De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

[p. 503]

27 Januari 1904.
17^de Jaargang.
N^o. 31.

De waanzin in het proletariaatsgevoel.

J. Steynen. Proletariërs. Amst. D. Buys. Dz. - Jeugd door Anna Van Gogh - Kaulbach.

Zijn geestelijk evenwicht bewaren, vroolijk en opgewekt blijven, is een gewenschte zaak, al behoort het min of meer tot het gebied der ‘Kunst.’ De tijden zijn er wel naar, om wat nog in evenwicht is, ‘tegen den grond te werpen,’ ook zonder de persoonlijke bemoeiïng van den Duitschen rijkskanselier, die tegen den grond gaat werpen, wat de Evolutie aan de hand van den Monarch hinderend in den weg treedt. Daar zijn er, die zonder stoot van buiten al omvallen. ‘Laat ons kalm zijn,’ riep Van Kol in de Kamer bij de beraadslaging der ‘dwangwetten.’ Laat ons nuchter zijn, roep ik u toe, tegenover al het ‘menschenwee’ van den dag.

De voorbeelden zijn reeds vele, dat geestelijk flink aangelegde mannen en vrouwen ziek werden door al wat ze hoorden en lazen over het lijdend proletariaat. En vele van die kloeke menschen hebben een goede carrière prijs gegeven, eigen kring en eigen gezin verwaarloosd, om voor armen te werken of onder de armen te leven. Velen ook, met aanleg om krachtige menschen te zijn, geslingerd door verschillende ‘systemen,’ door de ‘zonen der Zon’ uitgedacht ter hervorming der Maatschappij, werden zwakke lingen (Lees: ‘Thomas Truck’ door Felix Hollaender) en rammelden alles door elkaar: waarheid, geloof, theosophie, boeddhisme, gemeenschappelijk grondbezit, leger des heils, erfrecht, bruin brood en socialisme. Ook in ons land verschijnen van die boekjes (Lees: ‘Waarheid’ door Johanna Steketee, en het gevaar is groot, dat al die lectuur de ‘kinderen van het licht’ met blindheid zal slaan voor 's levens practijk.

Door physieke verslapping is ons lichaam erg gevoelig voor pijn, en bij de minste

[p. 504]

operatie komt aether of cocaïne te pas. Die bestendige narcose, meenen enkelen, zal het menschdom verleeren om pijn uit te staan, en tot verzwakking leiden van volgende geslachten. De physiek sterke voelt geen pijn, als bij gelijke aandoening de physiek zwakke de buurt bij elkaar gilt.

Nu, zoo gaat het ook bij te groote gevoeligheid der ziel tegenover het lompenproletariaat. Het zijn de boeken, die u meesleepen en verweekelijken. En dan lijdt uw gevoelig hart meer dan het geval zou zijn bij normaal gevoel. De een steekt den ander aan en met vuisten wordt getrommeld op de Maatschappij.

Zij, de Maatschappij (die als een goedige reuzin de slagen en stompen nauw voelt) is de groote zondares, die zuigt maar uit, en de edelgeaarden, deels zelven arm, kunnen de leege hulzen weer vullen, ja ‘kunnen wel aan den gang blijven’ met geven, kleeden en voeden.

Ach, buiten twijfel, is de ontwaking van het gemeenschapsgevoel grootsch, en de ongerechtigheden der Maatschappij zijn vele. Maar vrienden, die overdrijving! Die valsche voorstelling in de boeken! Dat uitvaren tegen de Maatschappij, en niet tegen het proletariaat zelve!

Een koel waterstraaltje, gericht op de tot kookhitte gebrachte ziel, moet gij mij vergeven. Ik wil u niet afhouden van uwe altruïstische gevoelens; van uw edel besluit om voor de armen te leven; niet miskennen de wetenschap, die gij door eigen studie en ervaring van de ellende hebt verworven, neen, maar ik zou u willen opwekken om te worden geestelijk-sterken, meer critisch optredend bij het vonnissen der Maatschappij en ijverend voor een meer practische propaganda ten opzichte van uw geliefd proletariaat.

Slaan wij voor dit doel het boek, hierboven genoemd, op.

De auteur is gevoelsmensch, en dit gevoel leidt in zijn verhalen tot mooie trekken in de proletariërs en tot overdrijving (om niet te zeggen: nonsens) van de schuld der Maatschappij. In weerwil van hare ongerechtigheden mag-je de Maatschappij niet voor elken hongerlijder of zwakkeling verantwoordelijk stellen. Het genie van het auteurschap zal in de eerste plaats niet zijn het vermogen om figuren te omtrekken en spontane indrukken te verklanken, maar de heldere blik, de macht van het verstand om door te dringen tot het wezen der dingen, en zoo waarlijk den tijdgenoot te onderrichten en hem tot een zegen te zijn.

