Historie van broer Cornelis

4 De tekst van de Historie

Titelpagina van de ‘Historie van B. Cornelis’, 1569.

[fol. Voorrede 1r]

HISTORIE uan B. CORNELIS ADRIAENSEN van Dordrecht/ Minrebroeder binnen die Stadt van Brugghe.

Inde welcke warachtelick verhaelt wert/ de Discipline ende secrete penitencie of geesselinge/ die hy ghebruycte met zijn Deuotarigen: de welcke veroorsaect hebben zeer veel wonderlicke Sermoenen/ die hy te Brugge gepredict heeft/ teghen den Magistraet aldaer/ ende teghen die vier Leden des Lants van Ulaenderen: Item tegen het vergaderen vande Generale staten/ ende tegen die tsamen gheconfederierde Edel lieden: met noch veel andere gruwelicke blasphemien teghen Godt ende de natuere: Oock veel bloetdorstighe Sermoenen tegen de Caluinisten/ Lutherianen ende Doopers/ vol leelicke leugenen ende abominabile woorden. Inhoudende ooc twee vermaen brieuen van Stephanus Lindius/ anden seluen B. Cornelis in Latine gesonden/ ende nu ouergheset in Nederlants: met noch sommighe Pasquillen ende Refereynen tusschen de Sermoenen begrepen.

Ghedruct int Iaer 1569.

[fol. Voorrede 1v]

VOORREDEN ENDE CORTE VERHALINGHE
van het gansche boeck/ daermede Christianus Neuter de Leser salicheyt is wenschende.

Goetwillighe Christelicke Leser/ mits dat Christus onsen salichmaker ons vermaent int heylich Euangelie/ dat de gene die van Godt zijn/ gheerne Gods woort zijn hoorende: ende oock doort groote gheruchte dat hier binnen Brugge was/ van zeer wonderlicke sermoenen die een Minrebroeder was prekende/ ghenaemt B. Cornelis Adriaensen van Dordrecht/ so wiert ick inwendich gheroert om hem te hooren prediken/ meenende dat hy seer Goddelick/ vreedsamelick/ vriendelick/ troostelick ende sachtmoedelick was prekende. Maer als ick hem nu een langhe tijt ghehoort hadde/ beuonde ick ende noch veel andere treffelicke gheleerde Catholijcke ende Godtvreesende persoonen zijn sermoenen wel seer wtnemende wonderlick/ maer niet in sulcks als wy gemeent hadden/ ja geheel contrarie van dien: zijnde sermoenen vol blasphemien teghen Godt/ teghen dat de natuere leert/ tegen de leeringhe der Apostelen ende der outste Uaderen of Doctoren vande helighe Christelicke Kercke. Ende noch bouen dien tenderende of streckende tot meuterien/ commocien/ sedicien/ beroerten ende tot onruste of twist: vol bloetgiericheyt/ bloetdorsticheyt en wraeckgiericheyt/ roepingen/ tieringhen/ krijssinghen en brijssinghen: van bloetstorten/ hanghen/ wurghen/ branden/ spieten en braden/ villen en blayen/ smooren/ deluen/ rabraken/ vierendelen: kintdraghende vrouwen (die hy Geusinnen hiete) de groote buycken opscroppen/ die kinderen daer wt ruppen/ en teghen de muer

[fol. Voorrede 2r]

of teghen de weeghe smyten/ en veel ander gruwelickheden/ yselickheden of afgrijselickheden. Ende dit ouer de Luterianen/ Caluinisten/ Herdoopers/ Cassandrianen en meer ander die hy al ketters/ heretijcken of sectarisen hiete Noch beuonde ick zijn sermoenen vol onghestadicheyt/ ydelheyt/ lichtueerdicheyt/ onwaerachticheyt/ inpatienticheyt/ ende vol wtsinnicheyt of dullicheyt. Bouen dien noch vol onbeleeftheyt vileynicheyt/ oneerbaerheyt/ indiscreetheyt/ schandelickheyt/ onbeschaemtheyt/ ende vol iniurien: geen opsicht of ansien noch aenmerckinge hebbende op eenige personen/ van wat qualiteyt/ condicie of state dat sy ooc waren of mochten wesen: Maer zijn voornemen/ passien/ haet/ gramschappen/ nijdicheden ende bitterheden al stoutelick/ onuermijt wtseggende/ alsoo vyleynelick/ schandelick/ versmadelick en oneerbaerlick alst wesen mochte/ tot groote onstichtinghe vande ghene die sulcx waren hoorende: want het al wt quam int eynde (met oorlof) op een vijsten/ kacken/ schijten/ poortvagen: van zijn vuyl bescheten eersgat te cussen willen gheuen: van de liens een stront in heur kinnebacken te wenschen. Ja hier in niet sparende den loffelicken Magistraet vander stat/ noch de Generale staten vande landen/ noch de vier Leden van Ulaenderen: ooc dickmaels niet wetende hoe verachtelick of vernedert en versmadelick (alst in zijn sermoene te passe quam) dat hy die namen soude/ heur lieden hetende Magistraetkens/ Generale staetkens/ Pensionariskens/ Buffetters/ ende andere diergelijcke vercleeningen/ twelcke al te lanc soude wesen om hier te verhalen/ want hy daer mede altijt meer besich stonde/ dan met de helige scriftuere: Ia seggende/ dattet nu geenen tijt meer en was om met scriftuere besich te staen maer dat hy se al anders te keer wilde gaen/ mitsdat hem dochte datse op de scriftuere niet en pasten/ segghende

[fol. Voorrede 2v]

datse al Atheisten ende Epicureen waren. Diergelijcke en wiste hy oock menichmael niet hoe hy de tsamen gheconfedereerde Edellieden schandelick genoech in zijn sermoonen wilde ouergaen/ of met wat schimpige namen/ dat hyse leelick en vuylick genoech namen soude: heurlieder heetende beroyde mager Ionckerkens/ diet al deur de billen gelapt hadden/ diet al verloopen/ al verhoert/ versnoert/ vercust/ verlect/ verschockt/ verbordeelbroct/ en al vertuereluert hadden. Ende om datter eenighe Hoochduytsen (die ghemeenlick zeemen broecken dragen) onder waren/ daeromme hiet hyse oock leeren eersgaten/ die nauwelick een verroesten nagel en hadden om heurlieder schijtgat te crauwen/ met noch seer veel ander iniurien ende afgrijselicke vileynicheyt op henrlieder ^* wtspugende/ om het ouergheuen van heurlieder request teghen de Inquisicie ende de rigoreusheyt vande Placaten/ het faict of de sake de religie aengaende. Diergelijcken ooc seer gruwelic tierende en fulminerende op die requesten/ die de vier Leden of staten van Ulaenderen tegen de selfde Inquisicie en Placaten ouergegeuen hadden. Daer naer seer yselic gebarende en spartelende teghen de Moderacie/ die op de rigoreusheyt vande Placaten geordiniert was. Daer naer seer veel afgrijselicke/ vreeselicke of schruemelicke stampeyinge in alle zijn sermoonen sonder eynde: tegen die openbare predicatien der Caluinisten Lutherianen of Martinisten ende Herdoopers/ waer inne hy seer veel stoute onbeschaemde luegenen wtspooch/ seggende: dat die predicanten der Caluinisten de kinderen sonder water doopten: ende datse in heurlieder predicatien seyden/ dat Maria de moeder Christi een vuyl putane of een gemeene openbare hoere geweest hadde: ende dat de sommige leerden of predicten/ dat alle de vrouwen en maechden met alle tgoet gemeen behoort te zijn: ende dat alle heurlieder predicacien niet

* lees: heurlieder

[fol. Voorrede 3r]

anders dan tot rabbauwerie/ snootheyt/ schelmerie/ meuterie/ sedicien/ beroerten/ pilieringen/ saccagiringen/ roouerie/ dieuerie/ dootsmijtinge/ moorderie en tot rebellicheyt tegen Godt en tegen de Coninc tendeerde of strecte. Ende deur dien dat de Magistraten alsucke predicatien binnen of buyten heur steden toe lieten of gedoochden/ dat daeromme alle heurlieder priuilegien verbeurt waren/ Ia dat men heur priuilegien aen een galghe behoorde te hangen/ ende dat bouen dien noch alle de inwoonders (soo wel Catholijcken als heretijcken) van dese Nederlanden/ deur sulcke gedoochsaemheyt verdient hadden/ alle plagen/ miserien/ catijuicheden/ jammeren/ ellende/ veruloectheden/ alle euelen en maledictien: somtijts de liens oock dregende/ dat de Coninck met zijn Spaeniarden commen soude/ en voeren alle tvolck van dese landen/ al geketent/ gecoort/ ghebonden/ ghestropt en gebast/ te schepe ouer in Barbarien/ in Indien/ ende in andere verre vremde landen/ onder de Turcken en Sarasynen/ onder de Mooren en Heydenen/ tot een eewige seruituyt en slauernie/ om dat sy aldus vant Catholijcke Roomsche kersten gelooue/ en vande religie der helighe Roomsche kercke afgeuallen waren. Deser gelijcke horribile/ afgrijselicke/ gruwelicke en abominable of walgelicke propoosten/ woorden/ materien en reden waren zijn sermoonen gans vol en ouervloedich/ waeromme dat ic u/ goethertige Leser/ neerstelick ben vermanende/ dat ghy int lesen van zijn naervolghende Historie ende sermoonen niet en wilt gheschandaliseert of onsticht wesen/ mits dat ghy daer in dickmael sult vinden dese voorverhaelde onredelicke/ ongeregelde en oneerbare woorden/ tegen Godt ende de Natuere. waer af wy hier doen een protestacie voor Godt ende voor die geheele werelt/ ende nement op het deel van onse salicheyt/ dat wy daer in gebruycken sijn selfs eyghen woorden alsoo hy die

[fol. Voorrede 3v]

wt ghesproken heeft/ sonder dat wy die verargeren of verkeeren/ het welcke oock alle zijn hoorders met ons moeten getuygen/ in dien sy de waerheyt willen belijden ende beschermen: Daerom is onse vriendelicke begeerte ofte bede aen u goethertighe Leser/ dat ghy niet en wilt meenen dat wy daerin behagen of ghenoechte ghehadt hebben die alsoo te beschryuen/ Neen wy voorwaer/ maer nemen den alweetende Godt tot getuyge/ dat wy alsulcke woorden telcken met een schaemte of root aensichte geschreuen hebben/ en hadden wel willen wenschen datse wt synen mont niet gesproken waren. Wy hadden oock wel gewilt ter eerbaerheyt vande Christelicke religie/ datter van dusdanige materie geen oorsake en ware te peynsen/ veel min te beschrijuen: want het is ons een hertelicke pijne en bedroeffenisse/ dat die nootsakelicheyt dit schrijuen is begeerende of behoeuende. Ende dat wy ons dan tot dese materie te bescrijuen hebben begeuen of laten bewilligen/ dat is geweest ter seer grooter begeerte ende bede van sommige Godtvreesende en treffelicke wel gheachte persoonen/ die geerne saghen dat het groot ongelijck (twelck B. Cornelis in zijn sermoonen den eersamen Magistraet der stadt van Brugge bysonder is doende) voor yegelijck bekent ware/ te meer om datter bynaest een lantmare is/ van zijn seer wonderlicke/ vremde/ yselicke en afgrijselicke sermoonen/ ja datmen daeraf oock weet te spreken int Hof vande Coninclicke Maiesteyt. Daeromme en is dan onse meninghe of voornemen anders niet/ dan met onsen schrijuen voor yegelick bekent en openbaer te maken/ den rechten oorspronck of wortele/ waer wt dat dese verbolgentheyt gramschap en bitterheyt gesproten is/ die B. Cornelis in zijn sermoonen tegen den Magistraet van Brugge ende noch andere also ghy gehoort hebt/ laet wt bersten. So ist dan dat wy ten eersten sullen

[fol. Voorrede 4r]

verhalen int corte Historie wijse/ hoe dat hy inde heymelicke biechte sommige van zijn biecht dochters/ als Maechden/ gehuwede Urouwen ende weduwen (diemen al Deuotarigen heet) onder het schijn van een secrete penitencie of heymelicke discipline/ soo verde brochte/ dat haer de sommighe voor hem naect ontcleeden/ ende de sommige haerlieder van hem schandelicke lieten ontdecken ende gheesselen. Uoorts hoe ende deur wat middel dat dese heymelicke Discipline of geesselinghe int openbaer gecommen is/ ende hoe hy daeromme (als den Magistraet van Brugge sulcx deur neerstige informacie of ondersoeckinge waer beuont te zijn/ ende ouer hem clachtich viel) van synen ouersten wt Brugge tot Yperen versonden wiert/ het welcke den haet ende die bitterheyt of viantschap in B. Cornelis grotelicx vermeerdert heeft/ die hy van te vooren noch sonder dese oorsake tegen den Magistraet van Brugghe was dragende. mits dat den Magistraet een seker tijt te vooren in meeninge was/ een seer Christelicke ordinancie van het onderhouden der armen in heurlieder stadt te stellen/ om het bedelen te beletten: maer B. Cornelis merckende datmen het onbeschaemt bedelen voor een schande begonst te achten/ daer nochtans zijn orden op ghefondiert stonde/ so heeft hy hem met veel onredelicke arguatien ende gruwelicke stampeyingen in zijn sermoonen daer tegen gestelt: welcke twee voorseyde oorsaken (maer principalick het ondersoecken van zijn Disciplineren of gheesselen der Deuotarigen) hebben gecausiert of veroorsaect alle die yselicke/ afgryselicke ende abominable naervolgende sermoonen/ daer hy hem seluen mede heeft ghemeent of heeft willen wreken/ naer dat hy van Yperen wederomme ghecommen was te Brugge. Wt welcke sermoenen wy hier onder sommige gruwelicke propoosten ende woorden verhalen sullen/ also wy bouen belooft

[fol. Voorrede 4v]

hebben/ met diueersche Pasquillen ende Refereynen die achterstraten gesaeit wierden/ om hem synen onbeleefden indiscreten mont te sluyten of te breydelen/ hoe wel sulcx niet geholpen en heeft. Dier ghelijcken oock twee seer Christelicke en onvolprijselicke vermaen brieuen van Stephanus Lindius in latine an hem gescreuen ende ghesonden/ om hem tot modestie/ sachtmoedicheyt ende ghestadicheyt te bewegen/ de welcke hem nochtans meer hebben verhart en verargert dan versachtmoedicht en verbetert: Nu om sulcx bequamelick te volbringen/ als voorseyt is (op dat yegelick mach weten met wat quade of onrechte oorsake B. Cornelis alle die voorseyde onchristelicke sermoenen is doende/ ende tot ontlastinghe of onbeschuldinge vande loffelicken Magistraet van Brugge ende alle andere die te onrecht van hem beschuldicht werden) soo zijn wy bedwongen bynaest te verhalen het gheheele veruolch van zijn sermoonen also hy die achtervolgende ghepredict heeft/ principalick naer zijn wedercomste van Yperen te Brugge/ twelcke was int jaer 1566. gheduerende tot nu toe int jaer 1568.

Uaert wel.

[fol. 1r]

HISTORIE Uan B. Cornelis Adriaensen/ Minrebroeder binnen Brugge/ inhoudende hoe ende in wat maniere/ met wat redenen oft propoosten/ hy die Ionge maechdekens/ Gehuwede vrouwen/ ende die Weduwen gebrocht heeft tot zijn discipline oft secrete penitentie.

NU/ Ionstighe Leser/ om dat ghy te beter versekert soudt wesen van de voorszeyde Discipline oft Secrete penitentie/ (waer wt den principaelsten haet van B. Cornelis/ onder alle dander gramschappen op den Magistraet van Brugghe/ gesproten is) so sullen wij u hier int corte verhalen twee saken: Die eene/ met wat redenen/ propoosten/ oft woorden/ dat die Ionge maechdekens/ Gehuwede vrouwen/ ende die Weduwen/ tot dese Discipline oft secrete penitentie gebrocht werden/ ende hoe oft in wat manieren de Discipline oft gheesselinge toe ghinck. Die andere/ hoe ende deur wat middel dese Discipline int openbaer ghecomen is. Ende ten ware dat de informatie oft ondersoeckinge/ die den Magistraet van Brugghe op dese secrete Discipline oft geesselinge gehouden ende beleet heeft/ so lanck oft so groot hadde geweest/ wij soudense tot meerder getuychenisse van de waerheyt hier by gestelt hebben: maer om dat het inhouden van die wel een geheel redelick groot boeck

[fol. 1v]

alleen begrijpen soude/ hebben wij tselfde gelaten: ende sullen de belijdenisse van een ionge dochter genaemt Calleken P. wt alle de andere kiesen/ ende oock daer onder somtijts mengelen/ alst te passe comt/ tgene dat eenige van de weduwen ende gehuwede disciplynkinderen oft Deuotarigen beleden ende bekent hebben.

INT Iaer ons Heeren .1548. heeft B. Cornelis de grau cappe aengetrocken/ ende is een Monick geworden/ ende heeft terstont begonst te predicken/ inde welcke predicatien vant beghinsel af (waert eenichsins te passe mochte comen) heeft hy altijts ghesocht den gheestelicken staet seer hooch te exalteren oft te verheffen/ ende den wereltlicken staet te vercleenen oft te vernederen/ prijsende bouen maten seer het ongehuwede leuen/ twelc hy dickwils seyde. dat hondert duysent mael bequamer was om den hemel te verdienen/ dan het gehuwede leuen: altijt voortbringende die beletselen/ verachteringen/ ende beschadingen totter salicheyt/ die in den vleesschelicken ende wereltsgesinden huwelicken staet gelegen waren: ende altijt verhalende die vorderingen ende bequaemheden totter salicheyt/ die inden heyligen/ reynen/ suyueren/ onbevlecten/ gheestelicken gesinden maechdelicken staet gelegen waren. Dit wiste hy met so menigherhande argumenten/ exempelen/ comparatien/ ende ghelijckenissen by te bringen ende te bewijsen/ dat hem tvolc emmers geloofde: ende mitsgaders

[fol. 2r]

dat hy seer wtnemende wel clappen conste/ ende zijn meeninghe wel bescheedelick conste wtspreken ende te verstaen gheuen/ so was hy gheestimeert oft gheacht voor een weerdich Predicant. Maer deur alle dit hooch verheffen ^# ende prijsen vanden maechdelicken staet bouen den huwelicken staet/ werden sommige vrouwen cleynmoedich/ ende maeckten droefheyt in haer seluen/ om dat sij haer oyt totten huwelicken staet begheuen hadden: ia sommighe vielen daer om in sware fantasien/ so dat daer deur somtijts wel eenighe hem seluen mondelinge begeerden te spreken/ om weder wt alsulcke beswaernisse geholpen te syne: twelc een van de beginselen was vant Deuotarichschap/ alsomen hier onder breeder hooren ende verstaen sal. Deur de selue voorgeseyde prijsinge vanden maechdelicken staet bouen den huwelicken staet/ namen sommige maechden voor haer in den maechdelicken staet te blijuen/ ende sommige weduwen namen voor haer niet te herhuwen: twelck oock een van de beghinselen was vant Deuotarichschap/ alsoo wij hier ten eersten sullen verhalen.

Ontrent het Iaer .1552. wasser onder alle vrouwenpersonen/ die B. Cornelis sermoonen daghelicx hoorden/ een deuchdelicke ende wel geachte weduwe/ die altijts haer dochterken mede ten sermoon leydde: ende mits dattet ionck en schoon/ ooc sebaer van wesen oft van manieren was/ so maecten die maechden oft

# Dorspronckelick beghinsel vant Deuotarischap/ ende geesselinge van Deuotarigen binnen de stadt van Brugghe.

[fol. 2v]

deuotarigen (die sommige Jaren onder B. Cornelis obedientie ende discipline gestaen hadden) kennisse met die weduwe ende met haer dochterken/ gelijck sij altijt neersticheyt deden om somtijts noch eenige maechdekens int deuorichschap te bringen/ somen dagelicx siet dat alle menschen (die haer wt de meeste menichte van den volcke gescheyden hebben tot eenige bisonder Religie) van naturen ghenegen zijn om andere ooc te bringen tot sulcken Religie/ als sy aengenomen hebben.

Dese ionge schoone dochter was genaemt Calleken P. out zijnde tusschen .15. ende .16. Iaren/ ende naer dat sy wat tijts onder de Deuotarigen/ oft gheestelickgesinde maechden/ gheconuerseert hadde/ ende dat haer moeder dochte datse met veel gracien van welsprekentheyt in godtlicke oft gheestelicke saken verciert ende begaeft wert/ so lietse haer toe also dickwils by de Deuotarigen te gaen/ alst haer beliefde. Hier deur hoorde Calleken seer dickwils spreken vande obedientie/ onderdanicheit/ ende gehoorsaemheyt/ ende somtijts ooc int heymelick veel vermanen van een heylige discipline oft secrete penitentie. Calleken begonste ten lesten te vragen/ wat doch dese dingen al waren? De Deuotarigen leerdent haer al/ wtgenomen de discipline oft secrete penitentie: want sij seyden/ die en mach u niemant te kennen gheuen/ dan onsen eerweerdigen Pater Cornelis selue/ twelcke hy metter tijt

[fol. 3r]

noch wel doen sal/ als ghy aen hem biechten sult. Hier naer beghonstmen haer te raden/ datse eens selue by P. Cornelis soude gaen/ om in syne kennisse te comen: twelc sy dede. Daer seydemen hem/ hoe dat haer dese ionghe dochter ooc begeuen wilde tot een eewige maechdelicke reynicheyt/ ende datse wel begheerte hadde onder zijn obedientie ende onderdanicheyt te staen. Hy stelde haer eenen dach ende ure datse by hem comen soude. Hier waren noch twee ionge seer schone maechdekens by/ die oock begonsten het deuorichschap te leeren: waer van deene genaemt was Aelken vanden B. ende dander Betken Pr. de welcke haer op die tijt aen B. Cornelis quamen biechten oft vertoonen. Als dien ghestelden dach ende ure nu gecomen was/ ende Calleken by b. Cornelis quam/ so vraechde hy/ of sy voor haer genomen hadde te blijuen in haer maechdelicke reynicheyt ende suyuerheyt/ ende of sy haer wel soude willen verootmoedigen onder zijn obedientie oft onderdanicheyt ende gehoorsaemheyt te staen. Sy antwoorde: Ia ic/ eerweerdige Pater. Daer op begonste hy haer den maechdelicken staet noch veel hoogher te exalteren ende te prijsen/ daer tegen den huwelicken staet noch veel meer te vernederen ende te misprijsen/ dan hy openbaerlick in zijn sermoonen dorste doen. Ende naer dat hy haer nu lange en veel gheraden hadde in sulck voornemen te blijuen/ so seyde hy/ dat sy haer nu

[fol. 3v]

voortane (maer met consent van haer moeder) alle weken eens/ op eenen sekeren dach ende tijt dien hy haer noemde/ aen hem soude moeten comen vertoonen/ op dat hy haer mochte onderwijsen en leeren in alle obedientie oft onderdanicheyt ende gehoorsaemheyt. Twelc sy seyde/ datse naer alle haer beste vermogen doen soude/ mits dien dat haer moeder haer sulcx gheconsenteert ende toegelaten hadde. Als Calleken haer nu op dien dach ende tijt/ die B. Cornelis haer gestelt hadde/ aen hem quam vertoonen/ so seyde hy: Wel mijn kint/ nu moet ghy my op alle obedientie altijt u ydele ghedachten oft ghepeynsen te kennen gheuen/ ende gheen van dyen verswijgen/ op dat ic u also wel van inwendige ijdele gedachten/ als van wtwendige dagelicxsche sondekens mach absolueren/ ende dat ic u maechdelicke reynicheyt onbevlect en suyuer mach houden. Sy antwoorde/ dat sy sulcx met alle obedientie naer haer wterste beste doen soude. Te wijle dat dit aldus ses oft seuen weken geduerde/ so sach sy die voorszeyde twee maechdekens/ Aelken van den B. ende Betken Pr. somtijts voor haer/ ende somtijts na haer ooc daer comen. Nadat de ^#ses oft seuen weken van Callekens proeftijt/ oft haren tijt van onderwijsing en leeringe wt was/ so nam B. Cornelis haer solemnelic voor een van zijn biechtkinderen aen: dies moeste sy haer hant op haer borst leggen/ ende eenen Eet sweren/ dat sy/ also lange als hy oft sy leefde/ aen niemant

# Die Deuotarigen moeten Eet sweren/ aen niemat ^* te bichten/ dan aen B. Cornel.

* lees: niemant

[fol. 4r]

anders biechten soude. Als sy desen Eet gesworen hadde/ seyde hi/ datse haer nu voort aen op zijn disciplyncamer soude mogen comen vertoonen ende biechten/ gelijck andere geestelicke maechden oft deuotarigen/ daer soude hy haer totte h. discipline bequaem maken. Dese camer hadde hy in een huys op den Steenhouwers dijck/ een strate neffens twater/ tot een weduwe genaemt Ioncvrou Pr. byde welcke tvoorseyde Betken woonde/ met noch ander degelicke liens dochters/ diemen bi Ioncvrou Pr. de cost cochte/ mits datse die als een Scoolvrouwe leerde/ so wel in goede manieren/ als andersins.

Als Calleken nu in B. Cornelis disciplyncamer by hem quam/ op sulcken tijt als hy haer gestelt hadde/ beual hy haer op alle obedientie/ dat sy nu voortaen haer aenvechtingen ende quellingen der naturen (die allen menschen aengeboren is) biechten moeste: ia ooc alle haer ydele wereltsche droomen/ de welcke ooc die maechdelicke reynicheyt also seer ontsuueren ende bevlecken/ als de vleesschelicke gedachten en begeerten: op dat hy haren heyligen maechdom in alle suuerheyt ende reynicheyt soude mogen bewaren. Maer als hem Calleken sulcke dingen niet vryhertich genoech wt en seyde/ ende haer geliete/ oft aen haer schene/ dat sy daer niet veel af en wiste/ so seyde hy: Ba/ ic weet wel dat u alle onsuuerheden oft onreynicheden/ die tusschen de gehuwede vleesschelicke wereltsche menschen geschieden/ kenlick zijn:

[fol. 4v]

want de werelt is so verargert ende verdoruen/ dat ionge maechdekens van acht oft negen jaren wel weten deur wat middel datse inde werelt gheraect oft ghecomen zijn: ba/ een maecht van sestien oft seuentien jaren/ als ghy sijt/ soude die dan niet weten van vleeschelicke tentatien/ begeerten/ oft quellingen? ba/ dat ghy inde werelt gebleuen waert/ ghy soudt mogen moeder van drij oft vier kinderen zijn. Calleken stont en sach met een beschaemt root aensicht al nederwarts/ ende en wiste niet wat sy soude mogen anders antwoorden/ dan dat haer moeder altijt sorge voor haer gedragen hadde/ om datse niewers comen soude/ daer men van ydele/ lichtveerdige/ oft oneerbare saken sprack oft handelde. B. Cornelis seyde: Ou/ ba/ dat en achte ick al niet/ die aengeboren verdoruen en gebreckelicke nature soudt u leeren in sulcken ouderdom als ghy nu hebt/ daerom ten is niet mogelick ghy en moet somtijts met vleeschelicken strijt aengeuochten werden/ dyen ghy alleenlick deur beschaemtheyt verswijcht/ ende also en mach ic u in gheender manieren absolueren/ mijn salicheit hangt daer aen: daerom bereyt u teghen de naeste reyse alle u natuerlicke aenvechtingen beter wt te belijden. Hier mede liet hy Calleken ghaen/ haer beuelende op alle obedientie ten ghesetten daghe weder te comen: twelck sy beloefde te doen deur Gods gratie. Als Calleken ten gesetten dage weder by

[fol. 5r]

B. Cornelis in zijn disciplyncamer quam/ seyde hy: Wel mijn kint comt binnen/ maer sluyt die beschaemtheyt/ die geueynsde quade beeste/ buyten de deur: want sy doet ons beletsel in u voorghenomen heylige goede meyninge. Daer naer vraechde hy haer/ of sy noch gheenen vleesschelicken aenstoot/ oft natuerlicke ghenegentheyt en gevoelde/ het sy in gedachten/ oft gepeynsen/ ende in droomen. Calleken antwoorde: Eerweerdige Pater/ ic bidde dagelicx in mijn deuotie onsen Heere met een vierich oft innich herte/ dat hy my deur zijn gratie wilt bewaren voor alle tentatien/ becoringen/ ende quade aenvechtingen des viants/ ende des vleeschs. B. Cornelis seyde: Sulcx is seer wel gedaen/ dat ghy onsen Heere biddet/ om deur zijn gratie wt alle tentatien en quade becoringen verlost te syne: maer ghy en cont noch en wilt voor my niet belijden/ dat ghy vleeschelicke aenvechtingen/ oft wereltsche tentatien/ en quade becoringhen hebt. Ba/ mijn kint/ dat en is gheen heylicheyt noch eere/ datmen niet aengevochten en wort met natuerlicke vleesschelicke begeerten tot oncuysheyt: ba/ daer gheenen strijt en is/ daer en is ooc geen victorie: indyen dat ghy geen vleesschelicke oncuissche strijden te wederstaen en hebt/ ou/ wat sult ghy dan verdienen? ba/ het is een eere ende heylicheyt/ een quellende nature te hebben/ ende datmen tot ongelijcke persoonen/ te weten/ vrouwen tot mans/ ende mans

[fol. 5v]

tot vrouwen/ met natuerlicke brandende hitte ghenegen is/ en datmen die nochtans wederstaet: ba/ alsmen maer eenen block en ware ende gheen gevoelen en hadde/ wat verdiensten souden doch daer in ghelegen zijn? ba/ mijn kint/ en schaemt u niet te bekennen/ dat ghy ooc vleesch en bloet zijt gelijck alle mensche: ou/ ick soudt voor hypocrisie ende enckel gheveynstheyt achten/ dat ghy niet en wilde belyden somtijts vleeschelicke gedachten oft onreyne begeerten te hebben: daerom gebiede ic u op alle obedientie ende ghehoorsaemheyt/ dat ghi mi alle u wereltsche vleesschelicke gedachten/ ende u onsuuere oncuyssche droomen al vry plat ront wt belijdt/ hoe rouwer hoe beter/ op dat ic die in tijts mach purgeren/ suueren/ en reynigen met die heylige discipline oft secrete penitentie/ om uwen heyligen maechdom voor alle violentie/ beulectheyt/ ende besmetheyt te beschermen. Calleken schaemde haer so langs so meer om sulcx te belijden. Daerom seyde B. Cornelis: Ou/ mijn kint/ ick sie en mercke wel/ dat wij nemmermeer ouer dese beschaemtheyt en sullen connen meester worden/ ten sy dat ic u eens voor al daer wt verlosse/ ende dat deur sulcken middel als ick noch met alle mijn disciplynkinderen hebbe moeten doen: want ghy en soudt u anders nemmermeer te recht connen biechten/ noch ick en soude ooc u belofde heylige maechdelicke reynicheyt niet te recht connen

[fol. 6r]

suuer/ onbeulect houden/ noch u volcomelick connen absolueren/ waer aen nu onser beyder salicheyt gelegen is: daerom Calleken/ mijn kint/ segt my/ oft ghy my de salicheyt van u ziele oock met gheheelder herten betrout. Sy antwoorde: Ja ick/ eerweerdige Pater. Hy seyde: Wel/ aenghesien dat ghy my uwer zielen eeuwighe salicheyt betrout/ soo betrout ghy my emmers ten minsten ooc u tijtelick verganckelick lichaem: want wil ick u ziele soecken salich te maken/ soo moet ick voor alle dinghen u lichaem bequaem/ reyn/ suuer/ ende idoon maken tot alle deuchden/ deuocien/ ende penitentien. ist also niet/ mijn kint? Sy antwoorde: Jaet/ eerweerdige Pater. Hy seyde: Wel mijn kint/ so ist dan van noode dat ghy met heilige obedientie onderdanichlick doen sult/ dat ick u gebieden sal. Hier mede sette hy hem op de sponde van een bedde/ dat in de camer stont/ ende sy moeste ontrent twee scherden verre van hem staen. Daer seyde hy: Mijn lieue kint/ om u wt dese beschaemtheyt te helpen oft te verlossen/ dewelcke ons alle beletselen ende hindernisse doet/ om tot die heylighe discipline ende secrete penitentie te comen/ gelijck ic u geseyt hebbe/ so gebiede ick u op alle heylighe obedientie oft onderdanicheyt ende gehoorsaemheyt/ dat ghy u lichaem sult ontcleeden/ oft ontblooten/ om deur alsulcke middel die beschaemtheyt te verwinnen.

[fol. 6v]

Sy antwoorde: Och weerdige Pater/ dies soude ic my emmers al te seer schamen: hoe soude ic doch dat connen gedoen? Hy seyde: Siet mijn kint/ het moet zijn: onser beyder salicheyt hangt daer aen: daerom stelt alle beschaemtheyt aen deen syde/ ende doet obedientelick mijn gebiedenisse. Sy seyde: Och eerweerdighe Vader/ ic hebbe u veel lieuer alle mijn aenvechtingen ende vleesschelicke gedachten oft gepeynsen nu voortaen te belijden/ dan dit te doen: my dunct ic soude veel lieuer den doot steruen: daerom bidde ic u ootmoedelick/ weerdige Vader/ wilt my doch van dese gebiedenisse quijt schelden. Hy seyde: Neen/ dat en mach in geender manieren wesen: ou/ ghy en soudt sonder dit te doen nemmermeer een perfecte oft volmaecte Deuotarighe connen werden: want hier deur sal alle beschaemtheyt en geveynstheyt wt u verdwijnen/ also die in alle mijn disciplynmaechden verdwenen zijn. Want dit is den eersten middel ende toeganck/ om tot de ontfanckenisse der discipline oft heylighe secrete penitentie bequaem te worden. Daerom sijt my ghehoorsaem/ mijn kint/ in sulcx als ic u gebiede/ op al dat ghy houdt van de heylighe obedientie oft onderdanicheyt. Hier mede onthaecte sy haer lyueken/ ende troct wt: ende als sy daer na haer coursken begonste te ontrijgen/ ende haer de tranen wt de oogen vielen/ seyde hy: Ba/ mijn kint/ grijpt eenen moet/ ende strijdt vromelick en cloeckelick tegen

[fol. 7r]

die beschaemtheit en geveynstheit/ ghy sulter eer lange victorie ouer crijgen/ dan salt al triumphe/ blijschap/ ende glorie zijn. Maer als sy nu ontcleet was/ en dat sy haer hemde soude beghinnen wt te doene/ so benaude ende prangde haer de schaemte oft eerbaerheit alsoo/ dat sy flau van herten wert/ ende haer beschaemt roode coleur in dootlicke bleekichheyt veranderde. B. Cornelis dit siende/ stont haestich op/ segghende: Eylacen/ mijn kint/ soude u qualick worden? ende liep eenige specerie oft cruyt halen wt zijn schappraye/ die hy daer hadde staende/ diergelijcken ooc eenige gelasen met seer welrieckenden azijn/ ende ander costelicke welsmakende dingen. Als Calleken nu weder wt dese flautheit was/ seyde hy: Het is dese reyse genoech/ mijn kint: wij sullent hier by laten blijuen tot de naetste reyse: dan en sult ghy hier aldus niet alleen zijn/ ic sal u noch andere maechdekens van uwer kennisse voor u oogen ten exempel stellen/ op dat ghy sien moecht/ hoe vrymoedich en cloeckelick dat die de beschaemtheit verwinnen/ ende om dat ghyse in sulcke vrymoedicheyt en cloecheyt moecht navolgen. Calleken weder gecleet zijnde/ ende bereet om wech te gaen/ dede hi haer op alle obedientie belouen/ dat sy geen van alle dese dingen voor de werelt soude openbaren/ ende ooc belouen ten gesetten dage weder in zijn disciplyncamer te comen.

Als Calleken de naetste reyse weder in de

[fol. 7v]

disciplyncamer quam/ geschiedet also B. Cornelis geseyt hadde/ te weten/ datter die twee voorseyde schoone ionge maechdekens waren/ ^#ende beyde haer seluen naer zijn ghebiedenisse obedientelick ontcleeden/ ende geheel naect voor hem stonden. Calleken dese wonderlicke vremdicheyt aensiende/ wert wederom deur inwendige roeringe oft beschaemtheyt seer root int aensicht ontsteken. B. Cornelis dit siende/ sat daerom (ter wijlen dat die naecte maechdekens voor hem stonden) ende seyde: Ba so siet/ aldus doende sullen wij eens victorieus oft verwinders worden ouer die schadelicke beschaemtheyt/ die ons soo groot letsel doet om voort te gaen in ons goet/ deuchdelick/ heylich voornemen: ba/ also moeten wij die gheveynstheyt verwinnen/ ende wt onsen wege verdrijuen: ba/ sij souden ons altijt in den wech van onsen heyligen deuchdelicken voortganck ligghen: ba so siet. Dit ontcleeden was al dickwils te doen/ ende gheduerde somtijts drij oft vier maenden eerse mochten de discipline ontfangen/ tot dat die beschaemtheyt verwonnen was: want sij moesten selue roede brengen/ ende die discipline begheeren.

^# In middeler tijt/ te wijle dat dit naect vertoonen geduerde/ wert Calleken van een van de oude maechden oft deuotarighen gevraecht/ of sy nu noch niet en wiste wat de discipline oft heylige secrete penitentie was. Sy antwoorde/ dat sijt wel bynaest peynsde/ maer

# wonder spectakel.

# Dese onderwijsinghe schijnt van B. Cornelis wtghemaeckt te syne.

[fol. 8r]

noch niet seker en wiste. Y/ seyde die deuotarighe/ en hebt ghy die noch niet verdient/ so moet ghy wel een suuere maecht zijn buyten alle andere: oft ic peynse dat ghy u vleesschelicke aenvechtingen niet te recht en biecht oft en belijdt. Daer ghinck haer die deuotarige seer lange en veel onderwijsen ende raden/ dat sy den eerweerdigen Vader Pater Cornelis in als soude obedient oft onderdanich zijn/ ende haerseluen hem geheel ouergheuen/ gelijck die Deuotarigen alle gedaen hadden: want sonder sulcx en waert al niet. Nae dat Calleken wel onderwesen was/ belofde sy datse haer gantschelick daer toe voegen soude/ ende ghinck voort in alle gehoorsaemheyt.

B. Cornelis hadde deur alle zijn seggen van ^#de vleesschelicke aenvechtinghe/ van de wereltsche/ onreyne/ oncuyssche droomen/ van de natuerlicke/ vleesschelicke/ onsuuere begheerten oft genegentheden/ ghemaect/ dat Calleken schier daghelicx anders niet in den sin lach/ ende als haer nu sulcke ydele saken oft menschelicke dinghen dies te eer oft te meer begonsten te quellen ende aen te vechten/ en dorste syse niet verswijghen te biechten oft te belijden/ maer ghafse aen Pater Cornelis te kennen. Hier op seyde hy: Wel mijn kint/ aenghesien dat dit heymelicke secrete sonden zijn/ die in de ghedachten oft ghepeynsen ende droomen in het binnenste oft inwendichste des vleeschs oft der herten

# B. Cornelis en conste die patientie niet hebben tot dat de luysen van selfs in den pels ghegroeyt hadden/ maer hy moestese selue daer in setten.

[fol. 8v]

geschieden/ daerom moetense ooc met heymelicke discipline oft secrete penitentien gecastijdt oft geboet worden aent wtwendige lichaem: so ist dan van noode/ mijn kint/ dat ghy u nu voortaen met alle heylige obedientie moet stellen oft begheuen onder die heylighe discipline oft secrete penitentie. Na dat Calleken haer hier toe vrywillich ouerghegheuen hadde/ so geboot hy haer eenen bezem te coopen/ daer van roeden te maken/ ende hem die naetste reyse mede te bringen: twelck sy obedientelick oft gehoorsaemlick dede/ ende was hier mede nu een volmaecte deuotarige.

Maer eer wij nu met haer sake voortgaen/ so moeten wij int corte verhalen/ deur wat propoosten oft woorden/ dat B. Cornelis de gehuwede vrouwen ende de weduwen tot dese discipline oft secrete penitentie brochte.

& Hoe B. Cornelis die gehuwede vrouwen ende die weduwen tot dese discipline brochte.

Wij hebben hier bouen geseyt/ datter eenige gehuwede vrouwen in B. Cornelis sermoonen so bedroeft en ontrust werden/ dat sy hem wel seluen mondelinge begheerden te spreken/ om wt alsulcke droefheyt en beswaernisse verlost te syne. Als dit dan somtijts gebeurde/ so gaf hi haer onderwijsinge/ hoe ende deur wat middel dat sy inden huwelicken staet also souden moghen leuen/ datse oock salich souden connen zijn: te weten/ dat sy alleenlick die ghenegentheden oft begheerten tot de

[fol. 9r]

natuerlicke vleesschelicke wercken des huwelicx souden wederstaen/ maer het werck oft gebruyck in hemseluen niet. Want/ seyde hy/ het werck in hemseluen is van Godt gheordineert/ maer die bedoruen/ verargerde nature heuet al ontsuuert/ bevlect/ besmet/ ende ontreynicht met haer quade/ vuyle/ vleesschelicke affectien oft toegenegentheden: daerom souden sij die ganschelick moeten wederstaen oft verwinnen/ ende het werck des huwelicx ghebruycken/ of sijt niet en gebruycten: also doende souden sij gehuwet zijn/ alleens of sy niet gehuwet en waren. Dit was nu een onmogelicke oft onmenschelicke sake/ die sij niet en consten volbringen: twelcke sij hem dagelicx met weenende ooghen ende benaude herten quamen clagen. Tot de ghene die niet ionck oft sonderlinge schoon en waren/ seyde hy/ datse sulcke sonden aen haren Pastoor oft Biechtvader seer dickwils ende wel biechten moesten/ om daer van absolutie ende vergheuinge te crijgen. Maer tot de ghene die hy wel int deuotarichschap begeerde/ seyde hy: Aenghesien dat sij dan alsulcke inwendighe sonden oft gebreken in haren vleesschelicken gesinden lichaem niet en consten wederstaen/ so waert van noode dat haer lichamen ghecastijdt/ ghepuneert werden met een wtwendige straffe oft penitentie. Dit consenteerden die bedroefde vrouwen seer gheerne te doen. So souden sij haer dan/ seyde hy/ moeten verootmoedigen

[fol. 9v]

onder zijn obedientie/ onderdanicheyt ende gehoorsaemheyt te staen. Dit belofden de vrouwen seer goetwillichlick te doen. Hier op stelde hy haer dan eenen regel/ als datse alle maenden eens op eenen sekeren dach/ met consente oft toelatinghe van haer mans/ aen hem souden comen biechten van alsulcke menschelicke vleesschelicke ghebreken. Als sij dan sulcken reghel aengenomen hadden/ ende aen hem te biechten quamen/ so geboot hy haer op alle obedientie en gehoorsaemheyt/ dat sij alle haer natuerlicke/ vleesschelicke/ oncuyssche/ luxurieuse/ vuyle/ hittighe ghenegentheden ende wellusticheden/ die sij int werck des huwelicx gebruycten/ al ongheveynsdelick/ vryhertich/ onbeschaemdelick plat wt bekennen ende belijden souden/ hoe platter/ rouwer/ grouer/ leelicker/ ende vuylder/ hoe beter: op dat hy haer van als mochte suueren/ reynighen/ purgeren/ absolueren/ castyen/ ende puneren. Het welcke de vrouwen obedientelick ende ghehoorsamelick also deden. Wel dochter/ seyde B. Cornelis dan/ tot dese heymelicke/ luxurieuse/ oncuyssche sonden des vleeschelicken lichaems/ dient oock een heymelicke suueringe/ purgeringe/ reyninge/ ende heylige discipline oft secrete penitentie: dewelcke voor de wereltsghesinde menschen verborghen wort ghehouden/ om dat si niet verstaen noch begrijpen wat gheestelick is: ia sij souden daer in geschandaliseert

[fol. 10r]

oft onsticht zijn/ dat sij sulcx wisten/ also zijnse deur de verdoruentheyt des vleeschs in haer verstant en begrijp verdonckert/ verblent/ en geschent. Daerom/ mijn dochter/ legt u hant op u borst/ ende sweert aen God ende aen alle zijn heylighen/ dat ghy dese heymelicke discipline oft heylige secrete penitentie/ noch voor uwen man/ noch voor u ouders/ noch voor eenigen wereltsghesinden mensche/ noch voor eenige geestelicke persoonen/ het sy in biechte/ oft anderssins/ niet en sult te kennen gheuen oft openbaren. Na dat de vrouwe dan desen Eet gesworen hadde/ nam hyse aen voor een Deuotarige oft Disciplindochter/ ende seyde/ datse tot Calle de Naiege deur die voordeure tegen ouer twater soude ingaen: want dit huys hadde ter syden tegen ouer den pant van zijn Clooster oock eenen inganck/ dien hy altijts inghinck: so dat de ghene die hem sagen ingaen/ die en sagen de vrouwenpersoonen niet ingaen. Dese Calle de Naieghe/ was ter begheerte van B. Cornelis in dit hoeckhuys (twelcke het Wijngaerdeken heet) comen woonen/ wt een straetken geheeten het Sacxken/ by de Eselstrate/ twelc te verre van zijn Clooster was/ om aldaer te gaen disciplineren/ also hy daer beghonnen hadde naer de doot van Ioncvrou Pr. Als dan die gehuwede deuotarigen oft die weduwen deerste reyse tot Calle de Naieghe quamen/ so ghaf sy haer een roede om

[fol. 10v]

mede in de disciplyncamer te draghen/ seggende: Mijn lief/ tegen de naeste reyse coopt een bezem/ en maecter roeden af/ en brengt telcke reyse een mede. B. Cornelis dan comende in zijn disciplyncamer by zijn biechtdochter/ seyde: Nu wel aen mijn dochter/ om dese heylighe discipline oft secrete penitentie bequamelick te ontfangen/ so ist van noode dat ghy u lichaem ontbloott/ daerom gebiede ick u op alle obedientie ende ghehoorsaemheyt/ dat ghy u ontcleedt. Als haer de vrouwe dan naer zijn gebiedenisse gheheel naect ontcleedt hadde/ so moeste sy hem de roede selue gheuen/ ende ootmoedelick begeeren/ dat hy nu haer sondich lichaem wilde castyen/ oft disciplineren: twelck hy dan lancsamich dede met een seker getal cleyner slaechskens/ die niet seer seere en deden. Want de ghene die haer diciplynkinderen aldus disciplineren/ die hebben in eenige oude boecken (also wij hier onder noch/ daert te passe comt/ sullen verhalen) hoe dat Godt lieuer heeft de ootmoedicheyt van de penitenten/ die haer naect ontcleedt hebben/ dan die herdicheyt der slagen.

In de Winter/ alst te cout was om naect te ontcleeden/ dan moesten die disciplynkinkeren ^* nederliggen op een groot cussen/ daer naer hief B. Cornelis haer de cleederen van achter op/ ende disciplineerdese also. Het welcke hy dan oock inden somer wel toeliete den gehuweden vrouwen/ die niet lange van huys en

* lees: disciplynkinderen

[fol. 11r]

mochten wesen: oft den weduwen/ die langhe onder zijn discipline ghestaen hadden: ia int leste liet hy wel toe dat sij de discipline van Calle de Naieghe also ontfingen.

Hier ist van noode nu oock int corte een luttelken te verhalen/ met wat propoosten/ ^#redenen/ oft woorden dat B. Cornelis de weduwen (die deur zijn sermoonen also ontrust werden/ dat sij in haer seluen besloten niet meer te huwen) tot het deuotarischap/ oft tot die discipline brochte. Als dan eenige weduwen by hem quamen om troost en raet te hebben/ hoe dat sij inden weduwelicken staet souden mogen onbevlect ende suuer leuen/ so ghaf hy haer antwoorde na dat sij hem behaechden. Tot de ghene die ionck en seer schoon waren/ die hy wel voor een disciplyndochter begeerde/ antwoorde hy/ dat daer wel goede remedie toe ware/ als sij haer maer onder eenen heyligen/ deuoten/ ootmoedigen reghel wilde stellen. Naer dat sij haer dan deur synen raet onder alsulcken reghel/ als hy haer onderwijsen soude/ ghewillichlick begauen/ so was die onderwijsinge: Hoe dat die weduwen altijts meer aenvechtingen/ tentatien/ quellingen van vleesschelicke wellustige becoringen hadden/ dan de maechden/ die het werck oft ghebruyck des huwelicken staets noch niet geproeft en hadden: daerom verdienden die weduwen veel meer/ als sij die aenvechtingen consten wederstaen/ dan die maechden.

# Hoe de weduwen tot de discipline gebrocht werden.

[fol. 11v]

Daer toe waer den staet der weduwen oock noch veel meer verdienstelicker/ als sy haer onder de heylighe discipline oft secrete penitentie begauen/ dan die verdiensten der ghehuwede vrouwen/ die onder de heylige discipline oft secrete penitentie stonden/ mits dat die het werck des huwelicx noch ghebruycken/ ende daer deur veel luxurieuse/ oncuysche aenvechtingen oft tentatien connen blusschen: maer die weduwen/ eylacen/ niet/ die hebben eenen eewigen strijt tusschen gheest ende vleesch/ mitsgaders dat sy somtijts int geselschap van manspersoonen comen/ daer men vuylick en rouwelick van vleeschelicke wercken spreeckt/ daer deur sy wel hittighe brandende begeerten en lusten tot vleesschelicke wercken crijgen/ ende en connen die nochtans niet ghebruycken noch gheblusschen. Daerom waer den staet der weduwen wel veel meer verdienstelicker ende heyliger na den inwendigen geestelicken gesinden mensche/ dan den staet der gehuwede deuotarighen: maer het wtwendige lichaem der weduwen en soude dies niet te min ghecastijdt/ ghepuniert/ oft ghedisciplineert mogen wesen/ om der vleesschelicker/ oncuysscher/ luxurieuser/ en hittiger begeerten wille. Daerom souden sy hem die al ongheveynsdelick sonder eenige schaemte moeten belijden oft biechten ten allen viertien dagen eens/ op dat hy haer daer af mochte absolueren en disciplineren.

[fol. 12r]

Als de weduwe sulcx dan obedientelick ende ghehoorsaemelick belofde te doen/ ende daer naer oock den Eet swoere/ dat sy binnen haer leuen oft zijn leuen aen niemant dan aen hem biechten soude/ noch die heymelicke discipline oft secrete penitentie (daer hy haer lichaem mede castien oft punieren soude) aen gheen menschen die buyten zijn discipline stonden te openbaren/ so nam hy haer aen voor een Deuotarige oft Disciplyndochter. Als sy dan hier naer haer natuerlicke aenvechtingen oft ghenegentheden/ daer sy in haer ghepeynsen oft gedachten mede ghequelt en ghetenteert waren/ quamen biechten/ so ondervraechde hy haer altijts seer scherpelick na de oncuyssche geschiedenissen oft wercken die sij hadden in haer droomen. Dit ondersochte hy veel meer aen de weduwen dan aen andere: ende geboot haer op alle obedientie/ onderdanicheyt/ en ghehoorsaemheyt/ sulcx wel bescheedelick/ oft seer merckelick te belijden/ op dat hy haer van sulcke besmettelicke onreynicheyt oft onsuuerheyt mochte purgeren/ reynigen/ oft suueren/ deur de heylige discipline oft secrete penitentie. Na datse dan alsulcke dingen beleden hadden/ als hy begheerde te hooren/ so sant hyse in zijn disciplincamer tot de voorseyde Calle de Naieghe/ aldaer hyse volchde ende naectelick dede ontcleeden/ om die discipline te ontfanghen/ met alsulcke propoosten ende woorden/ als hier voor van

[fol. 12v]

de ghehuwede deuotarighen gheseyt is.

Nu comen wij wederom tot de belijdenisse die Calleken P. voor den Magistraet vander stadt van Brugghe bekent heeft/ om die nu voort int corte te verhalen. Int Iaer .1558. hadden die oude oft eerste maechden ende weduwen/ die onder het deuotarichschap waren/ eenen dach van recreatie/ twelcke somtijts te doen was. Dan vergaderden sij tot Ioncvrouwe Pr. (gelijck sij oock naermaels deden tot Calle de Naieghe/ als Ionckvrouwe Pr. doot was) daer brochten de sommighe welgecocte spijse/ de sommige brochten seer goeden wijn: ende waren also met haren Pater Cornelis tsamen vrolick: daer sanckmen liedekens/ ende seyden refereynen. So gebeurdet int leste/ als B. Cornelis deur den dranck wat te seer verheucht ende met blijtschap beuangen was/ dat hy Ioncvrou Pr. byder hant nam/ om met haer eens te danssen.Francijnken Vougenaers/ die sonderlinge wel conste singhen/ speelde een Galliarde met den monde deur eenen cam. Als B. Cornelis zijn Galliarde voldanst hadde/ so custe hy Ioncvrou Pr. Hetwelcke onder haerlieden al sonder arch gheacht/ ende met goeden oogen aensien wert: want daer staet in glos. Decreti. causa xj.q.3. can. 14. Si Clericus amplectitur mulierem/ interpretabitur quòd causa benedicendi eam hoc faciat. Dat is te seggen: Indien een

[fol. 13r]

gheestelick man omhelst een vrouwe/ men moet nemen ende verstaen/ dat hy dat doet om haer de benedictie te gheuen. Maer als dese danssinghe ende cussinge deur een van de Deuotarigen ghenaemt Tanneken M. onder de ionghe maechden oft disciplynkinderen gheseyt wert/ so waren de sommige daer in seer verwondert/ ende de sommige seer gheschandaliseert oft ontsticht/ principalick Calleken P. De welcke corts daer naer op de Vlamingbrugghe commende/ ghemoetten haer Betken Pr. ende Aelken vanden B. die int Roode-suster Clooster hadden gheweest de Susterkens visiteren. Naer dat dese dry Maechden elckanderen vriendelick ghegroett hadden/ so begonst Calleken te versuchten ende droeffelick te claghen/ datse een inwendige beswaernisse hadde. Aelken vraechde/ waerinne dat sy bedroeft was. Calleken seyde: Int ghene datter tusschen onsen weerdighen Pater Cornelis ende Ioncvrouwe Pr. ghebeurt is. Aelken wilde sider ten besten keeren/ ende vraechde/ of dat so grooten sake was: het waer een teecken van zijn ongheveynstheyt ende opentheyt van herten. Calleken seyde: Ick en ben daer niet gherust inne: men staet daer moeder naect voor hem/ ende hy is oock een mensche: wat weetmen of hem eens wat menschelicks mochte ouergaen. Aelken werdt in dese woorden gheturbeert/ segghende:

[fol. 13v]

hoe moecht ghy sulcke indiscrete woorden van onsen eerweerdighen Pater doch wt uwen monde laten ghaen/ daer ghy hem so heylich ende so deuchdelick kent? Calleken seyde: Wij moeten nochtans bekennen dat hy oock een mensch is/ van vleesch en bloet. Aelken antwoorde: Het is een Engel in een menschelick lichaem/ die niet en sondicht/ al ist dat wij sulcx niet en begrijpen noch en verstaen. Calleken seyde: Ick neme dat hy niet en sondicht/ maer of hem nochtans int naect vertoonen yet menschelicx ouerquame/ hoe soudt ghy u houden: want waert dat ghijt hem toeliett/ so en soudt ghy dies niet te min sondighen. Aelken antwoorde: Ick soudet obedientelick laten geschieden/ al soudender oock seuen kinderen af comen: want ons Heere en soudet my voor gheen sonde rekenen/ dat ben ick seker/ om sulcken heylighen mans wille/ die dat sonder vleesschelicke gheneghentheyt doen soude. Calleken seyde: Neen/ ick en ben dat niet seker/ noch mijn obedientie en bestrect haer ooc so verde niet. Hier mede schieden sij/ ende ghinck elck naer huys. Betken Pr. te huys comende seyde dese woorden alle aen Ionckvrou Pr. de welcke dit met groote verwonderinghe aenhoort hebbende/ ghinck terstont by B. Cornelis/ ende ghaft hem te kennen: die en was niet alleen verwondert/ maer ooc buyten maten seer vergramt/ ghestoort/ ende ontrust.

[fol. 14r]

Als Calleken nu hier na by hem quam/ so vraechde hi haer/ wat ghevoelen datse van hem hadde. Sy antwoorde: Eerweerdighe Pater/ ic en heb gheen quaet ghevoelen van u. Hy seyde: Ick wil op al dat ghy houdt van de heylige obedientie/ onderdanicheyt/ ende gehoorsaemheyt/ die ghy met eede besworen hebt/ dat ghy my plat wt belijdt wat ghevoelen dat ghy van my hebt/ ende waer voor ghy my houdt. Calleken antwoorde met groote ootmoedicheyt/ dat sij gheen quaet ghevoelen van hem hadde/ ende dat sy hem hielde voor een eerweerdich Pater. Hy seyde: Ou/ waerom hebt ghy dan so argen iniurieuse blamatie wt uwen monde ouer my laten gaen? Calleken wert root int aensichte/ ende stont met nedergeslagen oogen/ ende wiste van beschaemtheyt niet wat sy soude antwoorden. Daer beswoer ende bemaende hy haer/ dat sij hem segghen soude/ wat sy in haer gedachten van hem peynsde. Calleken antwoorde bedroefdelick/ dat sy gheen quade gepeynsen van hem en hadde. Hy seyde: Ba/ so bekent dan/ dat ghy my te onrecht ende valschelick gheblameert hebt. Calleken viel terstont neder op haer knyen/ ende bat hem om vergheuinge van alsulcke misdaet. Hy seyde: Ou/ ick en salt u niet vergheuen/ ten sy dat ghy u rechte hant op u borst legt/ ende sweert by God ende zijn heyligen/ dat ghy my belijden sult/ wat u van mijn

[fol. 14v]

disciplineren dunct/ daer ick de heymelicke sonden mede castye/ suuere/ oft reynighe. Calleken alsdoen noch niet beter wetende/ ten was al goet/ heylich/ ende deuchdelick/ swoer desen Eet/ ende bekende dat sijt al voor heylich/ voor goet/ ende voor deuchdelick hielde. Na dat hy haer nu hier mede van hare misdaet gheabsolueert hadde/ ende also met een beschaemt weemoedich herte hadde laten wech gaen/ begonste hem een vreese aen te comen/ als datse deur dese hardicheyt oft strafheyt wel soude moghen afvallich worden/ ende alle zijn heymelicke secreten openbaer maken: daerom practiseerde oft vonde hy een loose schalcke practijcke/ oft eenen listighen vont/ te weten: Hy raedde Ionckvrou Pr. dat sy Calleken tot haren huyse by hem ten eten nooden soude. Als dat nu ghebeurde/ so brochte hy eenen ouden Moninck wt zijn Clooster mede/ dat een Spaeniart was/ geheeten B. Peeter . Maer eer datmen ter tafelen sat/ sprack B. Cornelis met Calleken in een camer alleene/ seggende: Mijn kint/ ghy moet my belouen in een saecke mynen raet te volghen/ om my wederom wt dese onruste ende swaricheyt te verlossen/ daer ghy my in ghebracht hebt/ deur dien dat ghy de leughens ghelooft hebt: want ghy en hebt my emmers niet sien danssen/ noch cussen: het welcke ghy voor desen B. Peeter sult bekennen. Ende oft hy/ oft ick/ u oock yet

[fol. 15r]

vraechden naer de heylighe discipline oft secrete penitentie/ en wilt ghy niewers af yet weten: want sij souden anders meynen/ dat ghy die deur eenighe hoerderie oft oncuyssche vuylicheyt verdient hadt. Na dat hem Calleken beloft hadde synen raet hier in te volgen/ so ghinckmen ter tafele sitten om te eten: ende als die maeltijt gedaen was/ hiet B. Cornelis papier/ penne/ ende inct brengen/ beuelende B. Peeter/ dat hy wel neerstich soude toehooren. Daer na sach B. Cornelis op Calleken/ segghende: Wel dochter/ hebt ghy oyt yet aen my gesien/ daer ghy in soudt mogen onsticht wesen? Sy antwoorde: Neen ick/ eerweerdige Pater. Hy vraechde: Hebt ghy oyt yet gehoort van eenige heymelicke discipline/ oft secrete penitentie/ daer ick de sonden mede straffe/ castye/ oft punere: anders dan dat ick naer de biechte en absolutie eenighe penitentie stelle van vasten ende bidden? Sy antwoorde: Neen ick/ eerweerdighe Pater. Na dat B. Peeter dese belijdenisse/ oft ghetuyghenisse/ aenhoort hadde/ begheerde B. Cornelis dat Calleken het selfde soude schrijuen ende onderhantteeckenen. Na dat sy sulcx gheschreuen ende onderhantteeckent hadde/ so stelde B. Peeter tot ghetuyghenisse (dat hy haer dit hadde hooren belijden/ ende sien schrijuen) zijn hantteecken oock opt selfde briefken.

[fol. 15v]

Nu meynde B. Cornelis met dit briefken geheel ende wel bewaert te syne/ maer ten holp hem niet met allen/ alsomen hier onder hooren sal.

Corts hier naer quam B. Cornelis ten huyse van Calleken/ om haer moeder te groeten: dit dede hy om te hooren ende te mercken/ oft Calleken haer moeder yet geclaecht/ oft yet van de discipline oft secrete penitentie te kennen gegeuen hadde: maer als hy sach dat hy daer vriendelick en reuerentelick ontfangen wert/ so was hy van dese sorghe oft vreese oock verlost. Int wech gaen seyde hy tot Callekens moeder: Vrouwe/ wilt doch u dochter altijts vermanen in de heylighe salighe weghen/ daer sy nu in is/ voort te gaen: want ick beuinde datse met veel hemelsche gratien begaeft is: ia u lichaem en is niet weerdich dattet alsulcken dochter ter werelt ghebrocht heeft. Hier naer bleef Calleken noch onder zijn obedientie/ onderdanicheyt/ ende gehoorsaemheyt/ tot int Iaer 1560. doen beghonste sy eerst twijffelachtich te worden/ of dit deuotarischap en dese discipline oft secrete penitentie oock Christelick/ eerlick/ en deuchdelick mochte wesen: daerom verstoutte sy haer aen B. Cornelis te vraegen: Waert dat dese discipline totter salicheyt van noode waer/ waeromme datmen dan alle menschen die heurlieder zielen salicheyt sochten/ niet ooc also en disciplineerde? B. Cornelis antwoorde/ datmen dese discipline voor alle de

[fol. 16r]

werelt niet en mochte openbaren/ om die schandalen ende ontstichtinghe/ die daer wt soude volgen/ deur het onverstant der vleesschelickghesinde menschen/ die sulcx niet en souden connen begrijpen/ ende daer mede ghecken/ lachen/ en spotten souden: gelijck sij met alle heylige misterien ende goddelicke saken doen/ somen dagelicx siet: ba/ dat souden emmers dan te recht roosen ende peerlen veur de seughen/ verckens/ oft swynen ghestroyt zijn. Calleken seyde: My dunct/ eerweerdige Pater/ datmen gheen schandalen oft ontstichtinghe/ gheen spotten/ noch ghecken/ noch lachen der vleesschelickgesinde menschen/ en behoort te aensien/ om die Godtvruchtighe menschen/ de welcke haer salicheyt soecken/ salich te maken/ op dat sij met die vleesschelickgesinde menschen niet en soude verloren ghaen. B. Cornelis antwoorde: Ou/ Godt is machtich zijn gepredestineerde oft wtvercorene totter salicheyt deur eenighe andere middelen salich te maken/ al en openbaertmen die heylighe discipline oft secrete penitentie veur de geheele werelt niet. Calleken seyde: Eerweerdige Pater/ ick bidde u hertgrondelick/ en belcht u doch niet/ oft en nemet my niet qualick af/ al vraghe ick wat voorder. Hy antwoorde: Wel mijn kint/ vraecht vry al dat op u herte leyt/ op dat ick u in alles mach gerust stellen. Calleken seyde: In dien

[fol. 16v]

dan datter eenighe menschen connen salich worden sonder dese discipline oft secrete penitentie/ so en is sy totter salicheyt niet so seer van noode/ als ick noch tot nu toe ghemeynt hebbe. B. Cornelis begonste seer vremt op haer te sien/ ende en wiste nauwelick oft hy wilde gram worden/ oft niet/ seggende: Ba dat is een vrage? ba/ is dat ghevraecht? ou/ het schijnt eer dat ghijt wilt sustineren/ oft houden staende/ dan maer simpelick vragen: ba/ ick moet u een gelijckenisse seggen/ om u te payen/ dat sien ick wel. Ic neme/ de stat van Romen ist Hemelrijck/ ende tsoude gheerne veel groote scharen van volcke derwarts reysen: sommige groote menichte van liens nemen heuren wech deur een grouwelicke woestyne/ daer sij in duysent periculen zijn om van de wilde beesten verscheurt ende gheten te worden: eenige andere menichte van volcke nemen heurlieder wech deur een dangereuse passagie/ daer sij in duysent periclen zijn om van de straetschenders oft roouers vermoort te werden: sommige andere groote menichte nemen heurlieder wech ouer eenich seer hooch geberchte/ daer sij in duysent periculen zijn om van bouen neerwaerts te vallen/ ende den hals te breken/ oft inden sneeu te versmachten: ander groot geselschap varen ter zee te schepe derwarts/ ende hebben onderwegen veel afgrijselicke tempeesten van winden ende ongheweerten oft schipbrake/

[fol. 17r]

so dat sij in hondert duysent periclen zijn van te verdrincken oft te versmooren: nochtans sij comen alle ten lesten emmers noch tot Romen/ maer met seer groote verwonderinge van yegelick/ dat sij deur sulcke periculen te lande ende ter zee gheraect zijn. Nu isser noch een ander cleyn hoopken volcx/ die weten een heymelick verborgen smal nau weeghsken/ dat geheel seker ende sonder eenich pericle is/ daer deur dat sij te Romen comen. Orcha/ mijn kint/ seyde B. Cornelis/ welcken wech van alle dese soudt ghy kiesen te reysen? Calleken antwoorde: Ick soude den geheel sekeren wech kiesen/ die sonder eenich pericle is. Hy vraechde/ of sy ooc al wel verstonde wat hy met dese ghelijckenisse meynde. Sy antwoorde: Ia ick/ Eerweerdighe Pater. Ba/ seyde hy/ ic wiste wel dat ic u terstont payen soude. Ende hier mede liet hy haer thuyswart gaen. Calleken dachte in hare gepeynsen/ ic en ben emmers met die gelijckenisse noch niet ghenoech gepayt noch gerust/ ick moet noch meerder oft beter ghetuychenisse hebben/ of dit heymelick verborghen smal nau weeghsken (dat ons cleyn hoopken volcx wandelt) oock het sekerste is: ende begonst den Bybel/ die Euangelien/ met die Epistelen van Paulus ende van anderen Apostelen/ neerstelick te deursoecken. Maer in gheen van allen yet vindende dat haer in sulcks mochte versekeren/ quam binnen viertien

[fol. 17v]

daghen weder by B. Cornelis/ segghende: Eerweerdighe Pater/ soudt ghy my wt de heylige Schrifture niet connen bewijsen/ dat dese heymelicke discipline/ oft secrete penitentie/ nootsakelick is totter salicheyt? B. Cornelis sweech langhe/ ende sach leelick op haer/ daer naer seyde hy: Ia/ Schrifture: ba/ ick mercke wel wt dat woort ghy hebt met eenighe Erasmianen gesproken/ daer dese stat van Brugghe/ Godt betert/ vol af is. Ba/ wacht u byloo daer voor/ want die souden u terstont wel achter van de kerre doen vallen: ghelijckse Betken Maes ghedaen hebben/ voor de welcke ick u ouer langhe hebbe ghewaerschuwet/ dat ghy u moet wachten/ want sy soude u soecken afvallich te maken/ ghelijck de Erasmianen haer afvallich ghemaeckt hebben. Calleken antwoorde: Eerweerdige Pater/ ic en come by gheen Erasmianen te spreken: ten is maer dat ic gheerne wiste/ (mochte icket vragen) of dit naect vertoonen ende disciplineren oock so nootsakelick totter salicheyt is/ als ick my seluen laet duncken: ende aengesien datter noch wel andere wegen oft middelen zijn die totter salicheyt leyden/ so hadde ick die wel so lief te volgen. B. Cornelis wert beroert/ ende seyde: Ou/ ba/ ick hoore nu wel dat dit niet ghegheckt en is: ia dochter/ soudet wel int leste nerst worden? ba/ daer soude in tijts moeten in voorsien zijn. Ou/ ghy vraecht my oft ick u

[fol. 18r]

wt de heylighe Schrifture niet en soude connen betoonen oft bewijsen/ dat dese discipline van noode is: ba/ en stater niet inden .31. Psalm: Veel zijn de gheesselen der sondaren? Ende int heylich Euangelie staet daer oock niet: Wee den knecht die des Heeren wille weet/ ende niet en doet: want die sal veel slaghen ontfanghen? Wat segt ghy hier toe/ dochter? dit is emmers heylige Schrifture. Calleken antwoorde: Eerweerdige Pater/ ick hebbe u dat Euangelie voortijts hooren predicken/ maer ghy en leydt dat op de heymelicke discipline oft secrete penitentie niet wt. B. Cornelis seyde: Ou/ ba/ als ick op mynen preeckstoel stae/ so en preke ick voor u niet/ want ick preke dan voor de wereltsgesinde menschen/ die de lichamelicke wercken der naturen/ met alle vuyle oncuyssche gheneghentheyt/ ende vleesschelicke ghenoechte/ oft wellusticheyt (die huerlieden deur de erfsonde aengheboren is) volbringhen: alsulcke sullen daeromme met veel slaghen/ tormenten/ oft pijnen des vagheuiers gheslaghen/ ghepurgeert/ ende ghesuyuert werden. Daeromme en ghaen u de Sermoonen/ die ick voor de wereltsghesinde preke/ niet met allen aen: want ghy wordt hier in dit leuen deur de heylighe discipline oft secrete penitentie aen dit tegenwoordich lichaem ghecastijdt/ ghepuneert/ ghesuuert/ ghereynicht/ ende ghepurgeert/

[fol. 18v]

van alle natuerlicke vleesschelicke aenvechtingen der erfsonden/ die ghy in u maechdelick lichaem inwendichlick ghevoelt/ maer nochtans met den wtwendigen lichaem niet en volbrengt. Siet/ mijn kint/ ick wille/ ende ick ghebiede u/ dat ghy mijn sermoonen/ die ic voor de wereltsgesinde preke/ de een oore in/ ende de ander oore wt laet gaen/ ende daer op niet en peynst/ maer hanckt die aenden rinck van de Kerckdeure/ als ghy daer wt ghaet. Na dat B. Cornelis nu met dese sophisterie de sinnen van Calleken verwert ende haren mont gesloten oft stomme gemaect hadde/ so dat sy haer moeste gelaten of sy niet meer aen de heymelicke discipline twijffelde/ sy en was Goddelick/ heylich/ deuchdelick/ ende totter zielen salicheyt nootsakelick: so seyde hi/ Nu wel dan/ mijn alderliefste dochter/ blijft doch nu voortane gherust/ ende dubiteert/ noch en mimert/ noch en fantaseert in u seluen niet meer/ of onse heylige discipline en secrete penitentie totter zielen salicheyt van noode is/ oft niet. Calleken antwoorde: Wel/ eerweerdige Pater/ ic sal Godt den Heere vierichlick bidden/ in dien ick in den rechten wech totter salicheyt ben/ dat hy my deur zijn gratie daer in houden/ bewaren ende gheleyden wille. B. Cornelis seyde: Ou/ mijn kint/ dit is noch al twijffelachtich gesproken/ ghy moet stantvastich oft onbewegelic in uwen aengenomen ende belofden heyligen maechdelicken

[fol. 19r]

staet zijn/ ende alle twijffelachticheyt geheel wt u sinnen stellen. Calleken antwoorde: Eerwerdige Pater/ ick wilde wel dat ick sulcx gedoen conste: want ick ben vol sorchvuldighe ghepeynsen/ of onse discipline een sake ware die noyt meer van yemanden ghedaen werdt/ oft datmen die nu ter tijt oock niewers meer en doet/ dan hier. B. Cornelis dit hoorende/ sach seer bedroefdelick op haer/ seggende: Ou/ mijn kint/ en wilt doch dit niet peynsen: ick beloue u/ dat ick u de naeste reyse/ als ghy hier comt/ wt seer oude Latijnsche boecken van eerwerdige mannen/ betoonen oft bewijsen sal/ dat onse heylighe discipline oft secrete penitentie niet nieuwe en is: maer datmense oyt ghebruyct heeft int heymelick onder de godtvruchtighe deuote liens/ ende datmense nu noch ter tijt elders also wel ghebruyct als wij hier doen. Op dese belofte was Calleken noch eenichsins ghetroost/ ende ghinck also na huys. Hoe vierichlick/ hoe grondelick dat Calleken God den Heere in hare deuotie bat/ dat hy haer doch met zijn gratie verlichten ende verclaren wilde/ of desen wech/ dien sy tot nu toe wt goeder meeninge ghewandelt hadde om totter salicheyt te comen/ oock den rechten wech was/ so en viel haer niet in dat sulcken leuen God behagelick was/ maer geheel contrarie.

