De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

Brieven uit Parijs.

Pas dàn, als de schemering daalt en één voor één de lantaarns hare lichten ontsteken.... als de sterren in electrisch getwinkel aan den hemel komen en guitig stoeiend aan de grijsblauwe lucht weer verdwijnen, dansend als kleine luchtvliegjes dooreen,.... als het daglicht, waartegen de Parijzenaars met de oogen knippen, verkleurt in de gele glinstering van kunstlichten en de nachtwind het daagsche stof van de kleeren waait.... ontwaakt zij, ‘Ville Lumière’ en strekt de leden uit.

En òm en in haar komt leven en gedruisch,.... zij wordt wakker in jool en in zang, en met gejuich begroet.

Vliegensvlug glijden de fiacres over de houten plaveisels, onvermoeid.... tot den morgen, als ze naar huis gaand, hunne collega's ontmoeten, die uitrijden in dienst van den wordenden dag.

Nooit heerscht de stilte.... nooit de duisternis.... vóórt leeft de stad zonder rust.... genietend, juichend, zingend,.... kermend en schreiend.... eeuwig.

Etmaal in, etmaal uit.... rusteloos, tot het einde. En dat komt nooit.

Over dat alles brommen de slagen der Notre Dame, heilig van ouderdom, den tijd af....

De laatste slagen van middernacht zijn over de brokkelende dakenrij heengedreund.... somber.... dreigend. Andere klokken spreken in hoogeren toon mee over het uur, en ook hare stemmen droomen weg,... over de daken de hooge luchten in, naar de starren, die rijk twinkelen aan den inktzwarten hemelboog.

't Is nu het uur, dat de kinderen in hunne bedjes, uit angstige droomen ontwaakt, met schrik de slagen tellend.... elf.... twaalf.... diep de dekens over de oogen trekken, en rillend en huiverend van angst stijfde oogen dicht knijpen, om de beelden niet te zien, die opdreigen voor hun geest uit de sprookjesboeken.... en de verhalen van de werkvrouw in de keuken....

Aan zijn open venster staat hij, tellend de slagen, als weleer.... en een zacht heimwee naar die jaren stemt hem weemoedvol.

In zulke nachten kwam dan een koele hand op zijn voorhoofd de angsten verjagen, sussend zijn kleine-kinderleed. Hij zal die hand nooit vergeten.... nooit...!

Hij luistert ook nu naar het suizen in de stilte, dat vreemde suizen, waarin opdoemen zang.... soms even tokkelende snaren, of lachende stemmen.... heel vèr schreien of gesmoorde angstkreten uit den Parijschen nacht.

Zal hij slapen gaan...? Neen, nog even uitzien naar de starren.... nog even hooren naar die fluisterende stilte, die vertelt.... almaar door vertelt van het leven.... van het geluk, van het leed.... samensmeltend in één zang, in één lied alleen, alléén van smarte.... Het is een lied, begeleid van harpen en violen, triangels en gitaren.... maar van leed alleen....

[p. 689]

In de kamer achter hem diepe duisternis, alleen de witte gordijnen om zijn bed schemeren éven open. Wat is het stil in 't vertrek, alleen de wekker telt ijverig de seconden af.... tik-tak.... tik-tak zonder zich ooit te vergissen.

Hij denkt aan de oude gangklok vroeger, met haar stadigen, rustigen tik.... hoe dikwijls luisterde hij er naar, alleen in zijn bedje, of als broer bij hem sliep, in diens bloote armpjes....

Maar o, wat grijpt dat lied hem aan nu.... weemoedsvol in die herinneringen.... wat bonst zijn hart van pijn.... neen.... niet denken.... niet herinneren meer.... dat van vroeger, die vredige jeugd.... sturen nu zijn boot op de ruwe golven des levens.... ze loeren immers op hem!

Hij huivert.... Is het koude? Neen, dàt toch niet, het is zacht in de lucht.

Hij voelt, dat het angst is, die dat lied hem aanjaagt.... zingend in zijn oor....