Acht ik in het eerste verhaal de echtelijke verhouding tusschen Siem, den pakhuisknecht, en zijn vrouw Riek, moeder van acht kinderen, voor den proletenstand wat idealistisch gekleurd, ik twijfel niet, of de auteur, die zoo goede kwaliteiten heeft, zal menig lezer, ook uit beschaafde kringen, bekoren door het mooie gevoel, dat hij in de verhouding van die twee heeft gebracht.

Brengt nu de schrijver deze zoo sympathieke figuren tegenover de Maatschappij, dan vervalt hij in sociaal Donquixotisme. Door ook hier weer de Maatschappij aansprakelijk te stellen voor bloedarmoede, houdt Steynen op zelfstandig te oordeelen. Riek is, als alle proletariërsvrouwen, door de vele kraambedden versleten. (90). Het loon van den man, waar nog van afgaat voor 'n klare, is ontoereikend voor versterkende middelen - biefstuk en eieren. En nu dondert de auteur er op los. Het is een ‘vuile sluipmoord’, en de dader (de Maatschappij) kan je niet grijpen. Dat is ‘de Moloch die vrouw en kinderen opslikt’ (De waarheid is, dat de Moloch ze volstrekt niet noodig heeft, en liever had, dat ze wegbleven.) En dan gaat de schrijver overdreven voort: ‘... het nooit zat gevreten monster... gegroeid van het zweet en het bloed van de arbeiders, vetgemest, tot barstens gezwollen door afpersing en loonslavernij.’ (52).

Met uw verlof! De auteur erkent zelf, dat Siem een vrij goed weekloon heeft - ik meen f 10. Welk denkbeeld heeft de schrijver van een Maatschappij, waarin eencellige wezens als pakhuisknechten met niet meer talenten dan noodig zijn voor het inpakken van glaswerk en het opladen van kratten, voldoende gehonoreerd worden om zich een patriarchalen familiezegen te veroorloven? Wat deed de man acht kinderen voort te brengen! Mag deze stand zich niet beheerschen als andere standen doen? Sedert jaren woon ik op het platte land. De vroege en onberaden huwelijken nemen met elk jaar toe. Zes gulden vast in de week, en de jongen, al zuipt ie, gaat door voor een goede ‘partij’. Dat trouwt maar, gewoonlijk met reeds een kleinen proleet ‘overgewonnen’.

Voor die huwelijken ware wel te pleiten, werd de Maatschappij er door hernieuwd, en het verweekt geslacht der middenstanden

[p. 505]

vervangen door het krachtige kroost der paupers. Maar het is juist andersom. Het solide en ideale element trouwt niet, het aardappelen- en jeneverkroost teelt snel. Vóór het trouwen zijn de meiden, als het geen slonsen zijn, in den regel reeds zóó bloedarmoedig, dat de ‘Moloch’ een vies gezicht trekt en zich van ‘vetmesten’ in de toekomst weinig voorstelt.

De jeugd, voor zoover ze ontvankelijk is, wordt in de boeken bedreigd door drie dingen: het nieuwe woord (de kunst); het nieuwe ideaal (het socialisme) en het nieuwe verkeer (de vrije liefde).

In een mooi stuk werk ‘Jeugd’ stelt Anna Van Gogh - Kaulbach tegenover twee burgerfamilies (een dokters- en officiersgezin) een jongen, die aangestoken door de ‘nieuwe kunst’, zijn medische studiën er aan geeft om ‘schrijver’ te worden. De doktersvrouw, met wier dochter hij verloofd is, scheldt hem, en niet geheel onjuist, een ‘lammeling’ en de vader van het geniale jonge mensch heeft lust hem ‘een pak op zijn broek te geven.’ De auteur wil uitbeelden, hoe nieuw talent ook hier weer door oud vooroordeel wordt onderdrukt. Met dat al is het nogal helder, dat de wensch om te trouwen op het ‘nieuwe woord,’ al zijn ook de groote leiders gehuwd, een wachten is ad infinitum. Het meisje ziet haar jeugd verbloeien, en natuurlijk krijgt nu de geldmaatschappij op haar kop, die zulke geniale jongens verhindert uit te zingen en te trouwen. Het gevaar schuilt weer minder in de ‘nieuwe kunst’ zelve dan in de overdrijving, en het zou voor onze ‘jeugd’ gewenscht zijn, als ze niet geheel het oude woord van hun ouders negeerde. Want door de ‘nieuwe kunst’ is de geniale jongen al spoedig ‘socialist.’ Hij ziet het lijden der paupers, maar het lijden en de armoede van zijn eigen standgenooten, voor wier ellende de Redactrice van dit blad een ‘noodkreet’ aanhief, ziet hij niet en deert hem niet - een maniak als vele van die proleten-vrienden. Gij hebt u met de werklieden niet te bemoeien, zij willen zichzelven vrij maken. Maakt gij liever uw onmiddellijke omgeving gelukkig, uwe ouders, uwe verloofde. De socialist Guust schept enkel ellende in eigen kring, want als een noodwendig gevolg, eerst van het nieuwe woord, toen van het socialisme, is het voorstel aan zijn verloofde, om samen te gaan leven, doch zij wil niet, nog te veel gehecht aan stands-vooroordeel en ook niet ‘ontwikkeld’ genoeg om in de geheele sociale leer op te gaan.