Calleken den viertiensten dach by B. Cornelis comende/ so hadde hy een out boeck in

[fol. 19v]

Latine by hem gereet/ om haer te betoonen also hy beloft hadde/ dat dese discipline oft secrete penitentie niet nieu en was/ ende elders ooc gebruyct wort. Maer wat dat voor een boec mochte wesen/ en heeft Calleken ons niet bescheedelic connen onderrichten oft te verstaen geuen/ so dat wij daer van niet sekers en connen seggen/ dan dat wij ons laten duncken oft het mogelick desen boeck (daer wij dese dry navolgende passagien wt getrocken hebben) sal gheweest zijn/ oft een anderdiergelijcke.

In summa Magistri Thomae Subdecani Salisberiensis de Poenitentia.
 
c. Quòd excommunicatus non debet absolui sine disciplina.
Item/ vt ad priora redeamus/ non debet excommunicatus absolui sicut nec sine iuramento/ ita nec sine disciplina. Sed non debent verberatalia excedere mensuram/ vt scilicet proueniant vsque ad flagellorum quantitatem: quia aliud est verberare/ vel disciplinare/ sicut verberantur discipuli/ & aliud flagellare/ quod non fit sine sanguine. Magis enim diligit Deus humilitatem patientis & poenitentis denudati/ quam duritiam verberum. Si autem fuerit aliquis nobilis persona/ vel mulier/ excommunicata/ & velint absolui/ non debent denudari vsque ad nudam carnem/ sed vsque ad camisiam/ vel aliquam tenuem vestem: ita vt per mediam talem vestem possint sentire verbera &c.
 
c. Quòd quilibet debet disciplinare se.
Item/ non videtur esse verem poenitens qui aliquas

[fol. 20r]

non suscipit disciplinas/ sicut Christus pro nobis flagellatus est. Si aliquis non poterit habere copiam Sacerdotis quotiens voluerit disciplinam suscipere/ potest seipsum in aliquo loco secreto disciplinare. Vidimus enim quosdam religiosos qui consuluerunt poenitentibus/ vt vnguibus suis vellicarent carnem suam &c.
 
c. De secunda specie criminalium vitiorum.
Secunda species est/ quando aliquis ita se crapulat & ingurgitat cibis & potibus/ quòd venter despumat in libidinem/ tunc veniale peccatum est: magnum quidem/ & praecipuem si in polluendo turpis imaginatio mentem concusserit. Sic saepe contingit in dormiente/ quòd turpes habet imaginationes coëundi. Sed in secundo casu dicit B. Gregorius/ quòd Sacerdos/ si tali modo fuerit pollutus de nocte/ debet in crastino à diuinis officiis abstinere/ nec debet celebrare donec aliquam fecerit poenitentiam. Veruntamen si sit dies solennis/ & populus conueniat ad Missam audiendam/ melius est quòd cum proposito poenitendi celebret/ si non sit alius Sacerdos praesens: quoniam populus scandalizaretur recedende sine Missa. Debet autem poenitere pro tali illusione/ vel suscipiendo disciplinam/ vel abluendo se in aqua frigida/ vel iciunando in cibis quadragesimalibus/ vel induendo se laneis ad carnem: vt sordes illa abstergantur à corpore suo/ antequam in die crastino accedat ad sacramentum altaris.

[fol. 20v]

¶ Datmen den verwaten niet en mach absolueren sonder discipline.  
Item/ op dat wij wederom keeren tot het eerste: so den verwaten niet en mach gheabsolueert worden sonder Eet/ also oock niet sonder discipline. Maer sulcke slagen en mogen de mate niet te bouen gaen/ maer die moeten comen tot seker ghetal van gheesselslagen. want anders ist te slane oft te disciplineren/ somen discipels slaet/ ende anders ist te gheesselen/ twelck niet en gheschiet sonder bloet. Want Godt lieuer heeft de ootmoedicheyt vanden patient oft penitent/ die hem naect ontcleet heeft/ dan de hardicheyt der slagen. Maer indient ware eenighe edele persoone/ oft verwaten vrouwe/ ende willen sij gheabsolueert zijn/ men moetse niet ontcleeden totten naecten vleessche/ maer tot het hemde/ oft ander teer dunne cleedeken/ so dat sij deur tselue cleedeken mogen ghevoelen de slaghen.
 
¶ Dat een yegelick hem seluen moet disciplineren.
Item/ hy en schijnt niet oprechtelick te wesen een penitent/ die niet eenige discipline en ontfangt/ also Christus voor ons ghegheesselt is. Indien yemant gheen Priester crijghen en can so dickwils als hy discipline ontfanghen wilt/ hy mach hem seluen in eenige secrete plaetse disciplineren. want wij hebben ghesien sommige Religieusen/ die den penitenten gheraden hebben/ dat sij met hun naghelen haer eyghen vleesch souden open halen.
 
¶ Uan de tweede soorte oft specie der dootelicke ghebreken.
De tweede specie is/ als hem yemant so verbrasseert/ ende synen crop opbult met spijse ende dranck/ dat den buyck ouerschuymt tot wulpscheyt/ dan ist een lichtvergheuelicke oft daghelicsche sonde: groote nochtans/ ende sonderlinge indien in het pollueren oft bevlecken een leelicke imaginatie tgepeyns verslaghen heeft. So ghebeuret dickwils/

[fol. 21r]

dat een slapende mensche heeft vuyle imaginatien van boeleren. Maer inden tweeden casus seyt S. Gregorius/ dat indien een Priester in sulcker voegen gepollueert oft bevlect is by nachte/ hy moet tsanderdaechs hem afhouden vanden goddelicken diensten/ ende en moet niet celebreren/ voor dat hy eenighe penitentie gedaen hebbe. Maer nochtans indient een hooge vierdach is/ ende dat het volc by een verghadert om Misse te hooren/ het is beter dat hy celebrere met een voornemen van te peniteren/ indien daer gheen ander Priester teghenwoordich en is: want het volck soude onsticht worden vertreckende sonder Misse. Ende hy moet peniteren voor sulcke illusie/ oft bedriegelicke ydele ghepeynsen/ mits ontfangende discipline/ oft hem afwasschende in cout water/ oft vastende in vastenspijsen/ oft op zijn vleesch wollen cleederen aendoende: op dat die vuylicheden afghedwaedt worden van zijn lichaem/ eer dat hy tsanderdaechs ghae totten sacramente des outaers.

Als B. Cornelis nu voor seker meende/ dat Calleken deur sulcx/ als hy haer gelesen hadde/ geheel ende teenegaer gherust soude zijn/ ende haer blijdelick vraechde/ wat haer daer af dochte/ ende wat sy daer toe seyde/ antwoorde sy: Eerweerdige Pater/ mochte ick van onse discipline oft secrete penitentie also veel ghetuyghenisse ende bescheets wt Gods woort oft de heylige Schrifture hooren/ my souder niet dan groote heylicheyt ende goddelickheyt af duncken: maer nu/ mits dat ick daer verstae/ dattet alleenlick der menschen goetduncken is/ so en can ick my inder waerheyt gheensins langher daer op betrouwen.

[fol. 21v]

Hier in wert B. Cornelis seer gheturbeert/ segghende: Ou/ ba/ nu mercke ick wel dat ghy met die afvallighe Betken Maes/ die groote Erasmianige/ hebt ghesproken/ daer ick u nochtans so seer voor gewaerschuwet hebbe. Ia/ wildy nu oock afvallich/ ende een Erasmianighe werden? Ba/ ick ghebiede ende beuele u op alle obedientie/ onderdanicheyt/ ende ghehoorsaemheyt/ die ghy Godt ende my beloft en gesworen hebt/ dat ghy u sult ontcleeden? Calleken antwoorde: Eerweerdige Pater/ ick wilde u wel ootmoedelick bidden/ dat ghy u ouer my niet en vergramde noch en verstoorde/ al weygere ick u dese obedientie oft onderdanicheyt: want ick hebbe voor my ghenomen sulcx niet meer te doen/ tensy dat ghy my eerst met Gods woort oft wt de heylige Schrifture betoont/ dat dese maniere van discipline oft secrete penitentie totter zielen salicheyt van noode is. B. Cornelis dit hoorende/ maecte cruycen/ oft segenede hem met zijn vingers/ seggende: Ba Iesus/ Calleken: ba/ God behoede ons/ God seghene ons/ hoe spreect ghy aldus? Ia lieue Heere/ wat is doch dit geseyt? ba Maria de moeder Gods bescherme ons: ba Calleken/ waer is doch nu u heylige obedientie/ u onderdanichheyt/ u gehoorsaemheyt/ ende u ootmoedicheyt? ia wat wil hier doch wt werden? ba Calleken waerom en spreect ghy niet? Sy antwoorde: Ic hope op de gratie Gods/ oft op des Heeren

[fol. 22r]

genade/ dat hier anders niet wt worden sal/ dan een eerbaerlick/ deuchtsamich/ godvruchtig leuen. B. Cornelis seyde: Ia Calleken/ ic sie wel ghy blijft verhert ende versteent. Och kint/ hoe heeft u den boosen Sathanas metter keelen? ba/ ick bidde u om die passie Gods/ dat ghy doch met gheen van mijn ander disciplynkinderen oft deuotarigen en spreect/ tot dat ghy u anders sult bedacht hebben: ende en beraet u doch met niemant/ dan alleenlick met den H. Gheest/ dat bidde ick u om den doot die God gestoruen is. Sijn de viertien dagen te cort/ neemt dry weken/ ende beraedt u wel/ op dat ghy my dan u wterste meeninghe verclaren moecht. Hier mede ghinck Calleken naer huys/ ende en wiste gheen beter noch sekerder middel/ dan die heylige schriftueren vierichlick te deurlesen.

De drij weken seer na wt zijnde/ dede Calleken op een tijt wachten/ dat sy B. Cornelis int Clooster niet en soude vinden/ ende daer comende/ begheerde sy den Gardiaen te spreken: die quam by haer/ ende vraechde/ wat haer beliefde. Sy bat hem/ dat hy haer biecht wilde hooren. De Gardiaen seyde: Hoe/ dochter/ en sijt ghy niet eene van B. Cornelis biechtkinderen? My dunct dat ick u seer dickmaels by hem hebbe sien comen. Sy antwoorde hem: Ia/ mijn Heere: maer ick soude u wel gheerne

[fol. 22v]

oock willen hooren spreken op een sonderlinge sake. De Gardiaen seyde: Ick meene nochtans dat ghy met eede verbonden sijt/ aen niemant te biechten/ so lange als hy leeft/ dan aen hem. Sy antwoorde: Het is alsoo/ mijn Heere: maer ick neme dattet een beradinge zijn sal/ ende gheen biechte: so houde ick den Eet/ ende en quetse mijn conscientie niet. Hier mede ghinck de Gardiaen met haer in den biechtganck/ ende vraechde/ wat die sonderlinge sake was. Calleken seyde: Eerwerdige Heere/ ick bidde u hertgrondelick/ dat ghy my op mijne seer nootsakelicke vraghen u rechte meeninge doch opentlick verclaren wilt/ want mijnder zielen salicheyt is my gansschelick daer aen gelegen. De Gardiaen antwoorde: Wel dochter/ laet my hooren u begeerte. Sy vraechde/ of hem de heymelicke discipline/ oft secrete penitentie/ wel bekent was/ daermen de vrouwepersoonen mede disciplineerde van haer inwendige sondighe aenvechtinghen ende natuerlicke gheneghentheden in hare ghedachten oft ghepeynsen. De Gardiaen antwoorde: Ia. Sy vraechde/ of hem ooc dochte dat die nootsakelick ware totter zielen salicheyt. De Gardiaen antwoorde: Ia/ als sy niet misbruyct en werden. Sy vraechde/ of hem tgebruyck van P. Cornelis disciplineren wel bekent was. De Gardiaen antwoorde: Niet so geheel wel/ als ick wel begheeren soude. Calleken

[fol. 23r]

seyde/ dat sy oock beloft ende ghesworen hadde die heymelicke discipline noch in biechte noch in gheender manieren te openbaren: daerom bat sy hem met gheheelder herten/ dat hy haer doch wilde verclaren/ wat hem dochte van alsulcx als hy daer af wiste/ of sulcx te recht ende wel ghebruyct werde/ oft niet. De Gardiaen seyde: Dochter/ dat is een bede oft begheerte die my beswaerlick valt om aen een onbekende persoone wt te spreken: want die gheveynstheyt der menschen is bedriechelick. Calleken sprack: God de Heere/ die alle herten kent/ sy mijn ghetuyghe/ dat ick in dese beradinge met u niet anders en soecke/ dan mijnder zielen salicheyt/ met een ongeveynst herte. Hier mede vielen haer de tranen wt den oogen/ ende sy ghaf hem hare benautheyt der conscientie ende die twijffelinge daer sy in stonde (om dat haer wel dochte dat sy op den rechten wech der salicheyt niet en was) te kennen. Als de Gardiaen haer groote droefheyt ende weemoedicheyt aensach/ seyde hy: Lieue Dochter/ en sijt niet te cleynmoedich/ ick sal u vertroosten ende onderwijsen in dese sake: want hoe wel dat wij veel meer weten dan wij verclaren moghen/ om die groote leelicke gheruchten ende openbare schandalen/ die voor ons geheele Conuent daer wt souden volghen/ so worde ick nochtans inwendich gheroert/ dat ic u wt ghetuychenisse mijnder conscientie

[fol. 23v]

verclaren moet/ dat B. Cornelis een is daer Christus van spreeckt: Wee wee/ die een vande minste arghert die in my gheloouen: het ware hem beter eenen steen aen synen hals ghebonden/ ende gheworpen int diepste der zee. Dochter/ laet u dat ghenoech gheseyt zijn: want ghy weet nu hoe ghy u voorts te houden hebt. Calleken dancte hem met groote reuerentie/ ende ghinck blijdelick naer huys/ met een voornemen die dagen haers leuens B. Cornelis niet een woort meer te spreken.

Als den tijt van de dry weken nu langhe voorby was/ ende dat B. Cornelis beghonste te mercken/ dat Calleken wel also wechblijuen soude sonder van selfs weder te comen/ ontboot hy haer met een vande oude disciplynmaechden oft deuotarigen/ datse by hem comen soude/ hy verlangde/ ende was seer verwondert/ hoe sy so lange ouer de gesette tijt vande drij weken bleue. Calleken ontboot hem/ dat sy hem bedanckte van zijn sorghe/ die hy noch voor haer droege: sy hopte nu voortane haer seluen wel te reghelen/ te castien/ te puneren/ te disciplineren/ ende te peniteren. B. Cornelis ontboot haer met de selfde deuotarige noch eens: waert datse noch yet hielde van de heylighe obedientie/ onderdanicheyt/ ende gehoorsaemheyt/ die sy hem beloft ende ghesworen hadde/ datse dan by hem comen soude/ ende verclaren hem haer wterste meeninge/ ghelijck hy haer de leste reyse beuolen hadde.

[fol. 24r]

Calleken ontboot hem/ dat sy int Clooster was gheweest als de drij weken bynaest wt waren/ maer dat hy als doen int Clooster niet en was: ende dat haer wterste meeninge waer/ datse voortaen haerseluen also meende te castien/ te disciplineren/ ende te peniteren/ datse wel hopte salich te worden/ deur die genade Gods. B. Cornelis en hiel niet op vant ontbieden/ protesterende al op sulcken beuel als hy haer int leste ghegheuen hadde/ datse hem haer wterste meeninge soude comen verclaren/ ende datse daer op van hem ghegaen was. Dit geduerde so lange ende so dicwils/ tot dat Calleken ten lesten noch eens by hem ghinck/ om hem zijn protestatie te voldoen. Als sy by hem quam/ so toonde hy haer een seer leelick ghesichte/ ende sprack afgrijselicke woorden: daer wilde hy haer besweren ende bemanen/ gelijck oftse met eenighen boosen gheest hadde beseten geweest: ten lesten excommuniceerde hy ^#haer/ oft sneet haer af vande Christelicke kercke/ oft stelde haer int verwaten/ oft inden ban/ ende ghaf haer den duuel ouer/ seggende: daer toe moeste ick u noch eens selue hier hebben/ ghy duuelinne/ als ghy sijt. Tot hier toe hadde Calleken al geswegen/ maer nu sprack sy met cloecken moede: Wee u ghy vleesschelickgesinde mensch/ die niet anders en soect met alle dat naect vertoonen ende disciplineren/ dan u oncuyssche oogen ende u vuyle luxurieuse ghedachten oft begheerten te contenteren/

# Calleken wort van de Roomsche Kercke afghesneden deur B. Cornelis.

[fol. 24v]

ter grooter arghernisse ende schandalisatie van de onnoosele maechden: wee u/ het ware u beter dat u eenen muelensteen aen den hals gebonden ware/ ende dat ghy also int diepste der zee gheworpen waert. Hy seyde: Ten sal niet blijcken/ neen/ ten sal niet blijcken: ia/ ic heb een hantteecken van u/ weet ghy dat wel? ia/ dat briefken sal u leugenachtich maken/ ia/ dat briefken/ dat hantteecken/ ia/ ghy en peynst op dat briefken niet/ ia/ op dat hantteecken en peynst ghy niet. Calleken antwoorde: Wee u dan/ ghy geveynsden schalcken hypocrijt/ met u briefken oft hantteecken: te recht heeft Christus van u gheseyt/ want ghy schijnt voor de menschen rechtveerdich/ maer van binnen sijt ghy vol bedrochs/ gheveynstheyts/ eode ^* oncuysheyts: ghelijck die grauen van buyten jent schijnen/ maer van binnen zijn vol beenderen der dooden/ ende aller onsuuerheyt. Te recht heeft oock Paulus van u ghepropheteert/ als datter in de ^#laetste dagen menschen sullen zijn/ hebbende eenen schijn van gheestelick leuen/ hoouerdighe opgeblasen lasteraers/ onvreedsaem/ crijghelaers/ verraders/ beschuldigers/ wreet/ sonder goedertierenheyt/ boose wercken doende/ oncuyssche liefhebbers der wellusticheyt/ die gheleyt worden van verscheyden begeerten/ ende die de huysen deurghaen/ ende houden de vroukens/ die met sonden beladen zijn/ gheuangen/ altijt leerende/ ende nemmermeer

* lees: ende

# 2. Tim. 3

[fol. 25r]

tot de kennisse der waerheyt comende/ menschen die verargert zijn van verstande/ verworpen van tgelooue: maer sij en sullen voorts niet meer toenemen/ want heurlieder dwaesheyt sal allen menschen openbaer worden. B. Cornelis greep haer metten arm/ stackse ter deuren wt/ segghende: Wech deur/ van hier/ ghy Paulinne: ic hoore nu wel dat ghy een Paulinne gheworden sijt/ ghelijck Betken Maes: al deur/ wech/ voor den duuel. Hier mede sloot hy die deure toe/ ende Calleken ghinck naer huys/ leefde in alle Godvruchticheyt/ ende beghaf haer ten lesten noch tot den huwelicken staet.

Int Iaer 1563. als de heymelicke discipline oft secrete penitentie deur Betken Maes voor alle de werelt openbaer wert/ alsomen hier onder hooren sal/ soo moeste Calleken oock voorden Magistraet ter informatie comen/ om van dese discipline ghetuychenisse te gheuen/ mits dat Betken Maes voor den Magistraet bekent hadde/ dat Calleken een van de Disciplyndochters gheweest was. ^#Als Calleken nu ondervraecht wert op haren Eet de waerheyt van dese heymelicke discipline te belijden/ so gaf sy te kennen/ dat B. Cornelis een hantteecken van haer hadde/ daer mede hy haer soude willen leugenachtich maken: maer mits dattet hantteecken gheschreuen was int Iaer 1558. so wilde sy maer ghetuychenisse gheuen van tghene dat

# Calleken moet ghetuychenisse geuen voor den Magistraet van de geesselinge.

[fol. 25v]

naer het schrijuen des hantteeckens tusschen B. Cornelis ende haer was ghebeurt. Den magistraet gheboot haer dat sijt al bekennen ^#ende belijden soude/ also wel tghene dat voor/ als tghene dat naer het hantteecken te schrijuen ghebeurt was. Hier in moeste Calleken gehoorsaem wesen/ ende bekende alle tghene dat hier voor van haer int corte verhaelt is. Mits dien dese informatie oft ondersoeckinge lange deurde/ ende dat Calleken seer dickmael ter informatie moeste comen/ so vraechde den Magistraet/ of dese geschiedenissen tusschen haer ende B. Cornelis haren man oock bekent waren/ ende of hy oock wel soude mogen weten/ dat sy daer om so dickwils voor den Magistraet ter informatie ontboden wert. Sy antwoorde/ dat sijt haren man al te kennen ghegheuen hadde/ eer sy hem troude/ op dat hy haer sulcx namaels (als hijt mochte comen te hooren) niet en soude verwijten: ende dat hy oock nu wel wiste/ dat sy om sulcx voor den Magistraet te beleyden ende te ghetuyghen/ ter informatie ghinck.

# Hier ist hantteecken van geender weerden geacht.

[fol. 26r]

Hoe ende deur wat oorsake oft middel dat die heymelicke Discipline oft secrete penitentie int openbaer ghecomen is.

Als nu dese heymelicke discipline ende secrete penitentie oft gheesselinge der Deuotarigen/ een lange tijt van Iaren gheduert hadde/ ende dattet den Heere niet langher en wilde gedoogen/ so ist ghebeurt dat onder alle de Disciplynkinderen oft Deuotarigen gheweest heeft eene/ te weten/ onder die maechden/ ghenaemt Betken Maes/ daer hier bouen wat af gheroert is/ de welcke ghecomen zijnde tot eenen redelicken ouderdom van viertich Iaren/ oft daer ontrent/ heeft haer ganschelick begheuen tot de aermen te visiteren/ die in alle noot en droefheyt te troosten/ ende met aelmoesen oft hulpe by te staen naer haer vermogen: voorts daer toe alle neersticheyt te doen om vande rijcke lieden aelmoesen te vergaderen. Waer deur datmen seer veel begonst te segghen van de deuchtsame Betken Maes/ ende van B. Cornelis/ om dat hy deur zijn goede leeringhen sulcke Deuotarighen wiste te maken. Als Betken nu by vele deghelicke oft rijcke lieden voor een deuchdelicke ende getrouwe persoone bekent was/ ende haer conuersatie seer begheert wert/ om haer goede gracelicke ende vriendelicke manieren in wesen/ leuen/ ende spreken/ so is sy oock dickwils by siecken oft

[fol. 26v]

crancken gheroepen worden/ so wel by rijcke als by arme lieden/ om dat sy veel van goddelicke saken wiste te vermanen. Hier deur ist gebeurt/ dat haer van yemant is geraden dat sy metten blinden Broeder Michiel ten Augustinen oock kennisse maken soude: want van hem soude sy noch wel beter en troostelicker instructien leeren om de siecke oft crancke menschen voor te houden. Hoe wel dat Betken gheensins ghesint was haren Pater Cornelis te verlaten/ so en heeft sy nochtans deur vele ende langhe begheerten desen raet niet verworpen connen/ ende heeft met B. Michiel dickmaels ghaen spreken. Als B. Cornelis dit hoorde ende oock merckte dat Betken hem niet meer so veel en quam visiteren als ^#sy plocht te doen/ so nam hy eenen heymelicken haet op haer/ ende vreesde dat sy wel anders gesint mochte worden/ ende hem zijn discipline destrueren: daeromme waerschoude hy alle zijn Deuotarigen oft Disciplynkinderen/ dat sij haerlieden voor Betken wachten souden/ seggende met clagende woorden: Och daer heb ick een kint van u allen verloren/ dat die heylige obientie ^* verlaten heeft/ en is onghehoorsaem/ ia is een Paulinne/ oft een Erasmianige gheworden. Als B. Cornelis nu so langher so meer sach/ dat Betken gheheel van hem vervremde/ ende de sorghe oft vreese (dat sy hem in zijn disciplineren int leste metter tijt wel schade doen mochte) daghelicx

# B. Cornelis waerschout zijn deuotarigen haer te wachten voor Betken Maes.

* lees: obedientie

[fol. 27r]

meerderde/ so verboot hy zijn Disciplynkinderen oft Deuotarighen op de verdoemenisse/ dat sij met Betken niet conuerseren noch spreken en souden: want (seyde hy) sy salse al bederuen daer sy naer oft by comt. Als dit nu ene langhe tijt gheduert hadde/ so wert Betken by een oude crancke vrouwe gehaelt/ die haer seer hertelick bat/ datse doch wel sorge voor een sake draghen soude/ die sy haer te kennen ghaf/ te weten/ alsoo haest als Betken sien soude dat sy beghonste te steruen/ dat Betken haer dan een ^#Minrebroers cappe (die daer toe op tbedde ghereet lach) aen trecken soude/ om daer in te steruen/ oft waer dat niet wel doenlick/ datse dan ten minsten haren arm oft haer hant inde cappe steken soude. Betken wilde haer dese beuselen oft fantasie/ als een Afgoderie wt den sinne stellen/ ende beghonste haer van tbetrouwen op die voldoeninge Christi voor de sonden/ veel te segghen. De crancke vrouwe nam dit seer qualick/ seggende: En weet B. Cornelis niet beter dan ghy/ waer den hemel mede te verdienen is? want hy heeft my gheseyt/ indien ick in dese cappe sterue/ dat ick te onlanger int vagheuier sal liggen: betoonende in een boecxken inhoudende de gracien ende aflaten van S. Franciscus drij ordenen/ daer staet: So wie sterft in een Minrebroers cappe/ ende verkiest daer in begrauen te syne/ die heeft aflaet oft verlatenisse vant

# Uirtuyt vande Minrebroers cappe.

[fol. 27v]

eerste vierendeel van zijn sonden/ deur onsen heylighen Vader de Paus Nicolaeus de .iij. Dit priuilegium beghint: Futurorum bonorum carismas ende het is te Ianuen metter bullen. Den seluen die inde cappe steruen ende begheren begrauen te worden/ vergeeft Paus Clemens de .iiij. het ander vierendeel van alle sonden: zijn priuilegium beghint/ Romanus Pontifex ende is te Parijs ende te Venegien metter bullen. Noch den seluen die in de cappe steruen/ ende begheren daerin begrauen te worden/ quijtschelt Paus Urbanus de .v. van dien naem het derde vierendeel van alle sonden: dit priuilegium beghint/ Euangelici professores. ende is te Montpeliers ende te Ianuen met der bullen. Aldus so wie in de Minrebroeders cappe sterft/ ende begheert begrauen te wesen/ die heeft drij deelen quijtscheldinghe oft aflatinghe van alle sonden. Als Betken nu sach en hoorde/ dat dese crancke vrouwe soo gheheel vastelick op die Minrebroeders cappe betroude/ ende dat het leste vierendeel van haer sonden voort int Vageuier mosten oft souden ghesuyuert worden/ soo meende Betken haer te onderrichten/ hoe dat den doot Christi der geloouigen Vagheuier was/ maer de crancke vrouwe en wilde daer gheensins naer hooren. Het ghebeurde dat de vrouwe van dese cranckheyt ghenas/ ende also haest als sy yet vermocht te gaen/ so ghinck sy ten eersten met een stocxken by b. Cornelis/ en

[fol. 28r]

seyde hem al datse van Betken gehoort hadde. Waer wt b. Cornelis dit terstont yeghelick met eenen grammen verstoorden moede liep seggen ende verbreyden: Ia hy ghinck daer mede op synen predickstoel besich staen: hy dede Betken oock deur veel diueersche lieden een vreese aen iaghen/ om haer te raden datse wech vluchten soude/ oft anders datse ghevanghen ende aen eenen staeck verbrant worden soude. Hy dede oock zijn clachte M. Rogerio Iuueni Prouinciael vanden Augustinen ouer B. Michiel/ als dat hy hem onderstont zijn biechtkinderen oft deuotarigen te ontrecken ende ongehoorsaem te maken. Den Prouinciael belofde hem/ dat hy daer in versien soude/ ende examineerde synen B. Michiel: die ontboot Betken terstont teghenwoordich: daer moeste sy haer belijdinghe doen van de leeringhe die B. Michiel haer gheinstrueert hadde/ de welcke sy also dede datter den Prouinciael niet teghen en wiste te segghen. B. Cornelis liep oock int Carmelitesse Clooster de Nonnen waerschouwen/ mits dat Betken daer daghelicx ghewoone was te comen/ om datse daer een Nichte in hadde/ ende daer oock om haer seer ghepresen deuchdelick leuen seer bemint ende begheert was. Daer stelde hy het geheele Conuent in roeren/ als datse haer doch alleghelijck wel wachten souden voor Betken Maes/ de welcke (seyde hy) geheel van het Catholicke ghelooue

[fol. 28v]

der heyligher Roomscher Kercken afghevallen is/ sy versaeckt het Vaghevier/ ende versmaedt alle goede deuchdelicke wercken ende verdiensten. Daer wert Betken terstont oock ontboden/ ende als sy daer quam/ so vant sijt daer al weenen ende claghen: daer wert sy van Pater ende Mater iammerlick ende leelick ouerghegaen: ende als sy haer met vriendelicke woorden ende goede redenen wilde oft meynde te verontschuldigen/ so riepen sij alle ^#ouerluyt: Swijcht/ swijcht/ wij en willen u niet hooren/ pact u van hier/ ende en comt hier niet meer. Also moeste Betken met een bedruckt ende bedroeft herte van daer ghaen/ ende en wiste niet waer eenigen troost te soecken: want onderwegen wert sy van yegelick int ghaen ende comen besien/ bespot/ begheckt/ ende naergheroepen: sommighe baden haer om de passie Gods/ datse haer doch wech maken soude/ want alle de stadt waerder vol af/ dat men haer op eenen nacht vanden bedde halen soude. Hierom en dorste sy snachts niet thuys slapen/ ende ghinck tsanderdaechs weder by den Prouinciael ten Augustynen/ hem biddende/ waert sake dat sy gheuangen werde/ dat hy doch ghetuychenisse van haer gelooue (twelck sy voor hem beleden hadde) gheuen wilde. Sulcx belofde hi haer ghetrouwelick te doen. Hier mede wert sy seer bitterlick te weenen/ ende als hy haer troostede/ seggende/ dat de sake niet so swaer noch so groot alst

# Betken wort ten Carmelitessen wtgheseyt.

[fol. 29r]

geruchte wel was: antwoorde sy/ dat sy dat wel wiste/ maer dat B. Cornelis hier mede anders niet en sochte/ dan haer deur vreese oft vervaertheyt te veriaghen/ ende dat wt een sorghe/ dat sy seer wonderlicke secrete saken van hem/ die haer bekent waren/ soude moghen openbaren. Als den Prouinciael dat hoorde/ en liet hy haer niet onghequelt om sulcx van haer te weten: maer als sijt gheensins en wilde segghen/ so seyde hy: Ick weet wel wattet is/ ende het is my meer dan drij Iaren lanck bekent gheweest/ maer niet sekerlick/ daerom wilde icket wel gheerne wt uwen monde hooren/ ende het soude tot uwer ^#beschermenisse zijn. Deur dese woorden oft redene ghaf sy hem alle secreten van de heymelicke discipline te kennen. Daerop belofde haer den Prouinciael/ dat hy nu raet wiste om haer wt alle swaricheyt ende benautheyt te helpen: ende ghinck B. Cornelis waerschouwen/ dat hy soude toesien/ dat hy hemseluen met zijn gansche Ordene deur dit gheruchte niet tot schanden en brochte. B. Cornelis peynsde terstont wel wat datter schuylde/ nochtans wilde hy hem seer cloeck houden/ ghelijck of hy niet op zijn leuer ghehadt en hadde: maer als hem den Prouinciael alle bescheet wiste te seggen/ so wert b. Cornelis met beschaemtheyt ontsteken/ ende badt hem dat hy doch wilde middel soecken om Betken te vreden te stellen. Als den Prouinciael

# Betken openbaert de secrete geesselinge van b. Cornel.

[fol. 29v]

sulcx nu aen Betken versochte/ so begeerde sy/ dat b. Cornelis int Clooster van de Carmelitessen wederroepen soude/ sulcx als hy daer tot haerder beswarenisse geseyt hadde: ende dat hy tselfde oock soude ghaen doen aen sommighe particulier persoonen/ die sy hem noemde: ende dat hy principalick haer oock in zijn sermoon/ daer hy haer voor yegelicken beschuldicht hadde/ weder veronschuldigen soude. Dit belofde den Prouinciael aen Betken/ dat hy maken soude te geschieden/ ende ginck by b. Cornelis/ de welcke hier toe seer swaerlick te brengen was/ nochtans en dorste ^#hijt ten lesten (alsmen hem alle schanden ende beschaemtheden/ die anders daer wt volgen souden/ voorhielt) niet laten/ ende ghinck ten eersten totte Carmelitessen seggen/ dat hijt al leughens beuant sulcx als hy van Betken gheseyt hadde. Ia/ seyde die Mater met beroerlicke oft gheturbeerde woorden/ so hebt ghy dat arm onnoosel schaep een iammerlick verdriet tonrecht aen gedaen/ ende haer in een leelicke fame ende name gebrocht/ die haer eewich aenhangen sal/ daer sy om veracht/ versmaet/ ende ghehaet sal zijn/ twelck menighen armen ende crancken mensche qualick te passe sal comen. Neen/ neen/ ten sal/ (seyde b. Cornelis) ick salt al wederroepen in mynen predickstoel. Die Mater antwoorde: Dat behoordy wel te doen/ maer ten sal so veel deuchden noch goets niet bybrengen/ als u lichtverdicheyt

# B. Cornelis wederroept sulcx als hy van Betken geseyt hadde.

[fol. 30r]

(dwelcke gheenen gheestelicken persoon en betaemt) quaets/ erghernisse ende ondeucht by ghebrocht heeft: ende sy ghinck met eenen verstoorden moede van hem wech/ ende liet hem daer staen. Waer deur hy so beschaemt wert/ dat hi niewers meer en ginck wederroepen. Als nu den Sondach quam en dorste hijt nochtans niet laten te wederroepen in zijn sermoon: maer daer dede hy die wederroepinghe so bedectelick/ dat niemant en verstonde wat hy meynde/ seggende aldus: Ba/ goeliens/ noyt so ick bestiert ben gheweest van een out wijf: ba/ ick sien nu wel dat een wijs/ voorsichtich/ ende welgheleert Predicant/ noch altemets wel van een out suffende wijf bedrogen soude connen worden/ deur een reden qualick verstaen te hebben: daerom versekere ick u/ dat ick my voortaen wel wachten sal so lichtelick oude wijfs clap meer te geloouen. Betken ghinck wederom ten Carmelitessen/ corts naer dat b. Cornelis daer gheweest hadde: daer en wisten die Nonnen niet hoe sy Betken vriendelick ghenoech met omhalsen ende met cussen ontfanghen wilden. Maer als sy tot ander lieden huysen quam/ daer sy te voren gewoonlick was aelmoesen voor die armen te hebben/ daer wert haer de deure noch voort hooft gestooten. Betken vraechde/ of b. Cornelis daer noch niet geweest en hadde: maer het was al om ende omme Neen te seggen.

[fol. 30v]

B. Cornelis/ die doch niet in zijn herte ghedraghen can/ ten moetter al wt dat hem quelt/ maecte dat hy binnen .xij. oft .xiiij. daghen naer zijn wederroepingen/ den onderPater oft des paters van de Carmelitessen medebroeder quam te spreken/ hem clagende dat hem seer speet/ quelde/ ende cnaechde die beschaemtheyt/ die hem de Mater ten synen grooten ongelijcke aengedaen hadde: want al (syde hy) dat ic van Betken geseyt hebbe is warachtich/ maer deur groote begheerten/ ^#bedinghen/ ende quellinghen van veel rijcks volcs/ die ons Conuent groote deucht doen/ ende die daer toe alle vande Erasmianen wt ghemaect zijn/ om dat Betken gheenen schandelicken doot steruen soude/ daer om hebbe icket moeten wederroepen: hem biddende dat hijt de Mater int secreet te kennen gheuen soude/ maer haer seer hertelick bidden/ dat sijt niemanden wilde seggen. Desen onder Pater dede also hem B. Cornelis badt/ maer de Mater was hier in weder soo beroert ende ontstelt/ dat sy niet en conste gerust zijn/ sy en moestet den Pater te kennen gheuen. De Pater dit hoorende/ seyde/ dit is een sake daer ons te seer veel aen gheleghen is/ hier soude die bederffenisse van ons Clooster wel aen hangen: ende ghinck tsanderdaechs smorgens seer vroech by doncker inde Minrebroeders kercke/ daer B. Cornelis stont Misse en dede: als nu b. Cornelis zijn Misse

# Merct dese subtilen vont van B. Cornelis versiert.

[fol. 31r]

wt hadde/ sprack hem de Pater/ ende begheerde dat hy hem doch den rechten gront van als wilde te kennen geuen. B. Cornelis vraechde hem/ of hy oock quam als een vrient/ die hem niet en sochte beschaemt te maken. De Pater antwoorde: Ia. Daer swoer b. Cornelis by zijn Priesterdom/ ende by zijn deel Hemelrijcx/ dat Betken een Erasmianige was/ biddende hem nochtans datmen haer sulcx in zijn Clooster niet meer verwijten soude/ oft anders mochten hem de Erasmianen wederom een nieuwe quellinghe maken deur sommige rijcke liens/ die zijn Conuent groote deucht deden. Als de Pater dese tijdinge thuys brochte/ belaste de Mater dat men Betken in gheender manieren meer int Clooster soude laten comen. Corts daer na quam Betken daer/ hier af niet wetende/ maer men hielt de poorte ghesloten/ ende men seyde haer deur een venster al wat b. Cornelis tot den Pater gheseyt hadde. Betken hadde haer wel willen verantwoorden/ maer twasser wederom al te roepen: Swijcht in Iesus naem/ swijcht doch in Maria naem/ oft wij souden met u int verwaten oft in den ban zijn. Betken dit hoorende/ ghinck haren noot wederom den Prouinciael clagen met groote mismoedicheyt. Als hy dese bedriegerie ende valsheyt nu oock hoorde ende aenmerckte/ antwoorde hy/ dat hijs hem niet meer en wilde moeyen/ seggende: b. Cornelis is een geselleken

[fol. 31v]

daer quaet mede te doen is te hebben: het is al deurtrocken snootheyt ende dobbelheyt daer hy mede omgaet: besiet oft u yemant anders in dese sake voorder helpen can. Betken seyde: Ic sal my seluen alomme gaen ^#verontschuldigen/ want b. Cornelis en heuet niet gedaen/ gelijck hy u beloft hadde: ende hier mede ghinck sy wech in diueersche huysen/ daer b. Cornelis haer beschuldicht/ ende de lieden ghewaerschout hadde/ datse haerlieden voor haer wachten souden.

Nu conste Betken haer onschult qualicken doen sonder te kennen te geuen het bedroch ende die listen van B. Cornelis: waer deur dat de sake soo verde moeste verhaelt worden/ datter de heymelicke discipline oft secrete penitentie oock mede onder gheroert werdt. Dit dede die lieden al te wonderlicken toehooren: sommige geloofdent/ sommige niet/ die meenden dat sijt versierde/ om haer sake te verbeteren. Ende als dit nu wat seer onder tvolck verbreet wert/ ende sommigen vanden Magistraet ter ooren quam/ so begonstmen int Collegie daer af te spreken/ als een sake zijnde/ daer in men wel van Gods weghen/ ende om der eerbaerheyt wille/ naer de waerheyt behoort te ondersoecken. Als den Magistraet nu ordineerde datmen Betken ontbieden soude/ so hadde b. Cornelis daer eenen vrient/ diet hem waerschoude: daerom ghinck hy sulcx terstont clagen aen den Prouinciael

# Den rijpen sweer wilt wtbersten.

[fol. 32r]

ten Augustinen/ segghende: Siet/ dit comter nu af/ om dat Betken haer beloften niet ghehouden heeft: ende begonst den Prouinciael te verwijten/ dat hy hem van sulcke belofte hadde versekert/ ende sonder zijn versekeringhe en soude hy hemseluen die schande niet willen aendoen/ mits te wederroepen sulcx als hy metter waerheyt van Betken gheseyt hadde. Den Prouinciael seyde: Wat batet dat ghijt tot die Carmelitessen wederroepen hebt/ ende daer naer den Pater wederom gheseyt/ dat het al warachtich is. B. Cornelis seyde/ datter den Pater deur zijn bachuys aen looch. De Prouinciael raedde hem/ dat hy dan daer ghaen soude/ ende maken dat sij Betken wederom te vreden stelden: want de oorsaecke van dit gheruchte en quam van nieuwers/ dan van daer. Hier liep hy met eenen grammen moede ten Carmelitessen/ ende wilde die Mater spreken: daer wilde hy datmen terstont Betken soude loopen halen/ om haer te payen. De Mater dese lichtverdichheyt wederom hoorende/ vraechde/ oftmen wel met een Erasmianighe soude moghen conuerseren sonder te sondigen? B. Cornelis antwoorde/ dat hijt doch al wederroepen hadde. De Mater seyde/ dat hy daer na deur den Pater aen haer ontboden hadde/ dattet al warachtich was. b. Cornelis antwoorde/ dattet de Pater deur synen hals versiert hadde.

[fol. 32v]

De Mater wel wetende dat hy haren Pater daer in valschelick wilde leugenachtich maken/ mits dat hijt oock aen den onderPater gheseyt hadde/ wert seer ontstelt ende inwendich beroert/ seggende: Nu ben ick doch teenegaer in u geschandaliseert oft ontsticht: want my dunckt dat ghy maer een lichtverdich sotken en sijt/ daer noch eere noch schaemte in en steect. Hier mede liep b. Cornelis al tierende en gebarende ten Clooster wt/ wederom by den Prouinciael ten Augustinen/ segghende: Wist icket niet wel datse al deur de mande vallen souden/ Pater en Mater/ ende al datter is? sij en derren Betken niet tegenwoordich ontbieden: daerom Heer Prouinciael/ ick bidde u/ sendt ghy om haer/ ende doetse hier comen. want desen pays moet ghemaeckt zijn/ de sake en mach aldus niet blijuen staen. Alsmen nu om Betken sandt/ ende datse niet thuys en was/ so moestmen beyden tot tsanderdaechs.

B. Cornelis quam tsanderdaechs weder ten Augustinen/ ende als Betken daer oock ghehaelt wert/ sach sy b. Cornelis sitten neffens den Prouinciael in de Capittelcamer: daer wert sy terstont seer gebeden om Gods wille/ ende om de eere van allen Religieusen wille/ dat sy doch van de discipline oft secrete penitentie voor den Magistraet niet bekennen en soude. Betken antwoorde/ dattet te late was/ mits dat sijt al ghisteren int Collegie

[fol. 33r]

hadde gekent. Den prouinciael vraechde: wat sy al ghekent hadde. Betken seydet heurlieden. Daerop baden sy haer wederom: waert datse noch ontboden werde/ datse doch niet meer bekennen wilde/ dan sy alreede bekent hadde. Betken antwoorde: dat sy sulcx niet en soude connen verswijgen/ mits datse sweren moeste de waerheyt te segghen van al datmen haer vraghen soude: maer conste b. Cornelis ghemaken oft middel ghevinden datmen haer niet voorder en ondersochte/ dat ware beter. Ba/ (seyde b. Cornelis terstont) daer weet ick middel ende raets ghenoech toe: ick salt eerst deur goede vrinden beletten: mach dat niet helpen/ soo sal icket met mijn sermoonen wel beletten. ende hier op schieden sy.

B. Cornelis en hadde die patientie niet/ dat hy deur eenige vriendelicke middelen de informatie oft ondersoeckinge geproeft hadde te beletten: want hy was te seer op den Magistraet verbittert: daerom begonst hy hem in zijn sermoonen seer schandelick ende byster te hebben op den Magistraet: willende met seer vele argumenten ende redenen bewijsen/ dattet heurlieden/ als leecke/ wereltlicke persoonen/ oft vleesschelicke menschen/ gheensins toe en stonde/ die secrete saken van gheestelicke misterien te ondersoecken/ noch oock die macht noch den orlof niet en hadden/ eenighe informatie te houden/ oft te beleeden/ op gheestelicke persoonen/ die onder de wereltlicke

[fol. 33v]

iurisdictien of rechten niet en stonden/ noch en mochten staen/ mits dat die leecke/ wereltlicke/ of vleesschelicke menschen/ als onbequame vaten/ in sulcke gheestelicke saken/ die verre bouen heurlieder verstant of begrijp zijn/ niet en souden weten te oordeelen wat goet of quaet ware: daerom (seyde hy) en sijnt maer futselingen/ hitsingen/ ende titsinghen/ die men nu teghens my beghint voor te stellen: maer datse toe sien/ hoe sij daer mede varen sullen: och sij sullen noch wenschen en willen/ dat sijt noyt beghonnen hadden. Met dese dreyghementen meende hy den Magistraet te veruaren. Somtijts riep/ tierde/ en baerde hy so yselick/ en afgryselick/ dat hem wel gruwen mochte diet hoorde: ia ghelijck een dul beseten oft wtsinnich mense hadde hi hem dicwils/ hopende dat den Magistraet deur sulc leelick misbaer en gruwelic getier soude ophouden van voorder te ondersoecken. Maer neen/ ten holp al niet: want hier naer moeste Betken noch seer dickwils voor den Magistraet ter informatie comen: daer naer ooc alle die disciplynkinderen oft deuotarigen/ maechden/ gehuwede vrouwen/ en weduwen/ daer Betken van getuycht hadde: so dat hier deur alle de secreten voor den Magistraet ondect ende openbaer werden. De disciplynmaechdekens waren meest al wtnemende schoone dochters/ seer wel gemaniert ende eerbaer van wesen/ ooc deghelick ende wel

[fol. 34r]

gecleedt/ want sij waren alle van welgeachte ende welgestaedde ouders: de sommige waren dochters van weduwen/ ende sommige waren weesen. Die gehouwede vrouwen ende weduwen waren meest ooc ionck ende seer schoon.

Maer deur dese openbaerwerdinge van de ^#voorverhaelde geesselinge/ en quam niet alleen onder de Deuotarigen een afval van b. Cornelis/ of alleene een verwoestinge of destrueringe int Deuotarichschap/ of in zijn disciplineren: maer daer waren sommige Deuotarigen also in hem geschandaliseert of onsticht (als sij hoorden ende sagen dat yegelic de geesselinge voor een vileyn vuyle rabauwerie hielt) datse geheel van het Pausdom of van de Roomsche Kercke vielen/ ende begauen haer inde heymelicke ghemeente vande Caluinisten: ia en brochten noch haer ouders/ als broeders/ susters/ en ander maechschap ooc daer in/ de welcke te voren so utermaten vierige Papisten geweest waren/ datse wel heurlieder lijf ende leuen voor b. Cornelis en zijn Deuotarichschap souden gestelt hebben/ vande welcke naermaels noch sommige om de leeringe van Caluinus wt de stat van Brugge hebben moeten vluchten/ principalick een van de oude maechden int Deuotarichschap genaemt Ianneken M. daer bouen mentie af ghemaect is: dierghelicke moeste oock vluchten haer moeder Maeiken Z. ende Iaspar M. haer broer.

# B. Cornel. geesselinge doet sommighe van de Roomsche kerck vallen.

[fol. 34v]

Uan den eersten ende tweeden oorspronck des haets/ die B. Cornelis was draghende onder alle dandere op den Magistraet van Brugghe.

^#Int Iaer ons Heeren .1561. doen heeft den oorspronck van den bitteren haet/ die B. Cornelis op den Magistraet van Brugghe is draghende/ zijn beghinsel ghenomen/ om dat den Magistraet een seer Christelicke ende onvolprijselicke ordinantie/ vant onderhouden der armen/ in meeninghe hadde inde stat van Brugghe te stellen/ te weten dese: Datmen niemant en soude toelaten oft ghedoogen te bedelen: maer datmen de ghene die wercken ende yet winnen consten/ int werck soude stellen/ ende houden werckende/ om so veel te winnen als heurlieden mogelick ware: ende datmen de ghene die niet/ oft die niet genoech winnen consten/ heurlieder nootturfticheyt/ oft behoefte/ te huys brengen soude/ ghelijckmen in andere landen oft steden doet/ daer alsulcke ordinantien voor Goddelick/ ende den armen voor profytelick in ghestelt zijn. Maer b. Cornelis merckte terstont/ datmen die ghewoonte oft maniere van openbaerlick achter straten te bedelen (daer zijn Orden geheel op gefondeert is) voor een onchristelick gebruyck begonst te achten/ daerom heeft hy hem in alle zijn sermoonen met menigerhande onredelicke arguatien/ ende leelicke tempeesten/ oft

# Dordinantie vant onderhouden der armen/ is de eerste oorsake van B. Cornel. verbittertheyt ende gramschap tegen den Magistraet int Iaer. 1561

[fol. 35r]

gruwelicke turbatien/ sonder ophouden daer tegen gestelt/ roepende ende schreuwende/ als dat die ordinantie vol pestilentiale corruptien/ vol vuylen stinckenden etter was/ die geheel roeck ende stanck naer die ordinantien van de vervloecte/ verwatene/ oft vermaledijde Duytsche landen/ die aldaer vande verdoemde Lutherianen/ Zwinglianen/ ende van ander ketters/ heretijcken oft sectarissen gheordineert waren. Hier mede sochte hy tvolck/ die deur rijckdom de macht hadden/ om sulcke ordinantie te helpen onderhouden (sonder welcke hulpe men sulcx niet volbrenghen can) af te trecken/ ende te ontraden dat sij heurlieder aelmoesen oft charitaten daer toe gheensins en souden bewijsen/ waer wt dat dagelicx grooten twist ende onruste volchde/ de welcke gheduerde tot int Iaer .1562. Want doen quam die tweede/ oft noch een nieuwe oorspronckelicke viantschap daer toe/ die noch een meerdere oft wtnemende grooter bitterheyt in b. Cornelis wrochte/ te weten/ om dat den ^#Magistraet van rechts ende eerbaerheyts weghen dede met groote neersticheyt de waerheyt ondersoecken van een seer leelick ende oneerlick gheruchte dat van hem wtghinck/ als dat hy inde heymelicke biechte sommighe van zijn biechtkinderen/ als Maechden/ Vrouwen/ ende Weduwen (diemen al Deuotarighen heet) onder het schijn van een heymelicke discipline oft secrete penitentie/ so verre gebrocht hadde/

# Het ondersoecken vant gheesselen der Deuotarighen/ is de tweede oorsake van B. Corn. boosheyt teghen den Magistraet int Iaer .1562

[fol. 35v]

dat haer de sommige voor hem naect ontcleedden/ ende de sommige haerlieden van hem schandelick lieten ontdecken ende gheesselen. Om dese informatie of ondersoeckinge te beletten/ liet b. Cornelis de sake teghen de ordinantie opt onderhouden der armen varen/ ende stelde hem nu voort in alle zijn sermoonen met noch veel meerder gruwelickheyt ende afgryselickheyt tegen den Magistraet dan te voren/ want dese sake ghinck hem naerder ende particulierder aen. Doen wast te tieren/ te crijsschen/ te roepen/ ende te brisschen/ ghelijck hier voor int leste van de openbaerwerdinge der Discipline gheseyt is. Maer als den Magistraet nu deur lange ende vele informatie/ of scherpe/ neerstighe ondersoeckinge/ ende deur veel ghetuychenissen beuonde/ dat B. Cornelis in dese oneerlicke fame beschuldich was/ so heeft den Magistraet middel gesocht om alsulcke schandelicke oneerbaerheyt ende heymelicke vuyle sonden (daer de rechtverdichheyt Gods een geheele stat om soude mogen straffen) te beletten/ ende is daeromme ouer B. Cornelis clachtich ghevallen aen synen Ouersten. De welcke wel gheinformeert zijnde van de voorseyde leelicke mishandelinge^# ende oneerbaerheyt/ so heeft hy b. Cornelis versonden in heurlieder Clooster tot Yperen/ int Iaer ons Heeren 1563. terstont naer Paeschen.

# B. Cornel. wert tot ypren versonden int iaer 1563.

[fol. 36r]

¶ Hier beghinnen de Sermoonen van B. Cornelis naer zijn wedercomste van Yperen te Brugghe: inde welcke hy is wtspughende den grooten haet/ die hy nu dry Iaren lanck tegen den Magistraet van Brugge in zijn herte gedragen hadde/ met noch veel andere afgryselicke/ abominable/ enorme redenen/ propoosten/ ende leughenen teghen der Caluinisten/ Lutherianen ende Doopers Predicatien.

Int Iaer .1566. als b. Cornelis noch ^#gheen volle drij Iaren wech geweest hadde/ ende zijn hert ende sin wtermaten seer tot die stat van Brugghe was genegen/ hopende oft meenende oock dat die fame van zijn voorverhaelde disciplineren der vrouwenpersoonen/ vergeten ende verstoruen soude zijn/ so heeft hy hem verstout wederom van Yperen naer Brugghe te comen/ tegen het verbot van synen Gardiaen. Want als de Gardiaen hoorde dat b. Cornelis ghereetschap maecte om wederom onbeschaemdelic naer Brugge te comen/ so heeft hy hem eenen brief op den wech int ghemoete ghesonden/ hem daer in gebiedende op alle gehoorsaemheyt tot Yperen te blijuen: maer b. Cornelis hier op niet passende/ is voort tot Brugghe in zijn Clooster ghecomen/ ontrent der haluer maent Februarij/ met groote verwonderinge bynaest van alle menschen/ ende met bedroeffenisse van veel eerbare lieden/ de welcke haerlieden seluen van zijn leelickheyt waren schamende/

# B. Cornel. comt weder om te Brugghe int iaer 1566.

[fol. 36v]

ende te meer om datmen seyde/ dat hy wederom prediken soude. Mits dat b. Cornelis nu voor hem ghenomen hadde (somen wel mercken conste) synen inwendigen haet (dien hy nu drij Iaren met groote smerte/ pijne/ ende bitterheyt teghen den Magistraet ghedragen hadde) in alle zijn sermoonen terstont te baren/ oft te laten wt bersten/ so quam hem hier toe rechts seer wel te passe de groote oneenicheyt/ oft den twist/ die tusschen den Magistraet ende den Inquisiteur nu eenen tijt lanck gheduert hadde/ om het vanghen van veel persoonen/ die inde religie suspect waren/ ende om sommige nieuwe ongehoorde tyrannige articulen/ die den Inquisiteur wilde inbrengen/ teghen de priuilegien ende vryheden der borgelicke Rechten van Brugge/ waer inne hem den Magistraet seer ernstelick ende treffelick wederstonde. B. Cornelis nu meenende dat hem dit oorsaecke ghenoech was om vryhertich ende stoutelick plat wt sonder ophouden te fulmineren/ te donderen/ ende te blixemen tegen den Magistraet/ quam telcken male al gestoort opden predickstoel/ een seer leelick gram aensichte toonende/ die onderste lippe metten tanden inbytende/ ende de kinne wtstekende/ met alsulcke propoosten als hier volghen sullen.

Den .24. Februarij begonste B. Cornelis te predicken/ twelcke was den eersten dach van de Vasten/ in S. Salvators Kercke/ daer

[fol. 37r]

hy de geheele Vasten predickte. Ende naerdat ^#hy synen theem gheeyndet hadde/ seyde hy: Ba/ ghy Wethouders/ oft ghy Magistraet van Brugghe/ ou/ my dunct dat ghijt tegen yegelicken soeckt int verwerde/ oft int crackeele te stellen. Ba/ eerst wast tegens my te walgen ende te balgen/ twelcke Godt noch int helsche vier met brandende peck ende sulfer wreken sal. Maer nu isser een ander wedersparricheyt/ so ick versta/ te weten/ dat ghy u opricht oft stelt tegen de helige Inquisitie/ of teghen den Inquisiteur. ba/ sijt ghy sot/ of sijt ghy dul? ba so siet/ ba toocht doch eens dat ghijt meent: ba stelt u eens te recht tegen de Inquisitie: Ia stelt u met eenen tegen de Coninclicke Maiesteyt/ ia stelt u nu voorts teghens Godt/ vry als mannen: ou/ ba/ dat zijn mannen/ ba so siet: ba ick beloue u dat ickt niet verswijgen sal/ in spijt ulieder bachuys. Ou/ en heeft de Co. Ma. in October lestleden wt Spanien niet geschreuen/ dat hy zijns Vaders ende zijns selfs Edicten of Placaten opt fait van de heresien/ seer strangelick wilt onderhouden hebben/ beclagende deur dien datmense niet strangelick genoech onderhouden heeft/ dat sulcx oorsake is/ dat de sectarisen in syne Maiesteyts landen dus verde ingebroken zijn: ende daerom wilt/ datmen den Inquisiteur alle assistentie of hulpe doen sal/ int vangen van de heretycken? Ia/ verstady dat wel/ ghy Magistraet oft Wethouders

# Het wederstaen tegen den Inquisiteur is de derde oorsake van B. Corn. haet en nijt tegen den Magistraet, int Iaer .1566

[fol. 37v]

van Brugghe? en beyd/ en beyd/ men sal u wel leeren teghen den Inquisiteur rebelleren/ botte indiscrete Esels/ als ghy sijt. Ou/ wat meendy? of wat laet ghy u duncken? ba/ de Co. Ma. wil oock in den selfden brief/ datmen het helige Concilie van Trenten met alle neersticheyt onderhoude: ou/ en ghy soudt u gaen oprechten of stellen tegen de Inquisitie en tegen de Inquisiteur? sonder de welcke doch gheensins moghelick en is het helighe Concilie neerstelick te onderhouden. Ba/ ter goeder trouwen/ hoe wilt ghy doch het helich Concilie ter executie legghen/ of wel doen onderhouden/ of achtervolgen sonder Inquisitie of Inquisiteur? ou ba/ dit is doch al ten grooten beestachticheyt: ba fy/ het schijnt dat ghy gheen verstant noch reden met allen en hebt: en waer met moeydy u dan? ba/ ic wilde emmers gheerne weten/ of hooren/ deur wat ander middel dat ghy u ketters/ u Lutheranen/ u Caluinisten/ u Herdoopers/ en u ander sectarisen of heretycken/ daer u stat van Brugge vol af es/ wt royeren wilt/ of tot gehoorsaemheyt van onderhoudinghe des helighen Concilie/ soudt connen dwingen? ba/ wat sijt ghy dan voor onverstandighe beesten? of sijt ghy selfs heretycken? wat schuylter/ he? ou/ soude icket bynaest wel raden? en beyd/ en beyd/ daer sal corts al anders in voorsien werden: dat beloue ic u. Want de Co. Ma. wilt oock in den selfden

[fol. 38r]

brief/ datmen die Magistraten/ Oficiers/ ende Schouteyten/ of Baillius/ die te scrupuleus zijn om die heretyken te dooden/ of de ghene die bevreest zijn voor beroerte vande sectarisen/ datmen die wt de Magistraten doen sal ofte af setten sal/ ende stellen ander in haer plaetsen: mits datter goede Catholicken mannen ghenoech zijn in zijn Maiesteyts landen/ die gheerne iustitie ouer de ketters doen sullen/ en sonder vreese/ verstady dat wel/ ghy Magistraet of Wethouders van Brugge/ ende principalick ghy Pensionarisen ghy Bufetters/ (also noemde hy nu voorts altijt die Pensionarisen/ Greffiers/ ende Raet van der stat) hoe klinct u dat in u ooren? ia/ en beyd/ ic sal u noch wel anders te keer gaen/ dat ic so sal.

Den .3. dach Martij/ twelc was den eersten Sondach inde vasten/ spooch b. Cornelis in zijn sermoon seer veel schandelicke blamatien ende iniurien wt op de Pensionarisen ^#der stat van Brugge/ seggende: en beyd/ en beyd/ het salder nu corts mette sommige al bekact en bescheten wtcomen. hier zijn sommige vuyle/ vorte gecorrumpeerde stinckende leden/ gelijck ic heb beginnen te seggen/ diemen nootsakelick als een smettende peste/ of als een etende cancker behoort af te snijden/ eer dat het geheele corpus of lichaem vanden Magistraet deur alsulcke fenynighe corruptien ontstict ende ganschelick bedoruen wert/ te weten/ sommige Pensionarisen/ Greffiers/ of Bufetters/

# schandelicke blamatien of iniurien op die Pensionarisen ende Greffiers.

[fol. 38v]

principalick de ghene die in Vranckrijcke ter studien gelegen hebben/ ende aldaer het fenijnt soch wt die borsten van Iohannes Caluinus gesogen hebben. Want dat zijnse die my het meeste lijden/ of het grootste schimp/ verdriet/ ende leet aen gedaen hebben/ mits die vermaledijde informatie ouer my te houden: ba/ ende dat zijnse oock die het geheele corpus vanden Magistraet dus ophitsen en optitsen/ of dus wedersparrich weten te maken tegen die helige Inquisitie en tegen mijn Heere den Inquisiteur. Hier mede wilde hy sommighe Pensionarisen ende Greffiers odieus of suspect maken/ hopende of meenende dat sij daer deur van heurlieder officie verlaten ende afgeset of wtgesteken souden worden: want desergelijcke propoosten seyde hi seer dicwils/ ia bynaest in den meestendeel van zijn sermoonen deur de heele vasten/ ende noch naermaels.

Den .12. dach Martij stampiede ende schabraude b. Cornelis in zijn sermoon met seer veel schimpighe/ spottige lasterwoorden ende scheldingen op den Magistraet/ seggende: ^#Ba/ ghy Wethouders van deser stadt van Brugghe/ wil ick u segghen/ ghy sijt meest al gheveynsde Catholijcken/ oft dobbelde Kerstenen/ ende al lieden met twee aensichten/ veel argher en schadelicker dan de openbare heretycken of ketters selue: want men en can u aen het vel of aen die huyt niet gheraken

# Schimpige lasterwoorden op den Magistraet

[fol. 39r]

noch ghecomen/ hoe datment oock maect: men en heeft aen u niet; het is met u al mondeken toe buerseken toe: maer met die andere/ die heurlieden openbaeren/ ba/ daer mede weten wij raet: ghelijcket schijnt met die twee verharde ketters/ die daer ghister op den Burcht om heurlieder heresie of Caluinisterie verbrant werden. Ba/ ick versekere ^#u/ hadde de Camer vant Collegium des Magistraets niet geleect/ als den eenen nu lest gheuanghen wert/ daer soudender noch wel meer deur te spelen geweest zijn/ maer deur het leken van de Camere/ gerochten sy wech. Och wij wetent so wel/ het wert ons al gheseyt/ het comt ons al thuys. Hy beghonste sommighe van den Magistraet so particulierlick/ of so bisonder met lasterlicke blamatien aen te tasten of te roeren/ datmen wel seer lichtelick mercken ende verstaen conde/ wien dat hy meende/ segghende/ als hy al wt gheseyt hadde: Ba/ dien moste ic noch die cladde aen zijn gat hangen. Neen/ ick sal my noch metter tijt wel wreken aen mijn vianden/ die mijn partye so hart ende so strange zijn gheweest in die duuelsche Informatie ouer my te beleeden.