Slapen gaan nu.... Maar o neen, hij durft niet - in de kamer ook fluistert de stilte.... in zijn bed zal ze fluisteren. Als hij een kind was, zou hij schreien gaan.... en roepen om Moeders hand op zijn voorhoofd.... en de moed toesprekende stem, die lieve stem....

Hij voelt zich zoo klein.... in dat groote Parijs.... en die hand is zoo ver.... onbereikbaar. Angst jaagt koude druppels aan zijne slapen, het lied van leed zingt om hem.... geheimzinnig fluistert de stilte.... en de duisternis spreekt in sombere beelden....

Vluchten wil hij.... voort.... weg uit de herinneringen.... naar het licht, het leven.... de straat op.... niet alleen in de kamer blijven.... er worgt hem iets daar. Kraag òp, hoed diep in de oogen snelt hij de trappen af.... naar buiten....

Hier is het beter, veel beter.

Er zijn menschen, weinige.... maar hij voelt niet zóó de eenzaamheid.

Op een bank, zit een oud paar, dicht kleumend bij elkander.... Bijna spookachtig klinkt de huilend-smeekende vrouwestem: ‘Un sou s'il vous plaît.... un sou!’

Hu, deze kermtoon als solo nog in het lied van leed, dat nog om hem zingt.... Voort.... Voort.... niets zien nu, geen leed.... geen ellende.... Naar de lachende Boulevards, wat doe je met die gevoeligheid.... allons, meelachen en neuriën op de groote Boulevards.

't Is nog vèr, de straten zijn donker en somber.... maar hij ziet niets.... niets.... Tot op eens, badend in wit electrisch licht, de golf van zang en muziek, lachen en liefde aan zijne voeten spoelt. Hij werpt zich er in.... als in een koelen stroom, het doet hem goed te slenteren langs de trottoirs, veilig tusschen het lachend geschetter van stemmen der neuriënde voorbijgangers....

Muziek klinkt uit een der tavernes, een vroolijke polka, gezellig lokkend.

Aan het terras zet hij zich neer. De melodie glijdt langs hem heen... helder schittert de wijn in de glazen... hij voelt zich veilig nu... dat zingende spook van ellende, van leed... van herinneringen, hij is het ontvlucht, er komt rust in hem. Er zijn nog vele gasten, bijna allen op het terras, vrouwen vooral in losse jeugdige kleedij. Hij ziet ze niet, de muziek heeft hem opgenomen, een wals nu, en hij zweeft voort naar het lieve oude Holland, waar hij danste op diezelfde tonen met blonde nichtjes of kennisjes, die hem aanzagen met blauwe kijkers, wier vrijertje hij was... een voor een... het jeugdige kinderlijke spel van liefde...

Nu glijden langs zijne niet ziende oogen vrouwenblikken in vragend ontmoeten... zijn blik blijft koud en ver, en roerloos... hij ziet alleen nog één paar blauwe ernstige kijkers, de eenige werkelijke impressie van zijn jonge leven, die nu nog in staat is een teeren glimlach om zijne lippen te plooien, een zacht heimwee in zijn ziel te doen trillen.

Wat zoekt hij hier, die oogen toch niet, dat is immers àlles weer voorbij...? Verlossing van gedachten alleen... van dat kermende spook van ellende... der Parijsche duisternis, dat hij niet aanhooren kan.

Hier is licht nu, en leven. Ach, Parijs wat ben je mooi, wat zijn je Boulevards verrukkelijk, je muziek slepend, en je geluk rijk... wat ben je vroolijk, en wat zing je die vreugde luide uit...

Plotseling zwijgt de muziek... de stemmen klinken niet zoo jolig meer, het licht schijnt flauwer, halfgedoofd.

De winter-nachtewind waait lichtkens om hem, hij voelt het nu, het wordt toch al wel wat koud om nog buiten te zitten, December al,... maar niet te lang blijven!