Hij, ongelukkig, zij, de ouders, en dat quasi ten gevolge van een Maatschappij, aan sleur en geld verknocht, maar inderdaad te wijten aan het critiekloos dwepen met een paar ‘woordhervormers,’ die zelven op niet al te vaste beenen staan.

Niet te veroordeelen is de zelfstandige handeling van twee hoogstaande menschen, als zij, door wreede toestanden of idiote wetten in hun doen belemmerd, van 's levens boom de rijpe vrucht plukken. Doch uit zoo'n geval een geldende leer af te leiden voor de geniale jeugd van heden, zou toch verkeerd zijn, en moge het tot een verheuging zijn, dat vooralsnog het ouderlijk huis het ontvankelijke meisje tot bescherming strekt voor de liefhebbers van deze ‘visie.’

Lees in het boek van Steijnen ‘'n Gemeene jongen.’ Ook dat verhaal heeft goede kwaliteiten, maar kenmerkt zich door hetzelfde onverstand als bij de ‘Proletariërs’. De schrijver schijnt in deze studie te willen afrekenen met de banale fatsoensbegrippen en benepen ideeën der bourgeois. Een kantoorklerk is verloofd met een meisje uit den gegoeden burgerkring, maar de groote man komt er nooit in huis - de menschen denken hem te bekrompen. Eindelijk heeft hij Suus zoo ver gekregen, dat ze de zijne zal worden. ‘Suus en hij waren zoo dol met elkaar, dat het klinkklaar idioot zou wezen, als ze niet samen deden wàt ze graag wilden....’ Suus moest nu alles vergeten, haar ‘stand, 'r dagelijksche gewoonten van kindje van gegoede menschen, haar vriendinnetjes met d'r lamlendige fatsoenlijkheid....’ - ‘O, wat had het gekost, Suus op te heffen uit die omgeving van verrot fatsoenlijke bourgeois....’ (117).

Het verheugt ons alweer, dat de schrijver, door al het sociaal geleuter om zijn verstand gebracht, in die mate artiest is, dat Suus in het rendez-vous-huis haar vrouwelijk instinct laat werken. Maar de bedoeling van het verhaal wordt er niet duidelijker door, tenzij de strekking is, dat kantoorheeren gedreven worden naar het bordeel, zoolang de bourgeoisdochters nog te bekrompen zijn, om hun opgeklaarde begrippen te deelen.

Gij moet - zei v. Eeden met recht - de Maatschappij niet altijd critiseeren, maar zelf iets doen.

[p. 506]

Stel u voor, dat onze cavalerie op een morgen in patrouilles uitzwermt en het land verlost van alle inbrekers, landloopers, schooiers en dronkaards uit de Peripatetische school, die alleen ten getale van meer dan duizend de provincie Utrecht terroriseeren. Ze kunnen overgebracht worden naar de oostkust van Sumatra, heerlijk en gezond klimaat - en behoeven daar voor hun onderhoud niet meer dan 4 uren daags te werken.

Stel u voor, dat geen proleten meer trouwen mogen, tenzij ze zich voor vast werk verbinden in de kolonie Suriname. Daar, zegt Flanor in den Spectator van 7 November, ‘wacht de grond slechts de spade der beschaving’, of - voegt hij er bij - ‘moet alles gevonden worden uit de zakken van nijveren.’

Velen van die ‘nijveren’ en goedhartigen zijn door het sociaal gekerm van onze auteurs reeds zóó van streek gebracht, dat ze gewetenswroeging krijgen, als zij 'n enkel couponnetje knippen, of zelven ten laatste wat welvaart en geluk bemachtigen.

O, geliefden, een goed hart te hebben, is een zegen. Doch uw hart zij ook gezond, en verwerpe het leed, waarmee het niets te maken heeft. Een stem moge klinken tegen de overdrijving in maatschappelijke misstanden, welke velen ziek maakt en anderen hun beetje levensvreugd ontneemt.

WOLFGANG VAN DER MEIJ.