Den .27. Martij/ het welcke was swoensdaechs naer half Vasten/ begheerde de Bisschap van Brugge aenden Magistraet/ dat sij hem souden behulpelick zijn/ om het volck te dwingen datse te biechten souden comen/

# Hy meent Gutlielm. hoseus/ die den .11. martij met Boudewijn Domissent verbrant wert.

[fol. 39v]

ende daer heurlieder namen laten beschrijuen/ ^#ende briefkens ontfangen/ die sij naer Paeschen souden moeten brengen aen heurlieder Parochipape of Pastoor/ om daer mede te betuyghen datse te biechten ende ten Sacramente geweest hadden. De Magistraet en wilde den Bisschop in dese groote nieuwichheyt niet ghelieuen/ sorgende/ oft vreesende/ dat daer deur groote murmuratie ende verbaueriertheyt onder tghemeene volck soude comen/ de welcke meenen souden dat dit de Spaensche Inquisitie ware/ daer men so langhe van ghemurmelt hadde. Hier hadde B. Cornelis weder nieu stoffe of materie om hem gruwelick en afgrijselick te hebben/ also hi tsanderdaechs oock in zijn sermoon dede/ seggende: Ba/ goeliens/ nu is hier wederom den duuel te coopen met desen wedersporrigen Magistraet van Brugge. Ou/ men cander doch hot noch hau met: ba/ ic soude wel wt mijn vel springen: ou/ ba/ ic soude wel vier spugen/ so ben ic gestoort en vergramt: ba/ het is onverdragelick. Ia Iesus Maria/ en sal hier gheen raet toe zijn? salmen dus al moeten doen of laten dat sij willen? Ba/ dat ick Bisschop ware/ ick en soudese niet eens willen aensien: neen/ daer soude ick te crul toe wesen/ en ick soude wel middel vinden om tvolck te dwinghen te biechten ende ten sacramente te commen/ dat beloue ick u: maer het is seker al Bisschopkens werck. Ia/ seggen

# Het weygeren op des Bisschops nieuwe Inquisitie/ is de vierde oorsake van B. Corn. gramschap tegen den Magistraet.

[fol. 40r]

de sommighe/ Pater Corneli/ wat wilmen tvolck met force dwingen ten sacramente te comen: ten mach also niet gedaen zijn: want sij connen het sacrament ooc wel in snutdoecken wederomme bringen/ en hangent aen den rinck van de Prochipapens deure/ en schrijuen daer brieuen by/ als dat sijt onder beyde specien willen hebben/ gelijck hier tiarent tot S. Wouburge is gebeurt. Ia/ ist waer? ba/ daer soude ick ooc al wel raet toe weten/ om dat te beletten: ou/ ba/ ic soude aen elc eynde vande tafele goe degelicke Catholicke mannen stellen/ die seer wel ende nau toesien souden ofter yemant het sacrament meer soude wt zijn mont vaghen aen een snutdoeck. Siet/ het is al verloren geseyt: wilmen hier in dese sake anders niet leuen/ of anders niet doen/ ende laten een yeghelick gheloouen of niet gheloouen dat hem goet dunct/ of dat hy wilt/ ba/ so ist al verloren Concilium ghehouden: ba/ so en ghaue ick voor het helighe Concilie van Trenten/ daer men so lange met heeft besich gheweest/ niet een mispel.

Den .12. April/ alst goeden vrydach was/ predicte b. Cornelis de Passie Christi/ ende als hy daer mede ghecommen was tot daer die Ioden riepen tot Pilatum: Cruyst hem/ cruyst hem: want wij hebben een wet, ende na die wet moet hy steruen. so seyde hy: ba/ goeliens/ hoe wel dat ons Heere eenen onnooselen/ of een onschuldigen doot aenghedaen wert/

[fol. 40v]

soo hoort ghy en verstaet nochtans daer wt ^#wel/ datter altijt wetten of rechten zijn gheweest om die heretijcken te dooden: Ou/ en dan wilmen hier de Edicten of Placaten te nieten gedaen hebben. ba Iesus/ wat een maledictie datter nu ouer dese Nederlanden helt of vallen wilt: ba/ gebenedide moeder Gods/ en of Keyser Carlus ooc noch leefde/ ende dese farce saghe/ van zijn tsamengeconfereerde Edellieden/ die daer heden acht daghen een request aen de Gubernante hebben ouergegheuen tegen de Inquisitie ende tegen de Placaten/ die hy met so goeden/ rijpen/ langhen/ voorsichtighen raet ghemaect hadde/ om de sectarisen of de heresien wt te roeyen: en die soudemen nu/ ba nu sij aldermeest van nood zijn/ moeten te nieten doen. Ba goeliens/ siet doch eens om de Passie Gods/ die ic nu predike/ waer mede dat wij doch nu moeten gheplaecht zijn. Ou/ ba/ dese beroyde magher Ionckerkens/ nu sij geheel bachten nat zijn/ nu sijt al deur de billen ghelapt/ al verloopen/ al verhoert/ al versnoert/ al vercust/ al verlect/ al verschoct/ al verbordeelbroct/ al vertuyst/ al verspeelt/ al verdobbelt/ al vertriumphiert/ ende al vertureluert hebben/ nu en weten sij niet waer sijt wederomme soecken willen: ba/ ou/ ^#sietse my doch eens commen/ ist de Geusen datmense heet/ Dese Duytschen/ dese leren eersgaten/ die hier commen/ ende en hebben nauwelick een beroesten naghel om heurlieder

# Vileyn ghetier opde tsamengheconfedereerde Edellieden die de requeste gepresenteert hadden tegen de inquisitie ende placaten.

# Om dat die Duytschen meest leren of zemen broecken dragen.

[fol. 41r]

schijtgat te crauwen/ ende meenen hier nu ooc een veranderinge inde Religie te maken/ om also aen nieu goet te geraken. ba/ hadden sij doch het Kerckengoet/ der Papen goet/ ende het Clooster goet van dese landen nu ooc in heurlieder clauwen: want/ eylacen/ het kercken goet/ der Papen goet/ ende het Cloostergoet van Duytschlant/ is al ouer lanck achter deur gheiaecht: ba/ sij moeten nu toesien om elders meer te crijgen: ou/ sij moeten comen besien of hier in dese Nederlanden niet en schuylt: ba/ tjan sij en hebbens byloo niet qualick voor: ba/ mochten sij so met een requestken daer aen gheraken: ba/ siet waer met dat wij ghequelt zijn.

Den .21. April/ dwelck was tSondaechs naer Paeschen/ predicte b. Cornelis wederom in zijn Clooster/ ende mits dat binnen twee ^#of drij dagen te voren die Copien vande Requesten wtgecomen waren/ die de staten van Vlaenderen aen de Gubernante hadden ghepresenteert of ouerghegheuen/ tegen de Inquisitie ende andere beswaernissen der placaten opt fait van de heresien/ het welcke sij deden ontrent de selue tijt dat sommige Edellieden heurlieder Request om de selue sake ooc ghepresenteert hadden/ ghelijck int voorgaende sermoon gehoort is. Daerom heeft hem b. Cornelis beghinnen te hebben ghelijck een mensche die metten boosen gheest beseten is/ schreuwende/ crijsschende/ smytende/ stampende

# Het ouergeuen van de requesten tegen de Inquisitie ende Placaten/ is de vijfde oorsake van B. Cornel. boosheit tegen den Magistraet.

[fol. 41v]

of springende ende roepende in synen predickstoel: Ba/ heb ickt niet wel gepeynst dat hier te Brugge wederom int heymelicke wat quaets of bedriegelicx schuylen moste onder die Magistraten/ twelcke sij so bedectelick en so geveinsdelick/ of so gestolen handelden/ dat niemant weten noch mercken mochte? Hey snoo valsche deurtrocken ghesellen/ als ghy sijt: wat wildy doch al spartelen met u vermaledijde Requesten tegen die helige Inquisitie/ ende tegen die helige Placaten? Ou/ wat wildy doch al conspireren teghens God/ ende tegens al dat Goddelick is? ba fy/ schaemt u/ ghy arge listige generatie: ba/ wat duuel gaet u doch nu ouer? Ou/ ba/ waer met moeydy u? Iesus/ wie hoorde oyt aldusdanigen betoouertheyt/ wtsinnicheyt/ ende dullicheyt/ als u nu ouer gaet/ dat ghy teghens die Placaten wilt conspireren? Ia wasset dat/ daer den Magistraet van Yperen so qualick of so swaerlick toe te bringhen was? ba/ ick gelooft seer wel. het wert my ter dier tijt seer claerlick of merckelick geseyt van treffelicke persoonen/ die by my quamen/ ende seyden: Och/ Pater Corneli/ hier moet wat vremts schuylen: want dese vier Leden van Vlaenderen ligghen hier en tracteren so secretelick met malcanderen/ datmen niet en can ghemercken noch ghewaer worden/ wat duuel datse al brauwen mochten: het is yet dat onsen Magistraet van Brugge allereerst gepractiseert

[fol. 42r]

heeft/ datse die ander drij Leden of Magistraten voorhouden: waer toe datse den Magistraet of het Let van Ypren seer qualick of swaerlick connen bringen: want die van Ypren makender seer groote swaricheyt in. Och/ goeliens: ba/ sij mochtender vryelick wel swaricheyt in maken: ick duchte sij sullender noch allegelijck heur hooft om crauwen/ en principalick ghy Magistraet van Brugge: want het zijn meest van u losse schalcke deurtrocken vonden: ia het zijn rechts van u listighe dobbelde practykige treken/ daer ghylieder die andere Leden of Magistraten mede vertreyfelt en verduuelt hebt: eerst die vanden Vryen/ ende die van Ghent/ daer naer die van Ypren/ daer ghy groote moeyte en trauail mede gehat hebt/ eer die daer in hebben willen consenteren/ of heurlieden hebben connen voeghen/ om in alsulcken enorme of ongoddelicke sake met u lieden te doen: ba/ het is doch nu al wt ghecomen en gheopenbaert. Ou/ maer wie duuel heeft u lieden doch so outerquidant/ so outragieus/ of so stout ghemaect/ dat ghy sulcx hebt derren bestaen? ba/ ghy toocht emmers nu wel eens te recht plat wt dat ghijt meent. ba/ stelt nu vry met eenen voort alle ketters/ heretyken/ verleyders/ bedrieghers/ ia Gods gesworen vianden geheel in liberteyt/ om het Kersten gelooue eens teenegare wt te roeyen/ op datter niet met allen ouer en blijue/ daermen hiernaermaels

[fol. 42v]

by bemercken can/ dat wij in dese landen Kerstenen geweest zijn. Ou/ ba/ wildy dat gat wt/ so weet ick u raet? ba/ roept maer alle de Turcken/ Sarasynen/ ende de Ioden int lant/ sij sullen u het Kersten gelooue wel opt corte quijt helpen. ba so siet/ ba doet dat/ so hebt ghijt vulcken of haest also ghijt gheerne hat: ba fy/ schaemt u en beschijt u: waer met moeydy u? Ba/ ick en ben noch Propheet/ noch Propheets kint/ maer siet wat datter u af comen sal: ghy hebbet nu wel verdient/ en sijt wel weert/ dat u nu alle plagen/ alle euelen/ alle verdriet/ alle ellende/ alle iammer/ alle catyuicheyt/ alle miserien/ ia alle vloecken ende maledictien ouer u lieder hals comen moeten: ba so siet.

Den .12. dach in Mey/ naer dat B. Cornelis tot hier toe in alle zijn sermoonen opde Magistraten ende gheconfedereerde Edelen seer veel yselicke ende gruwelicke vileynicheden/ blamatien/ iniurien/ ende leelickheden/ met scheldingen ende stampyingen wtghespoghen hadde/ so schandelick/ ende so onbeleefdelick/ als hy versieren of bedincken mochte/ seyde hy: Ou/ en beyd/ dit gemeene gespuys moet ooc eens wat hebben: ba/ dat moet ick oock eens te keer ghaen/ sien ick wel. ba fy/ ^#deur dien dat het gemeen volcxken van Antwerpen hebben liggen roepen/ als dien Brederode (die de roervinck van alle de Guesen is/ soo ick verstaen) weder met zijn Guesen

# Tegen het roepen: Uiue le Gues!

[fol. 43r]

deur Antwerpen naer huys trock: Viue le Gues/ Viue le Gues/ min noch meer dan of sij wtsinnich/ rasende dul/ besict en beseten gheweest hadden/ daeromme moetmen nu alle dese Nederlanden deur aldus byster ligghen brijsschen ende roepen/ Viue le Gues/ Viue le Gues: ba besiet doch eens met wat maledictien ende euelen dat dit volc nu besmet is: ba/ Iesus/ y wat een dullicheyt ende betoouertheyt dat dit volc doch nu ouer gaet/ rijck en arm/ Edel en onedel/ ionck en out/ vrouwen en mans: ba/ waer dat nu yewers een maeltijt is/ men moeter wt een houten schuetel drincken/ ende roepen dat bynaest de kele scheurt/ Viue le Gues/ Viue le Gues: ba/ Godt gheue dat den dranck/ tsy wijn of bier/ veranderen moet in vuyl walghelick schuetelwater/ ia in vileyn abominable stinckende zeepsop/ daer de bekacte of bescheten hemden ende slaeplaken in ghewasschen zijn/ dat so moet. Ba fy/ en dat my noch tmeest verwondert en het spytichste van alle is/ dat sommige degelicke oude mannen ooc mede roepen Viue le Gues/ ende willen ooc noch al euen wel Catholick schijnen te syne: ba/ fy/ fy/ nu laet ghylieden het sotken doch teenigaer wt den mouwe kijcken: ba fy/ schaemt u ou/ ist nu al mer een gheckswerck geworden? ia/ sijt ghy Catholicken? ba/ ghy sijt dat ick niet segghen en wil. Dan comense noch: Kie/ Pater Corneli/ sijt te vreden ten is maer

[fol. 43v]

wt vrolicheyt/ alsmen den wijn int hooft heeft soo roeptmen mede/ ende is met ^* ghenoechelick en blijde gelijck andere. Ia/ ist waer? ten is maer vrolicheyt en blijtschap/ en ist oock? ba loopt en beschijt u: ba/ wat segdy my hieraf? ba/ dat weet ick en dat hoore ick seluen wel/ dat u vermaledijde Viue le Gues roepen/ maer wt inckel vrolickheyt ende wt blijtschap en is/ om dat ghy het Catholicke gelooue/ ende ons met de Catholicke Religie moede sijt: en anders en ist ooc niet met u duuels helsche Viue le Gues roepen: ba/ siet waer met dat wij doch ghequelt en gheplaecht moeten zijn.

Int laetste van Mey begonstmen een gheruchte te hooren/ hoe dat het volck in Westvlaenderen ten diuerschen plaetsen by nachten int velt/ in bosschen/ tusschen de bergen/ ende inde duynen/ met groote hoopen van veel dusenden vergaderden/ daer die Ministers oft Predicanten der Caluinisten begonsten te prediken/ daer men Psalmen beghonst te singhen/ ende ghebeden te doen.

Den 4. Junij/ oft den derden Sinxendach/ hadde B. Cornelis dit gheruchte oock ghehoort/ daerom wast met hem wederom van nieus te tieren/ te schremen/ te brijsschen/ te roepen/ ende te crijsschen: Ba/ goeliens/ siet doch eens wat datter nu af beghint te commen: ba/ nu beghinnen de sectarisen/ de heretyken/ of ketters/ heur hoofden wt de asschen te heffen: sij beghinnen heurlieden te

* lees: men

[fol. 44r]

ontduycken: ba/ hoort hoe sij nu beghinnen ^#by nachten in bosschen/ haghen/ velden/ tusschen bergen/ in de duynen/ en elders openbaerlick met veel dusenden te vergaderen/ te preken/ ende te singen: ba/ Godt bescherme ons en zijn gebenedijde Moeder: ba/ wat wil dit doch werden? Ou/ ba/ nu hebben wij het spel op den wagen. Maer/ goeliens/ heb ickt niet wel geseyt? heb ict niet wel gheprophetiert? ba/ ic wiste wel sekerlick datter dit af commen soude/ deur dese jente Requesten ouer te gheuen. ba/ ist nu niet wel gerequest? Wai ghy Magistraten/ ghy moechter nu wel moy met wesen/ met u jente Requesten. ba/ tfy/ tfy/ besiet doch nu seluen eens/ waer ghy u lieden mede gemoeyt hebt. Iesus/ och in wat verdriet/ iammer/ en ellende dat ons dese onvoorsienige Magistraten gebrocht hebben. ba/ goeliens/ siet doch hoe slecht datse nu al ghaen siende: ba/ nu sien sij op elckandere ghelijck pissebedden: ba/ nu druypense of nu sluypense deur met een beschaemt aensichte/ ia/ sonder elckanderen nauwelicx eens te grueten/ het is nu maer simpelick te segghen Bona dies. ick ghelooft seer wel: want het comter nu met uwe Magistraten al bekact ende al bescheten wt/ dattet so doet.

Int eerste van Iunius begonsten de Caluinisten openbaerlick by daghe te prediken deur geheel Westvlaenderen/ het welcke een groote verbaestheyt int volck maeckte/ bysonder

# Die nachtpredicatien der Caluinisten in bosschen/ in velden/ ende in ander plaetsen/ is die seste oorsake van B. Cornelis vileynie tegen den Magistraet.

[fol. 44v]

in de gheestelickheyt. Daerom ghelijck de Caluinisten heurlieder predicatien daghelicx so langher so meer ouer de Nederlanden wtspreeden/ aleuenleens nam het yselick/ gruwelick/ ende afgrijselick ghetier of gebaer van b. Cornelis daghelicx so lancx so meer oock toe. Ten waer niet moghelick te beschrijuen die dulle oft wtsinnige manieren diemen aen hem sach/ ende de gruwelicke of schruemelicke woorden diemen van hem hoorde. Maer tot het selfde eenighe bequame materie te hebben daer toe dienende/ so hem dochte/ ende so hy seyde/ begonst hy den Psalter Dauids te prediken/ telcken int beghinsel van zijn sermoon een veerseken wtlegghende. ^#Ende als hy naer den text die historie gheseyt hadde/ so viel hy op die Tropologia/ of leeringe der deuchden: daer hy nochtans lettel af seyde: maer staende op die Allegoria/ twelcke is een ander sin dan de woorden luyden/ te weten: dat Dauid prophetierde ende sprack wt den name van de Kercke/ ende bysonder op den iammerlicken staet daer de Kercke nu in is Van alsulcken veerseken dan wt te legghen/ maecte B. Cornelis zijn gheheel sermoon/ waer wt dat dan alle dese wonderlicke/ gruwelicke/ walghelicke/ ende verschrickelicke propoosten vloeyden/ want daer wt conste hy al voorbringhen of wtsegghen dat hy wilde: ghelijck een Coppespinnighe wt een suuere blomme haer fenijn wel can

# Hoe b. Cornelis de psalmen Dauids can wtleggen.

[fol. 45r]

of weet te suygen. Ende als hy dan sulck veerseken met alle schandelickheyt/ oneerbaerheyt/ vileynicheyt/ beroerlickheyt/ impatienticheyt/ ende dullicheyt/ of gramschap/ wtgheleyt hadde/ so seyde hy oock naermaels noch seer dickwils in zijn sermoonen: Ba/ laet die Caluinisten die ketters daer buyten alsoo de Psalmen eens wtleggen: ba/ dat is de Psalmen wtgheleyt/ dat so is.

Den .16. Junij/ als B. Cornelis in den eersten Psalm Dauids besich was met wt te legghen: Salich is die man, die niet en comt inden raet der Goddeloosen: seyde hy: Ba/ dit ^#comt my rechts te passe om wt te leggen op dien raet die de vier Leden of Staten van Vlaenderen tsamen gehouden hebben/ om die Requesten ouer te gheuen tegen die helige Inquisitie/ en tegen die helighe Placaten. Och ghy Magistraet van Brugghe/ siet ghy nu wel wat wt u lieder goddeloosen raet ghecomen is? want ghy sijt oorsake met uwen goddeloosen raet/ dat die vermaledijde requesten ouergegeuen zijn tegen die helige Inquisitie/ ende tegen die helighe Placaten. ba/ hoort hoe men nu alomme deur geheel Vlaenderen die duuelsche Caluinisterie openbaerlic preect. Ou/ ba/ het blijct emmers nu wel wat groot verdoemelick quaet/ dat ghy ghecorrumpeerde/ ghy versworen/ ghy veretterde/ ghy vuyl stinckende ende verdoruen Let van Brugghe bedreuen of gedaen hebt: mits dien dat ghy

# Die openbare predicatien der Caluinisten by dage/ is die seuenste oorsake van B. Cornelis gramschap teghen den Magistraet

[fol. 45v]

deur uwen boosen raet die drij andere Leden des lants van Vlaenderen/ Ghendt/ Ypren/ ende die vanden Vrijen/ (dewelcke noch tot dier tijt toe seer goet/ gans/ gaue ende onverdoruen gheweest waren) opgeroeyt/ aengehitst/ aengetitst hebt/ tegens die helighe Inquisitie/ ende tegens die helighe Placaten. Ende dat niewers anders omme/ dan wt een wrake/ wt een haet/ wt een heck/ wt neck/ ende wt een eygen particuliere inuidie of viantschap/ die ghy Magistraetken van Brugge opgesogen of ingheswolgen hadt tegen dien helighen Inquisiteur/ dien heligen man. Maer en beyd/ Gods rechtverdige oordeel sal ooc noch wrake tegens u lieden nemen met die eewighe maledictie of verdoemenisse/ deur dat eewige helsche vier. Wee u/ Wee u. Tfy ghy Magistraten/ dat ghy u lieden aldus tegens Godt/ tegens onsen helighen Vader de Paus/ tegens ons moeder de helige Kercke/ tegens ons Catholick Kersten ghelooue ende religie/ ende tegens die helige Placaten stelt: Nu wel/ ten sal niet ongewroken blijuen/ dat versekere ic u lieder: het sal u hier te etter ende te bloede wt sweren/ ende ghy en sult dies hier naermaels niet te min in peck/ terre/ ende sulphur branden/ dat ghy so sult.

Den .24. Junij leyde B. Cornelis noch een veerseken vanden eersten Psalm wt/ te wetene: Maer de ghene diens lust ende ghenoechte in die gheboden of wet des Heeren is, die sal

[fol. 46r]

zijn gheboden ouerdencken dach ende nacht. Ba/ goeliens/ seyde B. Cornelis/ hebdy wel hooren segghen/ hoe de Guesen ende de Guesinnen Gods wet of gheboden ghedencken dach ende nacht? Ou/ ba/ nu en ben ick in dese nachtvergaderingen ende nachtdeuotien niet met allen meer verwondert. Ba/ goeliens/ siet wat datter doch af gecommen is van dese nachtpredicatien: ba/ die ionghe dochters/ ^#ionckwijfs/ of maerten/ ende ander maechdekins/ diemen aldus heeft by nachten laten loopen hooren de Caluinisten preken/ ba/ den meesten deel gaen alreede met groote buycken: ia/ ia/ ist nu niet wel ghepreect/ dat mijn dochterkens nu met den buyck vol beenderen/ of vol ionghe Guesekins of Guesinnekins te huys commen: ba/ tfy vuyle mocken/ tfy heete teuen: ba/ ist seker daeromme dat ghy soo gheerne ter predicatien loopt onder die Caluinisten? ia/ ba so en gheuet my gheen wonder/ isser dat te halen.

Den .29. Junij/ naer dat b. Cornelis synen theem wt den eersten Psalm voleyndet hadde/ ^#seyde hy: Ba/ so siet/ het sal nu ouer al teenigaer wt bersten: ba/ daer is nu in dien helschen poel van Antwerpen ooc de duuel met zijn moeder wt gelaten om buyten te loopen preken met dusenden: ba/ so vrij als gesellen: ba/ dit zijn Caluinisten: ou/ ia waer om niet? ba/ waerom souden sijt doch laten? want de Placaten zijn opgheschorst/ ende de Inquisitie

# Datter alreede ionge Guesekins en Guesinnekins ghegeneriert zijn.

# Als de Caluinisten de eerste reyse buyten Antwerpen ghepredict hadden.

[fol. 46v]

is afgestelt/ ende de Moderatie en wilt niemant aenveerden: ba/ ia dat meer is/ sij zijn alle drij aen een galge gehangen/ ia/ sij vagen nu heur schijtgat wel eens aent Placaet/ aen de Inquisitie/ ende aen de Moderatie. Iesus/ ba God behoede ons: ba/ ic sien nu wel dit preken sal moeten ouer al gaen/ het sal alomme in roeren ende in troubbel gestelt moeten zijn/ of ten soude anders gheen volmaecte Gueserie wesen: ba/ het waer groot iammer datter yewers een stat in dese Nederlanden ongheguest bleue/ neen/ het moet alomme Viue le Gues zijn: maer en beyd/ en beyd/ laetse heurlieder vrij alomme openbaer ende bekent maken: ba/ dan sullen sij varen gelijck ick daer in mynen theem wt den Psalm Dauids geseyt hebbe/ te weten/ dat die Goddeloose sullen verstuyuen ghelijck het stof/ ende het caf voor de wint gedreuen wert: ist met gheen Inquisitie/ noch Placaten/ noch Moderatie/ so salt deur Gods hant geschieden/ diese alle plagen/ schenden/ ende bryselen sal/ hier op deser eerden/ ende hier naermaels met het eeuwighe helsche vier: laetse dan nu vrij preken datse bersten/ vermaledijde Caluinisten/ of Guesen/ als sij zijn.

Den .2. dach Julij/ als b. Cornelis het leste veerseken vanden eersten Psalm wt leyde/ te weten: Den wech der Goddeloosen sal vergaen, ende niet moghen ghedueren. so seyde hy: Ba/ ick soude dese goddeloose rabbauwen/

[fol. 47r]

dese nieuwe haechpredicanten wel eens willen sien ende spreken/ eer datse wederom in heurlieder nest gedreuen werden/ daerse eerlanck wederom sullen moeten incruypen: ba/ mocht icker doch eens by gheraken/ ick versekere u/ dat ickse so te keer soude gaen/ ia/ ick soudese so schandelicke/ so smaddelicke/ ^#en so vileynlicke ouergaen/ datse heurlieder in heur eersgat schamen souden: ba/ ick en soude byloo gheen schrifture allegeren/ noch by bringen: ba/ het souder al bouen schrifture gaen: want ick verstae/ indien dat mense met schrifture wilt wederstaen/ so heeftmen se eerst recht op synen hals: want sij en soecken anders niet dan dat wij schrifture souden roeren/ om datse ons wtsinnnich rasende dul souden maken/ mits datse de schriftuere op heur duymken weten te drayen/ te wenden/ ende te keeren/ naer heur valsche opinien/ also sij selfs willen. Daerom zijnse my te sot/ diese met schriftuere meenen te verwinnen. Ba/ neen/ al veel beter heurlieder wel leelick te verwijten datse Schoelappers/ Weuers/ volders/ fylten/ schudden/ blijters/ deuchnieten/ ende snoo arge boose meutemakers/ ende quade valsche sedicieuse rabbauwen zijn. Ba/ ick soudese terstont vragen/ wat myraclen of wondere teeckenen datse consten doen/ daer by datse betoochden datse van Godt gesonden waren/ om een nieu ghelooue te preken: ba/ ick soudese verwijten dat heurlieder myraclen

# Hoe b. Cornelis tegen der Caluinisten Predicanten soude disputeren.

[fol. 47v]

zijn/ van ionge maechdekens hoerkens te maken en van gehuwede vrouwen ouerspeligen te maken: ba/ hier mede soude ickse te keer gaen/ ende my wel cloeckelick houden: neen/ ick en soude my (al segge icket seluen) mijn pottagie of mijn caes en broot niet laten nemen/ want daer ben ic mans genoech toe/ ick meen metter tongen/ so ghy hoort/ ba/ ick en wil byloo niet vechten. Want daer ^#mede soude ick varen ghelijck mijn Heer de Procureur Generael eergister buyten Gent geuaren is: eylacen/ de goede man wilde daer die Guesen predicatie met gewelde verstooren ende destrueren/ die daer nu oock begonnen is/ Godt sijts gheclaecht: maer die ketters/ of baerlicke duuels/ hadden heurlieden soo vreesselick met steenen ende met cluten te werpen/ dat hijt met alle de Baillius en Meyers of Drossarden (die hem met heurlieder dienaers te hulpen ghecomen waren) verloopen moste. Maer/ goeliens/ ou/ ba/ is dat niet een groote schande/ en cleenicheyt voor so machtigen Coninck van Spanien/ dat zijn Officiers moeten vluchten/ ende de hielen toogen voor sulcke armen cannaille/ rapalie/ huttegetut/ rijfken rafken/ haxken paxken/ en sulcke beroyde pouere iacht en gespuys? ba/ siet doch wat een maledictie dat die bescheten requesten ouer dese Catholijcke Nederlanden gebrocht hebben. Ba/ Iesus/ wie soude doch oyt eens gelooft oft ghemeent hebben/ dat noch sulcken

# Als de Caluinisten de eerste reyse by Ghent predickten.

[fol. 48r]

farce in dese Catholicke landen geschien soude? ba/ ghedinckt dat icket geseyt hebbe/ dit spel en is noch niet ghedaen: het sal noch een wonderlick eynde nemen/ en wij mochtender noch wel al gelijck ons hooft om crauwen/ dat wij soo mochten/ want ick duchte datse ons noch naerder commen sullen.

Den 7. dach Julij was b. Cornelis noch besich met het leste verseken inden eersten Psalm Dauids wt te leggen/ te weten: Den wech der Goddeloosen sal vergaen, en niet mogen gedueren. want dese wtlegghinge sleepte hy wat lange/ om met veel exempelen te betooghen/ dat alle heresien of secten voortijts vergaen zijn/ ende niet en hebben mogen ghedueren. In dit sermoon seyde b. Cornelis: Ba/ nu hebben dese vermaledijde Caluinisten oock te Tielt/ te Haeltere/ ende te Eeckeloo ^#ghepreect: ba/ God behoede ons en zijn gebenedijde Moeder: ou/ ba/ dese landen zijn vol van dese verdoemde ketters. Iesus/ in wat een maledictie zijn de helige Catholicke Nederlanden nu gherocht: ba/ goeliens/ ou/ ick wiste wel datse ons noch al naerder souden commen: ba/ ick setter mynen hals onder datse ons noch hier te Brugge voor onse poorten sullen commen preken/ wilmen hier anders niet in voorsien/ noch toe doen. Ba/ het is emmers int Bisschopdom van Brugghe/ en maer vijf mylen van hier. Ia/ lieue Heer/ Iesus Maria/ dat hier anders niet teghens

# Als de Caluinisten de eerste reyse te Tielt/ te Haeltere/ ende te Eeckeloo gepredict hadden.

[fol. 48v]

gedaen en wert. Ou/ ba/ wij zijn alle ghelijck betoouert/ also waer als God. Kie/ Pater Corneli/ segghen de sommighe/ sij en doen nieuwers doch gheen quaet: sij en preken maer. Ia/ ist waer? ba/ dat en is gheen quaet gedaen/ en ist oock? ba/ datse alomme alle de landen deur heurlieder vermaledijde ketterien ende duuels gheloof leeren ende verbreeden/ ende tvolc met hondert dusent milioenen in de eeuwige verdoemenisse leyden: ou/ dat en is noch al gheen quaet ghedaen met u lieder/ ba/ en ist oock? ba/ een stront in u kinnebacken: ba/ wat segdy my hier af? Ia/ dat en soude gheen quaet ghedaen zijn? ba/ ten is ws moyers hemde: ba/ loopt en beschijt u. ba/ siet doch hier eens. ba/ neen/ en beyd/ en beyd: ghy sult corts wel wat anders ^# hooren en sien. Ou/ daer sal een Placaet teghen dese verdoemde Caluinisten wt commen: ba/ ghy sult wel hooren oft de Coninck alsoo verstaet/ datse gheen quaet en doen: ba/ heurlieder Ministers of Predicanten zijn al ghecondamneert of veroordeelt gehangen/ ende metter coorde of strop verwurcht te werden aen een galge: ende de ghene die eenen can vanghen/ of in handen van Iustitie leueren/ sal ses hondert gulden hebben/ ende alle de ghene die dese duuelsche nieuwe predicatien aldus loopen hooren/ die sullen al wt ghegheesselt ende wt gebannen werden: verstady dat wel? ba/ wat dunct u dan

# Hy meent het edict of placaet van den .iij. Iulij

[fol. 49r]

noch/ datse gheen quaet en doen? ba/ waer vintmen ter werelt argher/ snooder/ of booser ketters/ dan dese vervloecte Caluinisten? het zijn al sacramentarisen. ba/ daeromme swijcht ghy lieder/ en hout u backhuys/ en beschijt u/ want ghy en weet niet wat ghy al clapt en snapt. ba so siet.

Den .13. Iulij wert te Brugghe het Placaet daer b. Cornelis int voorgaende sermoon mentie van maect/ ghepubliceert: daerom seyde ^# b. Cornelis den .14. dach Iulij in zijn sermoon: Ba/ wiste ick niet wel dattet met dese vermaledijde Caluinisten niet lang ghedueren en soude? ba/ goeliens/ wat segt ghy nu van dat Placaet datter ghister teghen dese rabbauwen dese Ministers of haechpredicanten ende tegen dese betoouerde Caluinisten ghepubliceert is? Te recht heeft de Conincklicke Propheet Dauid int leste van zijn eerste Psalm van heurlieder gheprophetiert/ te weten: Den wech der Goddeloosen sal vergaen, en niet mogen geduren. Daerom/ goeliens/ hebbe ick op dit veerseken wat langhe blijuen staen: want dat is al den troost ende hope die wij Catholycken hebben/ als dat wij dese dullicheyt/ foule/ ende raserie noch al deurcommen sullen/ gelijck de Catholijcken in de tijt vande boose Ketters die Arrianen/ (daer dese arghe snoo Caluinisten rechts by te ghelijcken zijn) oock int leste noch alle die tyrannie/ wreetheyt/ ende afgrijselickheit/ deur

# Hoe dat die Caluinisten niet langhe en sullen ghedueren/ so B. Cornelis meent.

[fol. 49v]

quamen. Hier naer ghinc hy die historie der Caluinisten vergelijcken met die historie der Arrianen/ ende verhaelde al int langhe wt een boecxken (dat hy seyde ghelesen te hebben) van de Kercken destructie of destrueringe in Vranckrijcke deur de Caluinisten gheschiet: daer hy veel gruwelickheyt/ tyrannie/ wreetheyt/ en afgryselickheyt onder menghelde/ die wonderlick inder liens ooren luyden: want het was al hoe die Hugenosen de Priesters/ Papen/ Monicken/ Nonnen en Baghijnen/ met scruemelicke/ yselicke tormenten gemartyriseert/ en ter doot ghebrocht hadden. Ende om te betoogen (seyde hy) dat sulcke tyrannie van de Ketters tegen de Catholijcke niet nieus en is/ sal ick u lieder verhalen hoe tyrannichlick dat die Arrianen de Catholijcken voortijts in Alexandrien gemartyriseert hebben. Naer dat hy sulcx verhaelt hadde/ seyde hy/ gelijck die secte der Arrianen dan geheel Kerstenrijc tot heurlieder ketterie gebrocht hadden/ wtghenomen dien heligen Athanasium/ Bisschop van Alexandrien/ ende noch een oft twee Bisschoppen/ ende nochtans wel geheel en teenegaer in die tijt wtgeroeyt is geworden: also sal oock dese vermaledijde Caluinische ketterie in onsen bedroefden onsalighen tijt wel gansschelick in den gronde met die wortele wtgeroeyt connen werden/ datse soo sal. Want onsen Coninck en wilt niet eens van eenige Moderatie op de Placaten

[fol. 50r]

hooren spreken: hij wilt plat wt dat zijns vaders ^#Keyser Caroli Quinti Placaten tegen de Ketters ghemaect/ ende die hij naer zijns vaders doot selue oock geconfirmeert heeft/ in cracht ende in wesen blijuen sullen/ ende dat mense wel stranghelick en riguerlick onderhouden sal onghemoderiert/ want daer en is gheen moderieren aen. Ba/ ick kacke in de Moderatie/ ick schijte inde Moderatie: ba/ ick vaghe mijn poorte aende Moderatie/ ia/ mijn vuyl bescheten eersgat vaghe ick wel eens aende Moderatie/ ba soo siet: al deur wech aen een galge met dese vervloecte Caluinisten/ en met heurlieder verdoemde haechpredicanten: ba/ hangh op/ hangh op al: ba/ dit Placaet en is noch niet dan te veel seer ghemoderiert: ou/ men plochtse al leuende aen eenen staeck te verbernen/ ba nu en ist maer te hanghen: ou/ ba/ wij Catholijcken bederuent al met onse goetheyt/ met onse compassie/ met onse misericordie/ ende slackicheyt/ dat wij soo doen.

Den .21. Iulij beghonst B. Cornelis het eerste deel vanden tweeden Psalm Dauids voor zijn teem wt te leggen/ te wetene: VVaeromme grimmen ende rasen de Heydenen aldus, ende wat port den volcke te spreken alsulcke onnutte murmuratien? Die Coningen der aerden ende de Princen werden oproerich, ende die Guberneurs maken met malcanderen een verbont, om te strijden tegen den Heere, ende sijnengesalfden.

# Uileyn ghetier tegen de Moderatie op de Placaten.

[fol. 50v]

^#Och/ goeliens/ goeliens/ seyde b. Cornelis/ hoort doch hoe merckelick dese Prophetie Dauids accordiert op dese gruwelicke onnutte murmuratien der Guesen/ of Caluinisten/ ende op dese vreesselicke gheruchten ende nieumaren diemen nu van alle canten hoort. B. Cornelis stack of hief beede armen om hooge tierende: Broul/ ba/ ha ha ha ha/ nu zijnse al omme en tom inde wapenen: want nu het placaet vanden derden Iulij tegen de duuelsche Ministers of haechpredicanten alomme gepubliciert is/ ba/ nu nemen de Caluinisten alomme daer sij preken de wapenen aen om heurlieder Predicanten met ghewelde/ met cracht en macht te beschermen. Hoort hoe sij Tantwerpen nu telcken naer de predicatie ses of seuen hondert pistoletten af schieten/ dierghelijcken oock te Ghent/ te Yperen/ te Oudenaerden/ te Doornick/ teValenchien/ ende al om en tom. ba/ Iesus/ sij quamen te vooren oock wel ghestockt en ghestaeft ter predicatien/ maer het gaet doch nu te veel bijster ouer hoop. Ou/ en bey/ salmense dus al laten gheworden/ ende al laten doen datse willen? Ba/ ghij Catholijcken/ wat seghter ghijlieder doch nu toe? Maer goeliens/ hier is nu noch wel een ander wonder te hooren: ba/ de Herdoopers/ die daer in Zeelant ooc sommighe openbare predicatien ghepreect hebben/ ba/ nu sij sien datmender niet toe en doet/ nu beghinnense ghinder in Westvlaenderen

# Als men de Ministers of Predicanten met de wapenen beschermde.

[fol. 51r]

oock openbaerlick te preken met groote vervaerlicke hoopen. Iesus/ Iesus/ Iesus/ wat een maledictie hebben dese vervloecte/ ^#bescheten/ luysige requesten tegen de helige Inquisitie en Placaten/ ouer dese Nederlanden gebrocht. Ba/ en daer buyten Antwerpen opt Kiel/ en daer te Breda in Brabant/ en hier in Vlaenderen te Honscoten beghinnen de Lutherianen of Martinisten of Confessionisten nu oock openbaerlick te preken. Ou/ ba/ het comt nu aen alle canten al teffens en teenigaer of teenimael wt: ba/ het ontdect hem nu al datter tot nu toe in een hol ghedoken heeft ghelegen. Ia/ wat dusent duuelen souder doch noch connen wt gecomen? ba so siet. ba splijt het helige Kersten Catholijcke ghelooue in hondert dusent sticken/ en rupter elc een deel af: ba dau: ou/ en heb ic niet wel gheseyt/ datter dit al af comen soude? ben ic noch al een meutmakerken ende een leughenaerken? ba/ en ist noch al wel gherequest? ist noch al wel geliberteyt? ba/ daer sou de baerlicke duuel vander hellen met spelen. Daer wast te roepen met luyder kelen: Waeromme grimmen en rasen dese heydenen/ dese goddeloose Guesen/ dese verdoemde Caluinisten/ dese wreede tyrannige Hugenosen aldus? Waeromme rasen en murmureren dese vermaledijde Herdoopers aldus? waeromme rasen dese vervloecte Lutherianen of Martinisten of Confessionisten aldus? Daer ghinck hij

# Als de Doopers ende de Martinisten beghonsten openbaerlic te prediken.

[fol. 51v]

met sijnen theem wt te legghen voort. Dierghelijcke dede hij oock tsachternoens op het selfde veerseken: Waeromme rasen de Heydenen aldus?

Den .22. dach Iulij was B. Cornelis theem wederom: Waeromme grimmen en rasen de Heydenen aldus? ende wat port den volcke te spreken alsulcke onnutte murmuratien? Ba/ goeliens/ seyde hij/ ick heb u ghistere staen seggen/ dat de Herdoopers hier in Vlaenderen oock beghinnen openbaerlick te preken: ou/ ba/ dat en is noch niet ghenoech: ba/ daer schuylt noch al wat wonderlickers: ba/ wij en hebbent noch niet al. nu/ daer is ghisterauont een goet vrient ^#bij mij geweest/ die mij heeft commen seggen/ dat de Adamyten/ en noch een seer wonderlicke secten die men heet het Huysder liefden/ ooc alomme int heymelick beghinnen te preken. Ba/ nu is doch de duuel met sij moier eerst te recht wt gelaten: ba/ ou/ en souder noch wel yet meer connen of mogen wt gecommen/ meer dan wij nu hebben? ba/ daer soude meer dan eenen duuel met spelen/ Ia lieue Heere/ en men seyt dat van dese twee secten gansch Hollant/ Vrieslant/ en Ghelderlant vol af is/ ende datter in Brabant/ in Zeelant/ en hier in Vlaenderen niet luttel en zijn. Daer verfyde hij die Magistraten/ mits ter sijden in sijnen predickstoel neffens hem wtspughende/ fy/ aie/ fy Magistraten/ fy Staten van Vlaenderen/ fy u ghij vier Leden van Vlaenderen

# De heymelicke predicatien der Adamyten ende vant Huys der liefden/ is de achtste oorsake van B. Cornelis twist tegen den Magistraet.

[fol. 52r]

dat ghij so vindicatijf en so wraecghierich geweest sijt tegen dien heligen Inquisiteur/ dien heligen man/ die maer altemits een quaet vuyl stinckende verdoruen let van het lichaem dede af snijden/ op dat het gansche lichaem niet en soude bederuen. Maer siet/ waer toe dat ghijt nu ghebrocht hebt/ met u vuyl bescheten requesten tegen de helige Inquisitie/ en tegen die helighe Placaten: ba/ nu hebdy dese goede Catholijcke Nederlanden in dusent secten bedeelt. Ba/ siet en hoort/ hoe sij daer buyten Antwerpen/ dat groote Babelonien/ (daer alle het arch boos refuys/ ende alle het snoo quaet gebroytsel vander werelt tsamen loopt) nu staen en preken/ leeren/ roepen/ tieren/ schreermen ^*/ ende gebaren al tegen malcanderen. Hier staet een vermaledijde Caluinist of Sacramentarius/ daer staet een verdoemden Lutheriaen of Martinist of Confessionist/ ghinswaert staet een vervloeckten Herdooper/ daerwaert staet een duuelschen Libertijn: ende elc roept/ tiert/ schreemt en gebaert om het seerste/ elck wilt het sijne voor tbeste houden en verantwoorden.

Den eenen seyt/ dattet warachtick vleesch en bloet Christi ^#int Sacrament des outaers niet en is: ia/ hij seght wel stoutelick plat wt/ dattet maer inckel slecht broot ende ghemeenen wijn en is/ of dattet maer ijdele teeckenen zijn/ die niet met allen te beschieten en hebben: ende datter maer twee Sacramenten en zijn: ende dat ons

* lees: schreemen

# Uan de diueersche leeringen.

[fol. 52v]

lief vrouwe Maria de moeder Godts niet altijt maecht ghebleuen en is/ maer datse noch al meer kinderen gehadt heeft van Ioseph: ou/ ba/ ia en hij seght wel datse noch kinder gehadt heeft van andere diuersche mans. Den anderen seght/ datter gheen Vagheuier en is/ en dat wij van monde ten hemel varen/ en dat wij maer alleenlick en behoeuen te geloouen/ sonder eenige goede wercken te doen/ wanttet Christus al voldaen heeft. Dander seght/ datmen de kinderen niet en behoort te doopen/ ende datmen de liens al moet herdoopen die in de Roomsche Catholijcke kercke gedoopt zijn/ ende dat Christus gheen warachtich mensch gheweest en is/ ende dat alle de vrouwen ende tgoet al ghemeen behooren te zijn. Dander seght/ datter gheen Godt en is/ noch datter geen verrijsenisse des vleesch en is/ noch datter geen verdoemenisse/ noch gheen eewich leuen naer dit leuen en is. dit wert daer buyten Antwerpen al openbaerlic ghepreect. Maer int heymelic werden daer en elders noch al gruwelicker of afgrijselicker predicatien ghedaen/ vande Adamyten/ Dauid Ioristen ende vande ghene die heurlieder seluen vant Huys der liefden heeten. Deen seght/ datmen al onbeschaemdelic moeder naect behoort te gaen/ ghelijck Adam en Eua voor den val deden. Dander seght/ dat Christus niet Godt seluen gheweest en is. Dander seght/ dat de vader met zijn dochter/

[fol. 53r]

de moeder met haren sone/ en de broeder met zijn suster al vrij sonder eenighe conscientie conuerseren mach. Ba/ goeliens/ ou/ ba/ wat dunct u hier af? ba/ en zijn dit gheen raserien/ murmuratien/ blasphemien ende strijdingen tegen Godt de Heere ende sijnen ghesalfden Christus? ba/ so en weet ic niet/ noch en verstae niet/ wat de Propheet Dauid met dese Prophetie int beghinsel van sijnen tweeden Psalm ghemeent heeft. ba fy/ aye/ fy fy fy.

Den .25. dach Iulij leyde B. Cornelis het veerseken wt: Die Coningen der aerden ende de Princen werden oproerich, ende die Guberneurs maken met malcandereneen verbont om te strijden teghen den Heere ende synen ghesalfden. Goeliens/ seyde B. Cornelis/ ghij moet verstaen dat onder desen tijtel van Coningen ende Princen ooc begrepen zijn Hertogen/ Grauen/ Heeren/ Guberneurs/ Magistraten/ en alle de ghene die Landen/ Steden/ en Nacien van volck regieren. Daeromme siet dan hoe merckelick dat de Propheet Dauid van dese bedroefde onsalige tijt gheprophetiert heeft: want zijn nu niet alle Coningen/ Hertogen/ ^#Princen/ Grauen/ en Heeren/ oproerich? En maken een verbont om te strijden tegen Godt en synen sone: wtgenomen de Coningen/ Hertogen/ Princen/ Grauen/ en Heeren in Spanien en Italien? Ou/ schijnet niet of sij tsamen eenen raet ghesloten/ ende een verbont gemaect hebben/ om het Kersten Catholick

# Gruwelicke leugenen op die Christene Coningen/ Hertogen/ Princen/ ende Heeren.

[fol. 53v]

ghelooue met die helige Catholycke religie gans en teenigaer te nieten te doen/ op dat de eere Gods ende den naem Christi geheel vergheten/ verdonckert/ en wtgheroyet soude werden? Ba/ schijnet niet datse tot malcanderen geseyt hebben: Sa/ ghij Hertoge van Sassen/ ghij Hertoge van Brunswijck/ ghij Hertoge van Lunenburch/ en ghij Hertoge van Meckelburch/ laet ghij in u lieder landen de leeringhe van Luther/ of de Confessie van Augsburch preken: Ick Palsgraue/ ick Lantgraue van Hessen/ en wij Regierders van Zwitserlant/ sullen in onse landen de leeringe van Zwinglius laten preken. Sa/ ghij Hertoge van Wirtenberch/ laet ghij in u lant de leeringe van Brentius preken: Ick Marckgraue van Brandenburch sal in mijn lant de leeringhe van Zwencfelt laten preken. Sa/ ghij Hertoge van Cleuen/ laet ghij in u lant die leeringe van de Adiaphora en van Cassander preken: Ick Hertoge van Pomeren sal in mijn lant de leeringe van Oziander laten preken. Sa/ ghij Coninck van Denemarcken/ ghij Coninck van Schweden ende ghij Coninck van Polen/ laet ghij in u lieder landen de leeringhe van Seruetus of van de Trinitarij preken: Ick Coninck van Vranckrijck/ ick Coninghinne van Engelant en wij Guberneurs van Schotlant/ wij sullen in onse landen laten preken de Caluinisten of Sacramentarisen. Sa/ ghij Grauen van ouer Emden

[fol. 54r]

of van Oostvrieslant/ ende ghij Heeren van Danswijck/ Bremen/ Munster/ Westphalen/ Campen/ Deuenter/ en Swolle/ laet ghij in u lieder landen en steden de leeringhe der Herdoopers preken: Wij Gelderschen/ wij Vriesen/ wij Hollanders/ wij Zeelanders/ wij Vlaminghen/ en wij Brabanders/ sullen int heymelick laten preken die Adamyten/ die Dauid Ioristen/ die vant Huys der liefden/ die Gheestdrijuers/ die Libertinen/ ende alle Gods heymelicke vianden ende zijn bestrijders/ en wtroyers van den name Christi/ synen ghesalfden. Ba/ so siet: Goeliens/ wat dunct u van die wtlegghinge der Psalmen? ba/ laet die haechpredicanten daer buyten Antwerpen/ buyten Ghent/ ende elders/ de Psalmen soo eens wt legghen.

Sachternoens herhaelde b. Cornelis dat veerseken van zijn teem noch eens/ te weten: Die Guberneurs maken met malcanderen een verbont om te strijden tegen den Heere ende sijnen ghesalfden. Och/ goe liens/ dit veerseken moghen wij Catholijcken wel bitterlick beweenen en beschreien: och/ och/ och/ dat sulcx in onse daghen moet volbrocht werden. Nu wel/ goeliens/ al en mogen wij niet veel seggen/ wij en peynsen daeromme niet te min. Het verbont van de Guberneurs van dese Nederlanden teghen mijn eerweerdighe Heere de Cardinael Granuel/ comt ons Catholijcken emmers nu wel suer en bitter op. ba/ dat

[fol. 54v]

moet gheseyt zijn/ daer com af dat wil/ dat ^#sulcken verbont teghen mijn Heere de Cardinael/ de rechte oorspronckelicke cause is van alle dese farce: Ia/ dat en sal ick plat wt niet verswijghen/ dat alle dese raserien/ dullicheden/ verhoetheden/ nieuwers anders wt ghesproten en zijn/ dan wt dat verbont: van daer comt ons dese Gueserie. Och/ ic hadde terstont den snuf in de neuse: ba/ als ick beghonste te hooren/ dat de Guberneurs een heck ende een neck op mijn Heere de Cardinael hadden en datse Papencruynen en sotscappruynen op heurlieder dienaers mauwen deden bordueren in stede van een Liurey: ba/ doen wiste ick wel dat wij Catholijcken also veych waren als een luys op eeenen cam: ba/ dat is seker/ doen wierden wij vercocht/ en nu werden wij gheleuert. Goeliens/ ick hadde voor my genomen hier af nauwelick te roeren/ of niet veel te seggen/ want sij souden mij de blase ende de galle willen breken: maer nochtans ten baet niet/ het moet wt: den Geest Gods dwinckter mij toe/ ick gevoele wel het wilt noch wtbersten dat mij so langhe inden crop ghelegen heeft. Daer begonst hij te fulmineren/ te donderen ende te blixemen op die Guberneurs/ waer in hij so ^#lancs so meer verhitte/ ia sulcke abominable/ horrible/ en enorme iniurien op heurlieder wtspughende/ datse ons te odieus zijn te verhalen: want hij sprack wt passien/ wt ghekreitheyt/

# Uanden Cardinael Granuella.

# Teghen de Guberneurs.

[fol. 55r]

ende deur wtsinnicheyt/ niet dan lueghenen en vileyne propoosten/ waer van het leste was: Ba fy/ mijn Heer de Cardinael heeft alleen meer verstants achter in zijn eersgat/ in zijn schijtgat/ dan sij alle ghelijck in heurlieder herssenbecken of hoofden hebben. ba segget mij vrij al naer/ also icket geseyt hebbe/ en loopt daer mede tot S. Truyen/ of te Duffel/ daerse nu vergadert zijn/ ende noch raet houden/ ende noch verbont maken/ om ons gheschoren toppen gans en teenigaer wt te roeyen: want sij en sullen niet rusten/ tot dat sij ons oock verpect hebben/ ghelijckse mijn eerwerdige Heere den Cardinael/ dien heligen man/ so deerlicken wt gesteken en met sulcken versmaetheit bespot en beghect hebben: het was al om dien rooden hont quijt te zijn: ou/ ba/ dat moeste noch wel sijnen eerlicksten tijtel wesen/ eylacen goeden man/ Godt wil hem verblijden daer hij is.

Den .27. dach Iulij quam een roep of geruchte te Brugge onder tvolck/ dat die van Tielt vier of vijf dusent sterck met een predicant op den wech waren/ om by de stat van Brugge te comen prediken/ ende dat den Predicant Meester Ioris Siluanus was/ die van Tielt gheboren is. Hier op vergaderden alle de oude Wethouders der stat van Brugge/ ende hielden raet/ of sij de poorten vander stat wilden gesloten houden/ of niet: maer mits dat andere steden/ daer de Caluinisten predicten/

[fol. 55v]

open ghelaten wierden/ so wert voor tbeste (om alle beroerte te schuwen) gheraden/ datmen een poorte soude open doen. Met dit gheruchte was de gansche stat in roeren/ en tegen den auont lieper veel volcx buyten naer Oelem/ in een dorp ontrent een mijle van der stat/ daermen seyde dat de predicatie geschieden soude: hier deur quam sauons noch den roep datter die van Oudenarden waren met een Minister oft Predicant gheheeten Jodocus. Sanderdaechs/ twelck was eenen Sondach/ den .28. Iulij/ ghinck seer veel volcx wt derwart. De predicatie wiert ghedaen tusschen Brugghe en ^#Oelem. Hier in was b. Cornelis gruwelick ontstelt en geturbeert/ hem hebbende in zijn sermoon gelijck een dul mensche: ende naer dat hij sijnen theem wt den tweeden Psalm (Sij seggen, laet ons van een breken heurlieder banden, ende van ons worpen heurlieder gareel. geseyt hadde/ riep hy: Ba/ goeliens/ siet en hoort nu of mij den Geest Gods niet ingegeuen en heeft/ dat ic de Psalmen Dauids (die hij soo merckelick van dese tijt gheprophetiert heeft) wt legghen soude. Ou/ segghen dese Guesen/ dese Caluinisten/ dese Lutherianen/ en dese Herdoopers iet ^*: Laet ons van een breken der Papen en Monicken banden/ ende van ons worpen der Roomsche Kercke Catholijcke Religie/ des Paus gareel/ dat Antichrist pack/ der Papisten iock? Hey/ snoo

# Als de Caluinisten de eerste reyse bij Brugge predickten.

* lees: niet

[fol. 56r]

verraders/ hey arghe dieuen/ schelmen/ en booswichten/ met u vervloecte Gueserie of Caluinisterie/ met u Lutherie en Herdooperie/ en met alle u andere vermaledijde of verdoemde secten. Men siet nu wel dat ghylieden het Christen gelooue en die Christen religie moe sijt: ba/ siet dese dulle/ rasende/ verwoede Guesen of Caluinisten nu hier buyten eens comen/ om die banden vande Christelicke Religie/ die vander Apostelen tijt tot nu toe gheduert hebben/ met heurlieder duuelsche predicatie te breken en te verscheuren/ ende om het goet Catholyck volck van Brugghe nu oock/ gelijck alle andere/ den Christelijcken breydel wt den monde te nemen/ ende om heurlieder nu oock te leeren het Christelick gareel vanden halse te worpen/ ende tegen God ende synen ghesalfden te rebelleren en te murmureren. Ba/ goeliens/ heb ict niet wel geseyt/ dat ons dese sinneloose Guesen/ dese betoouerde Caluinisten/ noch al naerder commen souden? ba/ wist icket niet wel/ dat dese helsche raserien en dullicheden noch souden moeten ouer al gaen/ of daer en soude gheen ruste zijn? ba/ commen dese wtsinnige beseten Guesen nu hier buyten niet als ongeloouige ende dootgesworen vianden Gods/ om God ende synen gesalfden Christum te blasphemeren ende te bestrijden? ba/ sij en commen noch min noch meer dan gelijck de Ioden onsen Heere Iesum quamen soecken int hofken/ met

[fol. 56v]

bussen/ met spiessen/ met messen/ deghens/ hellebarden/ slachsweerden/ stocken en stauen/ ende met stormhoeyen/ tophuyuen/ backeneelen/ int harnas/ in rinckragen/ pansysers/ en alderley ander belsebuyer gheveerte ende duuels ghetuych. ba/ Godt gheue datse alle vande donder moeten verslagen en vanden blixem en het helsche vier moeten verbrant werden/ of deur de aerde int afgront vander hellen sincken. Ick en wensche sij gheen argher quaet/ dan daer sij seluen begheeren en soecken te wesen/ en daer sij behooren te wesen/ vermaledijde Caluinisten/ als sij zijn/ ba soo siet.

Sachternoens vernieude b. Cornelis den selfden voorseyden theem: Sij seggen, laet ons van een breken heurlieder banden, ende van ons worpenheurlieder gareel seggende: Goeliens wij en mogen van desen theem so lichtelick niet scheeden/ want daer valt seer vele ende wonderlicke schoone wtlegghinge op. Daer riep hij met luyder kelen: Ba/ waer sydy nu ghij Magistraet/ ghij Wethouders van Brugghe? ba/ ghijlieder moet nu oock u deel van desen teem hebben: neen/ ghy en moecht also niet deurslupen: want ghy hebt oock in uwen raet in u Collegie geseyt: Laet ons van een breken die Placaten tegen de sectarisen/ ende van ons worpen der Catholijcke Inquisitie/ dat Spaens gareel/ dat Roomsche ioc/ of die Christelicke banden. Ia/ ist waer? hey

[fol. 57r]

snoo generatie en wraeckghierich gheslachte: ba/ besiet nu seluen wat ghij met u rebellicheyt tegen den Inquisiteur en zijn helige Inquisitie ghemaect hebt: ou/ besiet nu wat datter wt u lieder vermaledijde requesten tegen de helige Placaten volcht: besiet ghijlieder nu seluen/ hoe dat u dese stoute rabbauwen nu voor u lieder neusen commen staen preken die verdoemde Caluinisterie. Ba/ goeliens/ hier is alreede volck inde stat ghecommen die dien haechpredicant daer buyten ghesien hebben: ba/ also waer als God/ dien ^#rabbaut staet daer en preeckt met de bloote beenen/ en met vuyl beslijcte voeten/ sonder coussens en sonder schoens aen: ba/ siet doch eens/ om dien ienten gesel te hooren preken/ is dit sot volck van Brugge dus bijster wtgeloopen: en om dien ienten gesel en mocht men de statpoorten niet alle gesloten houden/ of anders/ eylacen/ en soude hij gheen Brugsche auditores of toehoorders gehat hebben/ die zijn helige costelicke sermoonen souden gehoort hebben. Ba/ en om dat dien ienten ghesel gherustelick en wel met payse preken soude/ staet den Magistraet aen de poort en kijcken en wachten datter byloo gheen Catholijcken met wapenen of gheweere wt en loopen om die haechpredicatie te verstooren of te turbieren: ou/ en daeromme en macher maer een poorte open staen/ op dat de Catholijcken deur gheen ander poorte wt en trecken/

# vileyne lueghens ouer den Predicant.

[fol. 57v]

en smijten mijn Heere den haechpredicant met alle zijn Guesen om verre. Ba/ maer siet doch/ goeliens/ wat hier in dese stat van Brugge nu al te doen is met sulcken luysigen rabbaut/ die daer buyten met de bloote beenen en beslijcte voeten sonder coussens en sonder schoens staet en preect/ bouen dien en heeft hi maer een vuyl quade swarte lijnwate schabbe ouer zijn hemde aen/ daer hem de ellebogen deur steken. Daeromme/ goeliens/ ick hebbe voor seker verstaen/ dat alle dese haechpredicanten/ die aldus achter lande trecken preken/ dattet maer al idioten/ schoelappers/ weuers/ ende andere aerme schamel duuels en zijn/ ia/ ten zijn maer leelicke fylten/ vuyle schudden/ ende inckel verloopen rabbauwen/ deuchnieten/ en buersesnijders/ die maer vanden schoelappers stoel ende vant weefghetauwe op en staen/ ende loopen aldus achter lande preken/ al wat sij quaets ende snoots gepeynsen of versieren connen/ tegen de Papen en Moniken/ teghen de Nonnen en Baghijnen: ba/ ghij Bruggelingen/ besiet dan wien ghij aldus achter tgat naer loopt: ba fy/ adieu honneur: ba/ nu heeft dese Catholijcke stat heur eer en goede fame oock verloren: ba fy/ dat ick desen dach geleeft hebbe/ dat ick sulcx moet hooren en sien: ba/ ick heb mij dese voorleden nacht wel tien mael onder de aerde ghewenscht/ en noch wensche/ dat ick soo doe.

[fol. 58r]

Den eersten dach Augusti vernieude B. Cornelis wederomme den selfden voorseyden teem wt den tweeden Psalm Dauids: Sij seggen, laet ons van een breken heurlieder banden, ende van ons worpen heurlieder gareel. Goeliens/ op dit veerseken moet ick wat langhe blijuen staen/ so ick geseyt hebbe: want hier mede wil ick nu oock alle dese vermaledijde sectarisen eens te keer gaen/ om dat sij seggen: Laet ons van een breken alle die Concilien der Catholijcken/ en van ons worpen heurlieder Canones ende Decreten. Ba/ sie ghy nu wel/ goeliens/ hoe dat alle dese ketters heurlieder nu stellen met preken/ met leeren en met schrijuen tegen die helige oude en nieuwe Concilien/ die doch alle deur den heligen Gheest gheregiert/ gehouden/ ende gesloten zijn geweest. ba/ siet wat een afgrijselicke^# boecken datse nu wtgeuen tegen dat weerdige helige Concilie van Trenten. ba/ heeft niet dien vervloecten Carlus Molineus van wegen des Conincx van Vranckrijcke/ die banden van het helige Concilie van Trenten ghemeent van een te breken/ ende het gareel van de Canones ende Decreten vander Fransoisen hals te worpen/ met een vuyl bescheten boecxken/ dat hij in prente wt ghaf/ daer hij met hondert artyclen wilde betooghen/ dat het helighe Concilie van Trenten tegen die costumen ende tegen die liberteyten van de Fransoisen is? Ou/ ba/ hebben niet die

# Deerlick beclach/ om datmen aldus teghen het Concilie van Trenten schrijft en predickt.

[fol. 58v]

duuelsche Protestanten van Duytslant/ die banden des helighen Concilie van Trenten nu ooc willen van een breken/ met een groot boeck dat sij tegen alle die helige Canones en Decreten hebben in prente laten wt ghaen? Ba/ hebben nu niet noch andere particuliere ketters oock yselicke en vileyne boecken teghen het helighe Concilie van Trenten gheschreuen en wtgegeuen/ namelick dien verdoemden Iohannes Fabritius Montanus/ dien helschen Martinus Kemnitius met zijn vermaledijde Examen Decretorum Concilij Tridentini. en noch veel ander heretijcken/ die ick heurlieder duuelsche namen niet al en weet te noemen? Ba/ goeliens/ het argste of snootste van allen/ en dat mij het meeste spijt/ dat is/ om dat sommige van ons Catholijcken nu oock beghinnen te seggen/ hadde hem ^#ons helige Vader de Paus onder het Concilie van Trenten willen submitteren/ soo en soude ons moeder de helighe Kercke in dese iammerlicke desolatie niet ghecommen zijn. Ba/ weet ghy wel wat ghy clapt/ ende wat ghij snapt? ou/ ghy spreect heresie/ al sijt ghy noch eens Catholijcken: ba/ hier soude ick wel wtsinnich dul in werden: ba fy/ sijt ghy Catholijcken? Ba/ ghy sijt ws moiers hemde: ba/ alsulckene Vlaemschen Catholijck/ soude wel eenen grooten Spaenschen Lutheriaen zijn/ verstady dat wel? ba/ siet doch hier eens: ou/ ba/ ghy weet seluen wel te segghen/ ons

# Dat de Paus/ als vader/ bouen de moeder de helighe Kercke is.

[fol. 59r]

helighe vader de Paus en ons moeder de helighe Kercke: ba/ sal nu ons moeder bouen onsen vader zijn/ peynse ick? waer staet dat gheschreuen? he/ wel wat seght ghy nu? he. siet hoe staense nu en sien gelijck pissebedden: ba/ nu en derren sij niet eens kicken. Ba/ goeliens/ wat dunct u van die wtlegghinge der Psalmen? ba/ laet sien oft dien haechpredicant/ die en sondage hier buyten by Oelem stondt en preecte/ de Psalmen also soude connen wtlegghen/ ick wedts neen hy.

Sachternoens ghinck B. Cornelis met de ^#selfde materie voort/ ende wilde met veel argumenten en arguacien betoonen/ dat de Paus als het hooft/ bouen het lichaem der Kercken is/ en dat daer omme het Concilie van Trenten oprechtelick en wettelick is vergadert/ en ghehouden/ en voleyndet gheweest/ deur den helighen Gheest.

Den .4. Augusti vernieude b. Cornelis wederomme den selfden voorseyden theem wt den tweeden Psalm: Sij seggen, laet ons van een breken heurlieder banden, ende van ons worpen heurlieder gareel. Ba/ goeliens/ (seyde b. Cornelis) hoort doch neerstelicken toe/ en besiet hoe merckelick dat de Coninc Dauid in dit veerseken van dese verdoemde Caluinisten geprophetiert heeft/ de welcke seggen: Sa/ wij Caluinisten/ laet ons van een breken de banden der Catholijcken van heurlieder seuen Sacramenten/ ende laet ons seggen/ datter

# Uant Concilie van Trenten.

[fol. 59v]

maer twee Sacramenten en zijn/ namelick/ ^#den Doop/ ende het Nachtmael: so is den bant des huwelicx ontbonden of ontknocht/ soo mogen wij elc ons wijf/ dat wij nu hebben/ verwisselen of vermanghelen tegen een andere/ om ons te vernieuwen: ia/ of wij mogen wel vrij stoutelick also veel wijfs nemen als ons belieft/ of also vele als wij machtich zijn te onderhouden/ ghelijck de Turcken doen: Ia/ laet ons het goet al ghemeen maken/ soo sal de een also veel macht hebben als dander. Ba/ hier mede zijn wij Caluinisten ooc verlost van dat gareel/ het sacrament der Biechte/ en Absolutie/ en Penitentie/ so mogen wij leuen in alle wellusticheyt ende wulpscheyt/ sonder onse heymelicke sonden te openbaren/ en sonder van onse openbare sonden berou te hebben/ en boete of penitentie te doen/ sonder te bidden/ te vasten/ en vleesch te deruen. Ba/ hier mede zijn wij Caluinisten ooc quijt het sacrament vant Priesterdom/ so en hebben wij met het straffen onser sonden van dese Papen/ dese Monicken/ ende van dese geschoren toppen niet te doen/ die ons aldus willen berispen en onderwijsen/ om de sonden te laten. Ba/ hier mede zijn wij Caluinisten ooc ongequelt in ons dootbedde met het sacrament des Oliens/ so en hebben wij dan van gheenen Godt/ van gheenen Christus/ van gheen Heligen noch Sancten/ van gheen vaghevier noch helle te hooren. Ba/

# Afgrijselicke leugenen ouer de Caluinisten aengaende den bant des huwelicx/ het sacrament des lichaems ende des bloets Christi/ ende het sacrament des doops.