Om hem zwermen de vragende vrouw enoogen, liefde biedende uit zielen, koud en versteend van geldzucht... hoe vèracht hij, hoe minacht hij ze.

Twee ernstige blauwe oogen, ziet hij, wat ziet hij ze duidelijk.... en ze zijn zoo ver....

[p. 690]

Zie, ze bewegen, ze glimlachen flauw.... nu vragen ze.... wat?....

Maar droomt hij, voelt hij de warmte van dien blik.... ziet hij niet werkelijk die oogen....?

Blauwe, zacht donkerblauwe oogen zien hem aan.... hij ontmoet er in een vraag, verlegen bijna.... een hunkerenden blik naar de koffie voor hem op het tafeltje. Droomt hij.... is het werkelijkheid?

‘Voulez-vous m'offrir quelque chose, Monsieur?’

Hij schrikt op, wie vraagt dat? Die bescheiden stem, bijna heel zacht, te zacht voor dat brute Parijs.... behoort die aan een vreemde vrouw, die hij niet kent?

Voor hem rijst, heel teer zich uitbouwend tegen het licht achter haar, een kleine figuur op, bijna kinderlijk jong nog, maar ook met die elegantie, als van een heel licht luchtvlindertje. Kleine voetjes steken uit onder den even optippenden rok, eng gesloten om de slanke zuivere leest, waarin de kuische buiging van jonge vrouw zich reeds ontplooit.... en daarboven, smal, zachtovaal, de wangen bleek, de koonen te hoog gekleurd, als de gloeiende vlek van een teringlijdster, een gezichtje van reine lijnen; waaruit hem aanstaren de groote blauwe vraagoogen, de ernstig-diepe trek van peinzen.

O, er was zóó iets heiligs in die oogen, in die figuur, als Borel gezien heeft in zijn Ohanasan, uit ‘de laatste Incarnatie.’

Als ik schilder was, ik zou haar hullen in tule, haar gouden vleugeltjes geven, de blonde haren om haar voorhoofd vlijen als een aureool, en uit die rijke teerheid in de droomoogen, de etherische lijnen van het ovale gelaat, de kuische lichaamsgolvingen, zou ik scheppen mijn Psyche. Ja, als achtergrond zou ik haar de joelende Boulevards durven geven, het zou alléén het reine etherisch-zijn verhoogen.

Maar nu zit hij daar en ik ben alléén maar de schrijver. Zijn verbaasde jongensoogen blijven staren naar dat wezen voor hem, dat een droombeeld schijnt. Heeft hij te lang in die oogen gezien, onbewust omdat hij zoo te droomen zat... zal hij nu beleedigend kunnen weigeren, zal het zijn hart niet pijn doen, een trek van teleurstelling en leed in die oogen te zien?

Maar meteen, hij voelt het als een vloek, ziet hij in haar, zooals ze daar voor hem oplijnt, het spook van leed, grooter en sprekender dan ooit. Het heeft hem durven volgen tot hier op de gouden Boulevards, tot hier in den zwijmel van muziek en fonkelenden wijn... tot in het stralen der lichten.

Is het dan óveral, óveral, het leed, hier zelfs in de veiligste schuilplaats die hij dacht; waarom kan hij als anderen het niet ontwijken, niet zien willen?

‘Garçon, café à la crême!’ Zwijgend verder wijst hij haar een stoel aan tegenover hem.

Nu het toch niet meer te ontwijken is, wil hij ook dapper zijn en het in de oogen zien, er mee spotten desnoods, een wereldsche ongevoeligheid toonen, als één groote schaterlach om àl... al dat leed.

Hij slaat een krant open en leest; poogt te doen òf hij leest. Hij kan de beschouwingen niet volgen, de nieuwtjes lijken hem oud, zijn blikken glijden over het papier heen, naar de Boulevards, dan voorzichtig naar haar.

Een groote schrik komt over hem; heel stil het hoofdje gebogen, staart zij bewegenloos naar den grond, er ligt verlegenheid in haar figuur en houding.

