich te willen vervormen tot een misbaksel-man.

Dina. De door U genoemde som is dus voor reis- en verblijfkosten. In dat geval, zou ik U onvoorwaardelijk raden U tot Parijs te bepalen. Gij zult anders Uw geld veel te veel versnipperen, aan hôtel- en reiskosten, en bovendien niets te zien krijgen, omdat 10 à 12 dagen een zoo korte tijd is. Als gij Parijs niet kent, is dat tijdsbestek op-zichzelf reeds niet héél lang. Mei is een mooie maand om van Parijs te genieten. En gij kunt van dááruit Versailles bezichtigen, en Fontainebleau, en Saint-Cloud. Ik zou U dat veel méér aanraden, dan naar al die verschillende plaatsen te reizen; om de bovengenoemde reden. Goedkooper dan de U verstrekte gegevens, kunt gij m.i. de reis niet maken. Zelfs komt mij de opgave der reisbilletten onjuist voor, en te goedkoop. Ik denk dat gij U onnauwkeurig hebt uitgedrukt, of hebt verschreven. Bovendien berekent gij niets voor extra-onkosten, van fooien, van entrées als gij iets wilt bezichtigen, enz. enz. Het zal U stellig méér kosten en niet minder. Ik zou U beslist afraden met hôtel-coupons te reizen. Dit is wèl gemakkelijk, maar niet goedkoop. En voor weinig-bereisde menschen is het soms onpractisch en lastig. Ik zou liever gansch en al in Parijs blijven, en teruggaan over Brussel, om die stad en-passantóók te bezichtigen. Uw tien à twaalf dagen zijn daarmede ruimschoots gevuld. Er is in Parijs zóóveel te zien en te genieten. Neen, gij behoeft geen oogenblik bang te zijn, dat gij te véél vraagt, of het mij lastig maakt met Uw vragen. Ik wil U steeds gaarne beantwoorden, als er nog iets is dat gij wenscht te weten. Ik herinner mij zeer goed, dat gij het vorig jaar erover hebt geschreven, maar ik begreep toen uit Uw brief, dat de reiskosten extra waren, terwijl ik nu zie, dat gij met die som bedoelt reis- en verblijfkosten te samen. Dit maakt een groot verschil.

Ik dank u hartelijk voor Uw sympathie in Over liefde en trouwen. In hoeverre het ongelukkige huwelijkenaantal zou vermeerderen dan wel verminderen, als iedereen zoo dacht als ik, staat te bezien. Hooge eischen stellen leidt misschien tot méér désillusie, dan trouwen zonder verwachtingen, alleen maar ‘om bezorgd te zijn’. En uit dat oogpunt trouwen zoovelen. Maar wie het niet kan doen op zoo'n triviale wijze, die doet zonder twijfel veiliger als zij alleen blijft, veiliger in haar eigen belang en in dat van den man dien zij haar hand weigert.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.