[fol. 60r]

hier mede zijn wij Caluinisten oock ontlast van dat sacrament des Formsels/ of der Confirmatie/ so en behoeuen wij gheen gelooue te belijden. Ba/ en al ist dat wij Caluinisten noch schijnen twee sacramenten te houden/ ba/ laet ons segghen dat het sacrament des Nachtmaels (dwelck die Catholicken die Papisten het Sacrament des outaers heeten) maer slecht inckel broot en is/ ia gelijck gemeen huysbacken broot/ so mogen wij dat sonder reuerentie ende sonder veel voeren te maken/ ontfangen/ of nutten: ia laet ons dat gareel vanden hals worpen/ so zijn wij gheheel liber en vrij. Ende aengaende den Doop (dwelcken die Catholijcken of Papisten het Sacrament des Doopsels heeten) ba/ laet ons Caluinisten dien doen sonder te besigen water/ ende sonder sout/ sonder smout/ sonder speecksel/ sonder belesinghe/ sonder keersse/ sonder huyue/ en sonder cruycen/ of segheningen/ ende laet ons seggen dat der Catholijcken Doopsel al superstitie en toouerie is/ so zijn wij heurlieder gareel gansch teenemael vanden halse quijt. Ba so siet/ dat is de Psalmen wt geleyt: sij en sullense daer buyten in die haechpredicatien also niet wtleggen/ dat versekere ick u/ dat ick so doen.

Sachternoens bleef b. Cornelis noch op den voorseyden theem staende/ ende als hi dien wederom vernieuwet hadde/ seyde hy: Ba/ daer zijn sommige liens verwondert dat ick

[fol. 60v]

^#heden ghepreect hebbe/ dat dese verdoemde Caluinisten/ dese Sacramentenschenders/ de kinderen sonder water doopen/ en vraghen my: Wel Pater Corneli/ hoe gaet dat doch toe? hoe can dat doch moghelijck wesen/ of doenlick zijn? Ou/ ba/ en weet ghylieder dat noch niet? ba/ sij hebben daer een canne of een pot met water/ daer houdt den haechpredicant het kint ouer en preutelt of pratelt wat binnens monts/ dat niemant en verstaet: ic peynse dat hy daer mede eenen Guesen duuel int kint besweert: ba/ het ghene dat ick preke is warachtich/ want ick ben daer seer wel af versekert van treffelicke eerwerdighe liens/ en van goede geloofweerdige Catholicke persoonen/ diet my al commen segghen: ba/ ic hebbe alomme mijn vriendekens diet my al aen bringen: ba/ daer gheschiet niet ten comt my al ter ooren. Dese vriendekens/ die B. Cornelis dus alle dingen aen brochten/ waren de sommige martwijfs/ of warmmoeswijfs/ die op den mart voorstaen met alderhande groenicheyt/ als rapen/ wortels/ caroten/ cauwels/ en warmmoes: die quamen hem telcken loopen seggen alle de straetmaren die sij inde geheele weke op de mart ghehoort hadden. De sommige vriendekens waren oude leechgaende mannekens/ die brochten hem alle de de nieumaren die sij op de clapbancke hadden hooren seggen. De sommige vriendekens waren oude vroukens en deuotarigen/

# B. Cornel. werden zijn leugenen verweten/ dat de Caluvinisten sonder water te besigen de kinderen doopen.

[fol. 61r]

die quamen hem al seggen datse by den spinrocke gehoort hadden. Onder allen wasser oock een half sinneloosen Parochiepape/ genaemt Adriaen Smout/ daer yegelick den sot en spot met hielde/ so datter veel waren/ die hem eenige cluchten of beuselinghen te verstaen gauen wt ghenoechten/ of om hem te quellen en te terghen/ twelc oock sommighe schalcken deden/ om dat sij wel wisten dat hy alle dingen die hy hoorde segghen aen B. Cornelis liep ouerdragen. Hier wt maeckte b. Cornelis zijn sermoonen/ waer deur alle dese voorgaende en naervolgende luysige vileyne leughenen en versierde beuselingen/ een oorspronck hadden/ daer b. Cornelis in synen predicstoel met besich stonde.

Den .7. dach Augusti quam binnen de stat van Brugge een straetmare/ hoe dat de Caluinisten van Ghendt ghereetschap maecten om voor de poorten van Brugghe te comen predicken twee dagen lanck met vier Predicanten/ ende dat die heyrcrachte/ of die schare/ wel tsestich duysent gewapende mans soude sterck zijn. Dit geruchte maecte een groote veruaertheyt en verbaestheyt in de Catholijcken van Brugghe. Sommige Religieusinnen die buyten in Cloosters woonen/ quamen sanderdaechs wt vreese met heurlieder goet in de stadt: hier deur wert die beroerte onder tvolck so lancx so meerder.

Den .9. Augusti/ twelcke was op eenen

[fol. 61v]

urijdach/ dede den Magistraet wederomme vergaderen die oude Wethouders/ om heurlieder tsamen te beraden/ of sij die twee dagen der statpoorten gesloten wilden houden/ of niet. Hier op ordinierden sij/ datmen twee poorten soude open stellen; de eene/ genaemt de Cruyspoorte/ daer het volck wt ende in soude ter predicatien gaen/ ende die ander/ daermen ^#deur naer Sluys of naer de Zee reyst: ende datmen sauens gheen vremde Caluinisten binnen de stat en soude laten commen/ ende datmen de ghene/ die by daghe begheerde inde stat te commen/ de wapenen aen de poorte af doen stellen soude/ tot datse weder wt quamen. Tegen den auent/ als den roep inde stat quam/ dat de Caluinisten of de Guesen van Ghendt te Seuecoten/ te Male/ en int dorp van S. Michiel waren/ liep er veel volcx wt om het regiment te sien: die brochten de tijdinge datter die Guesen van Eekeloo by waren/ de sommighe seyden/ datter in alles maer tien dusent waren/ de sommige seyden maer acht dusent/ ende datse daer den meesten deel onder den blauwen hemel moesten liggen. Sanderdaechs smorgens/ twelc was op S. Laurentius dach/ ghinc een groote menichte van volcke wt de stat te Seuecoten/ seer na by de stat/ aldaer de predicatien gebeuren souden: maer eer datmen daer noch begonst te predicken/ quamen seer veel van vremde Caluinisten inde stat en songen op den Mart en op

# Als de Caluinisten van Ghent by de stat van Brugghe quamen predicken.

[fol. 62r]

den Burcht Psalmen/ daer het volck wonderlick naer toe hoorde. Ontrent de neghen uren beghonsten twee Predicanten te prediken (waer van den eenen genaemt was Carpentier) geduerende totten elf uren.

B. Cornelis en hadde smorgens in zijn sermoon niet een quaet woort van de Caluinisten gheseyt/ so datmen merckelick sach dat hy veruaert/ bevreest/ en beangst was: want hy leyde synen teem/ die so dickmaels is verhaelt/ nu op de Heydenen wt: voorts en dede hy niet dan iammeren ende claghen met een droeuich aensichte/ en met seer deirlicke woorden/ seggende: Och ghy goede Catholijcken/ het sal nu vulcken met ons ghedaen zijn/ ick sien nu wel/ wij en sullent niet lange mogen houden: ba/ ic sien nu wel/ dat wij noch onse ^#Sermoonen/ onse Misse/ onse Ceremonien of onse Religie/ en alle onse Godsdiensten/ int heymelick/ in kelders/ in vouten/ in holen/ in speloncken en in cripten sullen moeten doen/ gelijck die eerste Christenen deden/ die onder de Ioden en onder de Heydenen woonden: want wilt het volck aldus met veel dusenden wt loopen om de Ministers of Predicanten der Caluinisten te hooren/ so sal ick mijn hooft hier wel te vergheefs staen breken: en wat noot is my dies? ba/ het is my nu leet en berauwen/ dat ick my oyt tot preken begheuen hebbe: want ick sien wel/ ghylieder sult noch al willen naer den nieuwen snuf loopen.

# B. Cornelis wert een Propheet.

[fol. 62v]

Sachternoens predickten buyten de stat te Seuecoten twee andere Ministers/ waer af den eenen Hermannus ende den anderen Doctor Marmy ghenaemt waren.

B. Cornelis was sachternoens in zijn sermoon wat beter ghemoett/ en wat meer verstoutt/ ende naer dat hy synen theem (die dickmaels verhaelt is) wederom op de Heydenen wtgheleyt hadde/ seyde hy: Ba/ schijten eens: siet doch eens waer voor dat wij dus vervaert zijn/ en waer af wij ons seluen aldusdanige vreese aengheiaecht hebben: ba/ men heeft hier commen loopen: ba/ b. Cornelis/ houdt u doch koelkens/ want de Guesen zijn daer buyten wel tsestich dusent sterck: ba/ en alst al om comt/ datmen den hoop wel ouersien en bemerct heeft/ soo en zijnse nauwelick vijf dusent sterck. ou/ ist anders niet? ba/ dat ghy Catholijcken wildet/ ghy soudse lichtelick van daer drijuen en wech iaghen: ^#want het en is maer eenen hoop schudden/ fylten/ en rabbauwen: die hier dese Catholijcke stat aldus commen geheel in roeren en in troubel stellen: ba/ siet hoe stoutelick en hoe onbeschaemdelic datse hier inde stat opde volle Mart en opden heurlieder vervalste Psalmen commen singen: ba/ ou/ en is dat niet een stoute onbevreesde generatie/ ende een onversaecht gebroeytsel? Ba/ en daerenbouen al met Guese schuetelkens en flaskens aen heurlieder hoeyen. ou/ ghy Catholijcken/ ba/

# B. Cornelis wert dul om datmen te Brugge opden mart Psalmen singt/ ende buyten inde predicatie vleesch etet op vrydach & saterdach.

[fol. 63r]

ick en can niet gedincken hoe dat ghijt ghelijden of ghedoogen cont: ba/ siet hoe sij hier buyten commen met wagens/ met karren/ met bogagie/ met victualie/ met spit en crauwel/ met pot en ketel: ba siet hoemen daer buyten coct/ hoemen daer smoct/ hoemen daer vlees op vrydach en saterdach etet/ gelijck honden: ba hoort hoemen daer roept: Ghent/ Ghent/ Ghent: Eekeloo/ Eekeloo/ Eekeloo: ba/ siet hoe sij daer in slachoordenen gestaen/ en hoe sij daer schiltwake houden te wijle dat men preect: ba/ siet hoemen daer met de wapenen inde oordenen treckt/ en hoemen daer monstert ende een slecke maeckt: ba/ hoort hoe yselick en afgrijselick datmen daer roept: Viue le Gues/ Viue le Gues: ba/ hoort hoemen daer alle de bussen afschiett voor en naer de predicatien: ba/ ick peynse dat alle de duuels vander hellen nu wt ghelaten zijn/ en datter elcken Gues dusent in synen balch heeft. Ou/ ba wat meendy/ dat ick so stout niet en ben/ dat ick dat soude derren seggen? ba/ het spijt my nu/ dat ic het wtleggen van mynen teem verandert hebbe. en beyt/ ick salse morghen met mynen nieuwen teem wel eens te recht te keer gaen/ dat ick so sal. Hier naer moste den Magistraet van Brugge wederomme op een nieus aenstaen/ met alle die dickmaels verhaelde lelicke blamatien/ vileyne iniurien/ en enorme afgrijselicke propoosten/ de welcke hy also versmadelick wtspooch/ tierde

[fol. 63v]

en gebaerde/ als hy noch oyt te voren ghedaen hadde/ ende die ons te walghelick zijn meer te verhalen.

Den .11. dach Augusti quamen de Caluinisten van Ghent ende van Eekeloo/ met heurlieder vier Predicanten/ noch nader by de statpoorten van Brugge: ende mits dattet regenachtich weder was/ bedeelden sij heurlieder in twee Parochiekercken/ de eene/ genaemt S. Cruys/ ende dander S. Kathaline/ die seer na by der statpoorte staen/ om daer in te prediken: maer ter begeerte vanden Magistraet verlieten sij die Kercken/ en predicten de drij Predicanten voor de noene op Sant Cruus kerckhof/ te weten/ Hermannus ende Carpetier in Duytsche/ ende Doctor Marmy in Walsche: ende sachternoens vertrocken sij weder wech naer Ghent.

B. Cornelis leyde den .11. dach Augusti smorgens een ander veerseken wt den tweeden Psalm/ te weten: Die in de hemelen woont salse beghecken, ende de Heere salse beschimpen. Ba/ goeliens van Brugge (seyde b. Cornelis terstont/ want hy en hadde de patientie niet om lange besich te staen met den teem wt te leggen) dien bril en stonde u ghister daer te Seuecoten niet naer genoech op u lieder nues/ ghy const nochtans het vier en den roock van der Guesen vleeschkokinghe en smokinghe op vrijdach en saterdach van u lieder mueren of vesten vander stat wel sien: ba neen/ sij

[fol. 64r]

mosten noch wat naerder commen: ba siet/ nu hebbense u lieder Kercken daer buyten in genomen/ ^# om die met heur duuelsche Caluinisterie/ met heur vermaledijde predicatien te ontheligen/ te ontwijen/ te violeren/ en te besmetten. ba fy/ ghy Catholijcken van Brugghe/ sult ghy dit aldus laten geschieden? Ou/ ba/ wat ongoddelicke/ schandelicke gedoochsaemheyt of lijdsamicheyt is dit van u lieder? ba/ wat dusent duuelen waeromme en neemt ghy Catholijcken de wapenen ooc niet inde hant? ba/ ghy hebt ooc harnas/ spiessen/ hellebarden/ slachsweerden/ messen/ bussen/ en bogen/ stocken en stauen. Ou/ waer toe dienen nu de Schutterien/ en de Gulden? ba/ grijpt eenen moet: want Gods hulpe sal doch met u zijn. ba/ die in den hemel woont sal die versmachte Guesen beghecken/ en die Heere sal die verdoemde Caluinisten beschimpen en te schanden maken. ba/ toocht nu dat ghy Catholijck sijt/ ende dat ghy Gods kercken voor zijn vianden wilt beschermen: ba/ grijpt wapenen en gheweer/ en loopt wt/ en smijtse/ en iaechtse en drijftse wt u lieder Parochiekerken/ vrij als mannen. ba fy/ ghy en hebt gheen herte: ba fy/ ghy en sijt maer Hannens: ba fy/ ghy gaet al siende of ghy verwesen waert. Ou/ ba/ ic sien nu wel ghylieder sult noch int leste gedoogen en toelaten datse op u wijfs en op u dochters sullen commen tambouren. ba fy/ ick schaems my van u lieder

# Byster getier om een gruwelicke meuterie aen te richten/ deur dien dat hy meent dat de Caluinisten in de kercken prediken by der statpoorten.

[fol. 64v]

weghen/ dat ghy sulcken Hannens/ sulcken Vlasvrouwen/ en Garenwijfs sijt. Ou/ sijt ghy mans? ba/ ghy sijt eenen seeck/ eenen stront: ou/ ghy soudt u laten in u coussen pissen/ dat sien ick nu wel. ba fy Bruggelingen/ ba fy Catholijcken. ba/ het is hier nu oock al wt ghecatholijct/ gelijck elders. Ou/ ba/ wat wilmen dan dus veel pouffen/ snorcken/ en stampen van de Catholijcke stat van Brugghe/ die nu heurlieder Parochiekercken laten ontsuueren/ ontreynigen/ en beulecken/ met die verdoemde Caluinisterie daer in te preken: ba/ ic en gelooue niet dat sulcx noch in dese Nederlanden meer gebuert is: ba fy/ aic/ schaemt u/ ghy Hannens/ ghy Goossens/ als ghy sijt. ba/ en wilt ghyse wt u Kercken niet drijuen/ so bidde ick den almoghenden Godt/ dat hyse vanden hemel met donderslagen en met helsche blixemstralen wt zijn Kercken smijte: ba/ so siet. Hier naer viel hy wederomme met veel schandelicke/ abominable/ en horrible scheldingen/ op den Magistraet van Brugghe.

Saternoens vernieude b. Cornelis synen voorgheseyden theem wt den tweeden Psalm: Die inde hemelen woont salse beghecken, ende de Heere salse beschimpen. Verstady dat wel (seyde b. Cornelis) ghy betoouerde Brugghelingen/ ghy die u lieder aldus dese twee dagen lanck hebt laten verdullen mits achter die vermaledyde predicatien vande vervloecte

[fol. 65r]

Caluinisten haechpredicanten te loopen: ba/ het isser nu al wt gehaechpreect/ ist niet? u leelicke vreeselicke Ghentsche Guesen zijn nu wederom in slachordene met vliegende vendelin en met pijpen en trommelen wech ghetrocken/ zijnse niet? hey snoo verraders/ boose schelmen/ en arghe dieuen als sij zijn: en beyd/ Godt die daer in de hemelen woont salse beghecken/ ende de Heere salse beschimpen. Maer hoe salse Godt beghecken/ en deur wat middel salse de Heere beschimpen? ba/ Godt de Heere salse beghecken en beschimpen deur de monden der Catholijcke oprechte warachtige Predicanten/ daer ic my seluen voor een af houde. Ou/ ende ick hebbe oock wel redene/ oorsake/ en stoffe genoech/ daer mede dat ickse van Gods weghen can ^#beghecken ende beschimpen. ba siet wat een luysige schudden/ fylten/ en rabbauwen/ dat die vier zijn/ die dese twee dagen/ ghistere en heden/ daer buyten te Seuecoten/ ende op S. Cruys kerckhof hebben staen preken. Ba/ daer stont den eenen vileynen schudde en preecte met het haer deur de gaten van de bonette/ ende met so quaden broeck aen/ datmen zijn vuyl schijtgat/ met zijn naect vuyl bloot dinc daer deur sach hangen: daer ouer hadde hy eenen seer ouden versleten gelapten rock sonder mauwen aen/ ia/ hy en moste gheen hemde aen hebben/ want de bloote aermen staken deur den rock. Ba/ den anderen fijlt of rabbaut

# Lusige vileyne leughens ouer de vier predicanten.

[fol. 65v]

stont en preecte in zijn onderlijf of in coussen en wambais/ en dien hinck het bescheten hemde achter wt/ met een quaet vuyl hoeyken opt hooft/ met een pluymken daer op. Dan stont den derden schelm ghinsewart en preecte sonder broeck aen met de eersbillen bloot/ met vuyl lijnwate ondercoussen an/ ende een magher dun mantelken vol gaten daer ouer. Den vierden verrader/ die was wat beter int habijt/ maer dien seggense dat met een brantyser op zijn rugge is geteeckent/ ia dat is waer/ dien hadde een Gueseschuetelken ende Gueseflasken op synen hoet/ so hy stont en preecte. Ba/ goeliens/ en is dit niet genoech om met te ghecken en te schimpen? ba fy/ besiet doch nu seluen eens watten vier iente gesellen dat dit zijn/ daer ghy aldus verhoet en dus hittich achter geloopen hebt. Ou/ maer wil ick u seggen/ ghy Guesen ende ghy Guesinnen van Brugge: ten was anders niet daer om dat ghyse also verdult achter tgat liept/ dan om veel leelicke vileyne versierde luegens en cleenicheyt vande Papen en Monicken/ van de Nonnen en vande Baghijnen te hooren/ dewelcke u lieder haechpredicanten seer meesterlicken wel met heurlieder snooden bec/ ende quaet/ boos/ arch/ vals backhuys weten te versieren en te dichten: want de duuel vander hellen heeftse metter kelen/ en die weet heur lieder leughenachtigen beck en vileyn backhuys so te roeren/ dat ghy Guesen en Geusinnen

[fol. 66r]

daer een goet behagen in hebt: ia ghy arme betoouerde Caluinisten sijt so verblent en verkeert in uwen verdraiden sin/ dat ghy heurlieder versierde bedriegelicke leugenen niet en merct: ba fy/ schaemt u/ ghy wtsinnighe dulle Caluinisten/ als ghy sijt/ met u duuelsche heachpredicanten/ en vermaledijde predicatien: ba/ Godt schende u: ba/ Godt gheue dat ghy alle die de selfde gehoort hebt besiect en beseten/ ende met alle euelen gheplaecht en besmet moet werden/ ba soo siet. Hier naer wast wederomme te stampien teghen den Magistraet van Brugge/ met lasterlicke verachtingen en schimpingen.

Den .15. Augusti vernieude B. Cornelis synen voorseyden teem wt den tweeden Psalm wederom: Die in de hemelen woont salse beghecken, ende de Heere salse beschimpen. Ba/ goeliens/ seyde b. Cornelis/ nu sal ick voortgaen om te bespotten/ ia Godt de Heere salse seluen deur mynen mont wel eens te recht beghecken of beschimpen/ ende gans tot een spot en te schanden maken dese vermaledijde haechpredicanten die hier en vrijdage met alle heur lieder leelicke vervloeckte Guesen of Caluinisten van Ghent quamen/ al ghestoct/ ghestaeft/ al ghespiest/ ghehellebaert/ al gebust/ ghedeghent/ ghemest en gheslachsweert/ al geharnast/ ghepansysert en gherinckracht: want/ ou/ daer hebben die vier sielmoordenaers en saterdage hier buyten te Seuecoten

[fol. 66v]

staen preken/ al wat sij ter cleenicheyt Gods en van zijn gebenedijde lichaem int Sacrament ^#versieren en dichten consten. Ba/ den eenen seyde/ der Papisten Brootgodt wert somtijts vande muysen gheten/ dan motmen de muys open snijden/ ende den Brootgodt in de dermen soecken/ ende yemanden laten eten/ om dat dien Papisten Brootgodt noch in eens menschen mage verteren/ ende also voort int priuaet gheraken soude. Ba/ goeliens/ ou/ ba/ siet doch eens/ hier mede meende dien haechpredicant groote leelicheyt van ons Catholijcken te segghen/ maer hy seyde groote deucht en helicheyt van ons/ want het is waer: ba/ ou/ wij kennen dat/ en houdent voor goddelick en christelick ghedaen te syne/ en het moet also gedaen wesen: ba/ dat hy eens lese Petrum de alude. Besiet/ goeliens/ hoe Godt dese vervloecte haechpredicanten (die ons meenen te bespotten) met heurlieder eygen woorden selfs beghect en beschimpt. Ba/ en den anderen haechpredicant meende ons Catholijcken ooc te blameren en te bespotten met zijn vermaledijde predicatie/ segghende: ^#der Papisten Brootgodt wert somtijts wt ghebraect of wtghespogen/ ia somtijts deur weeckicheyt of dunnicheyt des buycxloop/ haestich wtghekact dan moetmen den brootgodt wt die vuylicheyt soecken/ ende yemant laten eten. Ba/ hier mede meende dien haechpredicant ooc groote leelickheyt van ons Catholijcken

# Hoe dat der Papisten sacrament des outaers altemits van de muysen gheten wert.

# Hoe de Papisten daer met leuen/ alst wtghebraect of haestich wtgecact wert

[fol. 67r]

te segghen: ou/ en het is al tot onser grooter eeren: ba/ het is een seker teecken dat wij Catholijcken vastelick inde transsubstantiatie geloouen: want wij hebben in Resolutorio dubiorum Missae, auctore Ioanne deLapide M. nostro Parisiensi: In dien dat ghebeurde/ dat yemant terstont naer dat hy het Sacrament des outaers ontfangen hadde/ dat quijt werde van bouen of van ondere/ datmen het selfde met alder reuerentie moet vergaderen/ in dien datment wt de vuylicheyt can onderkennen/ ende yemant te eten gheuen/ die sulcx sonder walghinge soude connen innemen: oft in dien dat sulcx niet etelick en is/ datment dan bewaren moet inde Sanctuarie/ ende datmen de vuylicheyt/ daer het sacrament in gheuonden is/ moet verbranden/ en bewaren de asschen oock in de Sanctuarie voor reliquien. Ba/ dit is al goddelick ende deuchdelick van ons Catholijcken gedaen: ba/ ou/ en meenen der Caluinisten haechpredicanten ons hier in te bespotten? ba/ sij zijn verre verdoolt: ba/ wij zijn daer inne grootelicx te louen en te prijsen: maer sij werden aldus van God en van ons seluen begheckt en beschimpt in heurlieder eygen woorden/ ramp moetense hebben verdoemde Sacramentarisen/ alst zijn. Ba/ en den derden Guesen haechpredicant stont en seyde: De botte Papisten segghen dat heurlieder brootgodt verandert int warachtighe vleesch Christi/

[fol. 67v]

^#maer wij Ministers seggen contrarie/ te weten/ het broot blijft broot: en by dien datter inder Papisten brootgodt eenich vleesch is/ dat en is anders niet dan honden vet: want die Papisten bestrijcken of besmeren het bacyser/ daer sij heurlieder brootgoden tusschen backen/ met honden vet. Ist waer? hey snoode ketters/ en arge boose schimpers en spotters/ als ghy sijt: ba/ ou/ en weet ghy niet/ of en bedenckt ghy niet/ dat wij Catholijcke Priesters onse hostien consacreren naer datse ghebacken zijn? ba/ ist dan niet alleens hoe datse ghebacken werden/ het sy met honden vet of catten smeer? ba/ dat u de duuel den nec breken/ en de tonghe wt den halsse/ of wt de kele ruppen moet/ daer ghy sulcke horrible woorden mede spreect: ba/ het is wonder dat de eerde niet op en gaet/ en verslinght u/ om dat ghy versincken mocht inden afgront der hellen/ daer ghy doch behoort te zijn. Iesus/ wat een blasphemie spreken dese Sacramentarisen teghen Godts warachtige lichaem: ba/ wij Catholijcken geloouen vastelick/ dat het broot verandert int natuerlick warachtighe vleesch Christi/ ia dat hy daer in is met huyt en met haer/ also hy van zijn ghebenedijde moeder de weerde maghet Maria geboren is/ ende so hy aent houte des cruyce ghehangen heeft/ en gestoruen is: ia/ dat gheloouen wij Catholijcken in spijt u backhuys: verstady dat wel? ghy duuelsche haechpredicanten/

# Dat die hostien met honden vet ghebacken werden.

[fol. 68r]

als ghy sijt. Ba/ dan stonter noch den vierden haechpredicant opt selfde velt by Seuecoten en preecte/ ende dien rabbaut hadde wel gheerne emmers alsoo veel blasphemie en quaets vant weerdighe Sacrament/ van de transsubstantiatie/ en van het Canon der heligher Missen gheseyt/ als dattet al toouerie en duuelsche besweringe soude zijn: maer hy hadde zijn lesse vergheten/ hy wasser geheel wt: daeromme riepen de leckerkens: Iou/ iou/ hy en can zijn lesse niet. Ba/ goe liens/ ou/ ba nu hoort ghy en siet emmers wel naectelick dat Godt de Heere deser Caluinisten of Guesen haechpredicanten beghect en beschimpt: ba/ sij meenen Godt te blasphemeren/ en ons Catholijcken te bespotten/ of te blameren: maer/ ou/ sij werden deur heurlieder eyghen woorden van Godt en van ons seluen tot beschimpinge/ bespottinge/ en tot schanden ghemaect/ gelijck ghy nu gehoort hebt/ en tachternoen noch hooren sult.

Sachternoens quam b. Cornelis seer verbaest of beroert op synen preeckstoel/ met also leelicke dootlicke verwe of coluer/ als een asschen int aensichte/ segghende synen dickmaelsverhaelden teem wten tweeden Psalm noch eens/ swijgende daer naer lange stil/ en opwaerts siende/ ende naer dat hy hem drij of vier malen ghecruyst of gheseghent hadde/ seyde hy: Och/ och/ goeliens/ goeliens/ my comt daer een al te afgryselicke/ verschrickelicke

[fol. 68v]

of veruaerlicke nieumare ter ooren: ba/ ^#so ick op mynen preeckstoel meene te gaen/ wert my voor seker gheseyt/ hoe dat hier de tijdinghe al subijt comt/ dat de Guesen nu deur geheel Westvlaenderen alle de beelden/ alle de outaren/ alle de sacramentshuysekens en alle de orgelen in sticken en in brijselingen slaen/ en al wt de kercken worpen: ba so siet/ ba smijt den bruy en den bras al te bersten/ so hebt ghy terstont gedaen. ou/ ba/ so sijt ghy daer ghy wesen wilt: ba/ so hebt ghijt terstont daer ghijt gheerne hat: ba so siet/ commes af: ba maecter een eynde af: ou/ so hebt ghy eens ghedaen werck: ba vrij als mannen: ba dat zijn Guesen: ba tjan/ wilt ghyder alsoo met toe gaen/ so mogen wij Catholijcken wel op houden van preken/ van Misse te doen/ ia van alle Godsdiensten: ba so siet/ toocht eens te recht dat ghijt meent. Iesus/ Iesus/ wat een bystere dingen/ wat een afgryselicke dingen zijn ditte. Ou/ ba/ goeliens/ nu siet ghy emmers wel merckelick dat dese Caluinisten/ dese Guesen/ gheen Kerstenen en zijn: ba/ ic wil noch swijgen van gheen Kerstenen: ba/ sij zijn dusentmael arger/ snooder/ en booser dan Ioden/ Turcken/ Sarasienen en ongheloouige Heydenen: want sij zijn eens Kerstenen geweest/ en zijn nu openbare Gods gesworen vianden/ ia en ooc dootvianden van alle Gods heligen en van al dat Godt aengaet/ of dat Godt nae of by staet: ba/ sij zijn

# Alsmen de beelden in de Nederlanden begonste af te werpen en te breken.

[fol. 69r]

nu Gods kercken schenders/ Godts sacramenten schenders/ Gods outaren schenders/ Gods beelden schenders/ Gods crucenschenders/ en schenders der beelden van alle Gods Heligen en Sancten/ ia van Gods ghebenedijde moeder: ba/ ou/ ic laet noch staen Gods beelden/ en zijns moeders beelden/ ba/ sij en gheloouen noch in Godt/ noch in zijn moeder/ sij en gheloouen noch in hemel/ noch in ^#eeuwich leuen/ noch in salicheyt/ noch verdoemenisse/ noch in vaghevier noch in helle/ noch sij en geloouen niet in Gods rechtverdich oordel/ noch inde verrijsenisse des vleesch/ dat is seker: ba/ en heeft dien boosen Hermannus/ (dat is dien vermaledijden haechpredicant/ so ick en sondaghe sachternoens seyde/ dat met een brantyser op zijn rugghe is gheteeckent) die hier met alle die verdoemde Guesen inde wapenen quam/ hier buyten op S. Cruys kerckhof en sondage voor noen niet staen preken rechts tegen ouer dien grooten hoop dootsbeenderen/ die daer light/ en stoutelick ^#plat wt gheseyt tot het volck: Meent ghy oock ter goeder trouwen/ ghy liens van Brugge/ dat dien hoop doode menschen beenderen/ die ghy daer siet ligghen/ wederomme leuen sal? en meent ghy oock dat het doode vleesch/ het welcke inde aerde verrot/ en tot aerde geworden is/ wederomme verrijsen/ en leuen/ ende het rijcke Godts besitten sal? neen/ neen: noch vleesch noch bloet en mach

# B. Cornelis liecht altijts afgrijselicke leughens.

# Uan de verrijsenis des vleesch.

[fol. 69v]

het rijcke Gods niet besitten: het is al fantasie ende bedroch/ het moet al gheestelick verstaen zijn. Niet verde van daer/ op tselfde kerchof/ ba/ stonder niet noch een ander rabbaut dien Carpentier/ dien helschen duuel/ en ^#preecte alle de snootheyt en vileynicheyt die hy vande gebenedijde weerde moeder Gods conste versieren/ ende wilde met de helige schrifture betoogen datse noch meer kinderen van diveersche mans gehadt hadde/ ia seyde plat wt datse hanneken allemans hoere geweest hadde. Tegen ouer dien rabbaut/ ba/ stonder niet oock een Fransois verrader/ dien ons Guesen Doctor Marmy heeten/ (ic peynse datse hem een woordeken Latijns hebben hooren ^#spreken) en preecte/ dat de mensche geen vrijen wille en heeft/ maer dat alsoo wel het quaet alst goet van Godt ghewrocht wert/ en dat Godt onrechtveerdich soude wesen/ dat hy zijn eygen wercken verdoemen soude/ segghende tot het volck: Daerom leeft vryelick naer u wellusticheyt/ alsoot u belieft/ want Godt is u den hemel schuldich/ daer en is gheen helle noch verdoemenisse. Ist waer? hey snoode verleyders/ arghe valsche bedrieghers en sielmoordenaers: ba/ Godt gheue datse gherabraect of ghevierendeelt moeten werden/ eerse ons hier onse kercken/ onse sacramenten/ onse outaren/ onse beelden/ ende alle onse goddelicke ornamenten ooc commen schenden. Maer/ goeliens/ ou/ ic duchte dat

# Uan de maget Maria en moeder Christi.

# Uan den vrijen wille.

[fol. 70r]

dese duuelrie en dullicheyt van dit schenden en breken sal ouer al gaen/ gelijck die vermaledijde predicatien gedaen hebben: want/ ou/ ick sien wel men doeter niet toe: ghy Catholijcken en sijt maer Trijssen/ maer Hannens: ba/ ghy sultse noch ghedoogen op u wijfs en op u dochters te sitten/ gelijck ic geseyt hebbe: daerom ic gheue nu gans den moet verloren/ het is nu met ons al wt ghecatholijct: wij sullen noch altemits int heymelick ghestolen op de galghe een Misse mogen doen/ gelijck die eerste Kerstenen deden in kelders/ in vouten/ in holen/ in gaten/ in cripten/ en in crochten onder de aerde: ba/ anders en hebbe ick gheen hope daer meer op: ia ic wensche my selue den doot: ba/ ic wilde dat my God hier liete neder sincken en ouerlijden/ eer ick vanden preeckstoel ghaen: want ick heb nu lieuer te steruen/ dan langher te leuen. Deur dit seer deerlick sermoon wert veel volcx beweecht tot suchten en weenen/ ende naer veel claghens en iammerens sloot B. Cornelis zijn sermoon/ ende ghinck vanden predicstoel.

Als dese beeldebrekinghe ouer alle de Nederlanden begonst te gaen/ van stat tot stat/ en van dorp tot dorp/ so datter lettel steden en dorpen daer sonder waren/ ende datmen de beeldebrekers ooc met groote vreese/ angst/ en gruwe der Catholijcken/ van ure tot ure verwachtende was tot Brugghe te commen/ daer om beual den Magistraet alle kercken

[fol. 70v]

^#van binnen toe te bolwercken/ so naer datter maer een cleen deurken op en bleef/ twelcke met gewapent volc beset en bewaert wiert/ daer die beelden/ outaertafelen/ schilderien/ orghelen/ alderande copere of metael werck van sepultueren/ pilaren/ alle der kercken ornamenten/ ende sulcx alsmen wilde geheel ongeschent houden/ deur wt gedragen wiert.

B. Cornelis soude des Sondaechs hier naer begonnen hebben een gansche weke alle dagen te prediken/ gelijckmen int Iacopinen/ ^#Augustinen en Carmeliten Clooster de drij voorgaende weken ghedaen hadde/ ende elcke Oorden des donderdaechs in heurlieder weke het Sacrament langs de stat om ghedragen hadden/ om Godt te bidden/ dat hy het Catholijcke Roomsche gelooue/ ende die Catholijcke Roomsche Religie doch wilde houden staende/ en niet laten te onder gaen deur die predicatien der Caluinisten/ Martinisten/ ende Herdoopers. Maer mits dat de gansche stat/ ghelijck het geheele lant/ in troubbel ende in roeren stonde/ vreesde of sorchde den Magistraet dat b. Cornelis met zijn beroerlicke seditieuse sermoonen/ tghemeene volck tot meuterie soude verwecken/ daeromme begeerden sij aen synen Gardiaen/ dat hy b. Cornelis doch in dese dangiereuse sorghelicke tijt niet toe en soude laten te prediken/ twelcke den Gardiaen beloefde te beletten.

Naer dat de beeldebrekinge deur het edict

# Hoe te Brugghe de beelden ende andere dingen bewaert wierden.

# Hoemen te Brugge alle weken het Sacrament omdroege.

[fol. 71r]

of placaet vanden .25. dach Augusti wat gestilt wert/ ende op hielt/ so begonstmen te Brugge den eersten dach van September in sommige Kercken en Cloosters wederom te prediken/ maer den Magistraet begeerde aen den Gardiaen der Minrebroederen/ dat hy b. Cornelis noch niet en soude laten prediken/ ten ware dat hy hem seluen oock in zijn sermoonen conste bedwingen/ sonder blamatien ende cleenicheyt tot heurlieder lasteringhe/ besich te staen.

Den 8. Septembris en wilde B. Cornelis zijn prediken niet langer laten beloueuende ^* synen Gardiaen/ dat hy hem wat bedwingen en wachten soude in zijn sermoonen den Magistraet meer te blameren/ noch tvolck niet te beroeren met zijn predicatien. B. Cornelis teem was wt den tweeden Psalm: Dan sal hy tot heurlieder spreken in zijn gramschap, ende in zijnder verbolgentheyt sal hyse verstooren. B. Cornelis nu naer den text die historie Dauids een luttel verhaelt hebbende/ ende daer naer oock niet lange met die Tropologia besich staende/ quam hy op die Allegoria: dese beghonst hy wel seer modestelick/ met droeuighe iammerlicke beclaghingen/ declamatien en lamentatien ouer die gruwelicheyt/ yselicheyt/ ende afgrijselicheyt/ so hy seyde datter nu deur alle de Nederlanden geschiet was/ prijsende ende louende seer die groote voorsienicheyt ende neersticheyt die den Magistraet van Brugghe gedaen hadde int wederstaen

* lees: belouende

[fol. 71v]

der beeldenstormers/ ende heurlieder stat en kercken so wel bewaert of beschermt hadden/ datter sulcke horribile enorme dinghen niet gheschiet en waren/ ende dat sij wel eenen goeden Enghel ghedient hadden/ die heurlieder daer in geholpen en bygestaen hadde. Och/ och/ seyde hy al suchtende/ waert ghylieder doch die eerste niet/ die heurlieder tegen die helighe Inquisitie ghestelt hebt/ daer alle dit gruwelick quaet wt gesproten is/ dat wilde ick wel/ en dat mocht ghylieder ooc wel willen/ elc om zijn cleen vingherken: niet te min/ deur dien dat ghylieder u so cloeckelick tegen dese wtsinnighe dulle verhoede rasende honden/ ^#dese Guesen of Caluinisten/ gestelt hebt/ so sult ghy dies te beter apointiment hebben: ba/ maer sonder dat/ soudt ghy dusent mael grooter straffe en punitie weerdich zijn/ dan andere. Nochtans sal u de Coninck de oorsake ende de schulden van alle het quaet/ van alle de schade/ en van alle de godloosheyt/ dieder gebeurt is/ met goede causen en redenen mogen verwijten/ ende ten halse leggen. Goeliens/ ick wil dat ghy my wel verstaet/ en segghet my vrij naer/ also ickt segghe: want men sal my terstont het verhoet oft verwoet aentijghen/ dat ick wederom beghinne te meuten: maer en beyd/ laet de Coninck commen/ hy salse so wel weten te vinden/ en so wellekens weten te castien/ die de oorsake zijn val alle dese ruyne/ verderuinge/ en desolatie van dese

# De beeldebrekinge is de negenste oorsake van B. Cornel. boosheit tegen den Magistraet.

[fol. 72r]

Nederlanden: die niewers anders wt gesproten is/ dan alleenlick wt u lieder/ ende wt der Lereneersgaten Requesten/ al en mach icket niet seggen: maer ick hebt geseyt/ en ick segt noch/ ende ick en salt om doot noch om noot/ noch om leuen noch om steruen niet swijgen/ dat dese Nederlanden deur u lieder Requesten/ ende deur die Requesten van de luysige Lereneersgaten/ (die hier wt Duytslant en Ghelderlant/ of Cleuen/ ghecommen zijn/ wel magher/ wel beroyt/ en byster) in de meeste desolatie/ in de meeste ellende/ int meeste verdriet/ in de meeste miserie/ en inde meeste catiuicheit gebrocht zijn/ die ouer eenige landen souden mogen commen: ia Godt sal u lieder aen spreken in zijn gramschap/ en in zijn verbolgentheyt sal hy u lieder verstooren: want hy is u lieder alle plagen/ alle vervloeckinge/ alle maledictien/ en alle euelen schuldich/ ba/ of ick segge dat hy niet rechtveerdich en is: ba soo siet: ou/ ba/ wat meendy/ dat wij sot en dul zijn? en dat wij niet en weten van waer dat ons dese afgrijselicheyt en verwoestinge comt? ba loopt en beschijt u/ ba fy/ schaemt u/ en kent u ongelijck: ba soo siet. Wa sij commen noch/ en meenen my het preken te verbieden: ou/ ba/ ic en staen onder u lieder niet/ dat ghijt weett: ba/ ou/ ick hadde lieuer dat ghy bescheten waert/ dan ick onder u lieder soude staen: ba wat cond ghy my dan doen? ba/ doet u beste: ba/ haddy u niewers met

[fol. 72v]

ghemoeyet/ en had u gat bescheten: ou/ wat laet ghy u duncken dat ghy sijt? ba/ wij sullen oock eenen mont om spreken hebben/ en wij sullender ooc gehoort zijn/ ia beter dan ghy: ba/ wat sal hier af commen? ba/ siet doch hier eens/ waer met dat wij gheplaecht zijn: en beyd/ en beyd/ laet de Coninck maer commen/ ten sal niet verswegen blijuen/ dat beloue ick u/ dat ick soo doe.

Sachternoens/ naer dat B. Cornelis synen voorseyden teem wt den tweeden Psalm vernieut hadde (te weten: Dan sal hy tot heurlieder spreken in zijn gramschap, ende in zijnder verbolgentheyt sal hyse verstooren.) so viel hy met gheturbierde sinnen ende met een grammen ^#moet op die beeldebrekers soo gruwelick en verschrickelick/ dat een mensche ysen en veruaren mochte/ tierende en roepende: Waer zijnse nu dese vermaledijde Guesen/ dese verdoemde Caluinisten? hey fy dese verraders/ dese dieuen/ dese moordenaers/ dese sacrilegos/ dese dootgeslagen vianden Gods: en beyd/ en beyd/ Godt salse ooc in zijn gramschap an spreken/ ende in zijn verbolgentheyt verstooren: hy salse met donder en blexem slaen: ba/ hy salse met aerdbeuingen en tempeesten verstooren: hy salse met sulfur/ peck/ terre/ en greix ^* vier/ of helsch vier verbranden: hy salse met pestilentie/ romelisoen/ cancker/ popelsie/ melaetsheyt/ of laserie/ plaghen/ en vernielen: ia/ met alle besmetheden/ besiectheden/

# Een afgrijselick getier ouer de beeldestormers

* lees: griex

[fol. 73r]

euelen/ dullicheyt/ besetenheyt/ betoouertheyt/ verhoetheyt/ en met alle maledictien sal hy straffen ende punieren/ om alle de horribile/ enorme/ afgrijselicke farcen/ diese hier in dese Nederlanden bedreuen hebben: ba/ ten zijn gheen Guen/ maer het zijn Iuen/ ia/ hondertdusentmael arger dan Iuen. Och hoe hebben sij alomme so schandelick en viandelick met de beelden Christi/ en met het cruyce Christi geleeft: ba/ sij hebbent an coorden achter straten deur slijck en deur stront gesleept/ en daer naer met bylen in sticken gehauwen. Och hoe hebben sij ten veel steden het weerdige helige Sacrament/ Gods warachtige lichaem/ met voeten ghetorden en gedrabbelt: ia/ sij hebben daer en bouen in de Sacramentshuysekens en inde Vonten ghekact of gescheten: ba goeliens/ hier van zijn seer wonderlicke myraculen geschiet/ die seker ^#en warachtich zijn: ba/ de sommige Guesen als sij wt de Sacramentshuysekens ende wt de Vonten quamen/ daer sij in gescheten hadden/ so waren sij also swert of leelick als baerlicke duuels vander hellen: ba/ en daer is hedensdaechs noch yewers een pagie van eenen grooten Gues/ die blijft noch al springende tot anden solder toe/ om dat hy op het weerdige Sacrament des outaers met voeten gedrabbelt en ghesprongen heeft in dese beeldestormerie. Maer/ goeliens/ ou/ wat dunct u nu van de Guesen/ of Caluinisten?

# Hoort toch dese myraculen eens.

[fol. 73v]

ba/ siet ghy nu wel wat datter wt dese haechpredicatien gesproten is? ba/ en heb icket niet wel gheprophetiert/ en geseyt/ dat dese Guesen/ dese dieuen/ dese roouers/ dese moordenaers/ met heurlieder predicatien anders niet en sochten/ dan het kercken goet/ dan het gheestelick goet/ en der Papen goet? ba/ en doense noch al geen quaet? hey/ twas al den dach te seggen: Wa Pater Corneli/ hoe hebt ghy u aldus? sij en doen doch gheen quaet. hey/ en waeromme en commense nu niet/ en seggen datse gheen quaet en doen? ba/ ick meene dat ghy lieder nu wel eens te recht weet wat quaet datse doen. Maer ou/ wil ick u seggen/ ba ghylieder glorieert daer in/ en lacht nu in u vuystken/ dat wij arme Religieusen of gheestelicken aldus iammerlick gheuaren/ en het onse al quijt zijn: maer en beyd: ten is niet moghelick/ al hadden sijs noch dusentmael meer vanden onsen/ ten sal al terstont qualick geuaren/ ende in corten tijt al achter deur de billen ghelapt/ of deurt schijtgat gheiaecht zijn. Ou/ ba/ en beyd/ spreeckt my dan toe: ba/ dan moet het Coopmans goet/ en u lieder goet oock aen staen: want het moet doch al ghemeen zijn/ salder ruste wesen: ba/ ou/ en hebbense nu corts Tantwerpen/ in dat groote Babilonien/ in dien grooten helschen poel/ niet briefkens gesaeyt/ daer in geschreuen was: Der Papen bloet/ of der Cooplieden goet? ba/ heb ic noch die waerheyt niet geseyt? ou/ ben ick noch al

[fol. 74r]

een meutmakerken/ of vuyl meutijnken? ba/ wilmen my het preken noch al verbieden? ba/ ist noch al wel gherequest? ba/ wilmen noch al roepen om liberteyt? hey/ ist nu niet wel geliberteyt? ba/ ist nu niet wel de Inquisitie en die Placaten om verde getrocken/ nu wijt al quijt zijn? ba/ ist nu niet wel gemoderiert? ou/ men moste de Placaten modereren: ba/ loopt voor den duuel met u vervloecte Moderatie/ luysige botte Esels/ als ghy alle ghelijck sijt/ ouer Edel en onedel/ ouer Magistraet en ouer al: ba so siet.

Den .13. Septembris waster wederomme veel te seggen deur de gansche stat van Brugghe/ hoe datter een Minister of Predicant gecommen was/ die sanderdaechs buyten prediken soude voor de Caluinisten van Brugge.

Den .14. Septembris leyde b. Cornelis een ander veerseken wt vanden tweeden Psalm/ te weten: Maer ick ben een Coninck gestelt van hem ouer Sion synen helighen berch, prekende zijn gebot. Goeliens/ hier wt hoort ghy wel dat de Coninclicke Propheet Dauid prophetiert en sprict wten name vande Catholijcke Christelicke Kercke/ de welcke als een Coninghinne van Godt gestelt is ouer de gheloouighe Kerstenen/ ende dat sy is prekende Gods gebot/ en zijn leeringe: ou/ ba/ waeromme laetmen dan ooc preken dese helsche ketters/ dese verdoemde Caluinisten/ dese vermaledijde Gods Sacramenten schenders/

[fol. 74v]

^#dese Gods Kercken schenders/ dese Godts Outaren schenders/ dese Gods Vontenschenders en Vonteschijters/ dese Gods beeldenschenders/ dese Gods crucen schenders/ dese Godts blasphemateurs/ dese vervloecte Godts vianden/ dese duuelsche haechpredicanten/ waeromme laet men die dan ooc al dus preken/ he? ba/ nu sal hier buyten wederomme den duuel te coop zijn met dese vermaledijde Caluinisten prekinge. Ou/ ia/ en noch bouen dien/ men soude my als een Catholijck Predicant van God ouer zijn Kercke gestelt/ wel willen het preken verbieden. Hey snoo generatie/ hey arch geslachte/ hoe sijt ghy betoouert met dese pestilentiale Gueserie: ba/ blijcket niet? ba/ en ist niet waer dat ick segge? ba/ liege ick daer an/ he? ter wijle dat de beeldestormerie geduerde/ alsmen my het preken verboot/ liepen alsdoen u lieder Brugsche Caluinisten niet wel dryhondert sterck wt achter Rabbauwenborch/ om daer eenen haechpredicant te hooren preken? Dier gelijcken den eersten dach Septembris hier buyten by de Wasschers brugghe/ daer dien ^#Apostaet/ dien verloochende Paep van Oudenborch/ op zijn Guessche preecte: maer eylacen ic/ omdat ic Catholijck ben/ en mochte doens niet preken. ba/ ic hebt gheseyt/ en ick seght noch/ indien ghy Catholijcken dit vermaledijde haechpreken aldus lijden en ghedoogen wilt/ soo ist met ons gedaen/ soo ist

# B. Cornel. beclaecht dat hij in de tijt van de beeldestormerie niet en mochte prediken.

# Heer Michael van oudenborch.

[fol. 75r]

hier al wt ghecatholijct/ soo mogen wij ons preken wel laten staen: maer daer soude nochtans de baerlicke duuel met spelen: ou/ om so cleenen hoopken luysige Guesen/ om sulcken aermen canaillie/ om sulcke pouere iacht/ om sulcken hutteghetut/ om sulcken haxken paxken/ souden wij Catholijcken daeromme ons Kersten gelooue en ons Kersten religie laten te onder of te gronde gaen/ ba/ dat waer doch te vileyne onexcuseerlicke schande/ en te verdienen de eewige maledictie of verdoemenisse: ^#ba/ ghy Catholijcken/ stelt daer lieuer lijf en leuen voor: ou/ ba/ proeuet eens/ ter wijlen dat ghy de Guesen en Guesinnen noch machtich sijt: want ghy kentse nu welcke dat Guesen en Guesinnen zijn/ mitsdien datse heurlieder nu selue deur dese duuelsche haechpredicatien al gheopenbaert en bekent ghemaect hebben: ou/ ba/ dat ghy Catholijcke eenige viericheyt tot Godt en tot Godts religie hadt/ ba/ ghy soudt de guesen en guesinnen/ twijle dat ghyse noch machtich sijt/ seluen an grypen/ ende al leuende speten/ die huyt af stroopen/ ia ghy soudse behooren al leuende te villen en te vlaien/ te sieden en te braden/ dat ghy soo soud. Int leste van dit sermoon roeyde en bewegede hy sommige van zijn Catholijcken deur veel gruwelicke of verschrickelicke woorden/ also op tot wrake en bloetsturten/ datse al vloeckende en swerende ^#ter kercken wtghingen/ seggende: Wij

# B. Cornelis bloetdorsticheyt hitst tvolck tot gruwelicke meuterie.

# yselicke sweringen.

[fol. 75v]

sullen by Gods vijf wonden/ en by Gods seuen Sacramenten het messe eens moeten inde hant nemen/ of daer en sal anders geen eynde van dese gueserie te verwachten zijn.

Als de Caluinisten nu desen selfden voornoen op S. Cruys Kerckhof gepredict hadden/ ende daer sachternoens wederomme begonsten ^#te prediken/ so wiert heurlieder predicatie deur het ghebeyere van de clocken (mits dattet S. Cruys dach was) verstoort: daeromme vertrocken sij van daer op het velt by Seuecoten/ daermen op S. Laurentius dach gepredict hadde/ meenende an die plaetse oock recht te hebben/ naert inhouden vant accoort dat met de gheconfedereerde Edellieden tot S. Truyen ghemaect was/ te weten/ dat die gheconfedereerde Edellieden souden beletten datmen de nieuwe Religie nieuwers en soude prediken daermense totten .23. dach Augusti niet ghepredict en hadde/ ende oock te beletten datmen nieuwers meer in de wapenen soude prediken. Maer sommighe vanden Magistraet vant Vrije quamen wt de stat van Brugge met een hoop krijchsvolc om de predicatie van daer te veriagen/ mits dat het velt onder de iurisdictie vanden Vrije gheleghen is. Die krijchslieden siende dat de Caluinisten niet en wilden vluchten/ so trocken sij heur messen wt/ en sloegen in de Caluinisten/ om plaetse te maken/ ende grijpende naer den Predicant/ om dien te vanghen/ behielden

# Te Brugghe wert de predicatie der Caluinisten verstroit.

[fol. 76r]

sij synen baert/ maer hy ontworstelde: daer riepen die krijchslieden/ Slae doot/ slae doot: waer deur dat sommige Caluinisten ghewont of ghequetst wierden/ en met groote murmuratie inde stat quamen.

Op desen achternoen en predicte B. Cornelis niet/ om dattet saterdach was/ ghelijck hy sulcx ghemeenlick laett om dattet martdach is.

Den .15. Septembris/ naer dat B. Cornelis synen voorseyden theem weder vernieut hadde/ so loofde en prijsde hy den Magistraet vanden Vrijen bouen maten seer/ segghende al lachende met groote blijtschap: Ba/ wel moetense varen die van den Vrijen: byloo/ willen dieder also met toe gaen/ soo sullen sij ^#heurlieder pays noch aen den Coninck wel vercrijgen/ al ist datse oock deur oproeringe en aenhitsinge en titsinge des Magistraets van Brugghe/ mede tegen die helige Inquisitie en helige Placaten ghespartelt hebben: ba/ ick wiste wel/ het lach my rechts in mijn leden/ dat mijn sermoonen noch eens myracle doen souden: ba/ dat zijn mannen: ba/ die toogen datse een hert hebben: ba/ soo moetmen die Caluinisten leeren preken: ba/ ghy Magistraet vande Vrijen/ ou/ ghy cont wel Sperswater of Wijwater naerde predicatie gheuen/ gelijck wij Priesters naer de Misse doen: ba/ de Caluinisten schuwen ons sperswater/ en loopen daer voor wech gelijck de

# B. Cornelis prijst den magistraet vande Urijen ende meent voor seker dat de Caluinisten by Brugghe niet meer en sullen prediken.

[fol. 76v]

duuel: maer ick hoore u lieder quispels connen de Caluinisten oock wel doen loopen: ba/ en songhense niet den Psalm: Asperges me? ba/ die hadde daer rechs wel ghedient te singhen: maer neen/ ten ghincter byloo te gheenen singen wt/ die Guesinnen kriesschen en schremden gelijck suegen. ba soo siet. Ou/ ba/ ou ghy Magistraet vande Vryen/ ghy moetter noch al meer aen: ba/ ghy sijtter de mannen toe: maer ic dincke wel datter geen noot meer zijn en sal: ba/ de Caluinisten van Brugghe sullens heurlieder buyck nu vol hebben/ het sal nu zijn: bue predicatie/ ia/ isser dat te halen: ba/ het sal hier emmers nu al wt ghehaechpreect zijn/ peyns ick/ ba ic en twijffele daer niet aen/ ou/ ba/ laet sien ofse soo stout noch wel souden derren zijn: ba/ sij en sullent niet eens meer derren peynsen/ ba/ de haechpredicanten sullen heur ooc wel wachten meer hierontrent te commen/ als sij sien sullen datter Meester Hans de Schilder sijnen baert ghelaten heeft: ba/ het sal nu Hans Kneuel zijn: ou/ het sal hem wel voeghen/ want hy const al in zijn preken wat Swits swatsen/ is my geseyt. ba/ hadmen doch dien boef/ dien schud/ dien verrader connen crijgen/ ic beloue u dat hy nieuwers meer en soude ghehaechpreect hebben/ snooden ketter en verleeder/ als hy is. Maer altoos is den Magistraet vanden Vrijen te prijsen/ want sij hebben heurlieder beste gedaen/ ende ghemaect datmen emmers

[fol. 77r]

hier ontrent Brugge niet meer Haechpreken en sal/ wedde ic u/ dat ic so doe/ of daer soude meer dan eenen duuel met spielen.

De wijle dat B. Cornelis aldus blijdelick stond en predickte/ begonsten de Caluinisten ^#op den Burcht te vergaderen/ om aenden Magistraet van Brugghe te clagen ouer sulcke violentie/ fortse/ en ghewelt/ als heurlieder ghister in heur predicatie geschiet was. Den Magistraet dit hoorende/ soo vergaderden die principale/ als hooch Balliu/ Burgmeesters/ en voorSchepene/ oock daer ontrent/ om der Caluinisten clachte te aenhooren ende naer dat die ghewonde of gequetste heurlieder clachte ghedaen hadden/ ende daer ouer recht begheerden/ wierden sij met vriendelicke woorden des Magistraets wt gestelt tot den naervolgenden dach/ om dattet nu Sondach was. Daer naer vielen die van der Caluinisten Consistorie anden Magistraet clachtich van weghen der violentie die heurlieder Predicant geschiet was/ ende om de verstooringhe van heurlieder predicatie. Den Magistraet aenhoorde heurlieder clachten ooc/ ende begeerde vriendelick datse wilden beyden tot sanderdaechs. Hier in consentierden de Caluinisten: maer sij begeerden versekert te syne van den Magistraet voor alsulcke violentie/ fortse/ cracht/ en ghewelt/ en dat sij liber of gherustelick in paise opt selue velt souden moghen prediken. Hier op belofde den

# De Caluinisten clagen aen de Magistraet van Brugghe ouer die cracht en gewelt/ die heurlieder angedaen is.

[fol. 77v]

Magistraet/ datse heurlieden voort aen beschermen souden tegen alsulcke ghewelt en violentie. Als dit gheruchte alle de stat deur verbreet wiert/ ghincker seer veel meer volcx buyten ter predicatie/ dan oyt te voren/ daer predicte dien achter noen de selfde predicant/ niet tegenstaende dat hy sdaechs te voren so qualick was ghehandelt gheweest.

Dien selfden achter noen quam B. Cornelis also seer vergramt en verstoort op synen predickstoel/ als hy voor de noen verblijt daer op gecomen was/ vernieuwende synen voorgeseyden teem/ ende dien wtleggende ghelijck sdaechs te voren/ als datter niemant Godts ^#gebot prediken noch leeren en mach/ dan die Catholijcke predicanten: daer wast wederomme te roepen/ te tieren/ te schremen/ te stampen/ te springen/ en te smijten: Ba/ waeromme laetmen dan dese vevloecte Caluinisten/ dese verdoemde Guesen aldus tegen Gods ghebot preken en leeren? ba fy/ ou ghy ghecorrumpierden Magistraet van Brugge/ ghy bederuet nu wederomme al/ dat den Magistraet van de Vrijen ghister goet en wel ghemaect hadde: ba wat dusent duuels/ nu soude ic wel mijn sinnen ghemissen/ ba ic soude nu wel wt mijn vel springhen/ ba Iesus hoe spijt my dat/ ba fy/ alsulcke ketters/ van de selfde secte of heresie/ als ghy Magistraet van Brugge inde Vasten nu lest leden noch twee leuende aen eenen staeck verbrant hebt/

# wtsinnich dul ghetier ouer den magistraet van Brugghe/ om dat Caluinisten wederomme buyten prediken.

[fol. 78r]

al sulcke ketters gaet ghy nu op den Burcht staen belouen/ dat ghy heurlieder vermaledijde predicatie sult beschermen voor alle violentie/ of voor alle ghewelt: ia ist waer? ba fy ghy Magistraet van Brugghe/ ou/ sijt ghy Catholijcken? ba/ de duuel vander hellen en soude u lieder voor gheen Catholijcken willen kennen/ hoe soude Godt u lieder dan voor Catholijcken willen kennen? ba fy/ dat ghy aldus betoouert en met blentheyt geslagen sijt: ou/ ba/ en siet ghy noch niet wat ghy met u lieder bescheten Requesten gemaect hebt? ba/ wat een ienten loon hebt hy nu voor ulieder luysige Requesten tegen de Inquisitie ende Placaten/ nu ghy rijfken rafken/ haxken paxken/ int eersgat moet cruypen? ba/ ou/ siet doch eens waer toe dat ghy u lieder seluen gebrocht hebt? Ba tjan nu onse Guesen dat sien/ dat ghylieder also te ringhelen/ te breydelen/ en te dwingen sijt/ ba nu sullen sij wel alle knap den Burcht in nemen: ba/ tfy/ tfy/ aye/ dat ghy lieder u also laet vermeesteren van een so luysighen rappaille/ of van sulcke corte ghemeentken: ba/ ic setter mynen hals onder/ dat sy u noch sullen af stellen/ en maken selfs een Wet of Magistraet wt heurlieder volcxken/ gelijckse wel elders derren doen: och hoe wel waer dat besteet/ ba ic meen voor u lieder: ba Godt bescherme ons Catholijcken daer voor/ dattet so verde commen soude: maer om sulcx in tijts te beletten/ had ghy de

[fol. 78v]

clagers behooren metten taien halse te grijpen die u lieder heden op den Burcht also stoutelick an vielen/ en terstont al warm en versch aen een galge gehangen: ba/ ic versekere u/ de gemeene Guesen en souden dan niet veel na het haechpreken geloopen hebben/ en daer mede waert hier eens wt gehaechpreect geweest.

Den .21. Septembris ende noch sommige dagen daer na predicten buyten Brugge te Seuecoten twee Ministers of Predicanten der Caluinisten/ ^#den eenen genaemt Io. Montanus/ den anderen Francisc. Iosius/ een Fransois geboren te Lions/ bede seergeleerde mannen: Montanus predicte in Vlaemsche/ ende Josius in Walsce.

Den .22. Septembris seyde b. Cornelis in zijn sermoon met droeuige woorden: ba/ goeliens/ nu sien ick wel dat wij an dese helsche Caluinisterie ^#ende an heurlieder duuelsche haechpredicatie geerft zijn: siet/ dat heeft ons dat vermaledijde accoort met die versmachte Leren eersgaten tot S. Truyen gedaen/ daer heeftmen die luysighe tsamen gheconfedereerde Guesen moeten toelaten/ datmen alomme de Caluinisterie/ en Lutherie/ en Herdooperie/ sal mogen preken/ daermen die voor den .23. dach Augusti in dese Nederlanden ghepreect heeft: ba/ is dit niet een ient accoort? ou/ ia rechs om terstont het kersten gelooue/ ende de Catholijcke religie wt te roeyen/ ende alderhande secten of ketterien hier in te planten: ba met dat verdoemde accoort van S. Truyen

# Iohannes Montanus ende Franciscus Iosius

# Tegen het accoort dat met de gheconfedereerde Edellieden tot S. Truyen gemaect was.

[fol. 79r]

zijn wij Catholijcken rechs de honden/ ia de Turcken/ de Sarasienen en de Ioden gheleuert: want siet hoe stoutelick en onbeureest dat dese vremde verraders/ dese rabbauwen/ hier commen heurlieder valsch fenijn stroyen/ of heurlieder arghe ketterien in planten: hey snoode listige bedriegers/ hey boose schalcke verleyders: elders in Vrancrijcke werdy wt gheiaecht en wt ghebannen/ en hier moeten wij u nu ontfangen: ba/ het schijnt merckelic dat dese Fransoischen verrader/ die nu hier ^#buyten staet en preect/ met een brantysere op zijn kake geteeckent is. Den anderen rabbaut heeft een van de syde mutskens onder synen hoet opt hooft/ want zijn een oor is afgesneden: ba/ daerom dragen al dese haechpredicanten sulcke syden mutskens onder heurlieder hoeyen/ om die afgesneden ooren te bedecken: want heeft hier buyten achter het Casteel van Rabbauwenborch niet een haechpredicant staen preken/ die bee de ooren quijt was. hey vuyle schudden/ en luysighe dieuen/ dat u Godt schenden moet: ba/ ick en wil my niet eens meer daer in gram maken/ noch my seluen daer mede quellen of tormentieren: want/ ou/ ic sien wel mijn seggen/ mijn tieren/ noch gebaren en isser niet veel gheacht/ ia/ men spotter en gheckter noch wel mede/ datmen soo doet. Sachternoens wast nochtans wederom te tieren en schelden op den Magistraet van Brugghe.

# Openbare leugens ouer de predicanten.

[fol. 79v]

Den .29. Septembris was B. Cornelis ghecommen tot het veerseken in den tweeden Psalm: Ghy sultse regeren met een yseren roede, ende gelijck eens potbackers vat sult ghyse in stucken breken. In dese wtlegghinge maecte B. Cornelis zijn sermoon wederomme op die twee voorseyde Ministers/ so gruwelick/ afgrijselick/ schandelick/ en vileynlick/ dat al te walgelick soude zijn te schrijuen: het schene datse met noch alle de Ministers van Christus/ of van zijn Kercke/ met yseren roeden gheslagen/ ende gelijck aerde potten in sticken ende in scheruen souden ghebrijselt werden. Ende int leste als hy hem seluen al wt ghetiert en gebaert hadde/ seyde hy: ba noch het spijtichste van allen is/ dat hier en bouen noch sommige degelicke vrouwen aen my commen/ en seggen: Lieue b. Cornelis/ my dunct alle de werelt wert Gues of Caluinist/ ware heurlieder leeringe so quaet of arch en valsch als ghy seght/ het volck en soude die predicatien so seer niet naer loopen: ende men siet dat sommighe liens/ die dese nieuwe predicatien volghen/ daghelicx soo seer veranderen in beteringhe van leuen/ die voortijts dronckaerts/ hoerreerders/ tusschers/ en andere onghereghelde menschen van leuen gheweest zijn/ sij werden nu so sober/ so eerbaer/ so wel ghemaniert/ en so vriendelic/ dat ic niet en weet/ wat ic aen de lieden hebbe. Ia/ ist waer? ou/ ba/ ick segge dattet veel beter en saligher is/

[fol. 80r]

alle zijn goet te verhoerreren/ te verspelen/ ^#ende deur de billen te lappen/ dan alsulcke duuelsche vermaledijde leeringe te volgen: ende dat een vrouwe lieuer mochte wenschen een man te hebben/ die alle auent droncken en sat/ al bescheten en beseect/ al bespogen en beslijct/ vuyl te huys quame: dan een die wt alsulcke helsche predicatie al nuchtere/ wel gesint en wel ghemaniert thuus comt: want een dronckaert/ een hoerreerder/ een tusscher/ een spielder/ ende een ongheregelt mensche van leuen: ou/ ba/ die stelt hem emmers ten minsten des jaers eens in state van gratie/ ba/ hy comt te biechten/ hy heeft berouwe en leetwesen van zijn sonden/ en gaet ten weerdighen Sacramente: maer aen eenen ketter/ die eens vant kersten Catholijcke gheloue afgevallen is/ ba/ het is te duchten/ en staet in dusent periculen/ dat hy nemmermeer wederomme gheheel Catholijck werden sal. Ergo/ goet verloren/ niet verloren: eere verloren/ veel verloren: ba/ maer siel verloren/ al verloren.

Den .6. Octobris/ vernieude b. Cornelis het voorseyde veerseken wt den tweeden Psalm noch eens: Ghy sultse regeren met een yseren roede, ende gelijck eens potbackers vat sult ghyse in stucken breken. B. Cornelis leyde dit nu aldus wt: God de Vader heeft geseyt tot Christum synen sone/ dat hy deur zijn onbevlecte bruyt/ de welcke is de heylighe Catholijcke Roomsche kercke/ alle zijn vianden/ als de

# B. Cornel. wil saligher houden het onchristelic goddeloos leuen van een Papist/ dan het Christelic goddelic leuen van een Caluinist.

[fol. 80v]

Protestanten of Lutherianen of Confessionisten van Duytslant/ de Hugenosen of Caluinisten van Vranckrijcke/ de Guesen of alderhande sectarisen van de Nederlanden/ ende van Engelant/ Schotlant/ Sweden/ Denemarcken/ Polen/ en andere landen/ met yseren roeden ende met scorpioenen gheesselen/ ende/ gelijck eens potbackers aerden werck/ in sticken breken/ en in murselingen of in brijselinge vernielen sal: ende dat hyse deur zijn bruyt/ de helige Catholijcke kercke/ noch alle verwinnen/ en tot een schabelle zijnder voeten dwingen sal. Daeromme ghy Catholijcken ba sijt doch wel gemoet: want dese blijtschap van dese vermaledijde Caluinisten en sal niet lange dueren/ laetse al vrij loopen preken datse bersten/ en Psalmen singen tot dat heurlieder die kele scheurt: ba/ laetse al vrij met ons Catholijcken ghecken en lachen/ schimpen en ^#spotten/ tot datse de duuel den neck brict/ en in zijn helle voert: ba/ ick passe op alle heurlieder ghecken en lachen niet met allen: ba/ ic wetet al hoese met mijn sermoonen lachen en spotten: het comt my doch al ter ooren/ ende ick kense oock by heurlieder namen de sommige/ die hier in dese stat inckelick op mynen schimp wt zijn/ en seggen nu achter my/ datter van alle de leelicke vileyne iniurien of blamatien (die ic vande haechpredicanten staen en preke) niet een warachtich en is/ maer dattet al lueghens zijn: deur dien datter een

# B. Cornelis beghint te mercken datmen met zijn luegens gheckt ende spot/ daerom moeten nu de Predicanten al verloochende Christenen en Apostaten zijn.

