De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

Over liefhebben door Anna de Savornin Lohman.

Ik moet beginnen met de beschamende meedeeling, dat ik mij zoo van tijd tot tijd wel eens recht boos kan maken.

Hiermede bedoel ik nu niet die m.i. zeer geoorloofde ja zelfs noodzakelijke boosheid, die in een heetbloedig mensch opkomt, waar hij dágelijks getuige is van allerlei gemeenheid, huichelarij, vuilheid, valsche schaamte, in één woord van al de weerzinwekkende onrechtvaardigheid, en walgelijke knoeierij, onzer ‘geordende en beschaafde samenleving’. - - Want die boosheid vind ik niet alleen natuurlijk en gerechtvaardigd, maar zelfs goed. Een zachtheid en lievigheid die genoegen neemt met alle mogelijke schurkenstreken is geen deugd, maar eenvoudig een uiting van verregaande zelfzucht en onverschilligheid. Zie maar eens op Jezus (wiens naam zoo graag wordt aangehaald door de in lievigheid doende moderne menschen, die hem niet aannemen als Gods-zoon, maar wel beschouwen als hun ideaal en toonbeeld.) Was Christus altijd zacht en lief? Dreef hij niet de wisselaars uit den tempel op hardhandige wijze? - Sprak hij niet van adderen-gebroedsel? - Men behoeft de evangelies maar op te slaan om overal

[p. 852]

voorbeelden te over te vinden van de gestrengheid en scherpte, waarmede Jezus geeselde en vervloekte het onrecht en de gemeenheid dezer wereld. En daarom is het m.i. een onzinnig beweren, juist van hen die zoo graag zijn naam in den mond nemen, dat de strijd in het openbaar tegen laagheid en onrecht afgedaan kan worden op liefdevolle wijze en met zachte en beminnelijke woordjes.

Maar niet over deze soort boosheid wil ik 't nu hebben. Op het geoorloofde, ja gebiedende daarvan kom ik misschien wel eens in een volgend artikel terug.

De boosheid die ik thans speciaal op het oog heb, is eene van het dagelijksche particuliere leven, zich richtend, soms te recht en soms ten onrechte, tegen hen die je lief zijn, maar die je op zoo'n oogenblik aanleiding geven tot een soms gerechtvaardigden en soms onbillijken (dat doet er eigenlijk niets toe) toorn op hen. -

Ik herhaal, ik moet de nederige bekentenis afleggen, dat ik mij op die wijze wel eens heel driftig kan maken op den een of ander van wien ik ontzettend veel houd. - Natuurlijk geeft zoo iemand er op dat oogenblik in mijn oogen alle aanleiding toe, dat ik mij boos maak. Het staat voor mij vast dat het gelijk aan mijn zijde is. - - Maar sinds ik ouder word, en meer en meer begin in te zien hoe kort toch eigenlijk het leven is, hoe gauw de dood komt, hoe weinige de jaren zijn waarin ik hen die ik lief heb zal bezitten, of zelve zal blijven in hun midden, sinds ik het graf reeds meer dan éénmaal zag opengaan om er een die mij héél lief was in te zien neerleggen, een die ik nóóit meer vergiffenis zal kunnen vragen voor een driftig woord, een heftigen uitval, nooit meer zal kunnen zeggen hoe lief hij of zij me was, nóóit meer... sinds dien tijd kost het mij zoo heel weinig moeite, zoodra mijn drift bedaard is, weer goed te worden, en het zoogenaamde onrecht dat mij werd aangedaan maar gauw te vergeten; omdat ik hem of haar die het mij aandeed immers zoo heel lief heb, veel te lief om door wrokken een enkel uur te kunnen bederven van dien korten ons toegemeten tijd, die leven heet. -

Vroeger, toen ik nog veel jonger was en het leven nog maar vóór me zag uit de verte, toen ik ook nog niet wist wat het is, zóó lief te hebben met je heele ziel en je heele zijn, toen kon ik wel eens soms uren achtereen mijzelf de beleedigde voelen, die haar in eigen oogen zeer gerechtvaardigden toorn blééf uitstorten over de aanleiding daartoe, en, in elk geval, vóór alle toenadering mijnerzijds, onvoorwaardelijk eischte dat de ander éérst zijn ongelijk zou erkennen....

Maar och, als je wat ouder wordt, als je de beteekenis van dat groote woord liefde hebt leeren vatten en verstaan in je zelf, en als er waarschuwingen in je leven zijn gekomen, in den vorm van ziekte en dood en scheiding.... hoe begin je dan te begrijpen dat ieder ontvliedend uur onherroepelijk is verloren, en dat het daarom zoo jammer is, zoo dom-jammer, er ook maar één dat mooi en vredig had kunnen zijn te bederven, door krakeelen met hen die je immers in den grond véél te lief hebt voor zoo iets als twist....