Een droevig berouw welt in hem op, haar door zijne behandeling leed gebracht te hebben, hoe kòn hij zoo haar krenken. Hij heeft haar behandeld, als hij het de anderen zou gedaan hebben.... maar dàt is zij toch niet... dat kan zij toch niet zijn?

Wie zou ze zijn, en wàt zou ze zoo laat alleen hier doen? Zou hij vragen?...

Als ze spreken gaat of lachen misschien, zal dat dan niet de teerheid uit hare oogen weggoochelen, zal het niet ruw klinken?

En hoe oud zou ze zijn, achttien.... ouder toch niet...?

Ineens, zich tot haar overbuigende met de armen op het tafeltje geleund, vraagt hij ‘Hoe heet U, mademoiselle?’

Ze schrikt van zijn plotselinge aanspraak, den ommekeer in zijn houding, van het zacht, beleefde in zijn vraag.

‘Blanche!’

Haar tweeden naam vraagt hij niet, herhaalt alleen zacht de eerste. Waarom ook, in dit groote Parijs, waar men elkaar ziet, ontmoet, even samen voortleeft, om dan door het groote rad, dat immer draait, weggeslingerd te worden, vèr uit elkaar, voor eeuwig.... als ware het een droom geweest....

Hij ziet haar diep aan, diep uit zijn bruine oogen in het blauw der hare, de violen met den peins-trek.

En zij blijven rusten in elkaar. Even...? neen lang, hij weet niet hoe lang, tot het

[p. 691]

haar pijn doet, en zij ze langzaam sluit. Maar door dien blik is er vertrouwen gekomen in zijn, zoo dikwijls bedrogen en teleurgestelde ziel, hij wil meer weten nu, álles, al is het van het spook van leed.... hij vindt het mooi nu.... zoo mooi, als de ‘Schiffer im kleinen Schiffe,’ zijn Lorelei; hij wil nu het leed, al het leed zien en weten, luisteren naar het lied.... dàt lied.

‘Je bent achttien jaar, hé?’

‘Zeventien,’ zegt ze zacht.

Grooter voelt hij het leed.... zeventien jaren, welk een kind was hij toen nog.

‘En hier...?’ hij werpt een veelbeteekenenden blik in het rond.... ‘Hier?’

Ze begrijpt hem, verbleekt, ze is als was nu bijna, angstig vraagt haar stem: ‘Waarom, waarom vraag je dat.... je ziet het toch?’

Smeekend vragen haar oogen toch niet te roeren in haar ziele.

Er knijpt hem iets de keel dicht, er worgt hem iets, zóó stijf dat hij niet spreken kan, en alleen een smeekblik terug werpen uit zijne oogen.... zijn jongensoogen, die niet kunnen begrijpen, òmgrijpen al dat vreeselijke nòg. En zijn ziel, die reeds dacht te kennen het ontzettende leven.... krimpt pijnlijk ineen....

‘Oh nòn, niet daarvoor, hè, non, het is niet daarvoor.... Blanche?’

Waarom weet hij niet, hij grijpt haar hand. ‘Dis donc, dis....’ dringt hij angstig aan.

Haar bleeke wangen, haar zwijgen, haar neergeslagen wimpers aan de blauwgeaderde oogleden, ze antwoorden hem.... op alles.

Hij huivert, koude innige huivering van zijn ziel. O, al dat reine, dat mooie teere hooge, dat hij gezien had, vroeger, in die ernstige blauwe kijkers.... dat hoogste van heilige liefde, dat hij beroerde alleen met zijne gedachten in stille avonden, als hij toegaf aan zijne droomen, dat was hier.... te koop, in haar.... in hare oogen, waarin hij nog zag een wereld van vèr, heilig denken.

Ze frommelt zenuwachtig in de bleeke vingertjes haar handschoen.

Hij staart er naar, ze zijn klein als van een kind.

‘Maar.... maar dàt dan, dàt!’

Met blije verrassing heeft hij haar wijsvinger met zwarte piekstippels gezien:

‘Je bent ouvrière?’