[fol. 81r]

schalck is/ die tot Heer Adriaen Smout gheseyt hadde: ba/ domine Pastor/ ghy en weet/ ba nu staet hier buyten te Seuecoten een en preect die maer een rechter oor en heeft. Ia/ ist waer? hey snooden schelm en rabbaut/ als ghy sijt/ men weet wel dat yeghelick maer een rechter oor en heeft: ba/ ou/ altijts ist nochtans emmers waer dat dien boosen verrader Hermannus met een brantysere op zijn rugghe is gheteeckent/ wat wilt ghy dan veel schimpen/ ghecken en spotten met mijn sermoonen/ en seggen dat ick alle die vileynichheden staen en lieghe? ba/ ick segghe nu plat wt/ dat den meestendeel van dese haechpredicanten al Apostaten/ al verloochende Papen en wt geloopen Monicken zijn/ die het gheestelick habijt of de cappe wt geschut/ en het Kersten Catholijcke gelooue versaect of verloochent hebben. He/ wat seght ghy daer toe/ ghy spotters en schimpers/ he? ba dien eenen haechpredicant/ die hier buyten te Seuecoten nu staet en preect/ is dat niet een verloochent Pape/ he? ba/ ende dien Paep Michiel van Oudenborch/ die hier buyten by de Wasschers brugge voor de Guesen of Caluinisten preecte/ als ick niet preken en mochte/ is dat oock niet een Apostaet/ of een verloochent Kersten/ he? Ba/ ende dan den haechpredicant te Tielt/ die hier wt ons Clooster ^#gheloopen is/ en die cappe op den tuyn ghehangen heeft/ is dat ooc niet al een Apostaet

# Hy meent Philippus Garzia.

[fol. 81v]

of afghevallen Kersten? ba/ dien verloopen Moninck/ ou/ die heuet doch al van my geleert/ sulcx als hi weet of can: maer hi is nochtans so luttel by my te gelijcken/ dat hy niet weerdich en is mijn schoens te ontghespen/ ia dat hy niet weerdich en is mynen strontpot (met oorlof geseyt) wt te dragen. Ou/ ba/ nu ic hoore datse my also nau in mijn woorden van mijn sermoonen soecken te vangen en te berespen/ ba/ nu wil ick doch voortane in alle mijn sermoonen preken/ dat dese haechpredicanten den meestendeel al verloochende kerstenen of Apostaten en wtgeloopen Monicken zijn/ die het kersten Catholijcke ghelooue versaect hebben: ba/ laet sien of sy daer tegen yet sullen connen ghesegghen/ en of sy dan noch met mijn sermoonen sullen connen ghecken/ schimpen/ en spotten: ba/ datse de duuel halen moet/ diet zijn.

Den .13. Octobris seyde b. Cornelis in zijn sermoon: Ba/ goeliens/ Iesus/ ba Godt behoede ons/ en Maria die weerde moeder Gods: ba/ wij aerme Catholijcken zijn verraden van achter en van vooren. Ou/ ba/ de Herdoopers hebben nu ooc al een lange tijt ^#hier buyten int Gruythuysbosch seer heymelick sonder onse wete ghepreect: maer nu beghinnet openbaer te werden: ba/ God segene ons/ ba/ wij sitten hier in dusentmael meer periculen van ons lijf en leuen dan wij selfs weten: ba/ en of die oock al met int accoort tot

# Iammerlick geclach om dat de Doopers ooc by de stat van Brugge beghinnen te prediken.

[fol. 82r]

S. Truyen met de geconfedereerde Guesen gemaect/ begrepen zijn te mogen preken? ba/ ic peynse: wel ia sy. Iesus/ wat een maledictie dat ouer dese helige catholijcke Nederlanden ghecommen is/ deur die vervloecte bescheten Requesten teghen de helige Inquisitie en helige Placaten: ba/ ghy Magistraet van Brugghe/ of ghy vier Leden van Vlaenderen/ ou/ siet ghy nu wel wat ghy ghemaect hebt? ba fy/ schaemt u. Och Iesus hoe sitten wij hier nu/ en hebben rontsom ons ooren alle dese sectarisen: ^#ba/ het is om zijn sinnen te ghemissen: ba/ die secte vande Herdoopers/ ba dat is het gruwelickste dinck vander werelt: ba/ ou/ als die ghepreect hebben/ dan vallen sij neder ter aerden/ en cruypen ouer malcander/ gelijck honden of onredelicke beesten/ seggende/ mijn geest begeert u vleesch. het isser al gemeen. ba/ sij hebben daer rechs in dat bosch een bequame plaetse daer toe. ba/ goeliens/ dat ick u segghe is warachtich: daer zijn boeren of lansliens diet gesien hebben: en daer commen seer schone vrouwen en ionghe dochters: ou/ ba/ die sullen terstont een bysteren grooten aenhanck crijgen/ mits datmender sulcke ke ^* dingen doet: ba/ God bescherme ons: y/ y/ ick wilde wel dat my ons Heer haelde: want het wilder gheckelick gaen. ba/ nu vallen my doch alle mijn spillen in de asschen. ba/ wat dusent duuelen of men hier oock al niet toe doen en sal/ peyns ick. y/ hoe sal dit noch gewroken

# Om dat de Doopers naer de predicatie heur gebedingen nederliggende met het aensichte in daerde doen/ daerom liecht desen vileynen leughenaer dese afgrijselicheyt.

* ke te schrappen

[fol. 82v]

werden. ba/ ick setter mynen hals onder/ dat wij eer lanck noch de Adamijten hier voor onse poorten moeder naeckt sullen sien preken/ dat wij soo sullen. ou/ ba/ dan en blijfter niet een mensche in Brugge/ dat versekere ick u: ba/ het sal seker alsoo gebeuren/ want het wil hier doch al wesen/ dat soo wil.

Den .20. Octobris seyde B. Cornelis in zijn sermoon: Ba/ goeliens/ ou/ ba/ noyt soo ick nu van alle canten gehekelt en ghquelt werde: ba/ sommige liens/ en het willen ooc noch al treffelicke deghelicke Catholijcken zijn/ die commen nu aen mijn toehoorders/ of aende ghene die mijn sermoonen hooren/ en seggen al gheveynsdelick: en bey/ ic ben seer verwondert dat uwen B. Cornelis soo dickwils of so menichmael heeft staen preken/ dat de haechpredicanten de Guesen kinderen sonder water doopen/ en datse de kinderen maer ouer het water en houden/ maer datmen nu hier buyten/ daermen nu ooc de Guesen kinderen doopt/ gheheel contrarie siet. Hey/ ist waer? ghy gheueynsde Catholijcken/ ba goeliens wacht u doch voor alsulcke Catholijcken/ want het zijn van dese arge deurtrocken Cassandrianen/ die souden u lieder gheerne met heurlieder schalcke listen twijffelachtich maken/ om ulieder also af te trecken van mijn sermoonen: ou/ ten is anders niet/ dat weet ic wel sekerlick. Want al dat ic van het Guesen kinderdoopen sonder water geseyt of gepreect

[fol. 83r]

hebbe/ dat segge ic noch/ en ic salt doch altijt seggen/ en het is oock soo/ sij doopense ^#sonder water/ al ist dat desen rabbaut/ desen Apostaet en verloochenden Paep hier buyten niet iust also en doopt/ gelijck de andere haechpredicanten. ba sij doopen alle diueerschelick/ om tvolck te abuseren/ en om daer mede te betoonen datter aen het doopsel niet veel verlanx en light/ hoemen doopt of niet en doopt/ ende daer deur willen maken datmen het doopsel int leste gans achter late/ als een sake die niet van noode en is/ gelijck ic noch meer gepreect hebbe: want het zijn schenders van alle Gods sacramenten. Ba/ ou/ die vonteschijters/ ba sij schijten inde vonten/ wat souden sij dan van het doopsel houden? kie/ al datse doen sij en maken maer de manier van doopen: sij en sullen ten hoochsten de kinderen maer met een lutterken waters besproien en bespeersen: en bouen dien en sult ghy nemmermeer sien/ dat eenich haechpredicant de Guesen kinderen drij malen met water besproien en bespeersen sal: want/ ou/ ghy Catholijcken moet weten/ die secte der Caluinisten is een specie van Arrianen of Trinitarij/ die inde h. drijvuldicheyt niet en geloouen/ ba heurlieder Caluinus seght dat hy dat woort Triniteyt of drijvuldicheit inde h. schrifture niet en vindt/ en daerom en willen zijn discipels dese woorden niet gebruken: ba/ al en waert maer alleenlic daerom/ so salmen de selfde kinderen noch eens in onse catholijcke

# leelicke leughens ouer den kinderdoop der Caluinisten.

[fol. 83v]

Roomsche Kercke moeten ter vonten bringen ende doopen/ in spijt de Guesen/ oft heur lief of leet is/ ba soo siet/ ba/ laet hooren wie daer teghen eens kicken sal. Ou/ wat dusent duuel en waeromme lijtmen of ghedoochtmen dese vermaledijde Caluinisten ooc datse heurlieder balghers en wichters daer buyten doen doopen? ba/ waer is heurlieder dat toegelaten? ba/ dat en staet emmers int versmachte accoort niet/ dat tot S. Truyen met de geconfederierde Guesen ghemaect is. Ou/ ba/ wij Catholijcken ghedoogent en lijdent al dat dese verdoemde Caluinisten voorstellen. ba fy/ het schijnt dat wij teenigaer betoouert zijn: ba/ ic soude heurlieder aende poorte int wtgaen de kinders af nemen/ of wt den armen ruppen/ en dragense in onse kercke om te doopen: ba/ waer toe staet den Magistraet daer aldus aende poorte en kict? om de gansen te wachten/ peyns ick: ba/ siet doch hier eens: ba/ ou/ het schijnt datse daer staen om veel quaets te ^#beletten/ en het argste van allen en derren sij niet wederstaen: ba grijpt de kinderen/ en loopter met in onse kercken/ en laetse daer doopen/ of beschijt u. ba/ wat sal ick hier af segghen? ba/ ist nu niet een ghecs werc? ba/ wat slechter ioppens zijn dat: ba/ sij staen daer met crijchsvolck/ gebust en gespiest/ gehellebaert en geslachtsweert/ geharnast en gepansysert/ ghelijck ofse den duuel op een cussen binden souden/ en sij en derren niet een luysige Guesinne

# Besiet en hoort wat een tyrannighe en gruwelicke natuere heeft dese Moninck.

[fol. 84r]

een kint af nemen. Hets/ ick soude wel mijn sinnen gemissen in dusdanige beestachticheyt/ eselrie en luysicheyt. ba fy/ ic en ben maer een aerm grau Moninck/ maer het soude te besien zijn/ stonde ic daer ande poorte en wachte/ of de Guesinnen also de kinderen wt souden dragen om te doopen/ ba/ ick duwede sij lieuer de kele in: ia/ het waer de kinderen veel saliger den crop in gheduwet/ dan also met dat verdoemelick Caluinisten doopsel ghedoopt te syn/ dat soo ware.

Den .27. Octobris predicte Meester Peter Dathenus buyten Brugge/ ende naer zijn sermoon vercondichde hy het volck/ hoe dat ^#Michael/ die te Oudenborch Priester gheweest hadde/ hem begaf totten huwelicken staet/ ende dat hy den derden dach in Nouember aldaer een huysvrouwe soude trouwen. Dese vercondinge maecte een groot gemurmel onder de Catholijcken binnen Brugge/ want men hadde tot noch toe niet ghehoort/ dat yewers een Priester in dese Nederlanden soo openbaerlick of solemnelick een huysvrouwe ghetrout hadde.

Den .28. Octobris hadde hem B. Cornelis in zijn sermoon/ om het huwen van desen Priester/ met tieren/ stampen/ springen/ smijten/ ^#en gebaren/ ghelijck een onsinnich dul of beseten mensche/ roepende en schremende: Ba fy fy u ghy Catholijcken/ ba/ stront Catholijcken/ ba fy/ ayc/ fy fy/ my stickt de brake

# Michael van Oudenborch wert brudegom vercondicht.

# Byster getier teghen het huwelic van Michael van Oudenborch.

[fol. 84v]

van u lieder: ba fy/ my walcht dat ick u sien: ba fy/ dat ghy alle dese abominable/ horribile/ afgrijselicke/ ia enorme dingen verdraecht/ lijdt/ toelaet/ en gedoocht: ou/ ba/ wat dusent duuelen/ daer buyten/ men huweter/ men bruyter/ en men onthuweter/ Papen en Monicken: ba men bedrijfter sonde incesti. Ba fy/ ick schaemt my te seggen tghene dat daer al gebeurt: ba/ daer is nu ghister dien vervloecten Paep Michiel van Oudenborch/ dien vermaledijden Apostaet/ en verloochenden Kersten/ brudegom vercondicht/ om binnen acht dagen een wijf te trouwen: ba wat pestilentie dit gaet noch bouen preken/ kinderen doopen/ en bouen al. Ia/ ghy Catholijcken/ is dit verdragelick? ou/ ba/ ic hadde my veel lieuer een spiesse diepe onder de aerde te zijn/ dan dese yselicke/ gruwelicke/ en goddeloose dingen al den dach te hooren: ba/ men hoort nu anders niet/ dan dat de Monicken wt heur Cloosters loopen/ de cap op de tuyn hangen/ en achter lande loopen preken op zijn Guesche: dat de Papen Apostaten werden/ en wijuen trouwen/ dat Nonnen en Baghijnen mans trouwen: dat de wereltlicke gehuwede mans/ ^#ister iemant die een wijf heeft daer hy moede af is/ men ghief hem hier buyten inde Caluinisten predicatie een ander wijf/ en zijn wijf ghieftmen eenen anderen man/ also datse daer staen en seggen: Sa nimt ghy dese mans wijf/ hy sal daer tegen u wijf nemen. Sa ghy vrouwe/

# Siet wat een onbeschaemden leughenaer is dit.

[fol. 85r]

nimt ghy deser vrouwen man/ sij sal daer tegen uwen man nemen. Fy fy/ ba ghy Catholijcken/ ou/ het is tot verdoemenisse van ulieder sielen/ in dien dat ghy dese afgrijselicheden en gruwelicheden verdraecht of lijdt: ende de Coninc sal commen en straffen of castien al so wel de goede als de quade/ also wel de onschuldige/ als de beschuldighe: om dat sij alsulcke Godslasteringe/ blasphemie/ duuelrie/ en verdoemelicke dingen ghedoocht en toegelaten hebben te geschieden. Daeromme ghy Catholijcken/ ghy kent nu elck u ghebueren/ ^#welcke de Guesen en Guesinnen zijn: ba een Catholijck werde nu tien mannen sterc: ba/ en ghy Catholijcke vrouwen/ verandert ghy nu in mans herten/ ia wert nu inde sterckte van vijf mannen/ ende valt dese Guesen en Guesinnen stoutelick aen: ba/ grijptse metten bosem/ en vermaectse de muyl/ ba soo siet: ba/ in dien dat ons de Iustitie wil verlaten/ soo doet seluen iustitie/ ba soo siet.

Den eersten dach Nouembris/ als b. Cornelis van alle Helighen predicte/ soo riep hy byster grammelick: Ba waer zijnne ^* nu dese verdoemde Caluinisten/ dese vermaledijde Guesen/ dese beeldestormers/ dese dootvianden van alle Gods Heligen? Hey vervloecte beeldeschenders/ hey/ ba/ waer zijnse nu? ba datse van alle Godts Helighen moeten gheplaecht/ ende seluen gheschent werden:

# Hoort wat een meutemaker is dit

* lees: zijnse

[fol. 85v]

^#want niet eer en sullen sij Gods Heligen willen aenroepen/ dan alsse S. Roctus met de pestilentie plagen sal/ alsse S. Job met de pocken en lempten/ S. Antonis met het helsche vier/ S. Quirijn met de Vijt/ S. Cornelius met besmetheyt/ S. Jan met euelen/ S. Hubrecht met raserie of verwoetheyt/ S. Dingene met dullicheyt of besetenheyt/ ende alsse van alle andere Gods Heligen/ Sancten en Sanctinnen/ met besiectheyt/ melaetsheyt/ of laserie/ met cancker/ seericheyt/ rapticheyt/ crapticheyt/ met romelisoen/ met popelsie/ en met alderhande miserien of catiuicheden sullen geplaecht werden: welcke plagen/ punitien/ en castimenten/ dese beeldestormers/ dese vianden der Helighen/ wel hondert dusent fout verdient hebben tegen elcken Sant.

Sachternoens wast vreesselick en afgrijselick te tieren of te gebaren op de Caluinisten/ Lutherianen/ Herdoopers/ ende anderen/ om datse niet en geloouen dat de sielen int vagevier ghepijnicht werden.

Den tweeden Nouembris/ als B. Cornelis al ghepredict hadde/ hoe de sielen int vaghevier ghepijnt en ghetormentiert werden/ ^#so seyde hy ten lesten: Ba/ men achtet nu voor cleene heresie/ of cleene ketterie/ int vagevier niet te geloouen: ou/ ba/ ic segge dat de ghene die niet alleen en loochent het vagevier/ maer die oock maer een cleen weynich en twijffelt aent vagevier/ dat hi veel meer misdoet/ dan

# Hy meent dat de Heligen wraecghierige tyrannen zijn/ gelijc hy is.

# Uan het vaghevier.

[fol. 86r]

of hy zijn eegen moeder besichde/ zijn eegen suster besliep/ en zijn eegen dochter bevruchte: ia noch veel meer misdoet/ dan of hy zijn eegen vader en moeder/ zijn eegen kinderen/ susters en broeders vermoort hadde/ dan of hy Sodomie bedreuen hadde/ ia dan of hy alle de sonden vander werelt tsamen alleene gedaen hadde/ ba soo siet.

Den .3. Nouembris hadde hem B. Cornelis wederomme seer leelick en byster in zijn sermoon/ tierende en roepende: Ba/ goeliens/ ou/ ba/ nu isser wederom hondert dusent milioen ^#nieuwe duuels wtgelaten: ba/ nu houden die vermaledijde Caluinisten van Antwerpen heden het duuelsche helsche Nachtmael/ dat is/ ten Sacramente te gaen op heur lieder verdoemde maniere/ ghelijck heuren vervloecten Caluinus dat te Geneuen ghedicht/ versiert/ en ingestelt heeft: ba/ siet daer ismen nu Tantwerpen/ in dien helschen put/ in dien duuels afgront/ mede besich/ ter wijlen dat men hier buyten in onse Caluinisten predicatie heden besich is/ om dien verloochenden Paep van Oudenborch te huwen/ of aen een wijf te trouwen/ en te coppelen. Iesus Maria/ wat een afgrijselicheyt of gruwelicheyt gebeurt hier nu in dese Nederlanden. Daeromme ick hebt meer geseyt/ en ick seght noch/ dat ic gheen Propheet noch Propheets kint en ben/ maer dat ick u nochtans wel versekere/ dat de Coninc (naer dien dat

# Gruwelick getier tegen der Caluinisten Nachtmael Tantwerpen/ ende tegen het huwelick van Michael van Oudenborch.

[fol. 86v]

hy sal gehoort en verstaen hebben/ datter sulcke horribile enorme yselicheyt Tantwerpen in die nieu duuelsche Tempels/ of helsche Synagogen/ ghebeurt is) terstont met zijn Spaeniaerden commen sal/ en smijten alle ^#tvolck van dese landen in ysere ketenen/ ende voeren sij also gheketent/ ghecoort/ ghebonden/ met stroppen of basten aenden hals/ met schepen ouer in Barbarien/ en inde nieuwe Indien onder de Mooren/ tot een eeuwige slauernie en seruituyt/ ghelijck Nabugodonosor die Ioden of kinderen van Israel ghevangen ouer voerde in Babilonien. Maer dese vermaledijde haechpredicanten/ dese Ministers/ dese verraders/ dese verleeders/ en bedrieghers/ daer toe oock dese vervloeckte Ouderlinghen/ dese Diaconen/ of dese verdoemde Officieren/ ba die moeten al deur wech gheholpen/ en al leuende ghevilt/ ghevlaiet/ ghespiet/ gebraden/ gesoden/ gebrant/ en gesmoort zijn/ ba so siet. Ba/ God segene ons: ou/ ia en soudemen sulcke horribile ende afgrijselicke dingen laten ghebeuren? ba wij souden hondert dusentmael beter onder de Turcken of Sarasinen wesen. ba/ wat seghdy doch nu van dese Guesen en Guesinnen? ou/ ba/ wat dunct u nu van de Gueserie of Caluinisterie/ nu sij alsoo heurlieder duuels Nachtmael Tantwerpen/ in dien helschen moortkuyl der sielen/ houden? en nu sij hier buyten de Papen beghinnen wijfs te gheuen?

# yselicke dregementen

[fol. 87r]

Ia/ laetmense also daer mede om gaen? ia/ mostender die twee enormiteyten of vreesselicke dingen oock noch volghen wt u lieder ende wt der Lerenschijtgaten requesten/ om voor de sectarisen liberteyt te vercrijgen? ba siet/ dat gebracker noch rechs: ba wat salder doch nu noch connen ghecommen/ dinck ic: ba/ en ist noch al wel gherequest/ peyns ic: of sult ghylieden des duuels Comedien en Tragedien/ of zijn Batement spel/ eens beghinnen te mercken? ba doet u oogen open/ en besiet eens/ wat ghy met u luysighe bescheten requesten ghemaect hebt/ en beschijt u: ba/ wat sal hier af commen? Ou/ ba/ meendy dat wijt al verdragen sullen? ba/ ick setter mynen hals onder te pande/ dat dit vermaledijde Nachtmael houden/ of bietken broots breken/ nu oock tgheheele lant deurloopen sal/ ghelijck die duuelsche predicatien/ en die beeldestormerie/ en ander roouerie ghedaen hebben: ba/ onse Guesen en Guesinnen sullent ooc willen doen/ cout que cout/ dat zijn wij seker. ba siet doch eens waer met dat wij nu moeten gheplaecht zijn.

Sachternoens hadde hem B. Cornelis in zijn sermoon wtermaten gruwelic/ hy blies/ ^#hy aessemde/ en hy smoorde soo afgrijselick en vreesselick teghen het huwelick van Heer Michael van Oudenborch/ dat tvolck vervaert wiert in zijn maniere van springhen/ stampen/ smijten/ roepen/ tieren/ crijsschen/

# wederom een afgrijselick gebaer tegen het huwelic van Michael van Oudenborch.

[fol. 87v]

schreemen en gebaren/ bysonder int leste/ als hy de historie of legende van S. Hubrecht/ (diens dach dat was) ende van zijn myraculen/ ende van de dulle rasende of verwoede honden predickte. Daer riep hy: Ba fy ghy Catholijcken: ou/ ba/ ghy behoort stocken en stauen te grijpen/ en gesaemder hant buyten te loopen/ gelijck men loopt om te blusschen eenen brant/ ende smijten dien verloochenden Paep met zijn helsche bruyt/ en dien Apostaet/ diese tsamen ghecoppelt heeft/ doot/ alleens gelijck dulle verhoede rasende honden: ia also behoort ghy alle de Guesen en Guesinnen/ en al den bras en gesoort doot te smijten: want ou/ sij zijn dusentmael argher/ sorghelicker/ dangireuser/ en schadelicker/ dan de verhoede rasende dulle honden: oft anders/ dit Papen huwen/ twelck hier heden beghonnen is/ sal voortgaen ouer de gansche Nederlanden/ in dien datment gedoocht en laet inbreken. ba/ en soudt ghy Catholijcken dan niet oorsake zijn van alsulcke inbrake? ia/ en daerom souden dan met rechs alle plagen/ miserien/ wrake/ euelen/ straffen/ en maledictien ouer u lieder ^#hals commen: daeromme het is hooch tijt dat ghylieder u met gewelde daer tegen stelt/ om alsulcken verdriet/ ellende/ en catiuicheyt van u lieder halsen te schudden. Deserghelijcken bloetdurstige sermoonen hadde hy nu corts deen op dander veel ghedaen/ also ghehoort is/ om zijn Catholijcken te verwecken

# Hoort wat een meuterie

[fol. 88r]

ende aen te hitsen tot bloetverghieten: waer deur dat sommighe van dien also ontstaken in een hittige gramschap tegen de Caluinisten/ dat sij ghemeenelick ontrent den auont/ als de Caluinisten van buyten wt de predicatie inde stat quamen/ ghinghen staen wachten/ hopende datter eens een oorsake van dootsmijten vallen of commen soude: alsoo dat heden den derden Nouembris oock gebeurde/ ^#deur dien datter sommige Caluinisten al singhende ter poorten inde stat meenden te commen/ het welcke sij op tverbot des Burgmeester niet en lieten/ ende als daer deur een gruwelicke beroerte quam van dootsmijten of dootschieten/ so was daer een vande principaelste auditores of naerloopers van B. Cornelis terstont tusschen het crijchsvolck aent roepen: Slaet doot/ slaet doot/ en spaert gheen bloet.

Den .10. Nouembris seyde B. Cornelis in zijn sermoon: Ba/ goeliens/ ou hier schuylt wederomme al een groote swaricheyt/ die wel yselick en vervaerlick is/ maer nochtans en sal ickse nauwelicx derren noch moghen vermanen: want al en segge ic maer een oneffen woordeken/ ba men verwijt my terstont dat ick meute/ en dat ick tvolck soecke sedicieus of oproerlick tegen elcandere te maken: ba/ constmen my nu oock ten halse gheleggen/ dattet mijn prekens schult ware/ dat hier en Sondage lestleden sommige Guesen doot

# Te Brugghe werden sommighe Caluinisten doot geschoten.

[fol. 88v]

gebleuen zijn/ men en soudet niet laten/ ba men soude my wederomme de galle en de blase willen breken/ en my het preken wederomme meenen te verbieden: twelck doch in heurlieder macht niet en is/ spijt heur herte: want ick en staen onder heurlieder niet/ ba ic staen onder onsen heligen Vader den Paus/ en onder mynen generalen ouersten/ willen sijt weten: daeromme/ ic en salt niet swijgen/ in spijte dient leet is. Ou/ ba/ en wat isser oock an te ^#verswijgen? my dunct yegelijck wetet wel/ dat is/ dat dese vermaledijde Herdoopers hier buyten int Gruythuysbosch aldus openbaerlick in groote menichte preken: ba sij makent nu wel so grof (mits datse mercken en sien datmen daer niet met allen tegen en doet) dat daer yegelick mach gaen die wil: ba/ ou/ de Herdoopers gaen hier achter strate de liens segghen/ indien datse willen de rechte waerheyt hooren/ datse dan commen int Gruythuysbosch. Iesus/ och/ goeliens/ is dit niet een byster gruwelicke sake? ia hoe sullent wij Catholijcken lange mogen of connen houden staende? ba ten is niet moghelijck/ want de een sect op dander groiet ons ouer den hals: ba/ ou/ het Kersten gelooue en die helige Catholijcke religie moeten nu te gronde gaen: ba de Herdooperie salt al op slocken: want eerst valt ghy van de Catholijcke helighe Roomsche Kercke/ en wert Erasmianen: daer naer wert ghy Cassandrianen/ daer naer

# wederomme een deerlick beclach/ om dat de Doopers by de stat van Brugghe prediken.

[fol. 89r]

Lutherianen/ daer naer Caluinisten/ en daer naer Herdoopers: maer ten lesten spruyten wt de Herdoopers noch de Adamijten/ de Dauid Ioristen/ die vant Huys der liefden/ en Atheisten.

Den .11. Nouembris geschiede der Doopers predicatie soo gheheel openbaerlick int Gruythuysbosch/ datmender deur de gansche ^#stat van Brugge af wiste te spreken: daeromme ordinierde den Magistraet/ datmen heurlieder predicatie den .17. Nouembris met ghewelde verstooren of destrueren soude/ ende men seyde drij of vier dagen lanck onder tvolc/ dat den crijchslieden gheoorloft was de Herdoopers te ouervallen/ heur cleederen wt te trecken/ te pilleren en te beroouen.

Den .17. Nouembris trocken twee hondert crijchslieden/ ende ontrent tsestich mannen te peerde wt Brugghe naer het Gruythuysbosch/ om die predicatie van de Doopers te destrueren en te verstroien/ ghelijck gheordiniert was. Hieromme hoordemen en ^#sachmen aen B. Cornelis in zijn sermoon een sonderlinghe groote blijtschap/ louende den Magistraet van Brugge in dese ordinantie/ seggende/ datse al heden deur de predicatie der Herdoopers met ghewelde/ cracht/ ende macht te destrueren en te verstroien/ een groot deel van heurlieder misdaet versoenen souden. Daer sochte hy tvolck te verblijden en te doen lachen/ segghende: Ba/ goeliens/ tavont

# De Doopers prediken openbaerlick by Brugghe.

# B. Cornel. hopt dat de Doopers al moeder naect inde stat commen sullen.

[fol. 89v]

sullen alle onse Herdoopers in Adamijten verkeert ende verandert zijn/ sij sullen al moeder naect te huys commen: ba/ wat een gelach/ wat een ghegheck/ wat een ghespot sal daer zijn ande poorte: ba/ die nu lust heeft naecte liens te sien/ die en derf of en behoeft maer ande Boueriepoorte te gaen staen wachten tegen dat de Herdoopers tauent wt heurlieder predicatie thuys commen/ want onse crijchsliens sullender terstont al Adamijten af gemaect hebben. Ou/ ba/ noch prijse ic ons crijchsvolc/ die sullen wel op een half ure een dusent Adamijten maken/ daer de Herdoopers so lange om preken moeten: ba/ so moetmender mede toegaen. Ba/ hadmen doch int eerste dese Caluinisten en Caluinistinnen ooc eens also met de bloote schijtgaten wt de predicatie laten thuys commen/ ick beloue u sij en souden voor waer niet meer ter predicatien geloopen hebben: ba/ nu en spijt my doch anders niet/ dan dat men sulcx niet int eerste eens gepeynst of bedacht en heeft/ met de Caluinisten en Caluinistinnen ooc te doen: ba/ niet beters dan dat/ want het dootsmijten bringt te veel groote beroerte ondert volck/ gelijckmen nu siet/ wat hier te Brugghe al te doen is/ om die twee of drye Guesen die hedent viertien dagen ande Cruyspoorte doot geschoten wierden: maer dit naect ontcleeden is te belachen/ ba noyt beter practijcke/ ba dit is de beste cluchte van allen/ dat soo is. Dese blijtschap van B. Cornelis

[fol. 90r]

was te vergeefs/ want deur sulcke geruchte als voorseyt is/ en vergaderden de Doopers op dien dach int Gruythuysbosch niet.

Den .24. Nouembris beclaechde B. Cornelis in zijn sermoon seer deerlick/ seggende: Iesus/ y/ en ist niet groot iammer/ dat de Doopers en sondaghe int Gruythuysbosch niet wederomme en waren vergadert/ om datse daer ontcleet hadden mogen werden/ ende also naect en bloot in de stat hadden moeten commen: ba fy/ het is te spijten datmen sulcke nestken so iammerlick versuymt heeft in tijts te beroouen: niet te min sij hebben oock al heurlieder vriendekens int spel/ diese in tijts connen waerschuwen: ba/ eylacen/ dat de camer van de Collegie des Magistraets van Brugge gebreckelick is van leken of van ondichticheyt: ba/ dat en heeftse van heden noch van ghistere niet/ maer ten mach nochtans niet geseyt zijn: soo dat bleke of schene ouer ses of seuen iaren/ aen dien aermen bloet Adriaen Roobaert/ eylacen om dat hy gheseyt hadde/ dat hy wel eenige inde Wet of van de ^#Collegie des Magistraets van Brugge soude weten te wijsen/ die de Herdooperie toestonden/ ba daeromme moste de goede man in zijn hemde bloots hoofts en bloots beens met een bernende keerse in zijn hant commen liggen vergheffenisse bidden/ dat hy so moste. Ou/ ba/ gheen sake en spijt my soo seere ter werelt/ dan dat ick en Sondage lestleden den

# Het spijt b. Cornel. dat de doopers niet en vergaderen/ op datse oncleet hadden mogen werden/ en al moeder naect in de stat commen.

[fol. 90v]

Magistraet van Brugge also te vergheefs ghinck staen prijsen en louen: ba seker ick mercke nu wel dattet al een ghemaect raetken was: sij haddent gheruchte so lange van te voren verbreet/ vant wonder datse souden schijnen te bedrijuen/ dat de Herdoopers heurlieder wel wisten te wachten daer te commen. Ba dat spijt my rechs/ dat wij Catholijcken ons altijts soo te vroech en te vergheefs verblijden: neen/ en beyd/ het sal noch te passe commen/ dat beloue ic heurlieder: ba ic hebbe noch al een luys inde oore/ die al eer langhe wt commen sal/ wist ick maer noch een cleen luttelken bescheets daer af: ick versekere u dat ickse wel eens te pacht nemen en te keer gaen sal.

^# Den .25. Nouembris quam B. Cornelis met een leelick gram verstoort aensichte op den predickstoel/ en beghonste hem daer seer qualick te hebben/ segghende int eerste: Ba/ goeliens/ ou/ wij Catholijcken hebben tot nu toe al ghemeent/ dat die vier Leden van Vlaenderen/ of dese Magistraten/ anders niewers omme te Breusel ghereyst waren/ dan van de Gubernante volle macht te vercrijgen/ om te verbieden der sectarisen predicatien: ba/ maer nu verstaen wij datse aende Gubernante oock seer neerstelick versoecken en begheeren het vergaderen vande Generale staten/ op dat sijlieder daer deur eenige middelen mochten vinden/ om de troubbelen en die

# Het begheeren vant vergaderen der generale staten/ is de tienste oorsake van B. Corn. gramschap tegen den Magistraet.

[fol. 91r]

turbatien neder te leggen en te stillen/ die ter causen vande religie opgheresen zijn/ en alle de Nederlanden in onruste en verderuinghe gebrocht hebben. Ia/ ist waer? hey dat waer rechs u lieder dingen: y/ ia ba dat ware iust u lieder werck: ba/ en bey/ my verwondert waer ghylieder noch so langhe sijt ghebleuen met u vergaderinghe van Generale staten/ om inde sake vande religie te ghaen ligghen wroeten en dabben/ om die twisten te vereenigen/ en te paysseren/ en te veraccorderen. Ba/ ou/ ghy Magistraten/ wat laet ghy u doch duncken? ba/ wij gheestelicke en sullen noch en willen in gheender maniere gedoogen noch lijden/ dat heur de wereltlicke leecke menschen inde sake vant gelooue/ of inde religie/ eenichsins moeyen sullen/ de welcke doch buyten heurlieder staet/ en tegen heurlieder beroepinge is. ou/ ba/ het ware sacrilegie. ba/ soudemen aldus den gheestelicken staet/ den welcken alleene de macht inde saken van tgelooue en in de religie beuolen en toebetrout is/ laten verterden/ verknijsen/ en met voeten trabbelen/ soo waert beter het Kersten ghelooue geheel versaect en verloochent: want wat souder anders af commen/ van alsulcke reformatie of ordinantie/ die dese Generale staten souden reformeren of ordineren/ dan een verduuelt/ verkettert/ vals/ ende antekerst gelooue en religie/ gelijck sij heurlieder souden gaen imagenieren en versieren. Ba/ ou/

[fol. 91v]

het waer verdraghelicker/ lijdelicker/ of ghedoochsaemlicker voor ons Catholijcken dat men der Turcken Alcoran/ of der Ioden Talmuth/ inde stede van ons out kersten gelooue inbrochte/ dan een alsulcke reformatie of ordinantie/ als ons dese verdoruen/ ghecorrumpeerde en gefenijnde generale staten souden inbringen: want ghelijckmen niet en mach pueren of pueteren inden maechdom van een maeght/ sonder die te violeren aen haer eere: of inden appel van een ooge/ sonder tgesichte te quetsen: ba/ also en canmen of en machmen aende religie ooc niet pueren/ sonder die te bederuen: ba/ men macher in gheender manieren aen commen of aen genaken: ba/ daeromme sal ic my/ en wil ic my daer tegen stellen/ en mijn tanden laten sien/ al soudet my mynen hals costen/ want wij Catholijcken en mogen van het minste syllabeken van onse Religie niet wijcken/ noch de sectarisen het minste puntken of pointcken niet toe laten of gewonnen gheuen: ba/ al en waert ooc maer in beuaerden te gaen/ of int branden van de keerskens voor de beelden/ of noch yet minders: Ia wij en mogen ons min dan yet vanden onsen laten af dringen. Want waert sake dat wij Catholijcken het minste syllabeken of minste puntken int gelooue/ of inde religie/ of inde ceremonien der Roomsche Catholijcke Orthodoxse Kercke/ consentierden te veranderen/ ia consten sij ons daer in achterhalen/ dat wij

[fol. 92r]

maer int alderminste gedoolt hadden/ ba sij souden ons dan noch al naerder willen hebben/ of voorder willen doen commen. Ba/ daerome en willen noch en mogen wij plat wt/ om aldatter inde werelt is/ noch om doot noch om noot/ noch om leuen noch om steruen/ van het minste syllabeken of puntken van den onsen niet wijcken/ of het souder al verloren gaen: ba fy/ en souden wij Gheestelijcken ons het net alsoo laten ouer thooft trecken? ba/ daer soude de duuel/ of zijn moeder/ met spelen: maer neen neen/ en beyd/ noch en hebben sij ons alsoo niet. Ou/ ba/ wat meenen sij datse voorhanden hebben? ba wij en zijn noch soo mat/ noch so ten eynde asems niet/ wij en sullender ons wel connen tegen stellen: ba wat laten sij heurlieder doch duncken datse zijn? ba datse heurlieder allegelijck beschijten/ en moeyen heurlieder met heur policien/ ende inde sake seculier/ en stellen heurlieder onder onse gehoorsaemheyt/ en vragen ons watse geloouen/ watse doen of laten sullen: ba soo siet.

Deur alle dese abominable/ horribile blamatien/ iniurien/ vileyne leughenen/ ende tyrannighe bloetdurstighe meuterien/ die B. Cornelis dagelicx so langher so meer liet wt bersten/ is dien seer geleerden Heere Stephanus Lindius beweecht gheworden den .26. dach in Nouember desen naervolgenden vermaenbrief aen B. Cornelis in Latine te schrijuen/ ende aen hem te senden.

[fol. 92v]

COPIE VAN DEN BRIEF Stephani Lindij/ wt den Latine ouergeset.

Aenden Eerweerdigen Uader/ B. Cornelis van Dordrecht/ Leeraer der heligher Godtheyt/ ende vermaert Predicant int Clooster van S. Franciscus tot Brugghe.

DAT ghy het Priesterdom soo seere verheft/ als een sake van Godt ghecommen/ daeraf prijse ick u seere/ Vader Corneli: maer dat ghy seght/ dat de wereltlicke regieringe des Magistraets desgelijcx van God niet ingestelt en is/ dat dunct my grootelicx zijn te misprijsen. Want als ghy wilt dat den Paus als een Monarcha/ ofte Prince bouen al/ ouer alle Keysers ende Coningen/ zijn macht sal exerceren/ ende dat sulck beuel ende magesteyt als sij hebben/ gheheel hangende is aen de Roomsche Kercke/ wat gheeft ghy anders te kennen/ dan dat den Magistraet niet van God/ maer veel meer vanden Paus gestelt is? Ick weet wel/ dat by de constitutie Bonifacij octaui het recht des sweerds den Paus ghegheuen is ouer alle Christenen: maer ick en hebbe oock niet vergheten die prophetie Bernardi: de welcke schrijuende totten Paus Eugenium secundum van beede die sweerden: Ist sake/ spreect hy/ dat ghy beede de sweerden hebben wilt/ ghy sultse beede verliesen. Twelcke grootelicx te vreesen is/ dat niet ten eynde waer geuonden en sy/ indien ghy ende ws ghelijcke

[fol. 93r]

voortaen sulck sijt/ so ghy u lieden tot nu toe ghetoont hebt. Paulus tuycht sterckelick/ dat alle macht van Godt is: ia ooc den heydenschen Magistraet niet wtnemende: ende dat alle menschen die excellente machten moeten onderdanich wesen. Petrus vermaent ons oock/ dat wij den Coninck sullen eeren/ ende dat wij niet hem alleene/ maer oock den Presidenten van hem ghesonden/ tot wrake der quaetdoenders/ ende prijs der weldoenders/ sullen gehoorsaem wesen. De woorden van welcken/ mits datse generael zijn/ soo ist seker dat daer in ooc de gheestelicke persoonen begrepen zijn. Daerom ic en sie niet met wat coleur ghy u voor den rechterstoel Gods sult connen onschuldigen/ dat ghy dese ciuile macht openbaerlick soo seere vercleent/ dat ghy die oock onder de roede bringhen wilt: daerin voorwaer ghy niet en volght texemple der Pausen van Roome: daeraf eenighe ^#heur niet gheschaemt en hebben den Keyser heur Heere te noemen: andere hebben oock gheerne ende ghewillich heur onder zijn vonnisse onderworpen. Ic weet wel dat sommige in dese sake de middelmate te buyten gaen/ die alle kerckelicke regieringhe onder den Princen/ ende wereltlicke hand onderworpen: maer ghy sijt ooc al te seer vehement an dander syde: als ghy de Princen ende Wethouders van alle sorchvuldicheyt der kerckelicke saken afweert. Ghy roept inden predickstoel sterckelick/

# c. sacerd .II. q. 1. c. Salomtatia 63. dist. c. quoties .I. q. 7. c. nos si incompetenter .2. q. 7.

[fol. 93v]

dattet vonnisse van heligen saken de kercke toebehoort. wie loochent dat? Maer met wat argument sult ghy betuyghen/ dat de sorge der Religien den Princen niet an en gaet? Indien sy dan sien dat de gheestelicke ^#nemmermeer in goeden ernst eens en peynsen/ om de swaerste ghebreken ende misbruycken/ die oorsake van deelinghen gheuen/ te beteren/ dat sij gherechtighe berespinghen verachten/ het ghene datter wel gheseyt is misprijsen/ dat sy veel eer eens viants herte/ dan affectie der liefde aentrecken/ tegen sulcke die heurlieden oprechtelick vermanen/ ende in gheender maniere en willen eenichsins wijcken om paeys wille an eenige gewoonten of ceremonien/ die in sommige tijden angenomen zijn/ twelcke nochtans sonder hinder van het Catholijck gelooue/ ende de autoriteyt vande kercke geschieden mach: maer hebben veel lieuere te blijuen in leugenen/ quaet spreken/ iniurien/ daer mede sij buyten de wet der liefden eenen andere valsche saken valschelick pleghen toe te schrijuen/ ende datter wel gheseyt is te verdrayen/ ende bouen dien die Canones ofte reghelen ende Kerckelicke straffinghe te versmaden ende niet achten: sult ghy duncken/ dat de Princen de kercke behoorden te laten/ ende die lieuer verraden/ dan beschermen? Voorwaer die zijn van anderen sinne/ die de getugenissen der heligen Schriften ende der Ouderen/ niet om de opinie

# De supplenda negligent. Praelatorum.

[fol. 94r]

by henlieden van te vooren aengenomen/ te verstijuen/ maer om die waerheyt te achterhalen/ ondersoecken. By den welcken voor seker ende warachtich wort gehouden/ dat die macht des Keysers/ der Coninghen/ oft der Christenen Princen/ niet minder en is in de Christelicke gemeente/ dan sij hier voormaels en was vanden ouden Coningen onder tvolc van Israel: het officie vanden welcken hoedanich dattet geweest is in tbewaren ende wederoprechten van Gods wet/ ende voorderen des Goddelicken diensts/ is wten helighen schriften openbaer ghenoech. Want selfs by Godts beuel wert heurlieden aenghepresen het lesen des boecs Deuteronomij/ niet alleene dat sij deur tselue lesen heur eyghen leuen souden gherechtelick ende Godtvruchtelick schicken: maer op dat sij die Goddelicke wetten helich ende ongeschent soude bewaren. Voorwaer dit betoonen opentlic de exemplen der Godvruchtigen Coningen/ die inde helige schriften gepresen worden: de welcke verstaen hebbende den wille des Heeren wt de goddelicke wet/ hebben den Priesteren ende Leuiten beuolen/ dat sij Gods dienst inden temple na tvoorgeschrift der goddelicker wet souden op rechten/ ende van alle vlecken suueren. Die ongeschicte ordeninge der Priesteren ende Leuiten/ hebben sij wederom geschict gemaect/ ende een yegelick geboden zijn officie te bedienen: Priesters ende Leuiten deur gans heur rijc gesonden/

[fol. 94v]

de welcke den boec des Wets voortgehaelt hebbende/ het volc souden onderwijsen naer het inhouden van die. Der welcken Godtvruchtigen Coningen wtnemende insettinghen/ de Godtvruchtige Christenen Coninghen/Constantinus/ Theodosius/ Iustinianus/ Carolus Magnus .&c. neerstelick hebben achtervolcht. Der welcker neersticheyt ende toesicht om die saken der Kercke te schicken/ blijct ghenoech so wel inde Kerckelicke historien/ als in de salichste wetten/ die sij van Kerckelicke dingen ghemaect heben. Soo is dan hier voormaels ghehouden gheweest het officie der Keyseren ende Princen te syne/ als de saken der kercke beroert waren/ tsamen te roepen die Concilien der Prelaten der kercken ende der geleerde mannen in de goddelicke schriften/ de saken die totter vrede makinghe der kercke dienen tondersoecken/ ooc de gheestelicke mannen te vermanen van heurlieder officie/ int wtroeyen van de valsche Godtsdiensten/ ende in tverbreeden der suyuere leeringhe: ende om dat te volbringhen/ oock daer toe van heurlieder wege heur bystant toe te doene/ die straffe vander kercke met wetten te beuestigen/ die ouertreders der goddelicken ende kerckelicken leueringen/ ende die stoorders des kerckelicken vredes te bedwingen. Van desen Princelicken ampt vintmen kerckelicke historien/ ende boecken der kerckelicke schrijuers. Augustinus van de correctie der Donatisten:

[fol. 95r]

Als (seght hy) de Coninghen den Heere noch niet en dienden ten tijden vanden Apostelen/ sij en mochten niet bedwongen worden deur de wetten des goddeloosheyts: maer daer naer/ als is beghinnen volbrocht te worden tghene datter geschreuen is: Alle Coninghen der eerden sullen hem aenbidden/ alle Heydenen sullen hem dienen: wie isser/ wel zijn verstant hebbende/ die segghen sal: En wilt u niet moeyen in u Coninckrijcke/ van wien die kercke ws Gods wort beschermt/ ofte beuochten? Leo primus den Paus inden 73. seyndbrief totten keyser Leonem Augustum: Ghy moet haestelick aenmercken/ dat die Coninclicke macht u niet alleene tot die regieringhe des werelts/ maer aldermeest tot een beschermsel der kercke ghegheuen is. Ende Iustinianus den keyser: Indien wij ons beste doen die borgherlicke wetten (waeraf God/ deur de liefde die hy tonswart draecht/ ons de macht beuolen heeft) gheheel vast ende ghestadich te bewaren/ ter gherustheyt van den ondersaten: hoe veel te meer neersticheyt moeten wij doen tot onderhoudenisse van de helige reghelen ende goddelicke wetten/ die voor de salicheyt onser sielen ghestelt ende gheordineert zijn. Gregorius primus de Paus verheft Reccaredum/ den Coninck der Gotthen/ dat deur zijn hoocheit alle dat volc der Gotthen van de dwalinge der secte van den Arrianen in de vasticheyt des oprechts gheloofs

[fol. 95v]

ouergestelt was. Ende Isidorus/ inde Decreten vergadert by Gratianus/ seght: De Princen des werelts belijden/ dat sij God rekeninghe gheuen sullen vande kercke/ die sij van Christo ontfangen hebben te beschermene. Want in dien dat deur die geloouige Princen der kercken vrede ende leeringhe vermeerdert of gebroken wert/ hy die zijn kercke heurlieder macht ouergheleueet ^* heeft/ sal van heurlieder rekeninghe eysschen. Daerom/ ic en verstae niet wt wat causen dat ghy soo beroerlick sijt tierende en barende/ in dien die staten van den Nederlanden/ onder de welcke de principaelste zijn de Geestelicke/ die voetstappen van heurlieder ouders/ die den rechten wech zijn voorghegaen/ achtervolgende/ om heur conscientie ghenoech te doen/ den noot van de kercke onderstaen te hulpe te commen. Wel wetende dat de autoriteyt vander kercken beter can behouden worden/ ende den vrede ende eenicheyt weder op ghebracht/ indien sij opentlick de misbruycken ende superstitien bekennen/ ende in tijts verbeteren/ dan of sij die begheerden te decken/ ende te dissimuleren. In welcke saecke/ het is verre van daer dat ick soude geloouen eenich onghelijck oft inconuenient te wesen: want ick late my eer duncken dat sulcke swaerlick misdoen/ en Godts stranghicheyt eens gheuoelen sullen/ ten sy dat sij daer af leetschap

* lees: ouergheleuert

[fol. 96r]

hebben. Oock en vermindert gheensins dit Princen ampt het exemple van Ozias/ die hem seluen toeschreef ende gebruycte der Priesteren ampt int ontsteken des wieroocx: om welcke sake hy van Godt met melaetsheyt gheslaghen was: hoe wel ghy tselue exemple daer toe metten crommen halse soect te treckene. Want de meeninghe en is niet/ dat de Princen ende Wethouders selue der Priesteren eygen ampten/ de welcke zijn/ prediken ende de sacramenten te bedienen/ invaren sullen: maer dat sij heurlieder houden sullen in heur officie/ ende om dat te volbringen niet alleene voorstanders/ maer oock hulpers zijn. Ghy en sult/ laet ick my duncken/ niet berispen des Conincks Ioadis exemple: de welcke suspitie hebbende op de Priesters/ dat sij ghelt/ twelck gheoffert wierdt ter beschermenisse van den temple/ elders toe souden ghekeert hebben/ beual dat eerst in een kiste te sluytene/ ende daer naer ten bywesen van synen schrijuere daer mede te betalen die metsers/ timmerlieden ende smeden. Ten doet oock niet te propooste/ dat de Princen gherekent worden int tghetal der schapen die huerlieden heel beuelen moeten in de sorghe der herderen: want in de Goddelicke schriften de Coningen en heeten niet alleene schapen/ maer ooc voesterheeren van de kercke ende ghemeente:

[fol. 96v]

de welcke/ hoewel sij selue de schapen niet voeden en moghen/ noch by heurseluen vanden voetsele vonnissen/ nochtans zijn sij gehouden de schapen van goeden herderen/ ende dat heur bequaem voetsel ghegheuen worde/ te voorsien. Twelcke den Keyser Iustinianus schijnt wel nauwe aenmerct te hebbene/ als hy seght/ Dat hy niet minder sorghe voor de kercke/ dan voor zijn leuen en draecht.

Na dan dat de saken sulck zijn/ ick bidde u hertelick/ Vader Cornelis/ dat ghy die neerstelicker wilt ouerlegghen/ ende met sulcker goetherticheyt aenveerden/ so sij van my gheseyt worden. Ende op dat ghy rechtveerdiger Iuge soudt wesen/ ick soude grootelicx begheeren/ dat ghy wt doen soudt die affectien die tvonisse plegen te beletten/ ende aendoen die Christelicke sachtmoedicheyt. Twelcke doende/ ghy sult vele min lieden suspect beghinnen te syne van ydelheyt ende loghentale/ ende bouen dien sult ghy de cause der Catholijcken profitelicker zijn. Want nu/ als ghy beliecht de Confessionisten/ ende Caluinus navolghers/ sterckelick seggende/ dat sij leeren dat Christus gheen warachtich mensche en is/ dat de goedinge ende huysvrouwen al ghemeyne zijn/ dat die alderhelichste Maria niet altijts maeght gebleuen en is/ dat sij den doop bedienen sonder water/ ende vele meer andere dinghen/ die heur niet eens al droomende tevoren ghecommen zijn/ (soo de Catechismi

[fol. 97r]

ende kinderleeren/ wt heuren namen wtghegheuen/ betuyghen) het gebeurt dat de Catholijcken dese leugens achterhaelt hebbende daer naer u min ghelooue gheuen in de leeringhen der Christelicke Religie. Want seer wel te recht heeft Aristoteles gheseyt/ dat de leughenaers anders niet en winnen met heur lieder leughenen/ dan dat als sij ooc de waerheyt seggen/ heur nochtans niemant en ghelooft. Daeromme wt de liefde die ick tuwart draghe/ vermane ick u/ dat ghy ten minsten nu beghint u seluen daer in ongelijck te syne. Ghy siet dat ghy tot deser tijt toe niet of luttel gheprofiteert hebt/ soo ist dan van noode dat ghy een ander maniere annimt: noch de sake/ noch dese tijden en verdraghen gheen traghe raden. U en is niet onbekent/ dincke ick/ dat den teghenwoordigen staet vander Kercke verre gheweken is vande suuerheit der ouder Kercken: datter in de forme van de leeringe/ in de wtwendighe ceremonien/ ende aldermeest inde straffe of dicipline gheen cleyne afwijckinghe ende veranderinghe ghebeurt en is: dat oock eenighe abusen in vele saken/ ende sonderlinge inde Misse selue/ daer af nu den principalen strijt is/ by lanckheyt van tijden inghecropen zijn. Ghy weet dat de Missen van S. Basilius/ Chrysostomus/ ^#ende andere oude/ die ghy ten rechten soo seere prijst/ geweest zijn helige werckingen/ inde welcke wt de insettinghe des Heeren/ broot

# Definitie van der Missen.

[fol. 97v]

ende wijn/ deur de woorden Christi/ ende aenroepinge des Goddelicken naems/ ghehelicht wierden/ ende den gheloouighen bedeelt/ met vele bedinghen/ die de ouersten der kercken totte weerdighe nuttinghe der sacramenten daer toe ghevoecht hebben. Waeromme en roept ghy dan nu niet/ dat onse Misse den ouden Missen onghelijck zijnde/ naer de oude forme/ leeste/ ende reghele ghecorrigiert: ende dat daer in tghebruyck van den sacramente des bloets des Heeren/ of de heele ende wettelicke ghemeenschap des lijfs ende bloets des Heeren/ weder opghericht moet werden/ na de oude maniere der Roomscher kercken?

Item/ dat de bedeelinge der sacramenten in de celebratie der mysterien/ of inde Missen/ by ghevoecht moet zijn. Welcke maniere wij connen doen blijcken dat men noch hedensdaechs gebruyct/ niet alleene inde kercken der Griecken/ Morianen/ Armenien/ maer in alle kercken van Europa/ sonder inde Roomsche kercke alleene. In welcke Roomscke kercke die oock onderhouden ende bewaert is gheweest inden dienst van Paeschen totten tijden des Paus Martinus de vijfde/ naer tjaer duyst vierhondert/ oock naer tverbot van het Concilie van Constantz. Is niet elc eerste (soo Tertullianus seght) het waerste? Ist oock niet buyten alle twijffele/ dat hier voormaels de Missen soo by den Priesters ghecelebreert zijn geweest/ dat het volc niet

[fol. 98r]

alleene en soude gheuest blijuen ende gapen op de wtwendigen tooch: maer datmen de bedingen ende lesingen der Goddelicker schriften soo doen soude/ dat die dienen souden tot vermeerderen des geloofs/ ende tot godvruchticheyt der tegenwoordigen/ om wiens wille die ghedaen wierden. Dat meer is/ inde oude institutien der Vaderen blijct/ dat het werc der Missen niet alleene om den volcken ghedaen en wierdt/ maer oock dat het volc daer in zijn deel ende werck hadde. Want/ ghelijck wel seght Caietanus/ De insettinge vander Misse heeft dat/ dattet volck hoore saken van der leeringe/ ende segghe lofsanghen. Oock de outste wtlegghers der kerckelicke diensten/ bekennen dat die Misse alleene een wettelicke Misse is/ in de welcke tegenwoordich zijn de ghene die antwoorden/ offeren/ ende communiceren. Ende den boeck der kerckelicke onderhoudingen/ ghenaemt Micrologus/ meent dat men eygentlick Communie niet en mach heeten/ ten sy datter meer te gader van tselue sacrificie mededeelachtich zijn. Daerom die eerweerdighe ende seere geleerde Vader Iohannes Hofmeisterus in desen onsen tijt heeft synen sin verclaert met dese corte woorden/ daer hy de bedingen vander Missen beduydt/ seggende: De sake in haer seluen betuycht ende roept/ dat so wel in de Griecsche als Latijnsche kercke/ dat niet alleene de Priester Misse doende/ maer oock alle dander

[fol. 98v]

Priesters/ Ouderlingen/ Diakenen/ mitsgaders alle dander volck/ of ten minsten een deel des volcks/ ghecommuniceert hebben: twelcke te verwonderen is hoe dattet opgehouden heeft: ende men moet benerstigen dat dat selue goet gebruyck wederom inde kercke ghebracht worde. Soo dan/ het is goet te siene hoe naer dat ouereen commen/ oft discorderen/ met die sententie van dien godvruchtigen ende gheleerden ouden tijt/ onse Missen: inde welcke de Priester alleene neemt ende behoudt voor hem heluen ^* de sacramenten/ sonder datter eenighe bedeelinghe der verholen mysterien gedaen wordt. Voorwaer (want ick moetet opentlick tuyghen) als ick misse ghedaen hebbe/ my is somtijts te voren ghecommen/ dat het misbruyck van onse Missen claerlick mochte bewesen worden wt dese woorden vanden Canon vander Missen/ alsmen seght: Et omnium circumstantium, &c. dat is: Ende allen den ommestaenders. Item: Vt quotquot ex hac participatione sacrosanctum corpus et sanguinem sumpserimus. dat is: Op dat alle de ghene die vande mededeelinghe deses altaers het helich weerdighe lichaem ende bloet sullen nutten. &c. Wederomme dat het recht gebruyck der Missen in dese woorden betoont wierdt: Vt nobis corpus et sanguis fiat. Op dattet ons lijf ende bloet worde. &c. Welcke sake gedaen heeft/ dat ick nu conscientie make van Misse te doene/ ten sy datter

* lees: seluen

[fol. 99r]

eenige by zijn/ den welcken ic het sacrament des lichaems ende bloets Christi mededeele/ ende dat ick my late duncken/ datmen anders geen Misse en behoorde te celebreren. Want den Priester zijn helighen dienst doende/ schijnt veel meer gehouden te syne de sacramenten wt te deelen/ dan selue tontfanghene: want tot de nuttinge en is hy niet verbonden/ dan by een waerschijnende redene/ daer hy tot de mededeelinghe verbonden is deur het aldernaectste ghebot ende voorbeelde Christi. Dese myne opinie versterct de .70. Canon Concilii Nannetensis/ daert den Priesteren verboden is alleene Misse te celebreren. Want het is onvoegelick dat hy segge: Dominis vobiscum. aut: Sursum corda. aut: Gratias agamus Domino Deo nostro Den Heere sy met u lieden. oft: Heft opwaerts u lieder herten. oft: Laet ons danckseggen den Heere onsen God. &c. naer datter niemant en is die antwoort: oft in den Canon/ Et omnium circunstantium. Ende allen den ommestaenders. &c. alsser niemant by en is/ oft verwect wort tot bedinge: ende als hy seght/ Oremus. Laet ons bidden. na datter niemant en is die met hem bidde. So dan het voorseyde Concilium concludeert/ dat die gheckelicke superstitie aldermeest wt Moniken cloosteren veriaecht moet wesen. Ende daeromme wort den Prelaten beuolen te voorsiene/ dat de Priesters inde cloosters ende in ander kercken medewerckers hebben int celebreren der missen.

[fol. 99v]

Met dit Decreet Concilij Nannetensis vint men een ghelijck accorderende int .123. cap. Concilij Papiensis: Dat gheen Priester hem en vervoordere alleene Misse te doene: want dat en verclaren noch de woorden van onsen Salichmaker/ daer by hy de mysterien zijns lijfs ende bloets syne Discipelen betrout heeft/ noch de leeringhe van den helighen Apostel Paulus/ noch oock in de handelinghen der Apostelen en leestmen niet bescheedelick eenichsins so te moeten gheschieden. Van dese solitaire oft alleene eyghene Missen/ schrijft Odo Cameracensis op den Canon/ dat die in voorleden ouden tijden in gheen gebruyck en waren: te wetene/ alsmen gheen Missen en dede sonder Collecte/ dat is/ vergaderinghe van eenighe die offerden/ ende vanden sacramenten mededeelden: maer dat die maniere van alleene eyghene Missen te celebreren meest inden Moniken Cloosters onderhouden is gheweest. Ende voor Solitaire Missen zijn oock ghehouden gheweest/ die de Priester met eenen dienaer celebreerde. Hier wildick wel/ goede man/ dat ghy by u seluen ouerpeynsde/ welc van beeden u duncken soude gherustere/ ende metter Goddelicke insettinge ende costume vander kercke bet accorderende/ te wetene/ dat wij in elcke Misse ten bywesen van sommige van de Clergie oft van den volcke de Sacramenten bedeelen ende wtreycken naer de Apostelicke

[fol. 100r]

ende oude maniere: oft dat wij lieur/ geroert deur de autoriteyt vande versche costuyme/ ons laten duncken/ dat wij die Goddelicke mysterien moeten celebreren/ al ist oock dat wij alleene die gebenedijde Sacramenten souden nutten. Het is licht om te gheraden wat hier op antwoorden souden die oude Patres/ waren sij hier/ die in de vergaderinghe van het Concilium van Nicenwaren/ die so gheordineert hebben: Prisci ritus obtinento. Dat die oude gebruycken vast onderhouden worden. Na dat wij Catholijcke de vasticheyt van onser sake setten op de uniuersele alghemeyne eendrachticheyt der Ouder kercken/ behooret oock niet dat wij de saecken die tot argher veruallen zijn/ weder oprechten naer de forme des ouderdoms/ ende dat wij alsoo helpen de salicheyt vervoorderen van den ghenen die anderssins deur onse schult tot onse partyen afvallen sullen? Twelcke indient niet gedaen en wordt/ soo schijnet dat wij te vergheefs van Basilius/ Chrysostomus/ Ambrosius/ ende andere alderhelichste ende geleerste Prelaten/ die wettelicke maniere van sacrificeren/ by heurlieder met sonderlinge ghetrouwicheyt ende nersticheyt de Roomsche Kercke geleuert/ ontfangen hebben. Mogen wij de oude ghebruycken/ die de beste is: waeromme achten ende onderhouden wij lieuer de nieuwe/ die den Ouderen niet euen wel aengestaen en heeft? Hier voormaels men celebreerde maer

[fol. 100v]

een Misse oft twee/ na den eysch vander sake: ende dat nemmermeer sonder communicatie ende wettelicke wtdeelinge der beeden gedaenten met wtnemende deuotie ende eerweerdicheyt: ende daer plach de Priester openbaerlick de gebeden wt te spreken in de ooren van tgantsche volc in die helige vergaderinge versaemt/ ende die also den geloouigen voor te seggene. Want dese ghebeden ghemeene waren den Priestere/ als openbaer dienaer der Kercken/ met het helich volck/ waer wt de Kercke als een stadt ghemaect wort. Desgelijcx S. Franciscus inden brief totten Priesters van syner ordene/ vermaent ende stiert heur ernstelick in den Heere/ dat sij ooc inde plaetsen daer meer Priesters zijn/ maer een Misse sdaechs en celebreren/ na de forme van de Roomsche Kercke. Wat? of die Vaders nu wederom leuende wierden/ ende of sij saghen so groote menichte der Missen op diuersche altaren/ ende op eenen tijt alomme met onsprekelicke onachtsaemheyt celebreren: waer deure/ naer tvermaen Pauli/ tvolc meer verstroyt wordt/ dan vergadert: ia dickmaels van daldersnootste ende onsuyuerste menschen/ die dat werck als een ambacht/ om op te leuen/ ende om ghewin/ volcommen: ende daer toe groote menichte van schelmen ende boose menschen te gader loopen/ meenende dat heurlieder wt sulck een aensien/ of tooch/ eenige helichmakinghe toecomt/ hoewel sij om heurlieder leuen te veranderen niet

[fol. 101r]

eens en peynsen: maer selfs dickwils na het dagelicx Missehooren wederomme keeren tot heurlieder ghewoonelicke schelmerie. Item/ of sij saghen datmen in de selue Missen niemant van den sacramenten mede en deelt/ oft alleene het sacrament des lichaems/ ende niet des bloets daer mede wt en reyct. Dat oock de bedingen/ daer af ick hier vooren gesproken hebbe/ van den sommigen met so nedere stemme gelesen worden/ dat oock de naeste bystaenders die niet en connen hooren/ vaten/ noch verstaen: dat ooc/ na tbeuel Pauli/ daer toe gheen beduytsel gevoecht en wort/ noch eenige wtlegghinghe/ naer tlesen des Euangeliums/ tot onderwijs des volcx/ naergheseyt. Of sij (segghe ick) dese ende gelijcke dinghen saghen/ wat meenen wij dat sij doen souden? souden sij die oock voor den volcke excuseren? ende souden sij daer toe/ om den ongheleerden te bedrieghen/ ende de dwalinghen te versterckene/ bybrengen de ghetughenissen der Ouderen ende der Concilien? ick en dinckes niet: maer ick ghelooue bet/ dat sij met een groote coragie tvolck wederom roepen souden tot die oude ende wettelicke forme van sacrificeren. Wij en souden oock van heurlieder (soo ick sekerlick houde) die leeringhe die van eenighe somtijts den volcke voorghehouden wordt/ niet hooren: te wetene/ dat de Misse/ ex opere operato, dat is/ wt de cracht van den wercke datter ghewrocht

[fol. 101v]

wort/ sonder goede roeringe van den ghenen diese gebruyct/ rechtverdich maect/ ende verdient vergeuenisse van schult ende pyne ooc den onrechtverdigen/ voor wien die toegheschict wordt/ in dyen sij gheen schof daer teghen en schuyuen. Item/ dat de Priester deur zijn voornemen en consecratie crachtelick mach opofferen tlichaem Christi voor den ghenen daer vooren hy wil. Ooc en souden sij dese propositie: De Misse is een sacrificie voor leuende ende doode/ niet soo naectelick/ simpelick/ ende sonder eenich wtleggen den volcke int tsermoon voorstellen: dat het volck niet meenen noch geloouen en soude/ datter inde Misse ghebeurt eenighe nieuwe versoeninghe ende vergheuenesse der sonden/ ende die niet ghelijcken souden der passie oft de sacrificie die int cruyce volbracht is/ ghemerct dat de meeninge der kercken ende der ouderen heel anders gheweest is/ als sij seyden datmen tlijf des Heeren offerde voor leuende ende doode/ ende sacrificie dede voor de gemeene salicheyt des gantsche werelts: twelck ick by veel ghetuyghenissen Ambrosij/ Augustini/ ende andere Vaderen soude mogen betoonen/ ten ware dat ick vreesde dat de onwijse den gheleerden soude schijnen te leeren. Ende nae dat dese saken sulck zijn/ zijn sij noch verwondert datter op dese tijt soo vele zijn die van de Misse soo ongoddelick ghevoelen/ ghemerct dat wij daghelicx daer af oorsake

[fol. 102r]

gheuen? Maer ghy sult moghelick seggen/ dese saken en gaen de substantie ende het wesen der Missen niet aen/ ende zijn gelegen inde verdraeyde opinie der menschen: ick en spreke van gheene abusen. Ic hooret wel: maer dient toebehoort de ware ende Catholijcke leeringe wt te leggene/ behooret oock den seluen niet toe/ de valsche leeringe/ inden menschen herten ghewortelt/ wt te roeyene? In de Ioodsche kercke/ de Propheten berespten die niet de Phariseeusche opinie/ die de herten van sommige besat/ te wetene/ dat sij heur lieten duncken dat sij deur de wtwendighe werckinge van de sacrificie Godt een danckelick werck deden/ ende vande sonden ghesuuert wierden/ al waert dat sij bleuen volherden inde alderswaerste boosheden? Bouen dien/ zijn daer wt niet ghesproten alle de beroerten/ daer mede hedentsdaechs de kercke sorghelick bestormt ende benaut wordt/ dat de ghene/ wiens officie dat was/ de openbare enne kennelicke misbruycken te ontdeckene/ die ghedissimuleert oft onschuldicht hebben? Want hadden de misbruycken/ ende die sonderlinge/ die de Misse ende andere deelen des dienst Gods ingevaren zijn/ in tijts betoont/ ghestraft/ ende ghebetert gheweest/ daer souden nu min oneenicheden zijn. Daerom/ eerweerdighe Vader/ my dunct vele beter gheraden te syne/ te berespen de fauten van den onsen/ ende daer toe verbeteringe te soeckene/

[fol. 102v]

dan langer te ghedoogene/ dat onse partyen daer wt occasie nemende/ noch meer voortgaen in te tieren ende baren tegen ons met een tonge vol etters. Tis wel waer/ de navolgers van Caluinus ende Martinus sullen in heur vuyst lachen/ siende dat wij onsselfs wonden ontdecken: maer het is beter dat sij begecken de wonden/ daer van wij noch genesen mogen/ dan dat wij die/ sonder eenige remedie daer toe te doene/ laten swellen/ apostumeren/ ende ongheneselick worden: so dat eyndelinge ghebeuren soude/ dat sij souden belachen onsen onderganck/ die ons wt onsseluen sekerlick nakende is/ ten sy dat deur wettelicke ende bequame remedien de wonden vander kercken genesen worden/ achterlatende die geweldige ende onbequame middelen (die u te seer schijnen te behagene) tot nu toe by onwijsen rade ende ongeluckigen eynde gebruyct: die den swere vande Kercke niet alleene verbittert ende ghestoort en hebben/ maer bycans hebben die oncureerlick ghemaect.