Je zoudt alles voor hen over hebben, je heele eigen-ik, je fortuin, je gezondheid, je leven misschien wel...! Maar om een klein gebrek in hun karakter, om een of andere onvolkomenheid die jezelf op je eigen manier toch ook weer hebt, verbitter je hun dagen en je eigene met ruziën en je boos-maken...

En, als je weer kalm bent geworden, en de donderbui is afgedreven, en je ziet dan terug op de oorzaak van je ergernis.... wat lijkt die dan klein en minderwaardig! Heelemaal niet de moeite waard om er zooveel verdriet en ergernis over te maken! Je begrijpt dan zelf niet goed hoe 't mogelijk was, dat zoo'n nietigheid je zooveel booze woorden ontlokte, en je kon verleiden tot zooveel drift tegen een die je immers zóó lief is, ondanks al zijne of hare gebreken....

- - Maar 't allerergste is, als je in angst zit om die je lief ìs. Hebt ge ooit getwist met iemand die U dierbaar was, en later vernomen van zijn ongesteldheid, hoe onbeteekenend ook, of zelfs maar gevreesd zonder reden dat hij ongesteld worden zou vóór Uw twist was bijgelegd? - Een beter middel om je zelf en je eigen kwaadheid te verafschuwen dan die angst, ken ik niet. Al heb je ook 't grootste gelijk van de wereld gehad, al was hij of zij wien je toorn gold ook nog zoo onbillijk toen je in twist van elkaar gingt.... wat kan het schelen, hij lijdt immers, hij wordt je straks misschien door den dood ontnomen.... En ge waart zoo dwaas, zoo egoïst, zoo dom, je eigen geluk te verwoesten omdat je gelijk woudt hebben, omdat je, in je armzaligen hoogmoed, jezelf stelde boven je liefdegevoel. En nu is het te laat. Nu is hij weg. Nu is het uur, dat mooi had kunnen zijn, voorbijgegaan in nutteloos

[p. 853]

getwist. En je zult straks misschien hooren dat hij ziek is; je zoudt er alles voor willen geven 't lijden dan van hem over te nemen, het te mogen verzachten.... ja, dan zou je ineens alles, alles willen doen. Maar wat in je macht stond: een beetje lief, een beetje toegevend, een beetje vergevensgezind zijn, dat weinigje, die toch zoo minieme kleinigheid van je eigen-ik een beetje achteruit zetten, dat wou je niet....

- - En nu is het te laat, misschien voor altijd te laat!...

O wie de marteling heeft gekend van zulke spanningsuren, die geeft liever alles toe; om terstond te vliegen in de armen van die hem dierbaar is in plaats van voor een tweede maal zulke vreeselijke oogenblikken te doorleven.... 't Leven is zoo kort, óók het langste leven! En het is zoo heerlijk daarin véél, véél lief te hebben! Laat ons dus niets van die mooie uren verkorten of bederven door eigen schuld. - O ik weet wel, de volmaaktheid bezitten wij geen van allen. En, wat mijzelve betreft, ik vrees dat ik mijn gansche leven wel blijven zal wat ik nu eenmaal ben, een hartstochtelijk mensch, die wel eens driftig uitvalt tegen een die me lief is.... maar ik heb dit ten minste geleerd dóór 't ouder worden, (dat een zeer leerzaam ding is), om zoo gauw mogelijk weer goed te maken, en bij te leggen, onverschillig of 't gelijk aan mijne zijde is of niet. - Alle gelijkhebberij en alle onrecht, je aangedaan door een die je lief is, weegt niet op tegen 't heerlijke, zalige gevoel van hem of haar te bezitten om lief te hebben. Je zult die heerlijkheid gauw genoeg moeten missen, omdat één van beiden heengaat voorgoed - of hij - of gijzelf. - -

O lieb, so lang du lieben kannst,
O lieb, so lang du lieben magst;
Die Stunde kommt, die Stunde kommt,
Wo du an Gräbern stehst und klagst.