Ze knikt.

‘En je bent hier - hier?’

‘Oui’.... nog altijd heeft haar stem heel zacht geklonken, maar ineens nu wordt die hard, zoodat hij schrikt....

‘On est bien obligé!’ En als ze zijn blik ziet, om te weten, wat hem nog onbegrijpelijk is.... gaat ze voort: ‘ik moet toch leven.’

‘Maar dàt dan?’ hij kan nog niet begrijpen, ‘dàt dan....?’ Hij kan geen oplossing vinden, och wat is hij nog onbekend met het leven van Parijs!

‘Dàt....?’ nog harder klinkt haar stem, als een aanklacht, ‘dat geeft me twee francs per dag!’

Gewend aan rijkdom, aan weelde, niet kennend den knellenden band van ‘te weinig geld hebben’, kan hij zich niet dadelijk verplaatsen in den toestand, hij voelt echter dat het leed is; kan hij het verzachten?... Och ja.... maar hoe!.... En morgen dan, voor háár begint weer het nieuwe, nieuwe leed.... het is het noodlot, onafwendbaar.

Maar medelijden welt op in zijn ziel, groot medelijden, hij zou haar in zijne armen willen nemen, alleen ziende de klare oogen, en sussen al haar leed, en veilig haar beschermen tegen het ruwe der Boulevards òm haar....! Maar dat alles, het kàn niet.... het is onmogelijk, ze is eenmaal vrouw van het leven.

Maar vriendschap wil hij toch even geven, hij wil haar toonen, dat hij voelt haar groote leed, als hij zóó verzachten kan! Voorzichtig drukt hij de hand, die nog vergeten in de zijne ligt, ziet haar diep aan.... ‘Pauvre petite!’

Ze moet het gevoeld hebben, o zeker, ze moet het gevoeld hebben - haar blik blijft tenminste in den zijne rusten, als even zich koesterend aan deze voor haar oprechte emotie, een vreemdelinge in de droeve indrukken, die zij opdeed van het leven.

Hoe komt anders die behoefte in haar eens eenmaal werkelijk vertrouwelijk te spreken, hoe kunnen haar oogen anders opeens zoo zuiver rein hem aanzien, zonder eenige andere bedoeling, ze wil zeker iets zeggen... want ziet, ze buigt zich tot hem over, heel dicht.

O, het spook van leed, wat openbaart het zich aan de te gevoeligen, en wat brengt het zoo ook hun een leed, ondanks het smeeken der slachtoffers toch heen te gaan.... en wat is het toch ook weer aantrekkelijk vooral voor hem nu in de blauwe oogen, het zal hem aangrijpen nu, zijn ziel verscheuren, en den nog vroolijken blik in zijne oogen dof en moedeloos maken.

Hij is maar een kleine jongen eigenlijk

[p. 692]

nog, nog kleiner bij de grootte van het forsche Parijs, maar hij voelt zich al zoo'n heer. Over een jaar is hij meerderjarig.

En toch kan hij zich niet afwenden van dat spook van leed... het grijpt hem aan, heel vast... hij moet luisteren. Och, hij heeft het immers zèlf gevraagd! De woorden hoort hij half, maar ze schrijven zich neer in hem met bloedende teekens... hij hoort haar vertellen van àl haar leed... ze legt het hem bloot, zooals het is, koud, wreed, ondraagbaar soms.... het strijden eerst, het lijden... dan haar val... steeds dieper....

Zijn gezicht is koud en strak, maar... o.... o wees stil nu, kleine, kan je dan in zijn oogen niet zien, hoe zijn ziel schreit van pijn, en wanhopig smeekt niet verder te gaan?