Dit zijn de saken/ aldergheleerste Heere/ die my nu te vooren commen zijn om u te segghene/ ende die ons deur tvermaen ende rade van sommige Priesteren/ Religieusen/ Deuote/ ende andere geleerde ende godvruchtige mannen/ metten welcken wij dese dingen geconfereert hebben/ gedocht heeft u mede deelachtich te makene: de welcke u alle deur de hertelicke bermherticheden Gods bidden/ dat ghy medelijdende

[fol. 103r]

op tChristen ghemeynte/ met soo vele periclen omringt/ lieuer u neersticheyt doet om den pays ende vrede der kercken te vereenigen/ dan dat ghy met vele woorden den Coninck onsen aldergenadichsten Heere verwect om het arm volc te verslaen/ te dooden/ ende op de vleesbanc te brengen: op dat in dien yemant deur u toedoen ende raet ghepuniert worde metter doot oft verminckinghe zijns lichaems/ ghy onwetelick niet en loopt in irregulariteyt/ reguliere mannen qualick betamende. So vele alst my aengaet/ ic bidde u vriendelick dat ghy dese dingen van my met sulcke goetherticheyt ontfanct/ alsse gheseyt zijn: ende dat ghy my/ al ben ick van den ongeleerden ende onwijsen/ nochtans by auenture yet goets ende bequaems voortbringhende/ niet en versmaet. Godt de alderhoochste wille altijt u tonghe soo regieren/ dat ghy niet en spreeckt/ dan dat tot timmeringhe ende stichtinghe der Kercken dient.

Vaert wel. Ses daghen voor December M.D.Lxvj.

Ick en weyghere niet/ ia selfs ic begheere grootelicx/ dat ghy desen brief deelachtich maeckt niet alleene den aldereerwerdichsten Heere/ mijn Heere den Bisschop/ maer oock den weerdigen VaderenRogerius/ Ueldius/ Paulus/ Courtevyle ende anderen gheleerden ende godtvruchtighen mannen. Uoor den welcken/ indient u goet dinct/ ick ben bereet te compareren/ ende redene te gheuene van mijn sententie.

Uwe Stephanus Lindius Priester.

[fol. 103v]

DEN .4. Decembris seyde B. Cornelis in zijn sermoon: Ba/ goeliens/ ic moet u te kennen gheuen/ hoe datter ^#een fraey/ ient/ schoon/ ionck meysken een brief van eenen Stephanus Lindius in onslieder Clooster gebrocht heeft/ die aen my geschreuen is/ seggende/ dat hy van Yperen ghesonden was: hey wat een snootheyt en valscheyt. Ba fy/ ick ben gram om die groote bottichheyt en slechticheyt van onslieder poortier/ dat hy dat vuyl claddeken of arch cleuterken niet binnen int Clooster en trock. Ou/ ba/ men hadde haer/ die alsulcken brief brochte/ alsoo wel aen eenen staeck behooren te verbranden/ als den ghenen die den brief geschreuen heeft. Ou/ het is wel waer/ den brief is seer geleerdelick en modestelick geschreuen/ maer hy is vol bedeckt fenijns/ en vol deurtrocken heresien of ketterien: ba/ ende daer en bouen ghieft hy my ooc noch sulcken schimpslagen/ ia hy verwijt my/ dat ick in mijn sermoonen staen en liege. Ou/ goeliens/ heb ic u leughens ghepreect? ba/ heb ic u gelogen/ he? Ba/ ou/ hy schelt my een snoo boefken/ ende een leugenachtich clapperken: ia hy heet my een vuyl meutijnken/ een vuyl schuddeken/ een arch meutemakerken/ ende een vals rabbauken/ en seght/ dat ick vol vileyne leughenen steke. Ia/ ist waer? ba/ goeliens/ ou steke ick vol leugenen? ben ic een deurtrocken rabbauken? ba/ ben ick een arch boefken/ ende

# In wat maniere dat b. Cornel. den brief van Stephan. Lindius ontfinck.

[fol. 104r]

een snoo leughenachtich clapperken? ba/ ben ick een vuyl meutijnken/ of een vuyl luysich schuddeken/ he? Daer beghonsten die wijfs te smeecken/ te stenen en te suchten. Naer dit sermoon stont B. Cornelis en sochte in alle zijn naervolghende sermoonen/ meest sachternoens/ propoosten by te bringen om van desen brief te vermanen: want hy ghinck ten lesten daer tegen prediken op elck artijckel/ seggende: Ba/ goeliens/ desen valschen deurtrocken Lindius/ desen arghen snooden verrader/ heeft my met der pennen gheslagen/ maer ick sal hem metter tongen slaen. Ba/ nu sal ick doch in alle mijn sermoonen telcken tegen een artijckel van synen fenijnigen ketterschen brief preken. Somtijts beroemde hem B. Cornelis in zijn sermoonen/ dat hy tegen elck artijckel schrijuen soude/ seggende: Ba/ ick sal ter grooter schande van dien valschen Lindius ghaen schrijuen op elck artijckel van synen snooden argen deurtrocken brief/ en gheuen dat in prente wt/ om dat voor alle de werelt zijn snootheyt en ketterie ontdect en openbaer mach werden/ en om dat hy voor yegelick beschaemt ende ter schanden mach werden/ deur dien dat ic hem so meesterlick verwinnen sal/ snooden verrader/ als hy is: ba/ hy is qualick aen mijnen cant gerocht. Ou/ ba/ dat hy meent gaen schrijuen brieuen teghens my/ of tegen mijn sermoonen/ ba hy is verre verdoolt/ dat hy soo is.

[fol. 104v]

Deser ghelijcke sermoonen dede B. Cornelis nu voort daghelicx tegen Stephanum Lindium/ ende tegen synen brief: deene tijt stont hy daer met en spotte/ en ghecte/ ende en schimpte/ segghende al lachende: Ba/ ten is maer een brief vol warringhe/ vol futselinghe/ vol vuyle calanie/ ende vol luysighe beuselinghen/ die niet te bedyen noch te beschieten en hebben: dandere tijt sprack hi grammelick daer af/ segghende: Ou/ den brief is vol heresien/ vol ketterien/ en vol blasphemie tegen God en tegen Gods eere: ba hy is vol van alle deurtrocken snootheyt en bedroch/ en dat so loosselick/ en so schalckelick/ datmen veel Catholijcken daer mede bedrieghen soude: hey argen subtijlen verleeder en verrader/ als hy is.

Dit voorgaende sermoon van B. Cornelis tegen Stephanum Lindium en tegen synen brief/ maecte dat schier yegelick neersticheyt dede om van dien brief copie te hebben/ of dien te lesen: ende sommige die gheen Latijn en consten/ deden den brief ouersetten wt den Latijne in Duytsche/ so datter wonder te doen was/ om dat yegelick begeerte hadde te sien wat doch van desen brief mochte wesen. Maer als nu hier deur den brief van tvolck ghesien/ gelesen/ ende verstaen wiert/ so seyden alle verstandige en redelicke liens/ datter anders gheen gebreck aen den brief en was/ dan dat hy veel te saechtmoedich/ veel te eerbaerlick/ ende veel te modest was geschreuen/ mits

[fol. 105r]

dat B. Cornelis niet weerdich en ware/ dat men sulcke eerlicke brieuen/ titulen/ superscriptien/ en loffelicke namen aen hem soude schrijuen.

Den .8. Decembris seyde B. Cornelis in zijn sermoon: Ba/ nu is dese bescheten copie van dien valschen Lindius brief onder tvolc/ ^#ia inde handen van de principaelste des Magistraets gherocht/ Iesus. Ba/ en nu seggen dese gheveynsde Catholijcken al lachende en spottende achter my/ dat ick daeromme onsinnich of rasende dul worde/ ende dat ick deur schaemte also tot archeyt en boosheyt onsteken ben/ dat ic nu niet en weet wat snootheyt/ wat lasteringe/ en blamatien/ dat ic ouer Lindium versieren wil. Ia/ ist waer? ba een stront in u kinnebacken/ ghy gheveynsde Catholijcken/ als ghy sijt: ba/ my dunct rechs wel aen de opinie van tschrijuen/ dat desen Lindius/ desen bedriegher/ een van u lieder deurtrocken Cassandrianen is/ de welcke al veel argher/ snooder/ valscher/ veel bedrieghelicker/ schadelicker/ en veel verderfelicker zijn/ dan die Caluersteerten/ Marticoien/ Scerminckels/ of Simmekens blootgaten/ alsomen die Caluinisten en Martinisten nu Tantwerpen beghint te heeten. Ou/ ba/ die verclaren heurlieder voor openbare dootvianden van de helige Catholicke Roomsche Kercke: maer ghy gheveynsde dobbelde Catholijcken/ sijt liens met twee aensichten/ en loopt

# als den brief van Stephan. Lindius onder tvolc quam

[fol. 105v]

also tusschen beeden/ om pays tusschen ons Catholijcken en tusschen de Ketters te maken. Ba/ al deur wech/ loopt en beschijt u. hier en is gheen pays te maecken/ hier en is niet te middelen noch te minghelen: ba/ wij Catholijcken en willen gheen pays met de heretijcken oft met de ketters maecken: ba/ datse heulieden ^* voegen naer thelich Concile van Trente/ en beschijten heur: ba soo siet.

Den .15. Decembris hadde B. Cornelis wederomme een nieuwe oorsake om te staen bassen/ bulderen en ghebaren in synen predickstoel/ ^#mits dien dat int leste van Nouember Tantwerpen gecommen waren wt Duytslant/ M. Iohannes Vorstius/ M. Cyriacus Spangenberg/ M. Hermannus Hamelmannus/ ende M. Mathias Flacus Illyricus/ alle gadere Leeraers van de Confessie van Augsburch. Hier in was B. Cornelis byster ontrust/ roepende/ tierende en brijsschende: Ba ic soude wel van dullicheyt en gramschap wt mijn vel springen. Ou/ ba/ daer zijn nu Tantwerpen/ in dien helschen poel/ in dien duuelschen afgront/ daer alle vermaledijt fenijn/ en stinckende vuylicheyt te samen vloeyet/ wederomme nieuwe verraders/ verleeders/ bedriegers/ nieuwe schelmen/ en booswichten/ wt die verwatene of vervloecte en verdoemde Duytsche landen gecommen/ en meenen hier in dese Edele Nederlanden (de welcke heur soo vromelick int Catholijcke Kersten ghelooue

* lees: heurlieden

# Als die leeraers van de Confessie van Augsburch wt Duytschlant/ Tantwerpen ghecommen waren.

[fol. 106r]

gehouden hebben/ tot dat die magher/ drooge Duytsche lereneersgaten heurlieder vuyl bescheten request gepresenteert hadden) heurlieder Confessie van Augsburch in te bringen/ of in te planten. Ba/ siet toch eens hoe sij terstont (als sij gehoort hebben/ dat dese vermaledijde Guesen willen veranderen van religie) commen geloopen met heurlieder duuelsche Confessie van Augsburch. Bey ia iuste/ ou/ wij sittender al na en wachten tegen dat ghylijder comt/ ba al ghereet. Ou/ ba/ het is wonder hoe ghy soo lange gebleuen sijt met u lieder iente Confessie van Augsburg/ die eerst so listelick/ looselick/ en bedrieghelick/ van dien valschen/ verdoemden/ helschen ketter/ dien grooten weyffelaer/ dien onghestadigen dobbelden Philippus Melanchton gestelt was/ ende die hy naermaels voort met zijn duuels helsch fenijn so gans verdoruen/ ende naer synen ketterschen sin vervalst heeft/ dat heur die Zwinglianen/ Caluinisten of Sacramentarisen/ met die Confessie van Augsburch willen ende connen behelpen en beschermen. Daerom ick schijte in de Confessie van ^# Augsburg/ ba ick vaghe mijn poorte aen de Confessie van Augsburch: ba den tijt sal noch commen/ dat de Confessie van Augsburch aen een galghe ghehangen/ en met slijck en met stront beworpen sal werden: Ia/ dat alle de Catholijkcken heur schijtgat an de Confessie van Augsburch sullen vaghen: ba soo siet.

# Schandelicke vileynicheyt op die Confessie van Augsburch

[fol. 106v]

Daer riep hy met luyder kele: Ou/ ba/ die Herdooperie is dusent mael beter dan die Confessie van Augsburch: ba/ God schende die Confessie van Augsburch/ ba de duuel hale die Confessie van Augsburch. Ou/ wat meendy/ dat wij dul en sot zijn/ en dat wij ons also sullen laten verduuelen en verdullen van dese Leren eersgaten/ dese Duytsche verraders/ dese eerste afvallinghen ^* en ballinghen van de helige Catholijcke Roomsche Kercke? ba ic sal nu alle dage wel so tegen tieren en gebaren/ datmen ouer dusent mylen van my sal weten te spreken. Ba/ datter yemant so stout sy/ dat hy tegen my eens kicke/ of hem tegen my eens roere/ en zijn bachuys teghen my tooghe: ba ick sal hem wel deruen mijn tanden laten sien/ dat beloue ick u. ba so siet: ba siet doch waer mede dat wij nu gheplaecht zijn. Sachternoens beghonst B. Cornelis te prediken teghen het eerste artijckel van Stephanus Lindius brief/ also hy beloft hadde nu voort aen te doen. Daer hoordemen leelicke/ slechte/ en walghelicke grollen/ en seer veel versierde leughenen en beuselingen/ hoe dat den wereltlicken staet hem niet en mach moeyen met de Religie/ of met eenighe Kerckelicke reformatie.

Alle dese vuyle leelicke enorme of schandelicke ongheregelde propoosten van dit schijten/ poortvagen en schijtgat vagen/ ende van dit leren eersgaten/ en dierghelijcken oneerlicke

* lees: afvallighen

[fol. 107r]

woorden ende leugenen/ die B. Cornelis daghelicx wtspooch/ hebben eenighe lieden doen peynsen/ so ons dunct/ op zijn oude vuyle oncuyssche sticken/ meenende of hopende mits de selfde te vernieuwen en te ververschene/ hem te dwingen tot swijgen van alsucke vileynien/ hebben daeromme desen Pasquillus in veel briefkens geschreuen/ ende achter straten ghesaeyet:

Och haest v doch, ghy Deuotarigen van Brugge,
Om noch eens tontdecken v billen totten rugge,
Op dat v Broer Cornelis mach gheesselen saen,
want hy moet om zijn vileyn leugens wechgaen.

Den .21. Decembris hoordemen wel wt B. Cornelis sermoon/ dat hy het stroyen of sayen van desen Pasquillus/ hielde op een Carmelijt Moninck/ ghenaemt B. Gregorius de Spaers/ de welcke predicte in S. Saluators kercke/ daer B. Cornelis altemits tegen gemeut hadde in zijn sermoonen/ om dat hij de ^#helige schrifture wat effen deurpredicte/ sonder te tieren of te ghebaren tegen de Caluinisten/ die buyten predicten. Ende deur dien dat hem daer om redelick veel volcx hoorde prediken/ begonster B. Cornelis een zeloursie/ of afionsticheyt/ ende een nijdighen haet op te crijgen. Maer naer dat desen Pasquillus ghesaeyt was/ taste hem B. Cornelis wat grouwer of harder aen/ seggende: Ba/ goeliens/

# B. Cornel. predict tegen b. Gregor. de Spaers om dat hy suspicie op hem heeft van den Pasquillus.

[fol. 107v]

desen Pasquillus en comt my van geen heretijcken of ketters/ maer hy comt my van gheveynsde Catholijcken: ia/ van dien grooten bedecten Gues/ diemen daer laett staen preken in een Catholijcke kercke/ op eenen Catholijcken preeckstoel: ba/ die daer noemt het Doopsel op zijn Guesche Den doop/ en die daer noemt het weerdige sacrament des Outaers/ op zijn Guesche het Nachtmael. Ba/ besiet waer mede dat wij doch nu moeten gheplaecht en ghequelt zijn. Ou/ ba/ wij Catholijcken en sullen niet meer mogen segghen het Doopsel/ noch oock niet meer moghen segghen/ tot onsen Heere gaen/ of ten heligen Sacramente gaen: ba/ wij sullen al moeten leeren segghen/ den Doop/ ende het Nachtmael houden/ al op zijn Guesche.

Deur dese propoosten wiert tvolck noch meer genegen om B. Gregorium de Spaers te hooren prediken/ ia alsoo datter oock van B. Cornelis auditores/ of zijn sermoon hoorders/ begonsten te gaen. Dit dede B. Cornelis noch gruwelicker en vileynlicker teghen hem te tieren ende te ghebaren/ roepende en schremende: Ou/ dien boef/ dien schudde/ dien rabbaut/ ba/ als hy de Guesen en de Guesinnen ter liefde van een maeltijt etens ende een dronck wijns naer heurlieder sin ghepreect heeft/ so gaet hy met die groote Guesen en Guesinnen sitten schocken en brocken/ en sijnen balch vullen: ba so siet. Dit leelick

[fol. 108r]

gheruchte of yselick ghetier maeckte de stat vol beroerte: want hoe B. Cornelis hem meer blameerde en iniureerde/ hoe tvolc al meer liep om B. Gregorium de Spaers te hooren. Ia veel Caluinisten lieten heur predicatie buyten te hooren/ en quamen in S. Saluators kercke. Waer deur de menichte des volcks so groot wiert/ dat den Magistraet de kercke van binnen ende van buyten met crijchslieden dede besetten/ vreesende datter eenighe beroerte wt volghen mochte. Hier in wiert B. Cornelis noch veel onsinniger en dulder/ want hy en conste noch en wilde hem dese eere niet ionnen. Sachternoens en predickte b. Cornelis niet/ om dattet saterdach was.

Den .22. Decembris en was b. Cornelis in zijn sermoon niet anders gestelt/ dan een mensche die met den boosen gheest beseten is: die manieren van springen/ van stampen/ ende van smijten/ die hy bedreef/ souden onmoghelick zijn te beschrijuen/ daer naer wast te tieren en te roepen: Ba/ ist nu niet wel gherequest/ nu die Guesen den Coninc zijn stat ^#van Valencien ontweldighen/ ende nu onse Vlaemsche Guesen met vliegende vendelin tegen den Coninc/ heurlieder geboren en gesworen natuerlicke Heere/ inde wapenen openbaerlick ter oorlogen trecken/ en verbernen Kercken/ Cloosters/ en Casteelen van de Catholijcke Edellieden? Ba fy vermaledijt volck/ ba fy vervloect lant. Ou/ ick hebt

# Als Ian Denys in Westvlaenderen tvolck oproeyede de wapenen an te nemen om Ualencien te ontsetten van de belegheringe.

[fol. 108v]

gheseyt en ick seght noch/ en ten is my niet leet/ ba en ick salt altijt seggen/ al soudt my ten lesten mynen hals costen/ dat ghy Vlaminghen van alle die horribile/ afgrijselicke/ en sedicieuse dinghen/ dieder bedreuen werden/ die eerste sijt. Ba/ ghy Vlamingen/ ghy die van aerde so meutachtich sijt/ dat ghy tegen alle u lieder Princen gerebelleert hebt/ ou/ lieghe ick daer aen/ he? Ba/ sijt ghy nu in dese onsalige bedroefde tijt niet de eerste/ die heurlieder tegen die helige Inquisitie en tegen die helige Placaten gestelt hebt? ba/ en sijt ghy niet de eerste/ die in dese Nederlanden alderley heresien en ketterien teghen thelich Catholijkce gelooue openbaerlick gepreect hebt? ba/ en sijt ghy de eerste niet/ die hebt beghinnen de kinderen te doopen sonder het gebruyck der ouder Catholijcke ceremonien/ die tot het doopsel behooren/ ende andere Sacramenten valschelick te celebreren? ba/ en sijt ghy niet de eerste/ die de beelden/ outaren/ Sacraments husekens/ crucen en vanen in sticken gesmeten/ en alderhande ornamenten vande Kercken gherooft/ ghepilliert/ en gestolen/ en sommich verbrant hebt? he/ wat seght ghyder toe? ba/ ou/ en sijt ghy nu oock niet de eerste/ die inde wapenen op loopt teghen u lieder gheboren en gesworen natuerlicke Heere/ he? ba/ wat wildy hier toe segghen/ he? Ou/ ghy Magistraet/ ist noch al wel gherequest? ba/ en mach icker noch niet

[fol. 109r]

tegen preken? ba fy/ schaemt u/ en beschijt u: ^#ba so siet. Ou/ ba waeromme en soude icket niet seggen? ba/ om wiens wille soude icket doch swijgen/ he? Ba fy/ besiet ghy vier Leden van Vlaenderen nu eens waer ghy ulieder mede ghemoeyt hebt: ba/ had ghy u alleen ghemoeyt met u lieder policien/ en had u bescheten. Ou/ ba had ghy ons gheestelicke met die Religie/ met het ghelooue/ en met alle andere Goddelicke saken laten betijen en gewerden/ so en waerder nu dit duuels spel van alle dese raserien/ meuterien/ en dullicheden niet wt ghecommen. Ba/ daeromme ick rade u wel alle gelijck/ dat ghy duuct en swijcht/ en beschijt u: ba soo siet. Want ou/ ba ghy moet doch alle gadere met iammerlicke tribulatien en miserien gheplaecht of ghecastijt zijn: ba en alle de euelen/ alle de catijuicheden/ en alle de maledictien/ die oyt over eenighe generatie in de gheheele werelt ghecommen is/ ba die moet ouer u lieder commen. Ba ick heb ooc gheseyt/ en noch segge icket/ ba en ic en salt doch om niemants wille swijgen/ dat ghy allegelijck weerdich sijt/ en wel verdient hebt/ in eeuwige seruituyt/ in eeuwige slauernie/ ende in ellendicheyt ghebrocht te werden. Ou/ dat noch meer is/ ba ic segge nu/ dat ghy alle gelijck den hals verbeurt ^#hebt/ ba en dat ghy alle gelijck nu alle gadere u priuilegien verbeurt hebt: ia/ en principalick ghy van Brugghe/ om dat ghy die andere

# Hier soude B. Cornel. de schulden gheerne op de staten van Ulaenderen leggen. Ende dit is de elfste oorsake van synen haet tegen den Magistraet.

# Dat de priuilegien al verbeurt zijn.

[fol. 109v]

drij Leden van Vlaenderen opgeroeyt hebt/ als datse heurlieder met u voeghen souden tegen de Inquisitie en tegen de Placaten te meuten/ hey daer nu alle dit verdriet en dese desolatie af comt/ twelc ic noch meer geseyt hebbe/ en het was my so qualick afgenomen. Ou/ ba maer nu/ ba ic en passe nu op u lieder ^#niet meer: ba daeromme ick schijte in u priuilegien/ ba ick vaghe mijn poort aen u priuilegien: verstady dat wel? ba soo siet. ba wat cont ghy my ghedoen? ba beschijt u en hout u bachuys: ba wat seghdy my hier af?

Naer dit byster ghetier begonst hy te versuchten/ seggende: Och och Valencien/ Valencien/ ba ghy sijt oorsake dat de Coninc commen moet met zijn gansche macht van Spaeniarden/ Italianen/ Sicilianen/ en Milanesen/ om alle tvolc van dese Nederlanden/ ^#de goede met de quade/ al de kele af te steken/ ende doot te smijten/ wijf noch kinderen niet te sparen: ba ia hy moet die groote buycken van de vrouwen met messen doen open scroppen/ en die kinderen daer wt ruppen/ ende van een doen trecken/ verscheuren/ of verwurghen: ba soo siet. Van dit gruwelick tyrannich propoost wiert het volck soo vervaert en beangst/ dat de sommighe al omsiende wt de kercke wech liepen/ sommige maecten cruycen met heurlieder vingheren/ segghende: Godt seghene ons/ och God behoede ons. sommighe weenden/ en sommige kinderen

# B. Cornel. schijt in de priuilegien en vaecht zijn poorte daer an.

# Afgrijselicke tyrannige propoosten.

[fol. 110r]

krijsten van vervaertheyt/ om dat hy so yselick schreemde/ riep/ smeet/ stampte/ spronghe en spartelde: soo datmen achter straten seyde/ B. Cornelis wert voorwaer dul ende sinneloos/ Godt de Heere wil hem bystaen/ en zijn sinnekens bewaren. Sachternoens predickte hy noch teghen het eerste artijckel van Stephanus Lindius brief seer veel sotte argumenten.

Om dese vreesselicke/ schruemelicke/ en afgrijselicke woorden of propoosten/ wierden inder nacht hier naer wederomme seer veel geschreuen Pasquillen in de huysen ghesteken ende gheworpen/ luydende aldus:

Pasquillus.

Sa ghy obediente Deuotarigen van Brugghe,
Ontdect vulcke na costume v billen totten rugge,
Om van B. Corneken de geesselinge te ontfaen,
Want het moet om zijn vuyl meuterie wechgaen.

Marphorius.

Swijcht, ten is B. Corneken alsoo seer om tgeeselen niet,
Alst wel gheerne de billen van Deuotarigen siet.

Pasquillus.

Ia, sieget so deurgheerne billen van vrouwen?
So waert hem veel saliger een wijf te trouwen.

Broer Corneken.

Ba ic sal ten spyte van al dees brieuen en Pasquillen
Mijn Deuotarighen noch te meer lappen op haer billen.

[fol. 110v]

Naer tvoorgaende sermoon versochte den Magistraet van der Stat aen den Bisschop/ of hy de macht niet en hadde om b. Cornelis te dwingen van dusdanige predicatien op te houden. De Bisschop/ om dat schijnen soude dat hy oock wat vermochte/ belofde hy zijn macht daer in also te toonen/ dat hy wel hopte en meende/ dat sulcx niet meer gebeuren soude. Maer eylacen/ naer dien dat hi zijn Bisschoppelicke macht hier in maer een luttel begonst hadde aen b. Cornelis te proeuen/ so moste hy ooc zijn deel hebben int naestvolgende sermoon.

Den .25. Decembris/ diemen heet Kersdach/ sachternoens als b. Cornelis predicte/ dat de geboorte Christi aldereerst den schaepherders vercondicht wiert/ en datmen daer by verstaen moet/ dat die Bisschoppen/ Pastoren/ of Herders/ gheroepen zijn de eerste in de Kercke te ^#wesen/ so seyde hy: Ba maer ter goeder trouwen/ ou/ waer toe dienen doch sulcke Bisschoppen/ of waer toe zijnse doch nut of profytelic/ die altijts op heuren nest blijuen sitten vijsten/ ende laten heur schaepkens dus deerlic ende iammerlick vande woluen verscheuren? Ba ou/ behoort nu een Bisschop niet synen preecstoel daer buyten int velt te doen dragen/ en daer op te gaen staen preken tegen ouer den wolf/ die daer zijn schaepkens comt verleeden of vermoorden/ en op slocken? Ou/ ia hy behoort daer eenen staeck te doen stellen/ ende daer met den verleeder an gebonden te staen/ rugghe

# Tegen alsulcke Bisschoppen als de bisschop van Brugge een was.

[fol. 111r]

tegen rugge/ ende also den wolf den bedrieger met disputeren te verwinnen in de presentie vande schaepkens: ba soo siet. ba ick beloue u/ den wolf/ of den bedrieger/ den verleeder/ den haechpredicant soude wel naer een ghat sien/ vreesende dat hy er synen pels soude laten. ba/ maer eylacen de woluen hebbent nu goed doen: och sij weten so wel wat Bisschoppen datse voorhanden hebben: ba fy/ ic schijte in sulcke ^#bisschoppen. ba siet waer mede dat wij geplaecht zijn? Ou/ ba toocht u tanden of u bachuys tegen den wolf/ en begrijnst hem eens. ba of cont ghijt niet/ soo swijcht dan stille/ en beschijt u/ ende latet een ander doen/ diet can: ba soo siet. ba wat sal ick hier af seggen? ou/ ick en hoorde noyt diesghelijck: ba selfs niet te connen/ ende noch niet te mogen lijden dattet een ander doet/ diet can: ba/ het is rechts om sot en dul te werden. Maer ou/ ba wat duuel heb ick ghepreect daer ick aen gheloghen hebbe? ba/ dat ick van Valencien geseyt ^#hebbe? ba blijcket niet? Ou/ en dat ick gheseyt hebbe/ dat de Vlamingen in de wapenen ^#tegen den Coninck/ heurlieder gheboren en ghesworen Heere/ op staen/ en met vliegende vendelin te velde trecken: blijcket niet/ he? ba/ en dat ick geseyt hebbe/ dat ghy nu u lieder priuilegien al verbeurt/ ia den hals verbeurt ^#hebt: ba/ dat segghe ick int generael op alle dese Nederlanden/ mits dat sij alle afgheuallen zijn/ en gherebelliert hebben.

# B. Cornelis schijt in sulcke Bisschoppen.

# Uan Ualencien.

# Uan de Ulaminghen.

# Dat de priuilegien al met den hals verbeurt zijn.

[fol. 111v]

Ou/ ba sijt ghy daeromme so gestoort? ba ic hoore wel ick heb u lieder op u seer of op u schorft gherocht. Ia/ ist waer? Ba ou/ seght my doch ter goeder trouwen/ ba als ghylieder al om den hals sult ghebrocht zijn/ ba en als u lieder alle gelijck deur honger/ sweert/ en brant de moort ghesteken sal hebben/ soo ghy doch alle wel verdient hebt: ba en als alle u Steden/ Casteelen/ ende Dorpen in ruyne ghedestrueert en desolaet sullen ligghen/ ba wat sullen u dan doch u lieder priuilegien helpen en te passe commen/ die ghylieder soo nau hebt willen obserueren en beschermen/ ende lieuer ghewilt dattet gheheele lant verloren ghaet/ dan u daer in yet te buyten te ghaen? Ou/ ba dit en soudemen noch al niet mogen seggen/ Ia/ ba ic schijte in u lieder/ ouer Bisschop/ ouer al. ba/ wat meendy/ dat ic onder den Bisschop staen? ba ick hadde lieuer dat alle dese nieuwe Bisschoppen bescheten/ waren dan ick an heurlieder eersgat vier soude moeten halen/ of dan icse int gat soude moeten cruypen: ba soo siet. ba ic en staen onder niemant/ dan onder den Paus en onder mynen generalen ouersten/ dat ghijt weet. Ou/ en als icket u noch meer gheseyt hebbe/ ba waer toe wilt ghylieder my dan met den Bisschop quellen en plagen? ba dat den Bisschop zijn gat beschijte/ en late my met vreden: ba soo siet. Ou/ ba van de eene syde tormenteren my de Catholijcken/ en van dander syde persequeren

[fol. 112r]

my de heretijcken met heur brieuen en Pasquillen/ ba en aldus ben ick van alle canten gesoortgat/ met reuerentie gheseyt. Ba/ maer ten zijn gheen rechte heretijcken/ die dese Pasquillen schrijuen en saeyen: ba/ het zijn van dese gheveynsde Catholijcken/ soude ic meenen/ die my mijn bachuys daer met hopen te breydelen/ of te snoeren: gelijc dese gheveynsde Erasmianen/ Cassandrianen/ of Lindianen/ en andere dobbelde Kerstenen met twee aensichten. Maer ou/ ba wat connen sij my doch ghedoen? ba mijn eere is al ^#ouer lanck met eenen stroowis vercocht: ba/ ick slachte den wolf/ ic schuttet nu al op mijn tanden. ba fy ghy dobbelde hypocrijten. Ou/ achter rugghe soect ghy my te plaghen met brieuen en Pasquillen/ ba en in mijn aensichte comt ghy my al heymelick straffen en berespen als vrient/ my verwijtende dat ick altijt met schijten/ met poortvagen/ en met eersgaten besich staen/ en dat ick anders niet en doen/ dan al den dach te kijuen/ dan teghen de vergaderinge vande Generale staten/ dan tegen de vier Leden van Vlaenderen/ dan teghen den Magistraet van der stat int particulier/ dan tegen de gheconfederierde Edellieden/ dan tegen de Confessie van Augsburch/ dan tegen de Haechpredicanten/ dan tegen de Guesen en Guesinnen: soo dat ic nemmermeer geen schrifture en preke. hey/ ist waer? ia? Hey ghy gheveynsde dobbelde Catholijcken:

# dat zijn eere al ouer lang met een stroowis vercocht is.

[fol. 112v]

ba ghy sijt veel argher en snooder dan dese vermaledijde Guesen en Guesinnen: want men weet watmen aen die heeft/ maer aen u lieder niet: verstady dat wel/ ghy deurtrocken hypocrijten/ als ghy sijt?

Den .26. Decembris wast met b. Cornelis wederomme also afgrijselick en gruwelick te roepen/ te tieren/ te schreemen/ te stampen/ te smijten/ te spartelen/ en te springhen in sijnen predickstoel/ dat de honden op hem ghingen ^#staen bassen/ ende dat het volc wederomme deur vervaertheyt wt de kercke liep/ principalick veel vrouwen/ ionckvolck/ en kinderen. Daer wast te gebaren: Hey waer zijnse dese Pasquilsaeyers en dese briefschrijuers/ die my mijn bachuys met heurlieder brieuen en Pasquillen meenen te breydelen? ba nu ick dat sien/ ba nu en sal ick mijn backhuys niet dan te meer open doen/ en mijn tonghe wel eens treffelicken roeren/ dat ick so sal. ba ick beloue u/ dat ickse nu voortane wel anders te keer gaen sal/ en metter tongen slaen. ba laet sien wat sij daer teghen doen sullen/ dese Cassandrianen en Lindianen/ dese gheveynsde Catholijcken/ of dobbelde deurtrocken Kerstenen: ba datse heur beschijten: ba waer toe willen sij my doch plagen en quellen met heur brieuen en Pasquillen? Ou/ ba al dat ic geseyt hebbe/ dat derre ic noch wel seggen: ba en ten is my niet berouwen: Ia en ic seght noch/ by also verre als heur de Generale staten

# Tegen die Pasquillen en Stephanus Lindius brief.

[fol. 113r]

of die vier Leden van Vlaenderen/ moeyen met yet te raden of te consenteren/ dat eenige ^#veranderinge inde religie soude mogen maken/ dat ick in de Generale staten schijte/ en dat ic in de vier Leden van Vlaenderen schijte: ba soo siet. ba schrijft en saeyt nu noch Pasquillen. Ou/ ba/ wat meendy/ dat ick niet en weet wat ick segghe? Ba en al dat ick oock vanden Magistraet van Brugghe in particulier gheseyt hebbe/ en is my oock niet leet: ba en ick seght noch/ dat sij die eerste zijn/ die heurlieder tegen de Inquisitie en teghen den Inquisiteur gestelt hebben/ daer alle dit swaer verdriet/ dese groote ellende of irrecuperable verderuinghe wt ghecommen is. Ia/ en dat daeromme die van Brugghe sonderlinghe weerdich zijn/ met alle miserien/ met alle euelen/ met alle catiuicheden/ met alle vloecken/ en met alle maledictien geplaecht te werden. ^#Ou/ ba waeromme en soude ic dan ooc niet moghen seggen/ dat ghij u lieder priuilegien al verbeurt hebt/ en dat ick in u lieder priuilegien schijte/ en dat ick aen u lieder priuilegien mijn poort of mijn schijtgat vage/ men souder moeten Pasquillen op dichten en saeyen? ba loopt en beschijt u met u Pasquillen: ba so siet. Ou/ ba/ oock en soude ick naulicx moghen seggen/ waer toe dat dese Duytsche en Gheldersche magher beroyde Lereneersgaten hier int lant commen requesten ouergeuen tegen de Inquisitie en tegen de Placaten/ die

# Hy wilt noch in de Generale staten ende in de vier leden van Ulaenderen schijten.

# Uan de priuilegien/ en vande gheconfedereerde Edelen.

[fol. 113v]

dien helighen Keyser Carolus Quintus/ ter saliger memorie/ met so wel bedachten voorsienigen raet tegen de sectarisen gheordineert en ingestelt hadde/ sonder de welcke niet mogelick en is/ dattet Kersten gelooue met die Catholijcke Religie langher staen can. Ou/ ben ick dan een meutemakerden ^*/ of een meutijnken/ dat ick daer tegen preke? sal ic daer omme om mijn vuyl meuterie moeten wech gaen/ ghelijck inden Pasquillus staet? hey snoo generatie. ba die Leren eersgaten hebben u lieder in een groote welvaert en salicheyt gebrocht met heur bescheten requesten/ doen sij niet/ he? Ba als ghy alle ghelijck om den hals sult gebrocht wesen met stroppen/ basten/ vier/ water/ sweert/ ghalghe/ met smooren/ deluen villen/ vlaien/ bernen/ sieden/ en braden/ ba salt dan niet wel gherequest zijn/ he? ba salt dan niet wel geliberteyt zijn/ he? ou/ sullen u dan die Lereneersgaten van Duytslant en Gelderlant niet wel geliberteyt hebben? ba sullen u dan u priuilegien niet veel gheholpen hebben/ he? ba fy fy/ aerme verdulde sotten: fy/ aye/ dat ghy u so hebt laten betooueren met dese vermaledijde liberteit. Ou/ ba/ en noch en soudement niet moghen seggen/ daer en souden Pasquillen op moeten geschreuen en gesaeyt worden/ ia: ba/ ick en salt niet swijgen in spijt u lieder backhuys/ al soudender noch hondert Pasquillen op gedicht werden. Ou/ ba/ wat meendy/ dat

* lees: meutemakerken

[fol. 114r]

ick my van u lieder sal laten verbabsacken? Ba ick beschijte u lieuer alle ghelijck: ba soo siet. ba die heurlieder tegens my willen stellen/ ba die sullent al te quaet hebben: want ick ben cruydeken roert my niet/ verstady dat wel/ ghy Pasquilsaeyers/ en ghy briefschrijuers? ba saeyt nu Pasquillen/ en schrijft nu brieuen/ ghy snoo generatie/ als ghy sijt.

Sachternoens hadde hy hem emmers also leelick in zijn sermoon/ noch op het eerste artijckel van Stephani Lindij brief.

Den .27. Decembris en was b. Cornelis noch niet al wt ghetiert en gebaert: het waer onbeschrijuelick of onwtsprekelick/ die yselicke/ ^#gruwelicke/ afgrijselicke/ en leelicke/ abominable woorden en propoosten/ die hy in zijn wtsinnicheyt en dullicheyt wt riep/ tierde/ en wt schreemde. Onder allen wast: Ia/ en meenen sy nu oock noch mijn backhuys met Pasquillen te sluyten? neen/ dat versekere ick u: ba ick en salt dies niet dan al te meer seggen/ sulcx als ick gheseyt hebbe/ dat ick soo sal. ba ick heb oock gheseyt/ en ick seght noch/ en ick wilt nu voortane altijt segghen/ in spijte van de ghene dient leet is/ dat ick inde Confessie van Augsborch kacke of schijte: ba en is dat gheen goet Vlaems? of wilt ghijt noch platter hebben? Ia/ en dat ic an de Confessie van Augsborch mijn poort vaghe/ of dat icker mijn vuyl bescheten eersgat an vaghe. verstaet ghijt soo beter? ba de

# wederomme seer schandelicke vileynicheyt tegen de Confessie van Augsburch

[fol. 114v]

duuel moetse halen de Confessie van Augsburch/ ba soo siet: ba schrijft en saeyt nu Pasquillen/ en doet u moeyr dat leeuken dede/ ghy Erasmianen/ Cassandrianen/ Lindianen/ en ghy gheveynsde Catholijcken/ als ghy sijt. Ou/ ba/ siet doch/ sij willen neuteralisten zijn/ en nochtans meenen sij my mijn backhuys te sluyten met heur brieuen en Pasquillen/ en verwijten my dat ic de Ministers en Predicanten of Leeraers vande Caluersteerten/ en vande Marticoien/ en vande Herdoopers beliege/ en dat ick meute: ba ick swere ^#u/ dat icker nu voortan mijn backhuys wel eens ter degen tegen sal gaen stellen/ al souden sij my oock doen vermoorden/ ghelijck sij andere Religieusen gedaen hebben/ ba die moordenaers/ die verraders/ die dieuen/ die rabbauwen/ die schelmen/ die booswichten/ alst zijn: ba so siet. ba ick segge noch/ dat die Haechpredicanten die daer buyten staen en preken/ dat Maria de moeder Gods een putane/ of een vuyl hoer gheweest is/ en dat ons Heere Iesus de natuerlicke soen van Ioseph gheweest is/ alleens gelijck wij natuerlicke kinderen zijn van onslieder vaders: en dat de weerde maghet Maria noch meer kinders gehadt heeft van diueersche mans: en datse vragen of Christus warachtich lichaem met huyt en met haer int Sacrament is: ende datse preken/ dat de vrouwen gheen siel en hebben/ om dat Godt synen leuenden asem niet in Euam

# B. Cornel. blijft noch by zijn vuyle leugenen.

[fol. 115r]

en blies/ ghelijck hy dede in Adam: en datse oock leeren/ dat de vrouwen en maechden al ghemeen behooren te zijn: ia dat een man alsoo veel wijfs mach trouwen/ als hy onderhouden can/ zijnder twee niet genoech/ nimpter drij of vier/ zijnder vier niet genoech/ nimpter vijf of ses/ ia seuen/ acht/ negen/ tien/ ^#elf/ of twelue/ alsoo veel als ghy macht hebt den cost te gheuen: ba so siet: ba nu hebt ghy werck om brieuen en Pasquillen te schrijuen ende te saeyen: ba nu verwijt my dat ick liege/ dat ick meute/ en dat ick met schijten/ en met eersgaten/ en met poort of schijtgat vaghen/ besich staen. Ou/ ba/ ic salt doch nu niet dan veel te meer doen: ba ic en wilse nu in mijn sermoonen voortane doch anders niet heeten noch noemen/ dan schijtebroecken/ en vonteschijters. ba/ ou/ sij en zijn doch niet meer of langer weerdich Guesen te heeten: ba so siet. Ba datse heurlieder backhuys commen tooghen/ die my aldus nemen ^* te plaghen en te quellen met heur brieuen en Pasquillen: ou/ ba wat willen sij doch al schimpen/ ghecken/ en spotten met heur vermaledijde Pasquillen/ snoo verraders/ alst zijn: ba soo siet.

Sachternoens voleynde hy naer seer veel luysighe leelicke grollen zijn prediken tegen het eerste artijckel van Stephanus Lindius brief.

Den .28. Decembris/ naer dese horribile/ abominable/ vileyne/ meutige/ ende goddeloose

# Aenmerct wt wat boosheyt dat dese onbeschaemde leughenen commen.

* lees: menen

[fol. 115v]

sermoonen/ wierden in der nacht wederomme seer veel Pasquillen achter straten ghesaeyt/ alsoo hier volcht:

Pasquillus.

Ghy Deuotarigen of Disciplinigen van Brugge,
Ontdect obedientelick v billen totten rugge,
Om ghegheesselt te zijn van B. Corneken saen,
Want men sal hem met een Brederoede slaen.

Marphorius.

Hey sus, ten is B. Corneken doch soo seer om tgheesselen niet,
Alst wel gheerne de billen van Deuotarigen siet.

Pasquillus.

wel, sieget so deurgheerne billen van vrouwen?
Het sal corts wel mogen een Deuotarige trouwen.

Broer Corneken.

Ba ic sal ten spyte van al dees brieuen en Pasquillen
Mijn Deuotarighen noch te meer lappen op haer billen.

Pasquillus.

Hy moet wel wesen slecht simpel ende bot,
Die niet en siet dat Corneken wert dul en sot:
Daerom loopt ghy Devotarigen alle die wilt,
Om van bachten noch eens zijn ghebilt:
want eylaes het aerm dul Broer Corneken,
Sal om zijn meuterie in dulhuys werden gesteken.

Den .29. Decembris was B. Cornelis deur de nieumaren (als datter in Westvlaenderen te Waterlo ende te Lanoyt seer veel volcx was

[fol. 116r]

verslaghen/ de welcke die van Doornick ende ^#die van Valencien ter hulpen meenden te trecken) soo verblijt/ dat hy in zijn sermoon het tieren of ghebaren teghen desen Pasquillus wtstelde tot op een andere tijt/ ende riep nu eens met blijden moet en met vrolicken aensichte: Ba ghy vier Leden van Vlaenderen/ wat seght ghyder nu af? Ou/ ghy waert soo qualick te vreden dat den Inquisiteur altemits maer een verdoruen vuyl stinckende let af snede/ om dattet gansche lichaem niet bederuen soude: ba en ghylieder vreesde soo seer/ en waert soo deerlick besorcht/ dat het lant ydel of ledich van volck soude werden/ ba daer zijn nu binnen twee dagen herwarts meer dan seuen dusent van u lieder vervloecte Guesen doot ghesmeten: ba/ hoe behaecht u lieder dat/ he? Ou/ ba ist nu niet wel gheliberteyt en gherequest? ba/ sult ghy lieder eens beghinnen te sien/ peynse ick/ wat ghy ghemaect hebt? ende in wat verdriet/ desolatie/ iammer/ ellende/ ende ruyne dat ghylieder u aerm lant/ ende u aerme ondersaten gebrocht hebt/ he? ia daer ghylieder al rekenschap af sult moeten gheuen int oordeel Gods. Ba/ men can wel weten sonder eenighe twijffelinge/ hoe dat die sielen van alsulcke vermaledijde Guesen gevaren zijn/ die in meeninge waren ende tsamen gesworen hadden alle Papen ende Monicken/ alle Nonnen en Baghynen doot te smijten/ ende alle Kercken/ en Cloosters/

# Als Ian Denijs volc te Waterlo en te Lanoyt gheslagen was.

[fol. 116v]

ende alle Catholijcke Edelmans huysen te verbranden/ te raseren/ en te ruyneren/ of te destrueren: ia in Nobis ghat/ onder Lucifers steert zijnse gheuaren/ daer alle Guesen en Guesinnen behooren te wesen/ ende daer alle dese Cassandrianen en Lindianen/ dese briefschrijuers en Pasquilsaeyers sullen varen: ba soo siet. Sachternoens predicte hy tegen het tweede artijckel van Stephanus Lindius brief/ maer mits dat hy vol blyschappen stac/ so ghinck dit sermoon al gheckende/ al lachende/ en al spottende deur/ sonder gram te werden ouer Lindium: maer met sulcken schimpen en schabbeauwen/ dattet voor alle redelicke eerbare lieden walghelick was te hooren.

Den eersten dach Ianuarij/ int Iaer .1567. stilo Romano/ seyde b. Cornelis in zijn sermoon: Ba goeliens/ nu beghinnetter eens wel te gaen/ nu men die vervloecte Guesen/ ^#die schijtebroecken/ die vonteschijters/ alsoo met dusenden teffens beghint om den hals te bringhen. ba wij Catholijcken zijn soo menichmael en soo lange int voorleden bedroefde onsalige oude Iaer bevreest/ vervaert/ beangst/ en benaut geweest/ al soudt ramp hebben: ba wij moeten nu met dit blijde salighe nieuwe Iaer eens vrolick/ ghenoeghelick/ en verblijdt zijn. Daer wilde hy sommighe cluchtkens onder zijn sermoon wtslaen/ om zijn Catholijcken eens te doen lachen/ te weten/

# B. Cornelis wil zijn catholijcken eens doen lachen met cluchtkens te prediken/ deur blijtschap om de victorie te Waterlo ende te Lanoyt.

[fol. 117r]

als hy van de besnijdenisse Christi predicte/ ende het Doopsel der Christenen met de besnijdenisse der Ioden vergelijcken wilde/ ende seer vele tegen de Herdoopers argueerde/ de welcke van contrarie meeninge zijn/ soo seyde hy: Ba goeliens/ om dat dese vermaledijde Herdoopers (die aldus achter lande ^#loopen/ ende herdoopen tvolc) de liens al out willen hebben/ eer sijse willen doopen/ so was hier buyten yewers een seer out/ out wijf/ een ouder oude moeye van tachtentich Iaren/ die quam loopen met een houte scheutel vol waters in haer hant/ seggende: Och goey man/ herdoopt my doch oock. ba den rabbaut/ den herdooper/ nam de scheutel/ en goot het oude wijf twater ouer haren grijsen top/ en lietse loopen. ba goeliens/ die was emmers out ghenoech/ peyns ick. Maer ou/ ba siet goeliens/ of ghy niet wel aerme verduuelde dulle sotten en sijt/ dat ghy u aldus deerlick laet bedriegen en verleyden van dese verdoemde ketters/ van dese verraders/ dese fylten/ en van dese snoo schudden: ba fy fy/ ayc: ou/ ba ten is niet te excuseren/ dat soo en is.

Sachternoens wast wederomme te ghecken en te spotten op het tweede artijckel van Stephanns ^* Lindius brief/ seggende dattet al maer schijterie was dat Lindius bybrochte.

Den .6. Ianuarij/ diemen heet drij Coninghen dach/ seyde b. Cornelis: Ba goeliens/ ba nu wil ic doch dese Caluersteerten en dese

# Uant Herdoopen.

* lees: Stephanus

[fol. 117v]

Marticoien eens gans en geheel beschaemt maken met dese costelicke wtlegghinge/ hoe ^#dat het warachtige vleesch Christi Iesu/ alsoot van die weerde maghet Maria gheboren was/ int weerdighe Sacrament des outaers is/ ende datmen moet beelden inde Kercke hebben. Want het huys of den stal te Bethlehem/ daer Christus Iesus warachtich God ende mensche in gheboren was/ bediedt de Kercke/ daer de helige drij Coningen in vonden het kindeken Iesu gewonden in doecken/ twelc bediedt het weerdige Sacrament des outaers/ dat het warachtighe vleesch Iesu Christi is: ende die witte doecken bedieden die gedaente des broots/ het welcke men daerom altijts in de Kercke reuerentelick bewaren moet. Die helige drij Coningen vonden int selfde huys die weerde Maghet Maria/ de moeder vant kint/ ende Ioseph haren man: de welcke twee helige figuren ons bedieden/ datter beelden of figueren in de Kercke moeten zijn. Ou/ ba dit is emmers een naectelic claer betooch ende bewijs: ba laet sien wieder so stout sal zijn/ dat hy hier eens teghen kicke: ba byloo wacht u daer voor. Goeliens/ op den Kersdach heb ick u ghepreeckt/ hoe die schaepherders die eerste waren die inde dese Kercke gheroepen en gesonden wierden/ en dat sulcx bediedt/ dat de Bisschoppen/ Pastores/ of Herders/ die eerste zijn vander Kercken. Den Esel ende den Os/ die ooc inden selfden

# Seer vremde grillen.

[fol. 118r]

stal waren/ die bedieden het gemeene volc inde kercke. Daer naer zijnder ten laetsten die helige drij Coningen in gecommen/ de welcke ons bedieden/ dat den Edeldom de laetsten zijn/ die inde kercke zijn ghecommen: en goeliens/ ba ick duchte dat sij oock de eerste sullen zijn die wederomme wt de kercke scheeden sullen. Ou/ blijcket niet wel? ba of en soude icket niet mogen seggen/ peyns ic. Wel/ van gheen swaricheyt meer/ want ic hope/ ia ic ben versekert/ dat onsen heligen Catholijcken Coninc van Spanien emmers in de kercke blijuen sal. Ba ic swere u/ waert dat onse Coninc de helige Catholijcke Roomsche kercke niet so strangelic en beschermde/ ba wij souden al ouer lange vande heretijcken en vande ketters opgesloct zijn. Ba goeliens om dese helige salige blijde victorie/ die wij Catholijcken tegen dese vermaledijde Guesen/ dese vonteschijters/ dese vianden der kercken hier te Waterloo en te Lanoyt in Westvlaenderen gehat hebben/ so moet ic ons op dit propoost vande h. kercke een vrolic of ghenoechelic cluchtken seggen/ dat hier toe wonderlick wel dient en te propooste comt/ te weten: Ic wil de helige Roomsche kercke gelijcken bi een Geete/ en ^#ick wil de heretijcken of de ketters gelijcken by den Wolf: dese twee waren in twist gherocht/ en elck coos eenen Aduocaet/ om heurlieder saecke te beschermen. Den Wolf coos voor synen Aduocaet den Vos/ als een loos/

# Een gelijckenisse van de Gheete ende vanden wolf.

[fol. 118v]

schalck/ deurtrocken gheselle: by desen Vos wil ic gelijcken de Guberneurs. De Gheete coos voor haren Aduocaet den grooten Dog: by dien wil ic gelijcken onsen Coninck. Byloo als den Vos dat sach/ soo pacte hy hem wech/ ende liep bouen op thuys staen/ en kieck neerwaerts/ peynsende: Ia byloo/ ba mijn loosheyt of schalckheyt en soude teghen dien grooten stercken quant niet te passe commen. Ba goeliens/ hier deur wiert die arme Geete (die gans schien van yeghelic verlaten of versmaet te zijn/ ende vanden Wolf gheheel op gesloct te werden) wt alle noot/ angst/ druck/ lijden/ verdriet en benautheyt verlost.

Sachternoens predicte B. Cornelis noch ^#teghen het tweede artijckel van Stephanus Lindius brief/ seggende: Ba goeliens/ is dit niet wel een spijtich dinck/ dat my desen impius/ desen boosen Lindius verwijt in synen deurtrocken/ snooden/ valschen/ argen brief/ in dit tweede artijckel/ dat ic in mijn sermoonen liege/ en wilt my als kax raden/ dat ick alle affectien soude wt of af van my wech doen/ mits datse het rechtveerdige vonnisse ghemeenelick beletten: en dat ick soude aen doen die Christelicke sachtmoedicheyt: twelcke doende/ soude ick veel min lieden suspect zijn van ydelheyt en van leugenen: en bouen dien soude ick de cause van de Catholijcken profijtelick zijn. Maer nu/ als ick die Confessionisten en die Caluenisten beliege/ seggende

# wederomme seer schandelicke vileynicheyt tegen dien Christelicken Stephan. Lind.

[fol. 119r]

dat sij de kinderen doopen sonder water te besighen: en dat sij preken/ dat Maria de moeder Gods niet altijts maeght en is ghebleuen: en dat sij leeren/ dat alle de goedingen en de vrouwen behooren alghemeen te zijn: dat de Catholijcken my te min geloouen sullen/ mits datse my in dese leugens achterhalen en beuinden. Ist waer? hey snooden rabbaut/ en valschen boosen schudde/ als ghy sijt. ba al dat ick geseyt hebbe/ dat segge ick noch/ en ick salt al met der waerheyt betoonen/ ^#of met de stucken bewijsen. Ou/ ba het is seker/ dat de Herdoopers eenen versaemder hebben/ die de huwelicken tsamen coppelt: en sulcken hebben de Caluinisten oock een/ de welcke somtijts omme gaet in heurlieder huysen/ en vraecht: Wel hoe maeckt ghijt tsamen? draecht ghijt wel eens met malcandere? leefdy oock in pays en vrede? Seggense dan neen/ soo antwoort den versaemder: Wel comt buyten in de predicatie/ ic sal u daer een ander wijf gheuen: en u/ ghy vrouwe/ ick sal u daer een ander man gheuen. Ba en aengaende de Martinisten/ ba ic las noch ghister auent in den boeck die de Prior van den Augustinen eerghister in prente heeft laten wt gaen/ hoe dat Luther de mans raedt/ indien dattet de huysvrouwe niet wel en lust/ datse dan het ionckwijf besigen souden. Ba goeliens/ en is dat niet een seer aengename raet voor de mans? Ou/ ba preectmen alsulcke

# Afgrijselicke openbare leugenen tegen de Caluinisten/ Luther/ ende herdoopers.

[fol. 119v]

dingen daer buyten/ so en ist gheen wonder datter tvolc aldus byster naer loopt: ba het is meer te verwonderen datter yemant in de stat blijft/ dat soo is. Ou/ ba of desen Nebulo/ of bedrieghelicken Lindius/ noyt en heeft gehoort/ peyns ick/ dat dese sectarisen seggen: Mijn gheest begheert u vleesch? ba het schijnt dat desen gheveynsden schalcken deurtrocken rabbaut hem ghelaten wil gelijck of hy van sulcx noyt gehoort en hadde: wat een snootheyt/ ba siet doch waer met dat wij moeten ghequelt zijn.

Den .10. dach Ianuarij schreef dien seer gheleerden Heere Stephanus Lindius noch eenen vermaenbrief aen b. Cornelis in Latine/ waer van de Copie hier onder volcht/ ouergheset in Duytsche.

COPIE VANDEN TWEEDEN VERmaenbrief Stephani Lindij/ wt den Latine ouergheset.

Stephanus Lindius weynscht B. Cornelis van Dordrecht Salicheyt.

ICK en soude nu aen uwer liefde niet geschreuen hebben/ Cornelis broeder/ hadden my eenige geleerden ende godtvruchtige mannen/ wiens vonnisse ick vele achte/ tegen mynen danck daer toe niet ghestiert: den welcken dochte van my niet wel ghedaen te syne/ indien ic de bescherminghe

[fol. 120r]

des waerheyts eens aenghenomen liete varen/ ende niet wat tijts en bestede om uwe achterclappingen van my te weren. Anderssins ick liete my duncken/ dat ick treffelicke redenen ghenoech hadde om swijgen/ so ic voor my ghenomen hadde. Want wie begheert met sulck eenen te doene te hebbene/ die van sulcken harden ende bitteren sinne is/ als dat hy niemant en can verdraghen/ dan die met hem in als accordeert? of wie soude meer tot sulck eenen connen schrijuen die niet so seere en soect te kennen ende te wetene sulcks alsser gheschreuen wordt/ als tselue listelick te verdraeyen ende calumnieren? Ten is niet mogelick met sulcken volcke sonder twist yet te handelen/ oft voor den aerbeyt andere vrucht te behalen dan haet. Welcken haet als sij dien eens onverdient opgenomen hebben/ ten is niet om seggen hoe onmanierlick dat sij hun voorts hebben: soo dat my dunct dattet veel eer gebeuren soude/ dat sij eenen anderen argheren/ dan datmen heur betere maken soude. Dit moet ick nu proeuen in u te mynen verdriete veel te waer te syne. Want ic hebbe onlancx tot u geschreuen eenen brief/ sonder gramschap/ sonder bitterheit van tweedracht: daer mede ic u meende te vermanen/ dat ghy van al te grooten rigeur ende strangheyt u soudt laten bringen totter modestie die eenen Christen mensche voeghende is: ende dat ghy u soudt een weynich vermijden van sommige

[fol. 120v]

saken die gheensins de waerheyt en geleken/ ende meer waren voetsel van twist/ dan van godvruchticheyt: hopende dat ick/ dien ghy wel hoorde tot gheen secten noch deelingen gheneycht te syne/ u/ sterckelick in Gods yuer ontsteken/ by deser voege sonderlinghe vrienschap doen soude. Maer tis verre van daer/ dat ghy my daerom eenighen danck weet: ia/ hebbe veel eer swaren ondanck. Want ick verstae/ dat mijn onbeschuldighe sendbrief van u niet alleene tonrechte schandelic belogen is/ ende in u sermoonen dagelicx met vele iniurien bespogen wordt/ maer ooc als oncatholijck openbaerlick verwesen is. Dat ick oock by uwe sermoonhoorers van u met sulc eenen haet beswaert ben/ dat vele alsnu heur laten duncken/ dat tusschen Lindium/ ende yewers eenen schimpigen rabbaut/ gheen onderscheet en is: om dat ghy in u sermoonen geseyt hebt/ dat ick u soo straffelick in mynen brief ouerghegaen hebbe/ als dat ic u soude gescholden hebben een snoo schuddeken/ een arch clapperken/ een vuyl boefken/ ofte by andere eerloose namen. Och wat een groote opsprekende ende ouerwillige begheerlicheyt van lieghen is dit? heb ick u met eenige schimp ofte iniurie beroepen? Is dat niet vreemder dan vreemdt/ datmen my hier sulck een verbittertheyt optijght/ daer anderen lieden dunct/ dat ick te groote eerbaerheyt/ sachticheyt/ ende manierlicheyt ghebruyct

[fol. 121r]

hebbe. Die den brief gelesen hebben late ick oordeelen/ wat een groot onghelijck dat ghy my hier mede tonrechte doet: want naer dat den brief selue sulcke een onbeschaemde leughene achterhaelt/ ick hope dat ick my lichtelick beschudden sal van sulc als ghy my oplecht. Ick bepeynse dickwils in mynen sin by my seluen/ wat woort dat my onwetens mach ontvallen hebben/ dat u gedwongen heeft met soo hooghe woorden uwen toorn te willen wreken. Want mijn conscientie en tuyght my niet/ dat ick yet sulcx/ of yet anders/ dat met rechte u soude mogen onstichten/ geseyt hebbe. Ten sy dat ghy moghelic qualick neemt/ dat ic de Geestelicke niet wt gesondert en hebbe vanden beuele des Magistraets: ende dat ick geschenen hebbe een weynich te twijffelen/ of den Paus beyde de sweerden toebehoorden. Maer hier can ick my beschudden mette autoriteyt van S. Chrysostomus ende Bernardus: de welcke in dien sij daerom voor de wetten niet betrocken en zijn/ waerom schijne ic berespelick te wesene? Chrysostomus wtleggende twoort Pauli/ daer by beuolen wordt alle siele haer te onderworpen de ouerste machten/ seght aldus: Dat dese saken allen menschen beuolen worden/ Priesters/ ende ooc Monicken/ ende niet alleene den weerlicken/ verclaert den Apostel in tbeghinsel/ als hy seght: Dat alle siele den ouersten machten onderworpen sy: al sijt ghy

[fol. 121v]

een Apostel/ al sijt ghy een Euangelist/ of een Prophete/ oft wie andere dattet sy: want de onderdanicheyt en doet Gods dienst niet te niete. dus verre Chrysostomus. Hoort nu/ duncket u goet/ Bernardum geheel ouereen commende/ als hy totten Paus Eugenium schreef/ int tweede boeck der Consideratien/ sprekende van het tijtelick sweert: By wat rechte toeschrijft hem dit de Paus? voorwaer niet wt den Apostelschen rechte: want Petrus en heeft niet mogen gheuen dat hy self niet en hadde: maer heeft zijn navolgers ghegheuen dat hy hadde/ te wetene/ de sorge der kercken. Item: Uwe macht/ seght hy/ is in de misdaden/ niet in besittingen van landen: want om die/ ende niet om dese/ hebt ghylieden ontfangen de slotelen des rijcx der hemelen. Welck dunct u meerder macht/ de sonden te vergheuen/ oft hoeuen te verdeelen? daer en is gheen gelijckenisse. Dese nederste ende aertsche dingen hebben heur Rechters/ Coninghen ende Princen der aerden. Waerom ondercruypt ghy eens anders palen? Item: Het is plat/ den Apostelen wordt verboden de heerschappie: gaet dan ghy/ ende durt voor u gebruycken al heerschende ende dominerende het Apostelschap/ oft Apostolijc wesende de heerschappie. Dit heeft Bernardus gheseyt in synen tijt. Maer daer en

[fol. 122r]

bouen soude ick moghen voortbringhen de seyndbrieuen des Paus Gregorij totten Keyser Mauritium/ ende het wederschrijuen des Paus Pelagij tot Childebertum .25.q.1.c. satagendum. ende het rescript Leonis des vierden .2.q.1.c. nos si incompetenter. maer in een sake die claer is/ en wil ick gheen noodeloose woorden ghebruycken: soo my oock gheen noot en dunct te roeren dat ick geseyt hebbe/ dat de sorghe van de religie den Princen toebehoort. Ghy cont lichtelick verstaen/ dat ick daer by niet ghewilt en hebbe/ dat sij den Priesterlicken stoel souden ontweldigen. Want wie isser/ of hy en weet dat inde Kercke de ordinantie niet ontroert en dient? Ick weet wel dat de ordinantie wteyscht/ dat de ampten onderscheyden zijn: maer daer by weet ic ooc dat de tsamenvoeghinge mette onderscheydinge niet en strijdt: ende dattet wel tsamen staen mach/ dat de ghene die tot verscheyden ampten ghestelt zijn/ nochtans deur ghemeyne behertinge vele saken te gader besorgen/ ghesaemdelick eenen steen rollen/ ende somtijts naerden noot die voor handen is deen des anders plaetse bewaert. Nu in dandere deelen des briefs/ ick en sie niet waer soo grooten onstichtinge wesen mach. Ia/ met wat onbeschaemtheyt darf de ghene die Catholijck wil gehouden zijn/ verdommen die oude maniere van de Misse te celebreren/ die ick voorghehouden hebbe: in de welcke

[fol. 122v]

de gebeden ende lessen der helige schriften tot den omstaenden volcke met een tale die sij verstonden/ geschict wierden. Daer naer/ de celebratie der sacramenten des broots ende wijns (inde welcke light de cracht ende siele van die helige handelinge) wierdt gheschict totten gebruycke des volcx. Wordt sulc een ampt ende officie niet beschreuen in den boeck ghenaemt Die Roomsche oordene/ die ghedruct is? alwaer de wtdeylinghe volbracht wierdt eerst inde gemeynmakinge des lichaems/ ende daer naer inde confirmatie oft vervrominge (soo sij alsdoen spraken) van tbloet des Heeren. Ende wie soude connen loochenen dat dese maniere oock inde Roomsche kercke onderhouden is gheweest dusent Iaren lanck/ dat soo wel den volcke als de clergie inde celebratie der Missen naer de consecratie der mysterien/ tlichaem ende bloet des Heeren elck verscheyden van elckanderen gedeelt is? Ia indien ick segge dese ghemeynschap van het lijf ende bloet in de solemnele ende openbare bedieninge somtijts nootsakelick gheweest thebben/ soude ic dat niet connen onverwinnelick warachtigen/ wt dat lange tijden daer naer/ nu ghegroeyt zijnde de vreese van wtstorten/ sij den dienaren des altaers medegedeelt hebben het lijf ende bloet des Heeren verscheyden/ maer de menichte des volcx hebben wtghereyct tlichaem in tbloet des Heeren ingedopt? Want waer toe soude gedient

[fol. 123r]

hebben in te doppen/ indien sij gemeynt hadden/ het een van beyden ghenoech te wesen? Hoe wel dat den Paus Iulius deerste de ^# indoppinge opentlick verbiedt/ ende wt der autoriteyt des Euangelijs gebiedt ter volcomminghe vander communie wt te deelen niet het ingedopte sacrament/ maer verscheyden het lijf ende bloet/ naer het exemple Christi. Wat wonders ist dan indien ick eenige van de clergie oft vanden volcke beghere met my thebben als ick Misse doe/ metten welcken ick alsoo dese helige mysterien volbringhe/ naer dat de schriften der ouderen soo openbaerlick dese costume betuygen/ dat ick niet en duncke/ dat yemant/ die eenichsins gheleert is/ die soude willen loochenen. Daer deure mogelick gebeurt is/ dat de meeste ende tbeste deel der gheleersten Bisschoppen int Concilium van Trenten zijn eendrachtelick daer in vereenicht gheweest (so selue onsen eerweerdichsten Bisschop vanYpre/ die in tselue Concilium by ende aen gheweest heeft/ sal moghen betuygen) dat sij vonnisten dat men den leecken den kilck behoorde toe te laten: sonderlinge want heurlieder niet onbekent en was/ dat de ghemeynschap van beyden ghedaenten niet geheelick ende in als den volcke gheweert/ maer wt sekere redenen tot een tijt opgehouden ende geschorst was. Hier wt canmen lichtelic verstaen/ oft te vergeefs is/ dat huydensdaechs alle de beste ende meeste

# De consec. dist. 2. c. cum omne.

[fol. 123v]

voorstaenders der Catholijcke religie/ oock in tlesen der goddelicke ende kerckelicke schriften vervaren/ ende deur goede redenen verwect/ ontsteken worden mette begeerte des kilcks des Heeren te ghenieten/ ende by alle middelen benerstigen dat het salich sacrament des bloets Christi met den sacramente des lichaems/ naer de oude maniere der generaler kercke menich hondert Iaren gheachtervolcht/ wederom in tghebruyck ghebracht worde: oft ten minsten dat weder gherestitueert worde de vrijheyt/ die noch ouer twee hondert Iaren stede hadde/ van in deene oft beyde ghedaenten te communiceren. Metten welcken (in dyen ghy emmers mijn sententie begheert te wetene) ick gheirne belijde te gheuoelen: niet dat ick de Kercke wroegen wil van dwalinge: maer dat ick meene daer aen vele gelegen te zijn totten vrede ende eenicheyt der Kercken/ in dien naer der menschen conditie ende diuersiteyt/ de Kercke hier in haer statuyt verandert. Wt al dese is goet te vonnissen/ wat my te antwoorden staet/ indien ghy in dit deel ontkent mynen brief Catholijck te wesene/ te wetene/ dat uwe beschuldinge meer verwijts ende opspraecks heeft/ dan goede argumenten: datse wt gramschap spruyt/ ende niet wt liefde der waerheyt: datse rust op calumnie ende valsch optijghen/ ende niet op redene. Maer mogelick ghy sult my hier tegen opwerpen/ datmen u dit al te

[fol. 124r]

vergeefs voorleght/ die so dickwils den volcke instampt datter niet met allen en mach verandert worden. Ick hooret wel: indien ghy dat verstaen wilt vanden geboden Gods/ van den welcken men niet een duyme breet afwijcken mach. Nochtans hier wt en volcht niet/ dunct my/ indien daer yet by dwalinge/ ongheleertheyt/ ghiericheyt/ ofte oock eerghiericheyt dese leste ende ghecorrompeertste tijden inghevoert is/ dat de goddelicke schriften/ ende de hantleueringe oft traditie der oude Kercke tegenstaet/ dat sulcx niet en moet van zijn plaetse afghestelt ende verbetert wesen. Anderssins isser gheen veranderinghe toe te latene/ hoe commet dat die ceremonie van de heele communie by de insettinghe des Heeren/ traditie der Apostelen/ openbare ende gheduerige gewoonte van allen tijden/ ende daer bouen by de Decreten der Pausen ende Concilien versterct/ deur contrarie costume/ eerst van het indoppen/ daer naer deur het achterlaten van het helich bloet/ heel ende gantsch verandert is? Maer latende varen dese beuselen/ laet ons commen tottet ghene daer deure uwen sin schijnt meer beroert gheweest te syne. Want naer dat smenschens sin sulcx is/ dat hy hemselfs liefst heeft/ soo dat hy de berespinge niet wel en neemt/ dat geeft u merckelick aen dat ick geseyt hebbe/ dat ghy de navolghers Lutheri ende Caluini enige valsche saken toelapt ende versiert/ ende dat daer deure

[fol. 124v]

ghebeurt/ dat oock in saken die ghy Catholijckelic leert/ ghy u seluen ghelooue beneemt. Maer na dat ick by ghetuyghenisse van vele can doen blijcken/ dat ic hier in niet gelogen en hebbe/ wat ist dat ghy so seere beclaecht? zijn u oorkens so teerkens dat sij niet verdragen en connen mette bijtende waerheyt een weynich ghenaect te wordene? Nochtans het soude wonderlick wel voegen/ dat ghy/ die so dickmaels oock een onmanierlicke liberteyt ende vrijheyt van spreken tegen andere oirboort/ somtijts met grouwelicke vlammen van iniurien blivemende ^*/ eens anders manierlicke straffinge met gheen so quaet herte nemen en soudt: besondere mits dat u dese medicine scheen te behoeuene/ om de sieckte van uwen moede te ghenesene: op dat ghy voortgaende in u quaet voornemen/ u fame niet en soudt leelicker besmetten/ ende der Catholijkcen cause meer hinderen. Hoe weynich nochtans dat ic hier in profijts gedaen hebbe/ toonen u sermoonen/ als so dickwils tegen tselue misdoende: so dat vele heur laten duncken dat u siecte gheen ghenesinge ontfangen en mach. Want/ op dat ic met eenige exemplen bewijse sulcks waer te syne/ ist niet vol ydelheyts dat ghy sterckelick versekert/ dat Caluinns ^* leert/ datter in de Eucharistie anders niet en is dan ghemeen broot ende wijn: oft/ dat tbroot ende wijn zijn naecte ende ydele teeckenen oft alleene beduydende teeckenen/

* lees: blixemende

* lees: Caluinus

[fol. 125r]

oft gedenckteeckenen van voorleden saken/ oft toecommende dinghen prognosticerende: na dat hy selue schrijft tegen sulcke die seggen dattet anders niet dan teeckenen en zijn/ ende belijt opentlick ende met clare woorden/ dat Christus int auontmael metter daet ende warachtelick gheeft ende volcomt tghene dat hy beloeft: ende al tgene dat de teeckenen wter ordinantien Gods onsen oogen bewijsen/ dat hy dat oock waerlick presenteert/ om metten ghelooue te ghenietene ende tontfanghene. Item/ dat deur twettelick ghebruyck des sacraments/ als deur een seker instrument van Godt inghestelt/ onse sielen deur de warachtige spijse des vleesch Christi/ ende den dranck zijn bloets leuendich ghemaect worden/ ende totter onghecorrompeertheit gherepareert/ met Christo het hooft als lidtmaten vereenicht/ so dat wij worden been van zijn beenberen ^*/ ende vleesch van synen vleesche: ende dat wij onder elckanderen metten stercsten bandt der liefden/ als lidtmaten eens lichaems/ ghecnocht worden. Voorwaer dese dinghen die hy schrijft van de cracht/ werckinge/ ende virtuyt van dat verholen mysterie des auontmaels/ zijn ouereencommende met de helige schriften ende de leueringe der Vaderen: hoe wel hy in andere sticken van dit Sacrament het accoort des outheyts niet en onderhoudt/ ende wat verrachtich afscheyt van het vonnisse deser teghenwoordigher Kercke.