- Van alle menschen op aarde geloof ik dat zij de beklagenswaardigsten zijn, die niet weten wat het is lief te hebben. Ik spreek niet van die schoone phrase uitgevonden om leege harten en hongerende zielen te bedriegen: Algemeene menschenliefde. Wij hebben allemaal noodig, buiten en behalve ‘de liefde tot de menschheid’, een hartstochtelijke, innige, zich gevende, zich offerende liefde aan enkele personen. Sommigen geven alles aan één, aan één man, aan één vrouw... Anderen verdeelen hun liefdeschat over meerderen, over hun gezin, over eenige vrienden,.. een of ander aan hun zorg toevertrouwde... Wie kent niet de aandoenlijk-sentimenteele genegenheid van ongehuwde tantes voor neven, van oude juffers voor een zielzorger of een jeugd-vriend.... En wie weet niet hoe trouw, hoe echt, hoe nobel de vriendschap kan zijn van sommige vrouwen voor elkaar; wie zag niet uit eigen aanschouwen de voorbeelden van toewijding en zelfopoffering waarmede zij, die nooit den moedernaam mocht hooren, zich ontfermde over de verlatene of zieke zuster die zij tegenkwam op haar pad, en haar koesterde en verpleegde, beter en trouwer dan menig moeder het doet haar eigen kind....

Maar er zijn er ook, en deze soort wordt stelselmatig aangekweekt door het feminisme, die niet kunnen liefhebben, die te veel bezig zijn met eigen ik, om te kunnen opgaan in één groot liefdegevoel.... Hen bekláág ik, vooral waar zij eerlijk genoeg zijn hun eigen armoede te erkennen. - Toen ik in Schotland was heb ik daar een onderwijzeres gekend, met zeer vele deugden, zeer vele beminnelijke eigenschappen, een knap uiterlijk, goede, innemende manieren. En toch was er ondanks hare vele voorrechten iets kouds, iets dors, iets leegs over haar, dat mij pijnlijk trof van den eersten dag af. Ze heette ‘de vriendin’ van haar nicht de hoofdonderwijzeres, door wie ze ook aan de school was gekomen; want haar vader had haar liever thuis gehouden. Maar ik dacht dikwijls als ik die twee gadesloeg: Wat een koude vriendschap! 't Is waar, ze kibbelden nooit. Ze deden heel veel voor elkaar. Maar iets warms, iets van teederheid, was nooit in hun omgang, nooit in den blik hunner oogen, in hun begroeten bij 't weerzien, of hun afscheid bij scheiding. - Tegen mij verloor ze van lieverlede iets van de koel-beleefde terughouding, die ze tegenover anderen aannam. 't Was of mijn natuur, zoo verschillend van de hare, haar interesseerde. Als ik brieven kreeg van mijn vader, die toen in Indië was, of van een broer die me heel lief is, en ik straalde van blijdschap daarover, dan kon zij mij zoo half-spottend, half-hongerig-verlangend aankijken. En dezelfde uitdrukking kwam in hare oogen, wanneer ik mijn vrije Zondagmiddagen geheel en al vulde met heel-lange brieven aan mijn vader, niet bij wijze van plicht maar uit liefdebehoefte. - Haar blik rustte dan, als ik van mijn brief opkeek, soms op mij met een mengeling van medelijden en van be-

[p. 854]

geeren, die ik toen niet begreep omdat ik er nog te jong voor was. Maar eens zei ze in een bui van plotseling vertrouwen: ‘Ik heb niemand van wien ik eigenlijk véél houd. - Ik heb een vader en elf broers en zusters; en ze zijn allemaal heel goed met me. Maar véél van hen houden, neen! - Ik geloof niet dat ik dat gevoel begrijp!’ - -

‘En je vriendin dan?’ - vroeg ik....

Zij glimlachte op haar kalme, koele manier, en zei onverschillig: ‘O jawel, ik houd natuurlijk van haar. Maar toch niet op zoo'n manier, dat ik er in opga. Ik kan mij zoo iets niet voorstellen.’

Van dat oogenblik af leek zij mij zoo arm, ondanks haar werkelijk-vele voorrechten zoo nameloos arm. - En toch geloof ik, dat zij door hare eerlijkheid nog gelukkiger was, dan vele anderen die ik later ontmoette, en die even liefdeloos en eenzaam door 't leven gaan, maar niet eens den moed hebben hun eigen toestand oprecht onder de oogen te zien....

Hoe dat zij, men kan zijn eigen karakter en aanleg zich niet geven. En wie dus zoo is gemaakt, dat hem de kracht tot liefde geven en liefhebben geheel ontbreekt, die is in den waren zin des woords een misdeelde, dien men meer moet beklagen dan hardvallen.

Wij echter die wel weten wat liefde is, en wel liefde vermogen te geven, wij mogen wel zorgen, dat wij ons eigen geluk ons zelven niet verkorten en bederven door eigen schuld. Want, so wie so, is alle geluk reeds broos genoeg, omdat het is van deze vergankelijke aarde waarop alles broos is en vergankelijk.