Zij fluistert bijna, maar immer voort.... voort.... van haar jeugd aan het meer van Genève, het òngelukkig huwelijk harer ouders, en de scheiding, die de eerste smart in haar tienjarige kleine leventje bracht van kiezen tusschen vader en moeder, toen haar vader gevolgd naar het groote Parijs, waar hij haar weldra alleen aan het leven overliet.... En dan vertelt ze bevende, omdat ze wéét niet heelemaal begrepen te zullen worden, van hare idealen, van hare heilige jeugdige idealen, die daar nu aan hare voeten liggen, vertrapt, verminkt, bezoedeld... door het moeten, het harde moeten; want de honger doet pijn, weet je.

't Is of er iets in hem onder te groote spanning breekt.... in zijn hart.

‘Ah oui, c'est comme ça!’ voegt ze er nog aan toe.

‘En is àlles dan voorbij.... alles?’

‘Ja!’

‘Je kunt nooit meer gelukkig worden, de idealen, die je droomde, verwezenlijkt...?’

‘Ach nee.... ik kan toch een “pauvre bonhomme” die me vraagt, niet bedriegen gaan...?’

Kleine, àls je op dat oogenblik comedie gespeeld hebt, heb je nu de grootste verwoesting aangericht, die je ooit aanrichten kon! Hij moet oprijzen om adem te halen, zie je niet hoe zijn borst naar lucht zwoegt, hoe al de zenuwen van zijn gelaat beven, en zijn oogen wanhopig om hulp rondstaren?

Hij gaat niet weer zitten, drukt alleen haar hand. ‘Adieu’ zegt hij ‘Adieu!’

Dàn snelt hij voort tusschen de tafels en stoelen, door de menigte langs de Boulevards, waar vrouwen met evenzóó vermoorde zielen lachen en neuriën.... Vóórt.... voort, want hier kan hij geen adem halen, tusschen die doode lichten, de valsche muziek, dat droeve lachen.

Zonder te denken, heeft hij zich voortbewogen.... aldoor.... aldoor.... en nu bevindt hij zich eensklaps bij de Seinekade; de groote oude grijze rivier ruischt zacht langs hare oevers, een gaslantaarn werpt een flauw schemerlicht om zich, vredig twinkelen daar heel hoog de sterren, en de wind om hem, vertelt weer.... vertelt weer.

Grijs van ouderdom, grootsch door geschiedenis.... heilig door de stroomen bloed die zij reeds naar zee gedragen heeft, golft zij voort, grauw en donker.

Is haar beeld met hem meegezweefd.... ziet hij haar niet naast zich.... kan hij het dan nooit ontvluchten.... wil het dan vermoorden hem.... nòg vertelt het vele en lange verhalen uit haar leven.... en van het einde, dat eens komen moet.

Is het nog ver.... is het dichtbij al?

Haar kleine, ten bloede gestoken vingertje wijst zwijgend neer in de grijze golven, die medelijdend fluisteren het vredig sluimerlied van den eeuwigen slaap.

Vèr achter hem, van de Boulevards klinkt muziek en juichen.

Snel spoedt hij zich voort weer.... o als straks de slaap hem rust kon geven.... zijn hoed weer diep in de oogen.... de jaskraag òp tot aan de ooren... langs de Seinekade, luisterend naar zijn eigen stap om afleiding te zoeken.

Achter de Notre-Dame staat de Morgue, die schijnt hem zwijgend toe te knikken uit de wijd geopende deuren, wachtend op nieuwe slachtoffers.

Hoe verlangt hij nu naar zijn kamertje dáár boog bij de daken, en het bed, dat hem vergetelheid brengen zal misschien in slaap.

Op de bank zit nog het oude paar.

Hij is te slapen gegaan, ze heeft haar sjaal over hem uitgespreid....

‘Un sou, s'il vous plaît, un sou?’

Voort.... voort.... voort....!

‘O God!’ klinkt het op, uit zijn borst. Is het een aanklacht, is het een smeekbede.... hij weet het zelf niet.

De Notre-Dame bromt twee diepe slagen, haar zware stem spreekt als een doodsklok.

't Is of Parijs èven.... ontzet zwijgt...

Dan leeft het weer voort... immer voort: het lied zingt van hellevreugde.

HENRI VAN WERMESKERKEN.

Paris.