* lees: beenderen

[fol. 125v]

Inde welcke indien ghy met sekere ende openbare ghetuygenissen wter heliger schrifture ende haer eenverdelick geduerende ende catholijck verstant ghetrocken/ hem constet berispen ende verwinnen/ ick soude grootelicx u werck prijsen. Maer wat beschietet dat ghy hem valsche saken toeschrijft? Waerom roept ghy dat hy de sacramenten vanden gront af wtroeydt? Doet ghy dit om dat ghy den haet ende toorn by u eens opghenomen meer soudt onsteken? Hoe beter soudet een kersten mensche betamen/ indien ghy de liefde inde herten verwecte? indien ghy met manierlicheyt ende sachtsinnicheyt de partyen totter eenicheyt der Catholijkce Kercke socht te lockene? twelcke indien ghy hoopt met calumnien te mogen geschieden: ghy sijt verre verdoolt. Tis goet om dincken hoe qualick dat sij nemen/ ende in heur sinnen beroert zijn/ als sij heur hooren wroegen dat sij seggen/ dat een ydel gelooue oock met verachtinge van goeden wercken/ genoech is: ende dat sij gheweldelick willen inbringen een nieuwe Religie/ bewijsende alle liberteyt vanden vleesche ende wulpsicheyt. Wie isser so plomp/ die niet en verstaet dat dit alle versierde ende ijdele leughenen zijn? Meenen wij dat sij in de helige schriften soo ongheleert zijn/ na dat Paulus geseyt heeft/ die gheen pericle te hebben van de eeuwighe verdommenisse/ die in Christo Iesu ghegreffijt zijn: dat sij niet en weten dat

[fol. 126r]

inden seluen text daer by ghevoecht is: Die niet en wandelen na den vleesche/ maer na den gheest? Maer daer is noch een andere/ niet alleene botte ende ongeleerde/ maer ooc blasphemige calumnie/ daer by ghy sterckelick houdt staende/ dat Caluinus gantschelic den mensche afneemt de vrijheyt vanden wille/ als of hy hielde tmenschelick gheslachte daer af so berooft/ datter gheen onderscheet tusschen den mensche ende een beeste en ware: dat hy God maect autheur vanden sonden/ ende dat hy die onrechtveerdelick puniert/ die hy eerst verkeert heeft. Wie is hier doch soo geheel sonder passien/ die niet en soude swaerlick int herte beroert zijn? En weet nu Caluinus niet tghene dat in de naecte woorden des Euangelijs staet: Godt is die in ons werct het willen ende volbringen? ende dat Paulus ons heet medewerckers Gods/ ende beveelt in vreese ende beuinge ons eygen salicheyt te werckene. Hoe dat/ sult ghy segghen/ na dat hy alle dinghen Godt toedraecht? Hoort dat met drij woorden wt Paulo: Ick vermacht al in den ghenen die my versterct. Ende Augustinus heeft die selue sententie met andere woorden aerdichlick besloten: Godt croont in ons zijn wercken. Gaet nu/ ende seght dat Caluinus houdt datter gheen onderscheet en is tusschen ons ende andere dieren/ ende dat hy geheel weerdt de vrye wille: want hy kent alomme dat die cracht ende faculteyt

[fol. 126v]

daer mede wij willen ende deucht doen/ ons wt gratie ingestort is/ niet wter nature gelaten. Dese dingen en segghick niet/ dat ick ghenomen hebbe Caluinum te beschermen/ maer dat ick niet en wil dat yemant met loghenen verdruct worde. Hoordemen dergelijcke saken het ongeleert volc seggen/ men mochtet heurlieder vergheuen: nu/ wie soude dat connen verdragen in Predicanten/ die een yegelick vonnissen/ en twijffelen nergens/ en haperen nergens/ weten alle dingen? Nochtans het is goet om verstaen wt de voorseyde saken/ hoe groote kennisse dat ghy hebt van de twisten ende gheschillen van desen tijt. Andere nochtans hebben lieuer te gheloouene/ dat ghy wt begheerte van berispen/ ende vervremdinghe van sinne/ ia eer wt eenen nijdighen haet (in dien ment soo segghen mach) somtijts calumnieert tghene dat de partie noyt geseyt/ noch gevoelt en heeft: ende dat ghy met scherpe woorden ouercrijscht tgene dat wel geseyt is. Twelcke nochtans ic niet en twijfele ghy min doen soudt/ indien ghy selue niet wt tseggen ende allegeren van andere/ maer int besien ende lesen vande boecken der partyen/ heur sententie ondersocht. Wt dese fonteyne is ghevloeyt (so eenighe dincken) dat ghy lestmael met sulck een haet ghetiert ende ghebaert hebt teghen de bedeelinge der tien geboden/ die de Caluinisten oorboren. Ghy riept/ dattet een schelmstuck was niet om

[fol. 127r]

verdragen/ datmen de gheboden Gods soo leelick schende. Ghy begheerde u eenen van de oude Vaders voortghebracht thebbene/ die anders scheede de geboden van de eerste tafele/ dan in drij/ ende van de tweede tafele/ dan in seuene. Meendy datmen u daerom behoorde te geloouene/ als eenen Pythagoras/ om dat ghijt alsoo geseyt hebt: ghelijck oft ghy alle de Vaders/ ende niemant anders dan ghy/ ghelesen hadde? Maer hoewel ick niet loochenen en wil/ datter eenighe van de leste ende nieuste schrijuers het gebodt vanden ghesneden beelden ende ghelijckenissen wtwissen/ ende tleste/ dat van de begheerlickheyt spreect/ scheuren in twee/ volghende daer in Augustinum/ die in tweede boeck der questien opden Exodus int .71. cap. om het mysterie van de helige Drijvuldicheyt/ der eerster tafele toelecht drij geboden/ ende der tweede dander seuene: nochtans en is my niet onbekent/ dat teghen dese diuisie in suyuerder eeuwe by na alle de Ouders in de eerste tafele viere/ ende in de andere tafele sesse bedeelt hebben.

Also wten Griecken doet Iosephus inden derden boeck der Ioodscher outvremdicheyt 4. cap./ seggende aldus: De geboden die Moyses achtergelaten heeft gheschreuen in twee tafelen/ en is niet gheoorlooft mette selue woorden te becondighen/ wij sullen alleene den sin van die bewijsen: want ons leert

[fol. 127v]

Deerste ghebodt/ datter een Godt is/ ende datmen dien alleene eeren moet.

Het tweede/ datmen gheens diers contrefeytinghe aenbidden mach.

Het derde/ datmen niet te vergheefs sweren sal.

Tvierde/ datmen den vierdach vanden seuensten dach met gheen werck sal ontheligen.

Tvijfde/ datmen vader ende moeder eere.

Tseste/ niet doot te slane.

Het seuenste/ gheen ouerspel te doene.

Het achte/ niet te stelene.

Het neghenste/ gheen valsch ghetughenis te gheuene.

Het tiende/ dat een ander toebehoort niet te begherene.

S. Athanasius in Synopsi scripturarum stelt: deerste ghebodt: Ick ben de Heere u Godt. Het tweede: Ghy en sult u gheen beelde maken/ noch eenighe ghelijckenisse. Het derde: Ghy en sult den name des Heeren ws Gods niet ydelick in den mont nemen. Tvierde: Ghedinckt den dach des Sabbaths. Tvijfde: Eert uwen vader ende moeder. Tseste: En slaet niet doot. Het seuenste: En hoereert niet. Het achtste: En steelt niet. Het negenste: Ghy en sult gheen valsch ghetuyghenis spreken teghen uwen naesten. Het tiende: Ghy en sult niet begheren ws naesten wijf/ noch yet dat ws naestens is.

Origenes opden Exodus stelt deerste gebodt:

[fol. 128r]

Ghy en sult gheen ander Goden hebben/ dan my: ende het tweede: En maect u gheen beelde/ noch gelijckenisse. &c. ende versekert/ dat noch tgetal der geboden/ noch de waerheyt der tien woorden staen en connen/ indien men die anders bedeelt/ ende datmen vande twee eerste maer een en make.

S. Chrysostomus in de tweede expositie op dEuangelie Matthei/ in de .49. homilie/ seght aldus: De eerste ende salige rechtverdicheyt des wets heeft tien geboden/ als tien maenden. Deerste/ te kennen eenen Godt. Het tweede: Afstaen van den beelden. Het derde: Niet versweren. Het vierde: Den gheestelicken rustdach vieren. Het vijfde: Datmen vader ende moeder eere. Het seste: Niet dooden. Het seuenste: Niet boeleren. Het achtste: Niet stelen. Het negenste: Gheen valsch getugenisse spreken. Het tiende: Gheen dinck van uwen naesten te begheren.

S. Gregorius Nazianzenus deelt opde selue maniere de geboden vanden Decalogus wt Griecsche veersen aldus ouergestelt:

Godt heeft de tien wetten gesneden in steenen tafelen: maer schrijft ghy die in u herte.

En kent gheenen anderen God: want maer eenen eere toe en behoort.

Ghy en sult gheen ydel beelde stellen/ noch ghelijckenisse sonder adem.

Nemmermeer en vermaent te vergheefs vanden grooten Godt.

[fol. 128v]

1	Onderhoudt alle de rustdagen so wel de hooghe als vande tabernaclen.
2	Salich werdy indien ghy uwe ouders sulcke deucht bewijst alst behoort.
3	Dat uwe handen vlieden den sondigen manslacht/
4	Eens anders slaepstede/
5	De boose diefte/
6	De begeerlicheyt eens anders goedinghen/ twelcke is de sperkele des doots.

Ghy siet dat ooc dese beschrijuinge der tien woorden so gestelt is/ datmer geen tiene betoonen en can/ ten sy dat tgebot tegen de de beelden de tweede plaetse hebbe/ ende dat in corte begrijpt de begeerlicheyt eens anders goedinghen/ geschict wordt tot het tiende.

Dese bedeelinge volgen ooc vele meer andere. Nochtans op dat niemant en segghe/ dat dese Vaders zijn van de kercke der Griecken/ ende dat sy daerom in de roomsche kercke gheen autoriteyt en hebben/ laet ons ooc sien de Latijnsche.

S. Hieronymus op den brief totten Ephesien tseste capitel/ met bescheedige woorden deelt soo den Decalogum/ dattet eerste gebot sy/ Ghy en sult geen Goden hebben dan my: het tweede/ Ghy en sult u gheen beelde maken noch eenighe gelijckenisse: ende tvijfde: Eert vader ende moeder.

S. Ambrosius op tselfste capitel schrijft aldus: Het is kennelick dat het eerste gebot so

[fol. 129r]

behelst: U en sullen gheen andere Goden zijn dan my. Daer nae: En maect u gheen ghelijckenisse der saken die inden hemel zijn. &c. Het derde: En neemt den name des Heeren ws Gods niet ydelick. Tvierde: Mijn sabbathen sult ghy onderhouden. Tvijfde: Eert vader. &c. Maer om dat deerste vier geboden Godt aengaen/ soo verstaetmen dat die in deerste tafele begrepen zijn: de reste gaen den mensche aen/ Dat hy zijn ouders eere/ Niet doode/ Niet oncuysch sy/ Niet stele/ Gheen valsch ghetughenisse spreke/ Noch yet zijns naestens en begere. Dese ses geboden schijnen in de tweede tafele gheschreuen te sijne: vanden welcken deerste is/ Eert vader. &c. Dus verre Ambrosius.

Daerom ick late my duncken dattet seer lichtuerdelick gheschiet is/ ende moghelick van de sommige niet sonder quaden raet/ datmen die oude bedeelinge der tien geboden/ die so wel de Griecxsche als Latijnsche Kercke gevolcht hadde/ geheel te niete ghedaen heeft/ ende in stede van die een nieuwe bedeelinge ingebracht/ daer by het tweede gebot tegen de beelden ende gelijckenissen/ ten grooten achterdeele vander Christen kercke/ geweert is/ ende tleste in twee gesneden. Thomas van Aquinen/ ende dergelijcke/ becleeden dit mette autoriteyt Augustini. Als of een enckel plaetse van S. Augustinus meer weghen moeste dan alle dandere Vaderen/ ende oudere dan hy:

[fol. 129v]

al hadde hy oock eenvoudelick alomme gevoelt ende gheschreuen/ dat den Decalogus soo soude moeten bedeelt zijn.

Wat suldy nu seggen/ na dat Augustinus selue openbaerlick teghen hem seluen is/ ende volcht selue de bedeelinghe van dander Vaderen/ die hy/ als voren verhaelt is/ verworpt/ te wetene/ in tseuenste capittel der Questien des ouden ende nieuwen Testaments/ in dese woorden: In ghelijcker manieren seghtmen oock/ dat in twee tafelen gheschreuen zijn tien woorden/ twelcke tien sententien zijn. Daer na seght: Ghy en sult gheen andere Goden hebben/ dan my: dat is deerste woort. Ende heeft daer na gestelt het tweede: Ghy en sult u gheen ghelijckenisse maken van saken die bouen zijn inden hemele/ ende in daerde beneden/ noch in twater dwelck onder deerde is. Dan heefter hy bygeset tderde: Ghy en sult den name ws Gods niet nemen in ydelheyt: want Godt en sal hem niet suyueren/ die synen Name neemt in ydelheyt: dat is/ in loghene en sult ghy Gods name niet aennemen/ om daerby valschelic te swerene. Daer na seght hy te vierde plaetse: Den rustdach des Heeren ws Gods sult ghy bewaren/ ende en sult dan gheen slauelick werck doen. Dit zijn de vier woorden van de tiene/ dese gaen eyghentlick Godt aen/ dese zijn in deerste tafele gheschreuen: daer na zijn inde tweede tafele dese begrepen: Deerste woort is: Eert

[fol. 130r]

uwe vader ende uwe moeder. Het tweede: Ghy en sult niet dooden. Het derde: Ghy en sult gheen oncusheyt doen. Tvierde: Ghy en sult niet stelen. Tvijfde: Ghy en sult geen valsch ghetughenis seggen. Tseste: Ghy en sult van uwen naesten niet met allen begheren: ende dierghelijcke. Dat dese inde tweede tafele geschreuen zijn/ betuycht den Apostel Paulus/ seggende: Eert vader ende moeder/ welck is deerste gebodt inde belofte. Want hoe soudet deerste wesen/ hadde de tweede tafele van dat niet beghonst? Ende daerom heeft hi geseyt Inde belofte/ om dat terstont daer naer volchde: Op dat ghy lancleuende sijt opder aerden/ ende u wel sy. Dit is de belofte gedaen den ghenen die de geboden onderhouden. Soo dan ghy hebt de geboden gescheeden/ ende heur volcommen ghetal/ ende welcke ende hoe vele in elc van beeden tafelen gheschreuen zijn. Tot hier Augustinus.

De selue Augustinus tot Bonifacium/ in het tellen houdt dese ordene: Datmen eenen Godt met onderdanicheyt der religie dienen sal: datmen gheen beelde en sal eeren: datmen den Name des Heeren in gheen ydelheyt en aenveerde: na dat hy te voren van tghebodt des Sabbats in schaduwe gesproken hadde.

Ick bidde u/ hoe is dat recht/ dat de autoriteyt van eenen alleene/ ia/ van den ghenen die met hemseluen niet en accordeert/ sal voor alle andere gestelt worden. Ende indien S.

[fol. 130v]

Augustijns autoriteit u behaecht heeft/ waer om behaechtse u daer in daer hy van anderen ende van hem seluen diueersch is? Die bedeelinghe was/ dincke ic/ bequamer den tijt als men de aenbiddinge der ghesneden beelden ende gelijckenissen inde kercke Christi invoerde/ waer by het tweede gebodt tegen de beelden gegeuen wt het getal van tiene gesloten wierdt/ dan daerment daerin soude bewaert ende gehouden hebben. Het behoort dan/ dat wij/ verworpende die vermincte/ gheschonden/ ende dese leste tijden ter grooter schade der Kercken Christi listelick/ als een Catholijck gebruyck/ ingebrochte diuisie/ die volgen de welcke den text der tien geboden wteyscht/ ende de ouders so accoordelic/ so wel onder de Griecken als de Latijnsche/ oock Catholijckelick ende ouer al gheoorboort hebben.

Ons heeft goet gedocht van de bedeelinghe der tien geboden dese saken merckelick te beleeden: welcke bedeelinge en soude mogelick niet schijnen van so grooten gewichte/ dat sy cause genoech geuen soude om so lanc ende breet dese sake te handelen/ ten ware dat ghy so hertneckelick oock loochendet saken die by ghemeenen accorde der oude Kercke gheapprobeert zijn/ ende dat wij in die tijden gevallen waren/ inde welcke wij bedwongen zijn oft schadelicke ende openbare faulten te prijsene/ oft indien wij die berispen/ moeten hooren achter ons dese seer Catholijkce ende

[fol. 131r]

Kerckelijcke roepen/ te weten/ Ketters/ Heretijcken/ Scismatijcken/ Meutmakers/ vianden/ verlaters der kercke. Anders ic weet wel dattet weynich doet tot vorderinge des dienst Godts/ indien ghy de gheboden wel telt/ maer qualick onderhoudt ende bewaert. Ende ick en soude niet connen misprijsen/ indien sij den volcke sonder scheedinge voorgehouden waren/ behoudens dat tselue geschiede sonder vermincken/ soo sij van Godt gheleuert zijn ende inde helige schriften vervatet: opdat die verminckinge niet en comme eenichsins ter hulpe den ghenen die booselick ende onbeschaemdelick het eeren der beelden voorstaen. Maer dat en can ick niet wel verteeren/ dat ghy in dese ende gelijcke wel geschicte saken beroerte verwect/ ende dat ghy met groote bittere woorden vervolcht tghene dat teghen de hantleueringe der Vaderen niet en strijdt. Och oft u yemant conste dat gebreck weren/ het ware een sonderlinck ende gheweldich werck. Maer na dat wij cleyne hope sien van hier in te voorderen ofte profiteren/ wij gheuen u op uwen Rechter/ wien ghy eens redene gheuen sult van al u segghen. Vaert wel. Tot Ypre/ elf daghen in Ianuario/ in tjaer na de gheboorte Christi M.D.LXVII.

[fol. 131v]

DEN .12. Ianuarij seyde B. Cornelis in zijn sermoon: Ba/ goeliens/ ba ic ben wel versekert datter nu wederomme ^#seer veel gheckens/ veel lachens/ veel schimpens en veel spottens in dese stadt van Brugge met my sal wesen/ Ba en dat nu yegelick zijn tanden wel eens ter dege met mij stoken sal: duer dien datter heden ontrent de ses hueren een groot geruchte in ons Clooster en op de strate van onse Broers of Monicken gebeurt/ is en daeromme moet icket seluen te kennen gheuen/ op dat niemant en meene datter yet argers geschiede dan twas. So sult ghy lieden weten/ hoe datter heden al vrouch by doncker eenen quant de bellen van ons Conuent quam clincken: Nu onse Broers/ wel peynsende datter yet vremts schuylen soude/ quamen huerlieder sestienster en deden de poorte open. Den quant het aensichte tot die oogen toe met zijn mantel gedeckt hebbende/ reecte daer een groot packet brieuen/ seggende geeft dat an B. Cornelis. Ons Broers seyden/ comt binnen vrient en geuet hem seluen/ ba hier en tusschen wasser een van onse Broers die ter syden neffens den quant omme cruypen wilde/ om achter hem te zijn. Ou ba als den rabbaut dat merckte of ghewaer wiert/ ba soo worp hy onse Broers den brief veur de voeten/ en was terstont aent loopen/ Tian ons Broers liepen hem naer tot op den Braemberch al roepende/ hout den dief/ hout

# In wat maniere dat b. Cornelis den tweeden brief van Stephan. Lindius ontfinck.

[fol. 132r]

den dief/ maer den rabbaut was huerlieder te rasch. Duer dit gheruchte van roepen en loopen/ sach tvolc al omme ter veinstere wt/ vragende wat dattr ^* schuylde: daer omme ist dat icket lieuer seluen heb te seggen en te kennen te geuen/ dan dat dese snoo schalcken en spotters huerlieder tanden met my stoken souden/ en yet anders segghen dant geschiet is. Ba goeliens/ om nu eens een einde te maken van alle dese vermaledide brieuen en Pasquillen/ die my dagelicx aldus van dese geueynsde Cassandrianen/ dese duertrocken snoo rabbauwen ghesonden werden/ daeromme heb ic tselfde packet brieuen sonder open te doen of te besien int vier gheworpen/ ende also verbernt. Ba en het is my wel leet dat ick dien snooden valschen brief/ die mij dien boosen Stephanus Lindius int leste van Nouember sant/ oock niet also sonder te besien verbernde/ ou/ ba soo en hadde ick my daer in aldus iammerlick niet ghetormentiert noch gequollen/ als ick my seluen tot nu toe gedaen hebbe.

Den .19. Ianuarij citierde of daechde B. Cornelis in zijn sermoon Stephanum Lindium voor den Bisschop van Brugghe/ om te disputeren rugge tegen rugghe aen eenen staeck gebonden te staen/ ende die int ongelijck bevonden wert/ leuende met den viere verbrant te werden.

Den .26. Ianuarij/ als B. Cornelis sachternoens

* lees: datter

[fol. 132v]

tegen het derde artijckel van Stephanus Lindius eersten brief predicte/ seyde hy: Ou/ ba dien Lindius dien rabbaut verwijt my in het derde artijckel van synen venynighen ^#brief/ dat ick tot noch toe gheen profijt met mijn sermoonen heb gedaen. ba ist waer? hey snoode verrader/ ba wie is in dese stadt van Brugghe anders oorsake dat hier geen Beeldestormerie gebeurt en is/ dan ick deur mijn predicatie? ba ick derf vry stoutelick seggen/ dat ick den behoudere ben vande geheelheyt/ gansheyt of ongehschentheyt ^* der kercken/ van Gods sacramenten/ van Gods outaren/ van Gods beelden en crusen/ van der heligen reliquien en beelden/ Ia dat ick duer mijn sermoonen den bewaerder ben van alle Goddelicke saken en kerckelicke ornamenten in dese stadt van Brugge/ ba sonder mijn neerstige/ vierige predicacie (hoe wel datter noch twee of dry oock huer beste met preken gedaen hebben) hat hier alsoo wel verloren ghegaen als elders/ ba u liedier ^* Ghuesen en zijn niet een haer beter dan Gentsche Guesen/ Antwerpensche Guesen/ en ander Guesen/ maer het heeft u lieder Ghuesen aen de menichte gebroken/ waer van ick my beroeme oorsake te zijn duer mijn neerstighe sermoonen daer ick veel volcx mede gehouden hebbe int helighe Catholijcke ghelooue/ en afgetrocken vande Gueserie. Ba en hebben dan mijn sermoonen tot noch toe niet geprofijtert/

# Een onuerstandich vileyn sermoon tegen het derde artijckel van Stephanus Lindius eersten brief.

* lees: ongheschentheyt

* lees: lieder

[fol. 133r]

gelijck my dien snooden Lindius verwijt/ dien vuylen schudde/ als hy is: ba dat hy hem beschijte en vage zijn vuyl bescheten eersgat aen zijn brieuen/ ba soo siet: ba wat seghdy my van dien rabbaut? ba soude hy my dat verwijten? Ou/ ba ick derf wel plat wt seggen/ dat ick den beschermer ben van u lieder priuilegien/ en van al u lieder weluaren/ dwelcke ghy al verbeurt en quijt soudt wesen/ en hadde ick met [lees: niet] mijn predicacien ghedaen/ al heb icks lettel dancks vande geueynsde Catholijcken/ die lieuer ghesien hadden dattet hier oock al te berste ghesmeten ware/ ghelijck elders/ van de welcke desen valschen Lindius een af is/ ba wilt hijt alsoo verstaen of wtleggen/ dat ick gheen profijt met mijn sermoonen gedaen hebbe/ om dat ick de Geusen daer deur sulcx heb belet/ ba soo heeft hy byloo groot ghelijck. dat hy soo doet.

Den .2. Februarij sachternoens was B. Cornelis in zijn sermoon wtermaten seer verblijt/ mits dat de Graue van Egmondt/ als Guberneur van Vlaenderen/ int leste van ^#Ianuarius al omme deur gansch Vlaenderen begonst te trecken met veel ruyteren/ om die predicatien der Caluinisten/ Martinisten/ ende Herdoopers te doen op houden. B. Cornelis seyde: Ba ick en sorghe nu anders niet/ dan dat dese haechpredicanten/ dese Ministers de Apostaten/ of dese verraders/

# Alsmen de nieuwe predicacien beghonste te doen ophouden.

[fol. 133v]

verleyders en bedrieghers/ ende dese Ouderlingen/ Diaconen/ dese Consistorialisten/ dese principale hoofden vande sectarisen/ heretijcken/ of ketters/ al wt den lande gheraken ende ontloopen sullen. Ba/ daeromme ghy Magistraten en Officieren/ ghy moet alle op u lieder verdoemenisse haestighe neersticheyt doen/ om het lant te sluyten/ ende alle schiphauenen/ alle frontiersteden/ ende alle gaten daermen deur wt mach/ te besetten ende te bewaren/ op datmen alle dese lants verraders/ dese verloochende Kerstenen/ dese Papen moordenaers/ dese sacramentenschenders/ vonteschijters/ beeldestormers/ outaerbrekers/ kerckendestrueerders en alle dese cloosterbranders in handen mach crijgen ende al leuende villen/ vlaien/ speten/ braden of de kele af steken mach. Ou/ soude yemant moghen segghen/ helighe Vader Corneli/ ghy en behoort emmers niet te raden tot bloetstortinge. Ia/ ist waer? ba/ datmense dan al leuende tusschen twee hongherighe honden met den hoofde neerwarts aen een galghe hanghe/ ende laetse de honden verscheuren/ so en stortmen gheen bloet: ba soo siet.

Den .9. Februarij/ den welcken was des ^#sondaechs voor de Vasten/ begonst B. Cornelis te prediken in de Parochie kercke/ diemen heet tonser lieuer Vrouwen/ om aldaer de Vasten lanck alle daghe te prediken. Daer nam hi voor zijn teem daghelicx te prediken

# B. Cornel. beghint te prediken van de .7. sacramenten.

[fol. 134r]

van de seuen sacramenten/ beghinnende in dese eerste weke met het sacrament der Penitentie/ met die Biechte en Absolutie. Dit waren rechts materien ende argumenten om de heele Vastene seer wonderlicke ende vremde sermoonen te doen: want daer wt hoordemen veel afgrijselicke/ gruwelicke en lelicke ghetieren/ ghebaren/ ende scheldingen sonder eynde teghen de Caluinisten/ Lutherianen/ of Martinisten/ Herdoopers ende Cassandrianen.

Den .16. Februarij/ naer dat dien heligen Martinus Smetius/ Predicant der Caluinisten tot Mechelen/ den achtsten dach van ^#deser maent (voor de werelt te achten schandelick/ maer voor Godt salichlick) ghehanghen was/ (de welcke voor yegelick als een bysonder godvruchtich/ eerbaer/ ende voor een wtnemende seer gheleert man was bekent)/ so sachmen aen B. Cornelis groote blijschap in zijn sermoon/ dies niet te min hadde hy hem byster en leelic/ seggende: Ba dien schudde/ dien rabbaut/ dien haechpredicant/ die daer te Mechelen in zijn haechpredicatie gevangen en ghister gheleden acht dagen opgeknoopt is aen een boom/ die heeft zijn valsch gelooue nu wedederom ^* al versaect/ ende bekent dat hy tvolc deerlic bedrogen en verleet heeft. Ou/ ba siet ghy nu wel dat dese haechpredicanten anders niet dan schelmen en booswichten zijn. ba beliech ickse noch al? Ba ick segghe dattet

# Ualsche leughens ouer dien Godsaligen Martelaer Martinus Smetius/ dien treffelicken geleerden man.

* lees: wederom

[fol. 134v]

maer kascoenvagers of schouvagers/ ia dattet maer beerstekers of schijt huys vaghers en zijn. Ou/ ba die botte beeste die daer te Mechelen ghehangen is/ en was maer een esel/ die noch lesen en schrijuen en conste/ ba waer soude hijt doch geleert hebben? hier buyten te Sledinghen achter de coeyen/ van daer hy was? ba datse huer lieder moeyen met swijnen oft schapen te wachten/ en beschijten heur: ba soo siet. Swoondaechs in dese weke/ te weten den .19. Februarij/ begonst B. Cornelis te predicken vant sacrament des Doopsels/ ende was daer mede noch besich deu ^* .20. 21. 22. 23. 24. 25. Februarij. Hier in hadde hy hem seer yselick en afgrijselick met tieren ghebaren tegen de Herdoopers/ en teghen de Caluinisten/ menichmael noch segghende dat der Caluinisten predicanten de kinderen doopen sonder water te besighen.

Den .26. Februarij/ als B. Cornelis van ^#het sacrament des Vormsels begonste te prediken/ soo wiert hy met een hittighe boose gramschap onsteken ouer B. Carle Courtevile Prior vande Carmelijten/ om dat hy in dese Vasten alsoo begonste in zijn Clooster te prediken/ dat den meesten deel vande Caluinisten/ die buyten te predicacie pleghen te ghaen/ zijn sermoonen quamen hooren. Hier in ghemiste B. Cornelis wederom zijn sinnen en predickte in veel naer volghende sermoonen

* lees: den

# Leelick misbaer ouer den Prior vande Carmelijten.

[fol. 135r]

seer schandelick en lasterlick van hem/ roepende en brijsschende: ba daer staet dien valschen weyffelaer/ dien weerhaen/ die met alle winden draeyt/ en ghieft de Guesen en die Ghuesinnen aes. Ba fy/ het is onuerdraghelick en onlijdelick. Ou/ ba soude men dat ghedooghen/ dat hy in een Catholijcke cappe/ ia in een Catholijcke kercke/ sal gaen staen preken op zijn Gheuse? ba dat is om de gheheele stadt te bederuen. ba ten is niet moghelick dat wijt nu langher sullen connen houden staende. Ou/ dat een vande vier biddende Oorden in zijn cap op eenen Catholijcken preeckstoel gaet staen seggen/ datter gheen Vaghevier en is/ datter maer twee weghen en zijn/ ba siet doch/ ba dit is ient/ ba aldus prekende salmen wel veel naerloopers crijghen van Ghuesen en Guesinnen. Ou/ ba dan commen sommighe en segghen/ kie Pater Corneli zijt doch te vreden/ het sal te min volcx daer buyten ter predicacien gaen. Ia/ ist waer? ba ic hadde lieuer/ en het waer veel beter datse met duysenden daer buyten liepen hooren de haechpredicanten/ want die verclaren huer lieder voor heretijcken en ketters/ ba wel moetense varen. Ou/ maer desen esel ghaet hier in zijn cap staen preken teghen de Casseboeuen of Muylstooters/ ba en dan loopt hy int Consistorie vande Guesen schocken en brocken met de Guesen en

[fol. 135v]

Guesinnen. Ba dat hy de cappe wt schudde/ en hangse op den tuyn/ en beschijte hem: ba wat seghdy my van dien rabbaut/ ba besiet doch waer met dat wij gheplaecht zijn. Ou/ ba dat ick Bisschop van Brugghe waer/ ba ick soude hem terstont wt iaghen/ dat ick so soude. Deser gelijcke warringhen hadde hy noch in zijn sermoonen den .27. 28. Februarij ende int eerste van Martius/ drie of vier dagen/ teghen B. Carle Courtevile/ Prior van de Carmelijten.

Den .2. Martij was B. Cornelis gecommen tot van het sacrament der Eucharistia te beghinnen prediken/ dat is het sacrament des Lichaems en bloets Christi/ twelck B. Cornelis altijts heet tsacrament des Outaers. Ende als hy daer sommige gruwelicke sermoonen van tieren en gebaren/ van brijsschen en crijsschen tegen de Caluinisten ende Lutherianen op ghepredict hadde/ om te betoogen dat het warachtich natuerlicke vleesch Christi met huyt en met haer in dat sacrament is/ soo begonst hy den .6. dach Martij te prediken ^#teghen het gebruyck van beede gedaenten/ of beede specien in broot en wijn voor de leeken of wereltsche menschen/ soo hijse heet. Ba hier wil ic/ seyde hy/ dese Cassandrianen en dese Lindianen nu oock eens treffelick te keer gaen/ de welcke soo loosselic by commen om ons Catholijcken te bedriegen/ meenende consten zijt daer toe maer gebringen/ dat

# Goddeloose ende horribile propoosten tegen tgebruyck van beede specien voor de leecken of gehuwede liens.

[fol. 136r]

wij daer in consentierden de leecken of wereltsche mensche het sacrament onder beede gedaenten te geuen/ so soude de Misse wel terstont van selfs om verde vallen/ ende het Priesterdom een eynde hebben. hey arghe loose deurtrocken vossen/ ist waer? ba ghy zijt veel schalcker en snooder dan die openbare woluen/ die Caluinisten/ Martinisten of Confessionisten/ ia const ghy ons met u loosheyt en listicheyt alsoo int net ghebringhen/ ick ghelooue wij en souden daer ten onsen eersten wille niet wt geraken. Maer neen voorwaer/ ba hola/ ia/ ba wij zijnder emmers also loos tegen. Ou/ ba wij en sullen doch het alderminste pointken vanden onsen niet afgaen of afwijcken/ noch yet toelaten of consenteren te veranderen. Ba wilt ghijt met gewelde doen/ Ou/ wij sullender ghewelt/ cracht en macht tegen vinden/ al souden wijt daer om al waghen/ goet en bloet/ lijf en leuen/ ba soo siet/ ba wat meendy dat wij alsoo de Misse en het priesterdom sullen laten tonder drucken en verknysen? ba wat onderscheet soude dan doch tusschen een Priester ende een leeken wereltlicke ghehuwede mensche zijn? Ou/ dat dese Cassandrianen en Lindianen/ dese geueynsde Catholijcken veel willen argueren dattet de Keyser Carlus quintus wel die Confessionisten in Duytslant heeft toeghelaten/ ba wat hebben wij in dese Nederlanden daer met te doen/ watmen die Duytsche Lutherianen

[fol. 136v]

of Confessionisten/ die rabbauwen/ die eerste afuallighen der heligher Roomscher kercke heeft moeten toe laten wt een ghedwongen noot/ ba ick gheefse mijn schijt gat te cussen/ ba mijnen vijster/ mijnen stinckaert of mijnen kackaert te cussen/ die vande Confessie ^#van Augsborch/ met heur vermaledide twee specien/ met heur duuels nachtmael/ ba ick geefse mijn vuyl bescheten eersgat te cussen/ ba en ic schijte in huer twee specien/ ba Gode geue datse alle Lasarus/ milaets/ besieckt en beseten moeten werden/ in Duytslant/ in Denemercken/ in Sweden/ in Norweghen/ in Polen/ in Bohemen/ in Engelant/ in Schotlandt/ in Vrancrijcke/ ende in dese Nederlanden/ diet sacrament alsoo nutten onder beede ghedaenten/ sonder consent vande helighe Roomsche/ Catholijcke/ Orthodoxe kercke/ ba so siet! Deser gelijcke sermoonen predicte hy noch teghen het gebruyck van beede ghedaenten voor de leeken/ den 3. 4. 5. 6. 7. 8. dach Martij/ telcken zijn argument makende teghen het vierde artijckel in Stephanus Lindius brief/ die daer in raden wilt/ datmen den leecken den kilck of de specie des wijns mede deelen soude.

Den 9. Martij begonst b. Cornelis te prediken vant sacrament des huwelicx/ waer in hy wederomme alle zijn voorgaende schandelicke ^#leugenen ouer de Caluinisten/ Lutherianen ende Herdoopers vernieude/ als dat sij

# B. Cornel. schijt in de twee specien des sacraments van tlichaem en tbloet Christi.

# Hij vernieut zijn leelicke leughenen.

[fol. 137r]

den bant des huwelicx somtijts ontbinden/ ende herhuwen of verwisselen de mans aen ander mans wijuen/ ende de vrouwen aen ander vrouwen mans. Datse oock alsoo veel huysvrouwen mogen trouwen als sij willen of onderhouden connen/ ende dat de Herdoopers de vrouwen al ghemeen hebben/ ia sonder eenich tusschen scheet/ de vader by de dochter/ de moeder by den soon/ ende de broeder by de suster: so dat men dese seuen of acht dagen veel walgelicke vuyle leelijcke leugens van hem hoorde wt prediken. Ende als omtrent dese tijt alle de Nederlanden vol oorloghen/ ^#sedicien/ rebellien/ meuterien/ beroerten/ ende troubbelen waren/ om dat die exercitien van de religien der Caluinisten/ Martinisten/ ende Herdoopers verboden waren/ ende datmen ooc alomme heurlieder predicatien met vriendelicke en strange middelen dede ophouden ende af stellen/ de welcke men in de principale steden om den lesten dropel bloets te wagen niet en wilde laten/ soo dattet scheen dat alle de werelt in de wapenen was. Hier hadde B. Cornelis wederomme een nieuwe oorsake om afgrijselicken te donderen en te blixemen/ ia het scheen dat hy helsch vier wilde spugen: want hadde hy te vooren in zijn sermoonen maer gheschenen verwoet dul/ sot en sinneloos te zijn/ soo en heeft hy hem nu niet anders gehadt/ dan of hy metten duuel vander hellen beseten ware. Hy hadde hem sommige

# Uande beroerten alsmen de predicatien wilde beletten.

[fol. 137v]

daghen/ den .10. 11. 12. 14. dach Martij/ of hy ten predickstoel wtgespartelt of wtgevloghen soude hebben. Somtijts tierde en riep hy: Ou/ ba ist nu niet wel ghemaect? ba ist nu niet wel gherequest en geliberteyt/ nu sij sien datmen de predicatien van dese heretijcken of ketters gheensins beletten can? ba dese Magistraten/ dese Wethouders/ dese Guberneurs/ ou/ siet nu sij het lant vol gheharnaste of gewapende liens sien/ ba nu sittense met de handen int haer: ba nu ist al/ ay ay/ wat hebben wij ghemaeckt met onse requesten: ay ay/ wat raet nu: och och/ het salder al qualic gaen: ba sietse doch nu eens sien? ba nu siense gelijck pissebedden: ba/ ou/ sietse doch nu eens loopen? ba nu loopense ofse beuisten en bescheten waren/ ay/ ay ay/ al qualick ghemaect/ het compter al bekact wt/ dat so doet. Somtijts (te weten/ den .13. Martij) wast: Ou/ ben ick noch al een meutmakerken? ^#ba ben ic noch al een dul broer Corneken? moet ic noch al om mijn vileyn meuterie int dulhuys werden ghesteken? gelijck dien Pasquillus seyt/ die hier op alder onnoosele kinder dach gesaeyt wiert achter straten/ al en seyde ick te dier tijt niet veel daer af/ so en heb icket nochtans niet vergeten/ ic hebt in mijnen crop geswolgen tot dattet te passe comt. Maer waer zijnse nu dese Pasquilsaeyers/ dese gheveynsde Catholijcken? ba waerom en schrijuense nu gheen brieuen en

# Uanden pasquillus die gesaeit was den .28. December.

[fol. 138r]

Pasquillen/ dat ick meute/ en de Caluinisten beliege? ba meuten de Caluinisten en Martinisten nu niet wel eens alle dese landen deur? Ou/ het schijnt datse het lant willen het onderst opwarts keeren: ba besiet hoe sij heurlieder nu hebben te Valencien/ te Doornick/ Tantwerpen/Tshertogenbossche/ te Amsterdam/ te Vianen/ teGorichom/ te Worckum/ te Venlo/ te Rurmonde/ te Mastricht/ te Hasselt/ teMaeseyck/ Cambersijs/ ia deur gheheel Hollant en Zeelant. ba besiet doch wat een beroerten/ rebellien/ rumoerten/ sedicien/ troubbelen/ meuterien/ en afgrijsselicke oploopinghen/ en tumulten datter nu alomme zijn/ deur dien datmen dese vermaledijde/ kettersche/ duuelsche predicatien wilt verbieden/ of doen ophouden. Ou/ ba wat dusent duuelen het schijnt datmense nauwelick en soude derren verbieden/ om dat de sectarisen dreegen/ datse de predicatien niet laten en sullen: om den lesten dropel bloets te wagen. Ia/ ist waer? hey snoo/ stoute/ onversaechde generatie. ba dat men de gendermerie ofte het krijschvolck late inden hoop schieten/ datter een deel om den hals commen/ gelijckmen ^#sondage te Oudenarde gedaen heeft/ en laet dan besien of sijt om den lesten dropel bloets te wagen niet laten sullen/ ba ic wedde ia sij: ba so siet. Somtijts (namelic den .14. Martij) wast: Hey ghy vervloecte Caluinisten/ ghy verdoemde Guesen/ ghy snoo rabbauwen:

# Uande verstooringhe der predicatie te Oudenaerde/ den 9. Martij.

[fol. 138v]

hey ghy valsche lantsverraders/ kercbrekers/ Cloosterbranders/ Papenmoordenaers/ dat ghy dese edele helighe Nederlanden in dit verdriet/ in dese desolatie en ruyne bringht/ met u helsche ketterien. Iesus/ in wat destructie/ raseringhe/ en verderuinghe commen dese landen: ba siet/ alomme zijn nu de landen vol crijchsvolcx. Maer wat duuel waerom en verbiedtmen noch dese duuelsche prechen of haechpredicatien hier niet? ba ghy Magistraet/ ghy siet het gheheele lant is in roeren: ba dit is om wtsinnich/ dul/ en verwoet te werden. Ou/ hier moet de duuel en zijn moeyer met spelen: ba wij zijn alleghelijck betoouert en met eenen dommen duuel beseten. Ba ghy Catholijcken/ hat ghy een zeel tot Godt/ ghy soudt dese vermaledijde Guesen en Guesinnen met u tanden en met nagels verscheuren/ ionck en out/ al verwurghen en vermoorden: maer ghylieder en hebt gheen herte/ noch gheen zeel tot die oprechte Catholijcke Roomsche Religie: ba daerom gaet God verhuysen van hier wt dese landen in Indien/ in Calecut/ in Brisilien/ in America/ in Peru/ en in ander vremde nieugevonden Eylanden. Och haddemen doch van eerst die Guesen/ die verraders van dese landen/ die Lereneersgaten/ die de request quamen ouergeuen/ aen een galghe ghehangen/ of een coude lemmer deur den hals ghesmeten/ ba daer en hadde noyt haen naer gecrayt: maer

[fol. 139r]

eylacen/ ba nu het te late is/ nu gaetmender ^#26. of .27. wt het Hof bannen. Ia sij passender oock veel op: ba sij derren daer en bouen nu noch wel een request ten Houe senden/ daer mede sij te kennen gheuen/ dat sij dese ketters willen beschermen int onderhouden van heur exercitie van Religie: Ia dreghende datter anders veel bloetsturttinghen naer volghen sullen: hey stoute verraders: ba soo siet. seght u hert en meeninghe plat wt/ soo weetmen waer voor dat men u houden mach.

Den .15. dach Martij/ naer dattet gemeene volck Tantwerpen den .13. Martij oock de wapenen aen nam/ sachmen ende hoordemen ^#aen B. Cornelis in zijn sermoon alsulcken misbaer/ gruwelickheyt/ dullicheyt/ wtsinnischeyt en verwoetheyt/ alsmen oyt aen eenighe besetene menschen soude connen of moghen sien en hooren: hy hadde hem wederomme met spartelen/ schudden en smijten/ datmen sorghde dat hy met den predicstoel van bouen neder gheuallen soude hebben/ werpende die handen om hooghe/ brisschende met sulcken schruemelicken stemme/ dattet yegelick ijsde en verschrecte diet hoorden/ ende niemant en conste verstaen wat hy riep/ kriesch/ of tierde: maer als hy een luttel wt dese dullicheyt tot hem seluen ghecomen was/ verstontmen dat hy riep: Ou/ siet dese oproerige/ sedicieuse Caluinisten van Antwerpen/

# Uande requeste daer in Brederode den .8. Februarij aende Gubernante begheert de exercitie van religie voor de Caluinisten.

# Uande beroerte Tantwerpen om het beletten der predicatien.

[fol. 139v]

hoe sy daer inde wapenen staen/ hoe sy daer alle der stadt attilerie of gheschut/ ende municie van oorloghe in huerlieder ghewelt genomen hebben/ om dat die Gubernante daer eerghister voor huerlieder nues het leger vande Guesen heeft doen verslaen/ ba daer om loopen sy nu oock inde wapenen tegen den Coninc. Och och Brederode/ Brederode/ wat hebdy ghemaeckt? hey besiet in wat verdriet/ onderganck/ verderuinge/ ruyne en desolacie dat ghy met u duuels gheselschap dese Nederlanden ghebrocht hebt. ba Godt moet u alle gelijck schenden/ plagen/ veruloecken en vermalediden. Ba fy u ghy pouere beroyde leren eersgaten/ die niet een verroesten nagel en hebt om u vuyl schijtgat te krauwen/ en comt hier ons Catholijcken/ ons religieusen te beroouen/ te pillieren/ wt te iaghen/ te vermoorden en te verbranden. Maer ick bidde Godt en hope datse selue al vernielt/ verwurght/ verslaghen/ en om den hals ghebrocht moeten werden/ ghelijcker daer te Oosterweel by Antwerpen nu wederomme seuen of acht hondert doot gesmeten en sommighe al leuende verbrandt zijn. Ba alsulcke quaden bloet is al goddelick en salich wtghestort/ ba also moeten sy alle varen dese Guesen en Guesinnen/ die doch anders niet en soecken dan roouen/ pilleeren/ moorden/ saccageren en branden/ ende om alle de landen aerm en bijster te maken/ datse

[fol. 140r]

soo doen. Den .16. Martij wast met B. Cornelis te roepen en te gebaren: Och wee wee u ghy goddeloose stadt van Antwerpen/ ghy vuylen nest van alle refuys/ rappaille en gepuys ^*/ niet anders dan een stinckende schuym van alle der werelt vuylicheyt. Ba fy fy dat ^#ghy Prince van Oranie voor alsulcken vileyne canaille en luysighe iacht van haxken paxken/ van rijfken rafken/ met den blooten hoofde hebt moeten knielen/ segghende/ ia biddende: Mes enfans/ mes enfans/ soies content. ba fy om heur dulle meuterie/ raserie/ en troubbelen te stellen. Maer wil ick u segghen/ goeliens/ ba het en is anders niet/ dan ioc my Gilleken/ het is so wel mijn willeken/ lapt mijn billeken. Och och wy aerme Catholijcken/ ba wy zijn al verraden en vercocht. Ou/ en noch zijn wij so slecht dat wijt niet en mercken. y. y. y. ba eylais/ waer toe zijn wy ghecommen. Ou/ heb icket niet wel geseyt/ ba heb icket niet wel gheprophetiert. hey moet ick noch al een meutmakerken zijn? ba wilmen my noch al int dulhuys steken? och Iesus/ dat wy desen afgrijselicken tijt noch mosten leuen in dese Catholijcke landen. ba ic wensche my seluen den doot/ ba Godt laet my den moort steken/ ba Godt laet my den buyck open splijten/ ba ick wilde dat my therte braeck. Want ick en candt doch niet langher verdraghen/ hooren noch sien/ ba het leuen walcht my. Ou/ ba hoort

* lees: gespuys

# Uan den Prince van Oranie.

[fol. 140v]

hoemen daer Tantwerpen roept: Papen wt/ ^#Papen wt. Siet goeliens/ ick prophetiere u dat dese foulle of furie/ ia dese dullicheyt/ onsinnicheyt en verwoetheyt/ van de Papen en Monicken wt te iaghen/ noch ouer al gaen sal/ gelijck de beelde stormerie. Daeromme ghy Catholijcken van dese helighe stadt van Brugghe/ ten sy dat ghy nu in tijts alle dese Ghuesen en Ghuesinnen met heurlieder kinderen ter stadt wt smijt/ ghy sult alleens varen gelijck de Catholijcken van Valencien/ van Doornic/ van Shertogenbossche/ van Amsterdam/ en ghelijck die Catholijcken van Antwerpen nu oock in duysent periculen zijn/ om wt gheiaecht te werden. ba daeromme drijftse of iaechtse in tijts seluen wt/ twijl dat ghy hier noch meester daer ouer sijt/ ba willense niet aent loopen/ so slaetse wt. Ou/ maecktse u quyt/ ba helptse wech deur/ of wy gaen al verloren/ want sy sullen ons wt smijten/ ia sij sullen u Catholijcken noch alle beroouen en saccageren/ ghelijck die duuelsche/ wtsinnige/ rasende/ dulle Guesen inde voorseyde steden ghedaen hebben. ba daeromme sij moeten wt gesmeten zijn/ ba en het is meer dan tijt. Ou/ ba gaetse te keer/ en toocht dat ghy een zeel tot die eere Gods hebt/ ba soo siet/ ba smijttet al wt/ ionck en out/ ba doetse loopen: wat niet loopen en can/ dat worpt onder de voeten/ en tertse de bulingen ofte dermen wt den balch

# hy prophetiert dat de Papen en Monicken noch ouer al wt gheiaecht sullen werden.

[fol. 141r]

en wt den buyck/ ba tertse longher en leuer ten schijtgate wt/ ba so siet. Den .17. Martij ^#naer datmen de copie vande artijculen hoorde of sach/ hoe datse Tantwerpen vereenicht waren/ so hadde hem b. Cornelis wederomme alsoo gruwelick met tieren en gebaren/ smijten en stampen/ crijsschen en brijsschen/ daer wast te roepen: Ou/ ba hoort en siet hoe alle die sectarisen nu Tantwerpen gheaccordiert zijn. ba alderhande ketterien of diueersche heresien sullen al vryelijck en gherustelijck blijuen prekende/ by prouisie als kax/ en met sulcke prouisie sullense hondert dusent milion zielen int afgront vander hellen leyden. Voort sullense het gheschut op heur vesten of mueren stellen: ba teghen wien sal dat anders zijn/ dan tegen heurlieder natuerlicke geboren en besworen Heere den Coninc? tegen dat hy comt met zijn Spaniaerden/ om hem dan daer mede wellecommen te heeten/ als henrlieder ^* gheerfden Hertoge van Brabant: hey snoo lants verraders/ hey boose rebelle generatie/ en wedersporrich meutachtich Sathanas geslachte. Ia hebt ghy daer toe u statmueren ende vesten alsoo versterct/ om uwen eegen Coninck met gewelde/ fortse/ cracht en macht daer wt te keeren? ba siet doch waer dien hooueerdigen tijtel van die onverganckelicke stat nu toe ghecommen is. Iesus/ wat een farcen/ wat een stouten bestaen/ wat een afgrijselick voornemen/ en wat

# Uant accoort Tantwerpen gemaeckt den 14. Martij.

* lees: heurlieder

[fol. 141v]

een duuels sinneloos/ desperaet voorstel. ou goeliens/ ba siet/ ghy siet nu wel watter af comt van alle die vremde gheinfecteerde bedoruen Natien/ van die verloochende of afgevallen Kerstenen/ diemen daer onderhouden heeft/ als Duytschen/ Oosterlingen/ Engelschen/ Scotten/ en andere dootgesworen vianden der heliger Roomscher Kercke. Voorts ^#Ioden/ Turcken/ Saracienen/ en Maranen/ het was daer al wellecomme/ maer siet hoese daer nu mede ghevaren zijn. Ba wat dusent duuelen/ wat maken wij hier oock met dese vremdelingen/ dese Engelschen/ en dese Walen/ die wij doch voor openbare ketters kennen? ba wij sullender doch noch alleens met varen. Daerom slaetse al wt: ba al deur/ deur: al wech daer mede: ba commes af. Ou/ wat ick tiere/ wat ick roepe/ en gebare/ ick en sien niet dat hem yemant verroert. Ba ic sien wel datmen mynen raet niewers in en volcht/ ia en dattet al te vergheefs is/ wat ick schreeme/ tiere/ roepe/ en gebare: ba ia/ en men sal my noch (wedde ic u) het preken wel willen verbieden: ba ick swere u by den leuenden God/ dat ickse alle gelijck daer tegen den hemel verbieden sal: ia dat icse vermaledijden/ vervloecken en verdoemen sal inden afgront vander hellen: ba soo siet. Ou/ wat meendy? ba wat laet ghy u duncken/ dat ghy eewelick den sot en den spot met my scheren sult? ba loopt en beschijt u alle gelijck: ba soo siet.

# Hy wilt alle de vremdelingen wt gheiaecht hebben.

[fol. 142r]

Den .18. dach Martij riep B. Cornelis met groote blijtschap in zijn sermoon: ^#Ba/ goeliens/ nu gaet het wonderlick in de stat van Antwerpen: ba/ ou/ noyt sulcken myrakel: ba de Martinisten zijn met ons Catholijcken gheuallen teghen de Caluinisten/ en roepen nu al: Caluen wt/ Caluersteerten wt. ba dit is wat wonders/ en wat vrems: eerst hebbense met de Caluinisten staen roepen: Papen wt/ Papen wt. ba en nu ist daer al te roepen: Caluersteerten wt/ Caluersteerten wt. Iesus/ hoe haest is dese canse gekeert: ba dit is inckelick Gods werck: want de Lutherianen of Martinisten zijn oyt alsoo argen/ boosen vianden van ons Catholijcken gheweest/ als de Caluinisten en andere Ketters mogen wesen: ia sij hebben onsen helighen Vader de Paus den Antechrist gheheeten tot nu toe: ba en aldus subijt bekeert te zijn: ba wat wil dit wesen? Y/ wat een blijschap/ ende wat een glorie salder nu alle de werelt deur zijn onder de Catholijcken: ba God sy ghedanct en gheloeft in eewicheyt. ba byloo wij en mogen nu gheen quaet van de Martinisten meer segghen noch preken: ba wij en moghense nu gheen Marticoyen/ noch Simmen blootgaten meer heeten: ba willen sij ons Catholijcken alsoo helpen beschermen/ en bystaen/ wel moetense varen: ba God gheue de Martinisten een goet jaer! Ou/ goeliens/ heb ick nu onghelijck/ dat ick

# Dat de martinisten met de Papisten geuallen zijn tegen de Caluinisten.

[fol. 142v]

die helsche stadt van Antwerpen altijts gheheeten hebbe dat groote Babilonien? ou/ is dit nu niet recht Babels werck? De een slach ordene heeft op de Meerbrugghe in de wapenen staen roepen ghelijck baerlijcke duuels nacht en dach/ Papen wt/ Papen wt. ba en elders op den Ouer/ daer de Catholijcken oock in wapenen staen mosten/ om heur lieder seluen te beschermen voor de rasende dullicheyt der sectarisen/ daer heeftmen naermaels (alsser de Martinisten toe vielen) al geroepen: Caluen wt/ Caluersteerten wt. ba soo siet/ ba dien roep is emmers ter eeren Gods. Ia/ en noch in andere diuersche plaetsen of straten stonden de vremde natien en Coopliens inde wapenen/ en riepen al so seer Viue le Roy/ Viue le Roy/ als de sectarisen mochten roepen Viue le Gues/ Viue le Gues. ba goeliens/ Iesus wat een bijsteren en gruwelicke geruchte is dit geweest. ba een mensche mach ijsen en schruemen diet hoort/ Ia het heefter soo campelick gestaen/ tot slaens toe. Eylacen in wat een benautheyt moeten die aerme religieusen en religieusinnen gheweest zijn/ ba het wasser al te roepen: Papen wt/ Papen wt: maer daer en was niet een Priester noch Monick/ noch Nonne noch Baghijne in gheestelick habijt te vinden. ba dien boosen Hermannus deurliept al/ dien doot ghesworen Papen viant deur snuffelde en deurnueselde alle Cloosters en Gods

[fol. 143r]

huysen/ ba hy dede alle Cloosters met ketenen en sloten toe smijten/ om ten eewighen daghe ghesloten te blijuen: ba noyt soo dien heresiarchus achter straten te peerde reit met de slotelen vander statpoorten in zijn vuyst: hey snooden verrader. y. y. y. ba fy fy fy/ ayc/ datter alsulcke foulle/ dullicheyt/ verwoetheyt/ en duuels besetenheyt noch in dese helighe Catholijcke landen mosten gebeuren/ deur die bedroefde vervloecte requesten van die vermaledijde Lereneersgaten/ datse Godt schenden moet met alle plaghen/ euelen/ besmetheden/ besiectheden/ maledictien/ en catyuicheden: ba soo siet.

Den .19. dach Martij ontfinck B. Cornelis die twee voorgaende vermaenbrieuen van Heer Stephanus Lindius an hem ^#gheschreuen/ in prente: ende om dat die nu deur desen middel gansch gemeen/ en ouer al verbreet wierden/ soo berste de gramschap en de dullicheyt van B. Cornelis sanderdaechs in zijn sermoon teenemael wt ouer den goeden Lindium/ soo schandelick/ vileynichlick/ ende oneerbaerlick/ alsmen ouer den argsten/ boosten/ en snootsten mensch vander werelt soude connen of mogen spreken. Daer wast te tieren en te roepen: Ba och goeliens/ draecht doch sorge/ want ick sien dese stat van Brugghe geheel declineren in Cassandrianen/ waer van dat desen Lindius een is: ba wachter u voor/ of sij sullen dese helige stat inden gront

# Uileyne walgelicke blamacien ouer die Cassandrianen/ om dat de brieuen van Stephanus Lindius in prente wt commen.

[fol. 143v]

bederuen: want dese ghemengelden/ dese paysmakers/ dese neutralisten/ dese tusschen beede loopers/ dese middelaers/ zijn dusentmael argher/ snooder/ en valscher/ dan eenighe van de alder verdoemelicxste ketters of heresiarchen seluen. Ou/ ba siet doch/ sij willen tusschen beede loopen/ om die duuelsche ketterien en heresien te excuseren en te middelen of te payseren/ en om van een quade/ vuyle/ snoo saecke een goede te maken: ba al deur wech van hier/ ou/ hier en is gheenen pays te maken/ ba hier en is gheen middelen noch mingelen an. Hey fy/ al deur wech met dese mediatores/ ba loopt en beschijt u: ba soo siet. Ou/ ba hy wilt in synen tweeden brief de alderleelickste ketterien of heresien van Caluinus comen defenderen en excuseren/ om dat ick gheseyt heb/ datse van heur duuels nachtmael seluen anders niet en houden/ dan voor een bitken broots/ en een teuchtken wijns. Ba ou/ en daer naer wilt hy commen warringhe soecken teghen my/ als of ick Caluinum valschelick beloge van zijn heresie van den vryen wille. Ba en daer naer van de bedeelinge der tien geboden. Ou/ ba den tweeden brief en is my niet ter pijnen weert/ dat ick daer eens op antwoorden soude/ want hy en is maer vol defensien van veel diueersche leelicke verdoemde of gheanathematiseerde ketterien en heresien. Ba siet doch/ waer mede dat heur dese paysmakers

[fol. 144r]

en dese middelaers moeyen willen. Ou/ ba Caluinus verwijtt dat vuyl snoo boefken/ dat bescheten Cassanderken seluen/ wat het hem laet duncken/ dattet meent zijn leeringhe en religie te mingelen of te vereenighen met der Roomscher Kercke leeringe en religie/ segghende/ dat hem sulcx onmoghelick is/ ende datmen veel eer en veel lichtelicker soude connen minghelen het vier metten water/ het licht met de duysternisse/ ende den hemel met de helle. Ou/ maer wat heuet voor een loon of danck verworuen dit Cassanderken/ met zijn willen of meenen pays te maken/ met al zijn middelen ende minghelen? ba het is met alle zijn boecken int Concilium van Trente veroordeelt en verdoemt voor een heretijck ende ketter. Daeromme/ goeliens van Brugghe/ ba wachter u voor: want dese Cassandrianen ende dese Lindianen/ dese Neutralisten/ zijn veel arger dan de Herdoopers en Caluinisten: ba heur leeringe is rechts om Mahomeths Alcoran of om Mahomeths leeringhe en onghelooue in te bringhen. Ou/ dese middelaers/ dese pays makers/ of dese gheminghelde/ zijn de voorloopers van Mahometh of van de Turcken/ want met yegelicke sect willen sij al euen goet vrient zijn: maer om dat heurlieden de heresien vande Herdoopers te grof dunct wesen/ en dat heurlieden die Caluinisten duncken te seditieus

[fol. 144v]

en te rebel of te meutich zijn/ ende die Lutherianen of Martinisten of Confessionisten te vehement en te rude/ ba soo willen sij eenen nieuwen middelwech soecken/ ende wat nieus versieren/ om daer mede tusschen beede te loopen/ ende tusschen Godt ende den duuel paeys te maken/ ofte om God metten duuel te minghelen: hey schalcke vertreyfelers: hey snoo rabbauwen en schudden: hey arghe boose verleeders en bedrieghers. Ba siet nu wil ick doch in alle mijn sermoonen tegen dese deurtrocken Cassandrianen ende Lindianen/ dese mediatores/ of middelaers/ mijn tonghe wel eens te wercke stellen: want dit is de snootste/ veninichste/ pestilenciaelste/ hinderlickste generatie/ die noch oyt op eerden quam/ of noch soude mogen commen: ba soo siet. Ondertusschen dese horribile/ afgrijselicke/ abominable/ en walgelicke sermoonen/ predickte hy van tsacrament des Olisels/ begonnen hebbende den .16. dach Martij/ ende voorts hier naer gheduerende totten .22. dach Martij.

Den 23. dach Martii begonst B. Cornelis te Predicken van het sacrament des Priesterdoms/ daer in seyde hy: Ou/ ba alle dese ^#Papen ende Monicken/ alle dese Nonnen ende Baghijnen/ diemen aldus siet huwen en trouwen/ ende heurlieder beloefde reynicheyt breken/ doen dusentmael meerder sonde/ ende vallen in gruwelicker verdoemenisse en maledictie/

# Afgrijselic sermoon tegen het huwen der Priesters/ Monicken ende Nonnen.

[fol. 145r]

dan oft een vader zijn eyghen dochter bevruchte/ ende dan oft een soon zijn eygen moeder bevruchte/ ba men weet niet hoe arch/ snoodelick en vileynichlick datmen spreken wil van een Sodomijt/ ende hoemen dien met genoech pynen leuendich wil verbranden: ba/ maer dese gruwelicheyt/ datmen aldus de Religieusen laet huwen en trouwen/ die doch onghelyck meerder is/ dan ofmen met onredelicke gedierten conuerseerde en te doen hadde/ en straftmen niet. Ou/ ia men lacht daer noch mede. Ba men seyt noch dattet wel gedaen is/ en dattet also behoort te zijn. ba hier moet meer dan eenen duuel met spielen. Ou/ ba ic soude wel wt mijn vel springhen/ ba het is om zijn sinnen te ghemissen/ ba ic wilde wel dat my de moort stake/ en dat icter niet meer af en hoorde. Ba ou/ en dan commen noch dese Cassandrianen/ dese Lindianen/ dese middelaers/ die geerne tusschen Godt ende den duuel wilden pays maken/ en seggen die gheboden of instellingen der H. Kercke en verbinden niemants consciencie: Ia ist waer? ba loopt voor den duuel/ en beschijt u/ ghy arge verdoemde/ vermaledide snoo secte/ ghy die de booste en vervloecste van allen sectarisen zijt/ ba ic hadde my lieuer te steruen een Caluinist oft een Herdooper/ ia en hadde lieuer alle Papen en Monicken helpen vermoorden en doot smijten/ dan een Cassendriaen oft Lindiaen te steruen/ ba so siet. Ba dit zijnse

[fol. 145v]

die my aldus plagen met Pasquillen te sayen/ hey snoo verraders/ met u brieuen en Pasquillen. ba goeliens desen briefschrijuer en is seker geenen vremden Stephanus Lindius/ maer het zijn drij of vier of vijf rabbauwen en boeuen van deser stat/ daervan my de sommige hier int gesichte staen/ Ia en tsal noch al openbaer worden eer zijt meenen sullen/ en eert heurlieder wel lief wesen sal. Ou/ is dat de officio pii viri, daerinne dattet Cassanderken dat vertreyfferken schrijft/ datter geen verlanck an en hangt ofmen gelooft of niet en gelooft/ dat de sielen inden Hemel commen: en datter gheen verlanck an light/ ofmen de kinderen doopt of niet en doopt/ en datmen wel voor een tijt de beelden mach wt de kercken smijten/ en datmen de leecken of wereltlicke liens het H. Sacrament des Outaers wel onder beide specien soude mogen gheuen/ voor de ghene diet alsoo begheeren/ om pays inde kercke te maken. Ia/ ist waer? hey vuyl snoo arch boefken/ rabbauken/ schuddeken/ verleyderken/ bedriegerken ende pestilencialich serpentken. Ou/ zijn dit adiaphora? ba zijn dit middelicke dinghen daer niet veel an en cleeft/ ofment ghelooft of niet en ghelooft/ ofment doet of niet en doet? ba het zijn dat ick niet segghen en wil: ba ou/ wat waer doch dan het Priesterdom/ als die wereltsche liens den Kilct des outaers souden nutten. Och goeliens/ dese Cassandrianen

[fol. 146r]

gheuen my daer onder dien versierden naem van eenen Stephanus Lindius/ een scrabbe of een kretse in desen tweeden brief/ dien sy nu metten eersten brief hebben doen prenten/ die ic doch in geender maniere verdragen can. Ba ou/ sij seggen/ dat den meesten ende den besten deel der Bisschoppen ende der Vaders int helich Concilie van Trenten raden datmen de leecke of wereltlicke gehuwede liens den Kilct des Heeren soude toelaten/ dat is te seggen/ datmen de wereltsche menschen het Sacrament des outaers onder beede ghedaenten of beede specien soude mede deelen/ also wel als de Priesters. Ende dat mijn Heere de Bisschop van Yperen ooc een was die sulcx rade: hey wat een valsche leugenen/ fy wat een versierde snootheyt. Ba goeliens en ghelooftse doch niet/ want sy liegen daer dieffentlicken aen. Ou/ ba dat waer wat ients/ dat den helighen gheest/ die de Concilien en de helighe kercke regiert/ nu teghen hem seluen int Concilie te Trenten sal ghaen leeren contrarie van tgene dat hy int Concilie Costanciense gheleert heeft/ daer in dat alle de Vaders deur ingeuen van de heligen geest ghesloten hebben/ datmen den leecken het sacrament des Outaers maer onder de ghedaente des broots geuen soude/ ende hebben met een decreet op de verdoemenisse de leecken de kilct verboden. Ia die Priesters vermaledijt/ diet de leecken also geuen: ende die

[fol. 146v]

leecken vermaledijt diet alsoo ontfanghen. Ou/ ba ghaet nu en meent dat den helighen geest anders sal leeren/ ba ia wacht daer naer. Ou/ goeliens/ dier gelijcken ist oock met het huwelick der Priesteren of der Religieusen/ twelck den helighen gheest deur eenen ghemeenen vois der Bisschoppen ende der Vaderen int Concilie Chalcedonnense met een Decreet op de verdoemenisse verboden heeft. Daerom geen Bisschop noch Priester/ geen Diacon noch Subdiacon mach huwen op de verdoemenisse van zijn siele. ba en onder de selfde maledictie staen ooc de Nonnen en Baghijnen in dien sy breken haer beloefde reynicheyt. ba en men behoortse leuende te deluen onder de aerde/ die nu aldus wt de Cloosters loopen huwen: en diese ten huwelic nemen behoortmen ten minste leuende te verbranden. Ou/ want het is dusentmael arger dan een sonde incesti/ of een onbetamelicke hoerderie met seer naer maechschap. ba ick segge dat Sodomiterie op het dusentste deel naer soo afgrijsselick niet en is/ als dese hoerderie van Priesters en religieusen ondert schijnsel van huwelick: ende dat die kinderen die daer af commen voor Gode walghelijcker/ en dusentmael meer ghehaet zijn/ dan de kinderen die de Vader aen zijn dochter/ de soon aen zijn moeder/ ende de broeder aen zijn suster soude mogen winnen/ Ia aen een onredelicke beeste: ba soo siet. Ou/ dat hem yemant

[fol. 147r]

eens hier teghen roere of kicke/ ba soo stout niet/ ba ick beloue dat ick hem de kercke te kleen maken soude/ ba ick soude hem mijn tanden wel eens laten sien. Ou/ wat meendy dat wij sotten zijn al draghen wij cappen/ ba neen/ ghy en kent my noch niet/ ba ick sal nu voort aen wel eens te recht toogen dat icket ben. Ou/ ba soo moetmen spreken/ ba so siet. Met dit sacrament des Priesterdoms was hy besich totten eersten dach April.

Den .28. Martii/ als b. Cornelis in de passie Christi predicte (mits dattet den goeden vrydach was) hoe Iudas synen meester Christum ondert schijn van eenen vriendelicken cus verrade/ so vergelijckte hy Stephanum Lindium by Iudas/ seggende: ba alleens comt dien verrader ondert schijn van deuchden mijn sermoonen hooren/ my zijn aensichte toogende als een vrient/ maer achter mynen rugge is hy met Iudas een boos valsch verrader. Ende het argste is/ datmen hem voor dese ^#verraders/ dese geueynsde Catholijcken/ dese dobbelde kerstenen met twee aensichten/ niet en can noch en weet te wachten. ba maer desen eedt diese nu alle moeten sweren/ datse de helige Roomsche kercke in als sullen obedient/ ghehoorsaem en onderdanich moeten zijn/ ba die salse wel alle int openbare bringhen: want dien eet te sweren sal veel ontdecken/ dat tot nu toe onder den sneeu verborgen heeft gelegen. ba salich moet hy wesen

# Alsmenden eet begonste te sweeren de Roomsche kercke in als ghehoorsaem te zijn.

[fol. 147v]

die dien eet te sweren heeft gepractiseert. Ou/ ba deur dien eet te sweeren sullen wy al ons volxkens werden kennen/ wilt Godt/ ba ten is niet te seggen wat dien eet te sweren al deucht by bringen sal. Want ten eersten en voor al salmen die Herdoopers terstont daer aen kennen/ mits dat die gheensins eenigen eet sweren willen. ba ten anderen so sullen wij ghewaer werden welcke dat gheueynsde Catholijcken zijn of niet en zijn/ of sy souden byloo eenen valschen eet moeten sweren/ datse so souden.

Den eersten dach van April/ de welcke was sdinsdaechs naer Paesschen/ predickte b. Cornelis zijn leste sermoon in ons lief vrouwe ^#kercke/ daer hy inde Vasten alle dage gepredict hadde. Ende naer dat hy hoorde dat die stat van Valencien den 23. dach Martii om te bestormen beschoten/ en daer naer inde genade des Conincx opgegheuen was/ en datmen daer niet terstont en was ant moorden/ wurgen/ speten en braden/ so was hy in zijn sermoon geheel inpacientich/ seggende: Ouche ay my/ hoe wee of hoe seer doetmense die van Valencien: ba siet doch eens hoemen daer op gheviert/ verhit en ghebeten is: hey siet doch eens wat strange/ rigoreuse iusticie datmen daer doet: ay/ ay/ men souder af veruaren: ba wil ick u seggen goeliens/ ba fy iusticie/ ba ick schijte nu voort inde iusticie. Ou/ mijn sententie is/ datmen ter werelt niet gruwelicke

# Beclach om datmen die van Ualencien niet genoech en tormentiert.

[fol. 148r]

noch vreeselicke of afgrijselicke tormenten ghenoech en soude connen noch mogen versieren/ daermen die van Valencien ionck en out/ kint en wijf mede behoort te ontleden of te ontlijuen. Ba want sy hebben hondert dusent milion tormenten meer verdient dan men heurlieder soude connen aen doen: ba dat vonnisse strijcke ick daer ouer/ die simulateurs moghen doen datse willen/ ba so siet.

Den 6. dach April/ naer dat B. Cornelis zijn predicatien vande seuen sacramenten ^#in ons lief vrouwe kercke naer de vasten geeyndet hadde/ begonst hy wederomme in zijn Clooster met het wtlegghen der Psalmen op zijn maniere voort te gaen/ te weten/ alle Prophetien Dauids treckende op den ellendigen staet der kercken ende der religie van desen tegenwoordighen tijt/ voor hem nemende te prediken die destructie der Roomscher kercken: waerinne dat hy in alle zijn sermoonen int langhe verhaelde met seer gruwelicke/ afgrijselicke/ en schruemelicke misbaren/ die gheschiedenissen van Duytslant/ Engelant/ Schotlant/ Polen/ Vranckrijcke/ ende van dese Nederlanden/ sichtent het iare .1517. welcke sermoonen/ gelijc alle de voorgaende/ seer yselick/ vreesselic/ verschrickelic/ en walgelick waren om hooren. Ende om dat hy wilde betooghen dat dese destructien niet nieu en waren/ brochte hy in elc sermoon een exempel by/ eerst van de tyrannie der Heydenen

# Uande destructie der kercken.

[fol. 148v]

tegen den tempel Gods te Hierusalem/ ^#beghinnende met Antiochus Epiphanus: daer naer deur die tyrannie van Heliodorus/ Nicanor/ Pompeius/ Crassus/ Varus/ Gabinus/ Cassius .&c. Ende by yegelicken voorseyden Tyrant gheleke hy Brederode: alsoo hy hem daer naer oock geleke by Herodes/ Nero/ Domitianus/ Decius/ Valerianus/ Diocletianus/ Maximianus/ Galerius/ Maximinus/ Seuerus/ Maxentius/ Licinius .&c. ende daer naer geleke hy Brederode oock by die quade Christene Keysers/ die vande secte der Arrianen waren/ te weten/ by Constantius/ Iulianus Apostata/ Valens .&c.

Den .13. dach April/ naer dat de Caluinisten en Martinisten/ den achtsten/ negensten/ ^#tiensten .&c. dach April/ met veel dusenden wt Antwerpen naer Engelant/ Duytslant/ Oostlant/ en andere landen de vlucht aen namen/ deur vreese voor de comste vande Gubernante: ende dat den roep ghinck/ datse van de Roode roede alomme opden wech aenghegrepen ende opgehangen wierden/ predicte B. Cornelis met eenen seer blijden moet/ seggende Ou/ ba siet nu beghinneter eens een lutken wel te gaen/ ba nu beghinneter te commen alsoo ic ouer lanck geprophetiert hebbe/ dat noch alle de Guesen en Guesinnen de galge beschijten sullen: Ia en dat alle boomen noch galgen sullen werden/ om de Guesen en Guesinnen aen te hangen: ba daer en zijn nu niet

# Hy gelijckt Brederode by alle Tyrannen.

# Naer die vlucht der Caluinisten ende Martinisten wt de Nederlanden.

[fol. 149r]

boomen genoech/ ba alle tacken hangen vol/ ba alle boomen in Brabant zijn nu alsoo becleet met Guesen en Guesinnen/ dattet schijnt voor een die achter lande reyst/ dat die velden en die wegen met tapijtserie bespannen zijn. Ou/ ba wilmender also mede beghinnen toe te gaen/ so isser noch hope an. ba noch prijse ic die Roode roeden: ba die spelen al/ hangh op/ hangh op/ gelijckmen den stockvisch te droogen hanght. Ou/ ba dat zijn mannen/ ba die toogen dat sijt meenen/ ba wel moetense varen. byloo die en weten van gheen simuleren. ba so moetmense te keer gaen/ ba ou/ of daer en soude nemmermeer gheen eynde af commen/ dattet soo en soude.

Den .20. April seyde B. Cornelis in zijn sermoon: Och/ goeliens/ ick en ben wederomme ten besten niet gesint/ ofte niet wel ghemockelt: ^#ba het begintter wederomme al qualick na mynen sin te gaen: ba ic en weet noch wat peynsen of seggen van dese vermaledijde Gueserie/ de duuel moetse schenden. Ou/ ba nu wij Catholijcken met Godts hulpe die wedersporige steden/ als Valencien/ Antwerpen/ Doornick/ Shertoghenbosch/ Hasselt/ ende andere bedwongen hebben/ so dat onse saken in dese Nederlanden een luttelken wel souden beghinnen te gaen/ ba nu sal ons dien vent/ dien boosen Brederode ghinder in Hollant meenen te gaen ligghen heygaten/ met die seuen of acht dusent crijchsknechten en

# Tegen Brederode/ als die Heeren van Batenburch in Hollant begonsten de Cloosters te destrueren.

[fol. 149v]

sommighe hondert ruteren/ die hem de Heeren van Batenburch daer yewers deur tlant van Gelder toegebrocht hebben/ om daer mede tegen Godt en zijn religie/ teghen onsen Coninc en tegen zijn Catholijcke ondersaten te tambouren gelijc of hy vol helsche duuelen waer. Ba maer ou/ wat wilt hy doch al bedrijuen? ba wat meent hy doch met al zijn brabbelen tegen ons wt te richten? Ou/ ba dien vent en can noch om zijn bloet niet stille gesitten/ ba ten waer hem om leuen noch om steruen niet mogelick stille te sitten: ba dit is doch alten sotten geueerte/ ja lieue Heere/ wat wilt hy doch tegen een so machtigen Coninc van Spanien gaen liggen spartelen/ balgen of walgen/ die alle die Conincrijcken in Europa ende in die nieuwe Indien/ in Asien/ in Africa/ ende in America onder hem heeft. Ou/ eenen Brederode/ en twee heeren van Batenburch/ en noch sommige smale Heerkens of Ionckerkens/ om een seuen of acht dusent krijschknechten met wat ruyteren diese hebben. ba en sullen die gaen oorloghe anrichten tegen soo machtighen Coninc/ en noch binnen in zijn eygen landen? ba het is alleens of sij wilden gaen liggen krabbelen en kretselen met de nagels van heurlieder vingers teghen dien harden muer. Ba fy aerme verdulde wtsinnige sotten alst zijn: ba ten zijn maer roervincken/ om tvolck wederomme ouer al in roeren te stellen/ ghelijcse daer noch te Amsterdam

[fol. 150r]

onder hem dien Brederode liggen en meuten inde wapenen tegen God ende den Coninc heurlieder natuerlicke geboren en besworen Heere. Ba ick peynse dattet desen Brederode nu ten wtersten versoecken wil/ om stront of Coninck te wesen: ba/ ou wat sot is dat met zijn Geusen van Batenburch en andere magher vlieghen: ba ten is anders niet dan dat dese roervincken de landen geerne noch eens in meuterien ende in factien souden stellen/ om alle de iacht oft galgen aes wederomme op te wecken en tsamen te doen loopen inde wapenen: ba siet daer toe roeren sijse aldus wt alle gaten. Hey datse de duuel vander hellen met lijf en met siele wech varen moet/ lants verraders/ Kercken brekers/ Clooster branders/ Sacramenten schenders alst zijn/ ba so siet.

Den 4. dach in May/ tierde en riep B. Cornelis in zijn sermoon: ba och goeliens siet doch ^#wel toe/ en draecht doch wel sorge/ want wij hebben het spel nu op den wagen met desen Brederode/ en dese Heeren van Batenburch/ en met alle huer Geusen. Och daer is een so afgrijselicken verbont en conspiratie tegen ons Catholijcken ghemaeckt/ dat wy wel vreesen en angsten mogen dat wy leuen/ ba God behoede ons/ ba Godt seghene ons. y.y. die Geusen hebben tsamen gesworen/ datse alle steden/ Casteelen en stercten van onsen Coninc in al dese Nederlanden met cracht willen innemen/ ghelijcse begonnen hebben te doen

# Datter een conspiracie tegen de Papen en Monicken gemaeckt is/ om die alle doot te smijten.

[fol. 150v]

ende dat sijt wel alsoo gruwelick en soo byster sullen aen stellen/ dat hem de Coninck vervaren sal hier te commen/ ba en dat hy in Spanien/ ryeren/ touteren/ en beuen sal/ als hijt hoort. Ia en dat hy heurlieder wel al sal moeten consenteren of toe laten te gheloouen/ en te leuen/ en te doen al datse willen: ba alsoo ruyde en ijselick sullen sij met ons omme springen. Och Iesus/ lieue Heere/ sij willen alle Kercken en Cloosters verbranden/ ende die gheestelickheyt nu ganschelick met de wortele tot inden gronde wt royeren. Ba sij willen heur handen in ons bloet wasschen: och sij willen ons de dermen wt de buyck terden/ en ons al verwurghen/ verscheuren/ en ^#vermoorden: eylacen goeliens/ ten zijn geen leugens. Want Jan Denijs/ die daer in de slacht by Antwerpen gevangen was/ heuet al bekent en gheopenbaert/ hoe datse alle Papen/ alle Monicken/ alle Nonnen/ en Baghijnen/ alle Magistraten/ of Wethouders/ en Officieren/ diet met den Coninck en met de Catholijcke religie houden/ willen doot smijten/ en de kele af steken. y.y.y. ba ons mach wel gruwen/ dat wij oyt van moeder lichaem gheboren zijn. Och is dit niet een moortdadige en bloetghierige of bloetdurstige secte? ^#Ba/ goeliens/ en noch zijnder die achter my seggen: Daer staet dat crijsscherken/ dat schreemerken/ dat roeperken/ ende doet niet anders dan al den dach te tieren/ te gebaren/ en te brijsschen

# Van Ian Denijs voornemen.

# De redene waer om dat hy geen schriftuere en predict.

[fol. 151r]

op de Cassandrianen en Lindianen/ ende ten preect niet een woort schrifture. ende bouen dien commender noch Catholijcken seluen by my/ diet my wel plat wt in mijn aensichte seggen/ dat ic dus dagelicx met dese vermaledijde secten besich staen/ ende dat ic gheen schrifture en preke. Ia/ ist waer? ba siet doch hier eens: hey om rechs een huerken dat ick iust preken mach/ soude ic mijnen tijt gaen staen verslijten met schriftuere te preken? ba soude ick oock? ba hola. ia en ist nu een tijt om met schriftuere besich te staen? Ou/ ba men behoort nu alomme anders niet te preken dan alleenlick tegen dese ketters/ kerckroouers/ beeldestormers/ outaerbrekers/ sacramentschenders/ en vonteschijters. ba waer met moedy u? ou/ en weet ic niet wat ic preken sal/ pyns ic? ba diet niet en ghenoecht/ blijue daer buyten/ en beschijte hem. ba wat segdy my hier af? Ia en sal dit gequelle of dit geplaech nemmermeer gheen eynde hebben? ba sal ic altijt dus moeten verhabsact en verbabsact wesen? ba daer soude de duuel vander hellen met spelen. Ou/ ba ghylieder sult swijgen/ en laten my preken also icket verstaen/ en soot my goetdunct/ of de duuel sal de keerse houden: ba so siet.

Den .18. dach in May/ quam B. Cornelis met een blijde ansichte op den predicstoel/ seggende: Ba/ ou/ heb ick niet wel gheseyt/ dat noch alle dese Guesen en Guesinnen/ edel en onedel/ noch een galge becleden en beschijten

[fol. 151v]

sullen? Ba daer zijn nu met die twee Heeren ^#van Batenburch wel hondert Edel liens in de schepen ghevangen/ soo sij naer Emden wilden wech vluchten met de proy en al: het is al in ons Catholijcke handen gherocht. Ba fy Edel lieden/ ou/ zijnse nu niet Sacrilegos of kerckdieuen geworden? ba doen sij nu niet so ic ouer een iaer al dickmaels gheseyt hebbe/ nu sijt al verdominiert/ al vertriumphiert/ al vertuyst/ al verspeelt/ al vertureluert/ al verhoert/ al versnoert/ al vercust/ al verlect/ al verschoct/ al verbroct/ en al achter deur de billen ghelapt/ en al deurt schijtgat gheiaecht hebben/ dat sij nu gheerne met een vuyl bescheten Requestken aent Kercken goet ende aent Gheestelick goet souden geraken/ om dat ooc al achter deurt eersgat te smijten. En bey/ ou/ en mach icket noch niet seggen/ peyns ick? ba en soude ick noch al een leugenaerken ende een vuyl vileyn meutmakerken moeten zijn/ dat icket seyde? Hey snoo verraders en meeneedige of eetbrekende schelmen en booswichten. Ba ou/ eerst waren die beeldestormers/ en kerckenrooners ^*/ en outaerbrekers/ maer fylten/ rabbauwen/ schudden/ rijfken rafken/ harken parken/ leckerken/ guytkens/ kinderen/ wijfs/ vrauwen/ vuylneusen/ ende hoeren. Ou/ ba maer nu zijnt mijn Ionckers/ mes nobles Messeurs/ les grand Gues/ les Gentilshommes. Ia/ ist waer? hey snoo dieuen. ba datmense nu al hanghe/

# Als de Heeren van Batenburch met noch veel Edel lieden gheuangen waren.

* lees: kerckenroouers

[fol. 152r]

al terstont wip op aen een galghe. Ba goeliens/ hier commen nu iust die ijsere ketenen te passe/ diese aenden hals dragen: ou/ sij bringen den beul of den hanghman de ghereetschap mede: ba het zijn Propheten. Sij hebben van eersten heurlieder tanden gewet opt geestelic goet/ ende op der Papen en Monicken bloet/ om ons alle gelijck te beroouen/ te saccageren/ ende te pilleren/ Ia en onsen doot gesworen/ om ons alle gelijc te vermoorden en met heur nagelen en tanden te verscheuren/ te verwurgen/ en ons so lange met voeten te trappelen/ tot dat ons de dermen achter wt geborsten souden hebben/ ba ia sij souden ons longer en leuer ten balch of ten buycke wt gesprongen hebben. Ou/ het comt nu doch al teffens en teenemael wt/ hoe sij gheraetslaecht hadden/ datse ons allegelijck op eenen corten tijt alomme doot gesmeten/ vernielt/ ende wtgeroeyt souden hebben. Hey bloetdadighe/ bloetgierige/ en bloetdurstige verdoemde secte. ba zijn dat u raetslagen/ conspiratien/ en confederatien te Breda/ te S. Truyen/ te Duffel/ te Dendermonde/ Tantwerpen/ en elders geweest? Ba siet doch wat een gruwelickheyt/ yselickheyt/ en afgrijselickheyt dat dese vermaledijde helsche duuelsche secte der Caluinisten voorgenomen hadde te volbringen: maer die ongrondelicke bermherticheyt Gods en heeft noch sulcke horribile/ vreesselicke/ en vervaerlicke verderuinge en iammer ouer ons

[fol. 152v]

Catholijcken niet willen laten commen/ al heeft Godt toe ghelaten/ dat sy dat gheheel edel Hollandt alsoo dieffelick en verradelick van alle ornamenten der kercken berooft en ghepilleert hebben. ba daermen nu gheheele schepen vol kelcten/ siborien/ platellen/ apullen/ wieroocvaten/ gouden en syden coorcappen/ casuuels/ en alderhande costelick[k]e iuwelen van gout/ siluer/ en edel gesteenten/ achterhaelt ende wederomme ghecregen heeft/ daerse mede meenden wech te loopen. Ou/ ba maer siet hoe datse Godt nu seluen al inde clippe laet commen. Hey/ ba waer is nu dien boosen Iunius/ dien Brederode/ dien grooten sacrilegus/ die alle dit edel bloet in dese dieuerie/ schande en verdriet aen lijf en ziele ghebrocht heeft. Hey snooden verrader/ ba nu hy de edelste van de alderbeste en treffelicste huysen in de Nederlanden in dese abominable/ horribile/ enorme/ schandelicke gruwelicheyt/ en afgrijselickheyt gebrocht heeft/ nu loopt hy wech naer Emden en naer Bremen: Ba laet hem daer nu achter lande loopen bedelen gelijck een Gues met die besatse an zijn hals: ba daer mach hy nu wel te recht eten wt zijn houten Guesenschuetelken/ met een houte lepelken/ ende drincken wt zijn Guesen flasken. Ou/ ba siet doch hoe jent dat dese Propheten van heurlieder seluen gheprophetiert hebben? ba het is een werelt van dese dingen te preken: ou/ en dan soudemen

[fol. 153r]

met schrifture besich staen/ bey ia doch/ iuste/ het isser nu rechs de tijt naer/ ba preect doch anders niet dan schriftuere. Ou/ ghy lieder comter seker wel met by/ ba swijcht ghy lieder en laet my preken/ ende als den hont vijst/ soo seght amen/ ba soo siet.

Den .8. dach Iunius quam B. Cornelis met een gram spijtich aensichte op den ^#predictstoel/ ende naer dat hy synen teem wt den seuensten Psalm Dauids voleyndet hadde/ seyde hy: Ba goeliens/ y siet doch [gerezen wit] eens wat een fellen Placaet datter nu wt comt/ prouisionael als kax/ op de paismakinge van de beroerten en meuterien die Tantwerpen gebeurt zijn om de religie: ba sij hebben heurlieder eersgat wel ghecrabt en ghescrabt die daer met besich gheweest zijn/ om sulcken flacken flauwen placaet tegen de ketters of sectarisen te ordineren in dese tijt. Ou/ ba int beginsel als dien boosen Luther/ die Heresiarchus hem teghen ons moeder de helighe kersten Roomsche Catholijcke kercke begonste op te richten/ so heeftmen zijn aenhangers of de Lutherianen wel leuende verbernt/ om datse tegen tghebot der heligher Roomscher kercke/ op vrijdagen/ saterdagen/ ende andere gebodene vastendagen vleesch aten/ ende om datse het vaghevier loochenden/ ende niet en wilden geloouen dat den hemel met goede wercken te verdienen was. ba ou/ en nu dese heretijcken die dusentmael arger zijn/ so datse niet en

# Uileyne iniurien tegen het placaet van wegen der Co Ma. ghegheuen Tantwerpen den .24 May 1567

[fol. 153v]

geloouen dat Gods warachtige vleesch ende bloet int sacrament des outaers is/ ende niet en geloouen in Gods seuen sacramenten: ia nu sij die helige Misse versmaden/ en voor een afgrijselickheyt houden/ en ons Catholijcke Doopsel voor toouerie of duuelsche besweringe achten/ en datse diergelijcke ketterien in dusent articulen volgen/ ba nu en salmense maer met roeden wt gheesselen en wt den lande bannen. Iesus/ siet doch wat een fellen placaet. y/ ayn: y/ hoe sullen de sectariseen/ heretijcken of ketters touteren/ ryeren/ ende beuen als sijt maer en sullen lesen of hooren/ eylacen hoe sullense vervaert en bevreest zijn. Ba so en heb ick die dage mijns leuens gheen slechter dinck gehoort noch gesien. Ou/ is dat een placaet om alle boose vermaledijde secten wt te roeyen/ ende te nieten te doen? ba het is dat ick niet seggen en wil/ hets/ ten is maer schijterie: Ia de sectarisen sullender seker veel op passen/ y/ ba sij sullen van verschrectheyt en verbaestheyt in onmacht of in flaute vallen en beswilten/ is te duchten/ van dit felle of stranghe placaet: Ia wie sach of hoorde oyt slechter dinck? want ou/ ba heeftmense voor tijts eer datse dusdanighe oultragie/ force/ cracht/ en ghewelt bedreuen/ al leuende aen eenen stake ghebrant/ ba soo behoortmense emmers nu lancksamich met een cleen vierken te verbernen/ of met een palleye wt den viere op te trecken en wederomme neder int

[fol. 154r]

vier te laten/ tot datse de beulinghen of dermen al leuende deur hitte en braden wt den buyck berst. ba alsoo behoortmen die ghemeene ketters/ die in heurlieder heresie verhert blijuen/ te tracteren. Maer ouer een Minister/ ouer een Predicant/ en ouer een Diacon/ behoortmen drij of vier dagen te dooden/ ende heurlieder vleesch met gloeyende tangen ven den lijue al af te trecken tot den beene toe/ en houdense also lange in sulcke pijne leuende/ alsmen can of mach. ba/ ou/ men behoort niet ghenoech tormenten of pijnen weten te versieren noch te bedincken om alsulcke sielmoordenaers an te doen/ ende om daer langhe met besich te zijn. Ou/ en salmen die nu maer an een galghe slechtelick verwurgen? ba dit is doch al ten simpelen sake. ba fy/ het schijnt datter nu gheen viericheit noch zele meer in de Catholijcken en stict/ ende datse op die iniurie en vileynie die Godt en zijn sacramenten/ zijn heligen ende zijn religieusen geschiet is/ niet veel en passen. Ou/ ba wilmen het placaet van onsen saligen Keyser Carlus quintus also moderieren en slaken/ so mogen wij Catholijcken met ons helich Kersten gelooue en religie der heliger Roomsche kercke/ wel naer een goet henecommen sien/ ende yewers daer mede verhuysen/ tsy in Indien/ in Calecut/ in America/ in Peru/ of in andere verre Eylanden/ ende laten alle dit gesoort van sectarissen woelen/ wroeten en dabben inde heresien en ketterien/ also sij

[fol. 154v]

selfs willen/ lieuer dan wij ons hier aldus van dese vermaledijde Caluinisten/ Martinisten/ Herdoopers/ Cassandrianen/ Lindianen/ en alle andere menigherhande diueersche sectarisen souden laten heygaten of sackseerden: Godt en later my gheen sonde an doen/ dat ic so spreke/ want het wil nu also geseyt zijn/ Daer om ba fy Moderatie/ ba ick kacke/ ia ick schijte wel een stront in sulcke Moderatie: ba en ick vaghe mijn poorte/ mynen kackaert wel eens an sulcke Moderatie. Ia/ ba mijn vuyl schijtgat/ of mijn bekact en bescheten eersgat vaghe ick wel aen sulcke stront Moderatie: ba soo siet.

Den .12. Iunii/ naer dit sermoon/ twelcke van alle eerbare/ redelicke/ en Godvruchtighe menschen/ voor een tyrannich/ enorm/ gruwelick/ leelick/ vileyn/ en schandelick sermoon gheacht wert/ wierdender veel copien inder nacht van dit naervolgende Refereyn ghesayt.

Een weerdich Pater vande Fremineuren,
Predicte te Brugghe met reputatie,
En creech den loop meer dan yemant te veuren,
Bysonder van vroukens, die in hem vonden gratie.
Hy brochtse soo verre met zijn predicatie,

[fol. 155r]

 

Dat sij haer begonsten te peniteren,

 

Naer dat sij hen biechten tsijnder contemplatie

 

Haer gebreken en cranckheden sonder simuleren.

 

En soo sij onder ander hen ghingen confesseren,

 

Dat sij tsondaechs met haer mans hadde misdaen,

 

Henlieden latende tschoon hemde salariseren:

 

Seyde hy, dat sonde was: en dede haer vermaen,

 

Tselfde niet meer te doene, maer mochten onstaen

 

Met sulc een discipline: want hi maect haer vroet

 

Dat sij moesten in seker plaetse gaen,

 

Daer sij op haer billen souden den brits ontfaen,

 

Want elck moet (seyde hy) lijden int let dat sonde doet.

 

 

 

Daer quamen dese biechtkinders ter penitentie,

 

Elck apart, en moesten haer voeghen en stellen,

 

Om te ontfaene, naer Paters inuentie

 

Slagen of slaechskens, ter eerden neder vellen,

 

Het dicste om hooghe, die cleederen op geslegen.

 

Ick gheue te raden alle goede ghesellen,

 

Wat vremde vertooch hy daer heeft vercregen:

 

Hoe menighe soorte van doelen wel bedegen

 

Hy daer aenschout heeft, en wat schoonder spectakle:

 

Daer hy hem voor heeft neder gheboocht, gheknielt, en gheneghen.

 

Daer speculierde hy, als die Astronominen plegen

 

Inde sterren te siene, tdocht hem mirakle.

 

Daer sach hy de secreten van dit tabernakle,

 

 

[fol. 155v]

 

Waerdeur hi mocht vercrijgen couragie en moet:

 

Maer of hy haer gaf van synen myrakle,

 

Dat laet ic daer, op dat ic niet te vele en kakle.

 

Altijts moet men (seyde hy) lijden int let dat sonde doet.

 

 

 

Die veel hadden misdaen, hy wat stijuer sloech,

 

Dan dander, wiens verdienste hy aensach,

 

Ende welcke cranckheyt hy wat verdroech:

 

Maer verboot haerlieden allen sonder verdrach

 

Dat sij sondach, woonsdach, vrydach, noch saterdach,

 

Niet en souden heur laten van haer mans schoffieren,

 

Op pene vande roede alst te gebeuren plach,

 

Die dobbel prouen te hebben in alder manieren.

 

En die dese wet niet en soude obedieren,

 

Moesten tvaghevier hebben voor haer gewin.

 

Dies ghebeurde tusschen man en wijf menich ghetieren:

 

Want alst den man opden verboden dach quam in den sin

 

Tscoon hemde te verdienen, hi en mochter niet in,

 

Want de vrouwe weygherdet hem, al wast haer goet:

 

Twas al, man beyt tot morgen van sulc beghin,

 

Dat dede haer lijdens ghenoech aen, maer niet te min

 

Men moet ghepuniert zijn daermen die sonde in doet.

 

 

[fol. 156r]

 

Prince.

 

Op datmen niet en meene dat dit is een boerde,

 

Soo weet dat een degelic man (emmers so hy hiet)

 

Tselfde attestierde alsmen hier af roerde,

 

En seyde dat zijn eyghen nichte was geschiet,

 

Dat sy haer van desen Sanct gheesselen liet,

 

Wt rechter deuotie, en niet wt argheliste:

 

Hoe wel menich en gheloouet soo niet,

 

Die seer in hem soude onsticht zijn, waert dat hijt wiste.

 

Emmers desen Predicant en is geen Caluiniste,

 

Noch Lutheriaen, maer een Catholijcke,

 

Een Papesoon, die opden outaer dagelicx miste,

 

Hy heet Broer Cornelis van Dordrecht, vol practijcke,

 

Ende is een pilaer van het Paussche rijcke,

 

Een deuoot Minrebroerken, gemeensaem en soet,

 

Bysonder teghen de vroukens, maer niet int publijcke,

 

Dan daer sij begeeren dat hy de sententie strijcke,

 

Men moet ghepuniert zijn daer men de sonde in doet.

 

 

 

Finis.

Den .15. dach in Iunius quam b. Cornelis wederomme met een gram verstoort ansichte opden predickstoel/ segghende: Ba hier is nu wederom de duuel te coken in dese stat van Brugghe: ba ick en weet niet/ goeliens/ hoe dat ick aldus deerlick gheplaecht en gequelt werde met Refereynen/ brieuen en Pasquillen.

[fol. 156v]

Ou/ is dit oock om te verdraghen? ba is dit ^#oock lydelick? Iesus my verwondert dat ick van boosheyt niet verswille of en berste. Ou/ ba een Turck of een Saracien en soude sijnen hont also niet willen tergen of sulcke quellinghe an doen/ alsmen my hier an doet. ba siet dit comt my al van dese vermaledide Cassandrianen ende Lindianen/ of ten minsten van huerlieder wegen: maer ic beloue Godt en alle zijn Heligen/ dat ickse nu voort aen wel anders sal te keer gaen/ dese schudden/ dese rabbauwen/ dese verraders die my aldus int heymelic plagen ende int openbare hier in mijn gesichte commen staen steroogen. ba wij sullen corts hope ick by de gracie Gods de helige Inquisicie/ en die helighe Placaten wederomme int lant hebben/ en beyd/ en beyd/ laet duc dAlue commen/ die nu met zijn Spaeniarden op wege is/ ba dan sal ickse ooc eens de galle en de blase breken/ ghelijckse my nu doen/ hey snoo dieuen: ba ick sal maken dat ghy noch alle varen sult gelijck dat Messagierken of Boyken van Doornicke nu corts gevaren is/ de tonghe wt den halse trecken/ de hant afhouwen/ en al leuende bernen/ ja so sal ick u doen betaelt setten/ ba dat u de duuel schenden moet. Ou/ en sal dit gerefereyn/ dit ghepasquil/ en dit gebrief nemmermeer geen eynde hebben/ peyns ic? ba daer soude de baerlicke duuel en zijn moier met spielen. ba ou/ het waer om een mensch hersseloos

# Het Refereyn is oorsake van dit schandelick leugenachtich sermoon teghen de Cassandrianen.

[fol. 157r]

sot en wtsinnich dul te maken. Hets dit Cassandercken/ hets dit snoo boefken/ hets dat arch serpentken/ ba theeft gaen peynsen en dincken/ hoe mochte ic doch dese stantvaste of volstandighe Catholijcken vertreyffelen/ verleyden en bedriegen/ want dese Lutherianen/ dese Caluinisten/ en dese Herdoopers gaender al te vehement met toe: ba ick sal my moeten ghelaten of ick oock Catholijck ware/ en soecken also pays en eenicheyt inde twistige Kercke te maken: ba ic sal alle dese diueersche heresien gaen deur snuffelen ende deur neuselen/ dan sal ic onder den naem vande Catholijcken veel saken der ketters onder tschijn van Adiaphora of middelicke dingen/ daer soo grooten verlanc niet aen en hangt/ willen toelaten/ ende also sal ick dese Catholijcken verschalcken/ ende van heurlieder stantvasticheyt alleynskens afleyden. Ia/ ist waer? ba hola/ hey snoo gedrochte/ hey arch gespuys: ba ic segge noch/ dat dit Cassanderken onder dit schijnsel/ de schadelickste en vermaledijtste ketterie opgebrocht heeft/ die oyt op aerden onder het menschelicke geslachte quam. Want ou/ ba het leert in sijn boeck De officio pii viri als cax/ datmen hem naer alle geloouen ende religien daermen onder is/ voeghen mach/ ende datmen met yegelicke secte in pays en eenicheyt leuen soude. Ia yegelicken ketter naer den mont spreken/ ende alle gheloouen van diueersche heresien en alle verscheeden religien

[fol. 157v]

soecken te menghelen/ ende van elcke secte het beste nemen/ en daer een nieuwe religie af maken/ om alsoo dese twistige heretijcken te vereenighen met ons. Fy/ fy/ fy/ aye: ou/ ba wie hoorde doch oyt alsulcken horrible gruwelicke afgrijselicke dingen: ba wie hoorde oyt abominabijlder of walgelicker geueerte. Ba/ ou/ dese secte gaet alle ketterien doch in alle snootheyt verre te bouen/ ja fy is het schuym en die vuylicheyt van alle ketterien: want ou/ ba alle andere ketterien zijn out en hebben noch tander tijden al meer gheweest/ ba maer dese vuyl snoo ketterie van dit Cassanderken/ van dit tusschen beede looperken/ is geheel nieu/ ende noyt te geenen dage meer gehoort geweest. Ba siet hier af commen ons dese Cassandrianen/ dese Mediatores/ dese Neutralisten/ dese paysmakers/ dese mingelaers/ dese middelaers/ dese tusschen beede loopers: Ou/ en sy willen noch als kax Catholijcken zijn/ so sy seggen in heurlieder brieuen. Ba fy schaemt u ghy vuyle schudden/ en ghy meschante cockijns/ ba al deur wech an eenen staec met dese briefschrijuers/ ba al deur wech an een galge met dese refereyn en Pasquilsayers. ba soo siet. Wil ick u seggen goeliens/ ba gedincter mijnder vry by/ dat dese secte van Cassandrianen en Lindianen/ (daer nu de stat van Brugge vol af is) noch het gantsche Kersten gelooue geheel te nieten bringen/ en te eenemale wt blusschen sal. Ou/ want ten is

[fol. 158r]

anders niet dan een schalcke/ snoode/ duertrocken rabbauwerie/ daer deur Mahometh of den Antekerst den wech bereyd weet/ om gemackelick in te commen/ verstaetghy dat wel/ ghy vermaledide generacie als ghy zijt.

Den 24. Iunii/ als B. Cornelis van het Doopsel S. Iohannis predicte/ so seyde hy: Ba hier staender in mijn gesichte/ die grootelicks in my ontsticht zijn/ om dat ick ghepreect hebbe/ datmen der Guesen of Caluinisten of Lutherianen kinderen die buyten de kercke vande haechpredicanten gedoopt zijn/ noch eens sal moeten doopen. Ou/ ba en S. ^# Paulus heeft wel/ als hy tot Ephesen quam/ sommige discipelen noch eens doen doopen die van dien heligen Iohannes den dooper waren gedoopt/ om datse niet gedoopt en waren inden name des helighen Geest. ba leest het xix. cap. in de wercken der Apostelen/ en besiet of ick lieghe/ botte ezels en groue beesten als ghy zijt. Wel dan/ en souden wy Catholijcken dan niet derren of moghen noch eens doopen de kinderen/ die vande openbare ketters qualick/ ja sommige sonder water ghedoopt zijn/ sommighe maer eens een lutterken met water besproyt zijn: waer wt te mercken is/ datse met de ketterie van Arrius besmet zijn/ en niet en gheloouen inde helighe Drijuuldicheyt? ba en sulcke arghe Ketters kinderen en souden wy niet derren noch moghen wel en te recht

# Datmen de kinderen der Caluinisten en Martinisten al moet herdoopen.

[fol. 158v]

doopen/ he? ba ou/ ba dit is het simpelste of slechste dinck vander werelt. Ia wie hoorde oyt zijn leefdage botter of beestachtiger onuerstant: ba loopt en beschijt u: ba wat segdy my hier af? ba men sal die Geusen kinderen noch eens doopen in spijte van de gene dient leet is ja noch eens doopen salmense/ datmen soo sal. Ou/ ba ick werde soo hersseloos dul/ datmen my quelt in een sake/ daer ic so grooten gelijck in hebbe/ dat niet om segghen is. Want men moet die qualic ghedoopte kinderen noch eens ter Vonte bringhen/ ba al en waert maer om die kinderen te belesen/ ende om ooc noch al te voldoen/ dat daer noch aen ghebrict van sout/ van helich Olijsel/ van spuuchsel/ en van andere ceremonien/ ba/ of die kinderen sullen heur leuen lanck met alle euelen besmet en van boose geesten gequelt zijn ja metten duuel beseten werden. Ba goeliens/ het oude spreeckwoort en is ons van onse goede voor ouders niet te vergeefs achter gelaten/ te weten als de kinderen snachs soo veruaerlick ligghen en schreemen en tieren/ datmen dan seght/ och dit kint sal seker qualick belesen zijn/ de Paep moeste voorwaer droncken wesen. Ba goeliens ghy hebt emmers die wonderlicke myraculen vant ^#iarent wel gehoort/ peyns ic/ hoe datter sommighe Geusen kinderen hier buyten inde haechpredicacie gedoopt zijnde/ terstont also swart wierden als rauen. ba en datter noch

# Hoort dese versierde myraculen.

[fol. 159r]

hedensdaechs Guesen kinderen/ die buyten gedoopt zijn/ nu thuys ligghen en cruypen lancx den vloer: het een sonder ooghen/ het ander sonder ooren/ schreemende als baerlicke duuels. ba ghect en spot nu met ons Catholijcken doopsel/ en seght dattet toouerie is/ dat wij Catholijcken de boose geesten wt de kinderen belesen/ beweren of bemanen. Hey vermaledide Caluinisten en veruloecte Martinisten/ als ghy zijt.

Den 13. dach Iulij riep B. Cornelis met groote blijtschap: Ba/ adieu/ adieu Guesen/ Consistorialisten van Brugge/ ia van geheel Vlaenderen/ ba sietse nu eens loopen nu Duc dAlue met zijn Spaeniarden int lant van Lutzenburch is: ay/ ay/ ay/ wacht hy comt/ woy ^#woy/ hoe loopense nu/ gelijck ofse al bekact en bescheten waren/ byloo heurlieder en is nu geen karre an den eers ghebonden. Ba dat zijn die Guesen Consistorialisten/ als Ouderlingen/ Diaconen en andere hooft ketters/ maer ghy gemeene Guesen of Caluinisten/ ende Cassandrianen/ die hier aldus stoutelicken blijft gaende/ ba byloo ic rade u wel dat ghy in tijts maect u lieder pays te crijghen met u lieder Parochie Papen of Pastoren/ en dat ghy te biechte comt/ en bekent dat ghy gedoolt hebt/ en gaet ten heligen Sacramente/ of ghy sult alle gelijck de galge beschijten/ dat swere ick u. ba u lieder staet nu also gruwelic veel lijdens/ desolatie/ en verdriets toe

# Als die vande Consistorien der Caluinisten wt alle de Nederlanden voor de comste van Duc D'alue vluchten.

[fol. 159v]

te commen/ alsser oyt ouer eenige generatie op aerden ghecommen is: ba u haer soude ouer eynde staen dat ghy conste bepeynsen die miserien en wrake/ die u lieder nakende is. ba dese Lindianen/ dese gheueynsde deurtrocken heymelicke ketters/ en sullen ooc niet vrij gaen/ dat beloue ick u/ ba daer sal ick toe helpen/ wilt Godt/ die my so iammerlick gequelt/ gheplaecht/ ghehekelt/ en ghetantgat hebben/ met heur brieuen/ Pasquillen en Refereynen/ en beyd/ en beyd/ Ou/ ba wat meendy dat icket alsoo sal laten glijseren of passeren/ tian neen ick/ ba daer ben ick te crul toe/ al heb ick een grau cappe an/ ba ick salse wel vinden. Ou/ sij mogen wel gruwen datse leuen/ en datse oyt van moeders buyck geboren zijn/ ba soo sal ickse doen tormentieren en persequeren/ ba dat swere ick Godt en alle zijn helighen/ dat ick soo doen.

Den .20. Iulij hadde hem B. Cornelis ^#in zijn sermoon bijster qualick/ om dat de Gubernante den .17. Iulij van Antwerpen alsoo vertrocken was sonder meerder wrake te doen/ segghende: Ba besiet doch/ hey om twintich of dertich diemen daer Tantwerpen an een galghe mach ghehanghen hebben/ ismen ghepayt. Ou/ is dat Iusticie ghedaen naer aduenant van die afgrijselickheyt/ Goddeloosheyt/ outraje/ force/ cracht/ ghewelt/ en alderhande abominable boosheyt/

# hi beclaecht dat men Tantwerpen geen meerder wrake ghedaen heeft.

[fol. 160r]

snootheyt en dullicheyt/ die in dat gruwelicke Babilonien/ in dien helschen duyuels poel/ of put van alder werelt vuylicheyt? Hets/ tis om wtsinnich dul te werden. Ba ou/ in dien dat Duc dAlue van ons Conincx weghen/ gheen andere Justicie of wrake soude doen/ (ouer de iniurie/ ende blasphemie die Godt in dese landen ghedaen is/ ende ouer die rebellie/ vileynicheyt/ ende wedersporicheyt die tegen den Coninc bedreuen is/ ende ouer die versmaetheyt/ violencie ende verdruckinghe die ouer ons Gheestelicke gheschiet is) dan die Gubernante/ dan de Guberneurs/ en dan die Magistraten doen/ ba soo beloue ick ende vercondighe u lieder/ dat Godt het helsche vier met Sulphur/ of sweuel/ peck en terre vanden Hemel senden moet/ ende verslindent/ verbrandent/ versmoorent/ en vernielent al/ de goede met de quade/ beschuldich of onbeschuldich/ jonck en out. ba soo siet.

Den seuenentwintichsten Iulij seyde B. Cornelis wederomme blijdelick in zijn sermoon: Ba siet doch hoe sy nu Tantwerpen bevreest en beuisten zijn: ba nu schijten sij bynaest in heur broeck/ nu Duc dAlue met zijn Spaeniarden comt. Ia/ ist waer? hey snoo generacie: ba loopt nu inde wapenen. Ou/ ba waer blijft ghy nu met u gheroep: Viue le Gues/ Viue le Gues/

[fol. 160v]

Papen wt/ Papen wt/ ba het sal nu zijn Caluen ^#wt/ Caluersteerten wt/ byloo nu ist Tantwerpen verde ghecommen met de Gueserie/ ba sy sullen nu wel twee Casteelen voor een crijghen/ ba laetse nu eens de Inquisitie en die placaten aen een galghe hanghen. ba/ ou/ het beste van allen/ sij hadden de Moderatie oock aen een galghe ghehangen: ba tjan/ dat mochten sij vrijelick doch wel doen/ want seker de Moderacie en dochte niet/ sy soude het kersten gelooue en die Catholijcke religie ganschelick bedoruen hebben/ ba daeromme was sy wel hangens weert: maer die van Antwerpen en meendent noch en verstondent byloo so niet. ba de moderacie was huerlieder noch al te strange/ maer ick wedde dat syse nu niet aen een galghe hanghen souden. Ou/ ba sy mochten nu wel willen datse noch soo geluckich waren/ datse de Moderacie mochten hebben/ of datse dat gemoderierde placaet/ gegeuen den .24. May lest leden/ mochten behouden/ maer ick dincke neense/ Duc Dalua salter naer zijn sin stellen/ hope ick. ba sij sullen nu de oude placaten en de Inquisitie wel met processie/ met crucen en vanen wederomme moeten in halen/ spijt heurlieder herte/ Ia en den Inquisiteur met een Mijter opt hooft/ alias mijn Heere de Bisschop van Antwerpen. ou verstaedijt so best? daerse soo bijster teghen ghespaertelt hebben. ba och mochten sij doch nu met de

# Uande Moderatie/ ende het ghemodereerde Placaet ghegheuen den 24. may .1567.

[fol. 161r]

Moderatie ontstaen/ hoe blijde soudense wesen/ maer neense. Ou/ ba dat ic Coninc ware/ ba sij souden tot die oude Placaten noch de Spaensche Inquisitie hebben/ cout que cout/ ba of ick en soude gheen Conick zijn: Ia soo soude ickse ringelen/ brillen/ en breydelen. Ba de duuel moetse halen die van Antwerpen. ba fy dat icker my soo gram in make/ want sij zijns niet weert/ datse so en zijn.

Den eersten dach Augusti/ als b. Cornelis ^#begonste te prediken in de Parochie kercke van S. Saluators/ om te gedeuren drij maenden lanc/ soo seyde hy: Pou/ wat hier in dese stat van Brugghe nu wederomme al te segghen is van dien boosen Conde in Vranckrijcke/ dat hy de stat van Mets ingenomen heeft? ba/ou/ en is dien rabbaut noch niet al wt gheraest/ wt gedult/ en wt gherebelliert? ou/ wilt hy wederomme tegen God en tegen synen Catholijcken Coninck gaen liggen walgen en balgen/ snooden verrader als hy is. Ba als hier den eenen duuel ghestilt/ ghestelpt/ en onder de voeten gebrocht is/ so sal den anderen duuel daer in Vranckrijcke wederomme thooft wt de asschen heffen/ en wt bersten/ en weder opstaen tegen het helighe Kersten ghelooue en die helige Catholijcke religie: ba/ ou/ een mensche soude wel zijn sinnen gemissen in dese vermaledijde roervincken: ba wat zijnse anders/ dese twee hoofden vande Hugenosen en Guesen/ dan roervincken?

# Als de prince van Conde weder in Urancrijcke begonst te oorlogen.

[fol. 161v]

datse de duuel vander hellen beede schenden moet/ Conde en Brederode/ die dese helighe Catholijcke landen/ Vranckrijck en Nederlant/ in dese desolatie en ruyne of verderuinghe ghebrocht hebben/ datse soo doen.

Desergelijcke sermoonen dede b. Cornelis nu voort an seer veel/ telcken als hy eenige tijdingen of nieumaren gehoort hadde. Deen tijt wast/ dattet in Vrancrijcke seer gruwelic staet/ deur dien dat de Coninc der Caluinisten predicatien verboden heeft/ en het Caluinismus of de Caluinisterie gans teenegaer met de wortel wt roeyen wil. Dander tijt wast: Hey/ daer is dien boose Dandelot wt Vrancrijcke naer dat vervloecte Duytslant geloopen/ om daer wederomme eenen vermaledijden hoop luysige lereneersgaten voor Conde an te nemen. Daer naer wast/ hoe dat de Catholicken in Vrancrijcke alomme de Hugenosen wt iagen/ en wederomme beghinnen doot te smijten. In September seyde hy/ dat de Coninc van Vrancrijcke geboden heeft/ datmen der Hugenosen kinderen/ die vande Caluinisten Predicanten gedoopt zijn/ wederomme inde Catholicke kercke sal herdoopen of noch eens doopen. Daernaer wast/ dat de Coninc van Vrancrijc alle kinderen die vande huwelicken der Hugenosen geboren zijn/ voor bastaerden of hoeren en boeuen kinderen verclaert en gecondamniert heeft/ ten sy dat de ouders inde Catholijcke kercke herhuwen of trouwen. Daer naer

[fol. 162r]

wast/ dat de Coninc van Vrancrijc alle Edel liens die Hugenoos zijn/ wt zijn Conincrijc gebannen heeft/ en datse al by Conde vluchten/ om tegen God en heurlieder Coninc te vechten. Corts daer naer loefde en prijsde hy den Coninc van Vrancrijcke/ om dat hy der Caluinisten predicatien met ghewelt of met den sweerde begonste te doen verstooren/ ende om dat hy veel Caluinisten in een predicatie hadde doen doot smijten/ ende M. de Songny (onder diens heerlicheyt dat sulcx geschiet was) hadde doen vangen. Op een ander tijt daer naer wast/ hoe dat Conde de stat van Sanlis met fortse gewonnen hadde/ en alle Priesters en Monicken doen doot smijten. Daer naer wast/ hoe dat Conde de stat van S. Denijs in genomen/ en den Abt met alle zijn Monicken inde kercke voor het ocsael hadde doen hanghen. Voorts hoemen alomme in Vranckrijcke de religieuse of gheestelicke personen de kele begonst af te steken/ kercken te raseren/ en cloosters te verbranden. In somma/ b. Cornelis en predicte nu voorts niet een sermoon meer daer en moeste yet vande Hugenosen crijch en handel in te passen commen/ ende dat met sulcke gruwelicke yselicke en afgrijselicke misbaren/ dat een mensche vreeschen mochte/ somtijts metsulcke deerlicke beclagingen/ dat veel menschen wt compassie of medelijden weenden.

Den .10. Augusti quam B. Cornelis met een sonderlinge blijschap op den predicstoel/

[fol. 162v]

seggende met eenen lachende mont: Ou/ ba ick wiste wel dat dit ghemoderiert placaet/ ^#dat den .24. dach in May lest leden Tantwerpen ghegheuen was/ niet en dochte/ en daeromme niet lanck ghedueren soude. Ba goeliens siet/ het hof heeft dat gemoderierde placaet nu seluen ouer tien of elf daghen Tantwerpen doen herroepen/ met ooc alle de placaten die de Gubernante sichtent dese troubbelen of rebellien op de sake vande religie gemaeckt en wtghegeuen heeft. ba men mach gheen placaten/ die teghen de ketters en sectarisen ghemaeckt zijn/ moderieren: ba daer om hadde ickter my ouer twee maenden so leelick tegen/ met goede cause/ oorsake en redenen. Want de Coninck en wilt doch niet eens hooren kicken noch hooren vermanen van eenighe Moderacie op de Placaten/ die van synen Vader de Keyser Carolus quintus ter saligher memorie/ teghen de heretijcken ghemaect/ ende van hem (te weten van onsen Coninck) gheconfirmiert zijn. verstady dat wel? Ba waer zijnse nu dese refereyn dichters? die daeromme dat vuyl refereyn op my gedicht en achter straten gesaiet hadden/ om dat ick soo bijster teghen dat gemoderierde placaet preecte? Ou/ ba waeromme en dichten sy of en saien sy nu geen refereyn op my? ba siet ghy nu seluen wel dat sulck gemoderierde placaet niet en dooch/ en datment daerom herroept? Hey ghy snoo Cassandrianen

# Dattet gemoderierde placaet herroepen is/ met alle die placaten die de Gubernante sichtent de troubbelen inde religie ghegeuen heeft.

[fol. 163r]

en Lindianen/ als ghy zijt/ die my aldus soeckt te plagen en te quellen/ dan met brieuen/ dan met Pasquillen/ dan met refereynen. Ba ou/ wat wildy my quellen en plagen/ ba quelt nu die vanden Houe/ die nu tselfde placaet herroepen hebben/ ba soo siet/ doet dat en beschijt u/ en laet my ongheheygat/ dat u de duuel schenden moet/ ba fy dat ic telcken so gram werde in die snoo generacie. Ou/ hier quamen oock sommighe van dese lichtvervaerde Catholijcken dier tijt/ als ick so bijster teghen dat ghemoderierde placaet ghepreect hadde/ in ons Clooster by my loopen/ al ontheystert en beroert/ seggende: och Pater Corneli/ wij bidden u om de passie Gods/ en vermaent noch en roert vant gemoderierde placaet niet meer/ ba op u lijf/ also lief als ghy u leuen hebt/ wat ghy maect of wat ghy doet/ en preect doch van ghemoderierde placaet niet meer: ba Iesus wat soudy maken? ba y/ ghy soudt u seluen in grooten last bringhen/ ba men soudet te houe houden voor Crimen lese Maiestatis. Ou/ salighe Pater Corneli/ ba die vanden Houe souden u commen op eenen waghen binden/ en vueren u alsoo gheuanghen naerBruessel/ och Iesus Maria/ daerom en roerter doch niet meer af. Ia/ ist waer? ba waer sydy nu ghy veruaerde Catholijcken? ba siet doch eens/ ba het schijnt dat ick niet en wiste wat ick preecte. neen ick en ben so slecht noch so simpel niet als ghy

[fol. 163v]

meent. ba besiet nu seluen of ick niet wel en wiste dat sulc gemoderiert Placaet niet lanc ghedueren soude? ba ghy sult corts wel een ander Placaet sien/ laet Duc Dalue met zijn Spaeniaerden te Bruessel of Tantwerpen zijn. en beyd/ en beyd.

Den .17. Augusti seyde B. Cornelis in zijn ^#sermoon: Ba/ goeliens/ die van Antwerpen hebben byloo wederom een nieu ons lief vrouwe beelde gemaect/ datse heden met processie deur de stat omme dragen: Ba hoe viandelick of hoe duuelic moet dat die Antwerpensche Guesen en Guesinnen spijten: Ba ou/ waer omme en roepense nu niet/ gelijcse tjarent deden/ tot ons liefvrouwe/ siet: Maie Timmermans/ of Maie de oude cleercopighe gaet naer de Luysmart/ behangen met Paternosters/ goudenriemen/ buersen/ en alle haer ander vodden. Ba sij sullen heurlieder dat nu wel wachten te roepen/ want Duc Dalue is heurlieder nu al te naer op den hals. Ou. ba nu sullen ^#wij Catholijcken wel tien beelden tegen een doen maken/ ende in onse Kercken stellen/ in spijte van alle Guesen en Guesinnen: ba dat sullense daer mede gewonnen hebben met onse beelden te bersten te smijten: ba niet alleen beelden/ maer wij sullen ooc drij outaren tegen een oprechten in spijte heurlieder herte. Hey snoo dieuen en verraders/ alst zijn. ba/ ou/ sij en hebben niemant profijt gedaen/ dan beeldesnijders en schilders: want alomme maectmen wederom

# Alsmen Tantwerpen een nieu ons lief vrouwen beelde om droech.

# Dat de Catholijcken nu wel tien beelden tegen een sullen doen maken.

[fol. 164r]

nieuwe beelden ende outaertafelen met menichten inde Kercken. Diergelijcken sacramentshuysekens/ crucen en vanen/ orgelen/ coorcappen en casuuels/ also schoon en costelic alse oyt waren. ba dit moeten de vermaledijde Caluinisten al lijden/ in spijt heurlieder bachuys/ ba datse de moort steken moet. Ou/ wat hebbense nu anders daer mede ghewonnen dese beeldestormers en sacramentschenders/ dan eenen bast of strop an heurlieder hals/ en daer na het helsche vier inde eewige verdoemenisse? ba so siet.

Den .24. Augusti/ als Duc dAlue met de Spaeniarden in Brabant ontrent Louen en Bruesel was/ seyde b. Cornelis in zijn sermoom: ba waer zijnse nu met heur Moderatie dese Moderierders? ba ghy Wethouders ^#of ghy Magistraten/ ick rade u wel dat ghy beghint strange iustitie te doen ouer de heretijcken of ketters en sielmoorders: ba en ick rade u wel/ dat ghy soect uwen paeys te vercrijghen met mijn Heere de Inquisiteur/ en des Keysers Caroli quinti en ons Conincx helige Placaten opt stick vande heresien/ wederomme goetwillich aenveert/ wildy wijsselic doen/ ba of de duuel vander hellen sal u beschijten. Want ons Conincx wterste wille en meeninge is/ dat hy alle dese Nederlanden met cracht/ macht/ en gewelde daer toe dwinghen sal/ datse de Placaten van zijnder Maiesteyts Vader teghen de Ketters

# wederomme een vileyn sermoon tegen die Moderatie.

[fol. 164v]

ghemaect ende van hem geconfirmiert/ strangelic sullen moeten onderhouden ongemoderiert. Ba ou/ en dat moet oock wesen/ of hier sal anders altijt ey of ionck zijn. ba fy/ al deur wech schijten met die stront Moderacie/ ba daer en is geen moderieren an/ al eyers inde panne/ so en commender geen quae kieckenen af. ba so siet. Ou/ de duuel heeft die bescheten Moderacie versiert ende gefingiert/ ba ic vage mijn vuyl bescheten eersgat ande bekacte Moderacie/ gelijck ick noch meer geseyt hebbe/ ba en daeromme moestmen dat vuyl Refereyn op my maken. Ou dichter nu noch eens een Refereyn op: ba dat u de duuel schenden moet/ vermaledijde generacie als ghy zijt.

^#Den 29. Augusti/ als nu de Spaeniarden vier of vijf dagen in Vlaenderen hadden gelegen om binnen de stat van Ghent te commen/ ende dat het volck seer beroert en ontrust was/ so seyde b. Cornelis in zijn sermoon met eenen verstoorden of grammen moet: Ou/ wat is hier nu aldus veel quaets te segghen vande Spaeniarden/ ba deen seght: Iesus noyt sulcke afgrijselicke dingen als de Spaeniarden alomme bedrijuen/ met vrouwen te vercrachten/ en met maechden te schenden. Dander seght/ ba noyt sulcke tyrannie en wreetheyt als de Spaeniaerden beghinnen voort te stellen/ van roouen/ pilleren/ stelen/ van Guesen doot te smyten/ en Guesen huysen

# Alsmen veel diueersche boose mishandelinge vande Spaeniarden begonst te segghen.

[fol. 165r]

te verbranden. Hey ghy ondanckbarighe generatie/ ba wat wildy doch aldus veel snootheyt en boosheyt wt spugen teghen de Spaeniaerden/ die hier verren wech commen ghereyst om de helighe Roomsche Kersten Kercke by te staen/ ende de Catholijcken te beschermen voor de tyrannie vande Caluinisten/ Lutherianen of Martinisten/ Herdoopers en alderhande of menigerley andere duuelsche secten? ba en daeromme commen sy van soo verre/ en wagen daer voor lijf en leuen. ou/ ba ghy behoort te seggen en te roepen/ zijt wellecommen helige Spaeniarden. Ou en al ist datse heurlieder een luttelken misgaen/ of misdragen/ of misgrijpen/ ba en acht dat niet/ maer dinct datse dat de ongeloouige honden doen/ die dusentmael meerder straffe verdient hebben/ danmen heurlieder soude connen bedincken of bepeynsen an te doen. ba blijft ghylieder gerust/ en hout u backhuys/ en laet de Spaeniarden al doen/ want sy weten wel waer dat zijt doen/ ba so siet. Ou/ ba waer met moedy u/ he? ba loopt en beschijt u: ba siet doch hier eens/ wat hier al te clappen en te snappen is vande Spaeniarden: ba sy en doen noch niet tgene dat ic ouer een jaer of langer wel gheprophetiert hebbe. ba maer en beyd het is ^#noch vroech/ ba ghy sult noch wel wat anders sien/ hope ick eerlanck. Ba men salder eens wederomme beginnen te kissen en te braden/ te coken en te smoken/ te doluen en te smooren/

# Merct dit tyrannich herte.

[fol. 165v]

te hangen en te worgen/ te onthalsen en te ontleden/ also men plochte/ naert inhouden van Keyser Carolus quintus placaten tegen de sectarisen ghemaect. Ba ou/ wat meendij? ba en soudemen anders met dese Guesen of Caluinisten/ en alderhande andere ketters niet omme springen/ dan soomen nu tot noch toe gedaen heeft/ ba sy souden ons noch op thooft schijten/ datse so souden/ ic versekert u.

Den .31. Augusti seyde B. Cornelis in ^#zijn sermoon: Ba zijt willecom ghy hertoge van Alue/ ghy Vice Roy du pays bas/ of Vice Roy du Royaume de Flandres/ ghebenedijt zijt ghy die daer compt inden naem des Heeren. Ia soo wil ick hem grueten in spijt vande gene diet leet is/ want ic heb een vertooch ofte aduijs gesien van .xiii. articulen/ daer ick onder allen in beuinde dat dese Nederlanden tot een Coninckrijc gemaect sullen werden: ba ten is nu maer een concept ofte voornemen/ maer het sal ten effecte oft ten goeden eynde commen/ ba dat versekere ic u/ niet tegen staende u lieder bescheten priuilegien/ die nu al verbeurt zijn. Ou/ ba het moet wesen/ ba daer en soude anders nemmermeer strange Iusticie gedaen werden tegen dese sectarisen: ba de Inquisiteurs en souden niewers ontfangen werden/ dat so en souden. Den .7. Septembris was B. Cornelis in zijn sermoon seer blijde segghende: ou/ ba dese informacien die nu deur alle de Nederlanden vande Commissarisen

# B. Cornel. heet Duc d'Alue willecom op synen predicstoel.

[fol. 166r]

van sHofs wegen beleet of gehoort werden/ ouer de gene die de haechpredicanten of de Ministers/ wt Engelant/ wt Vrancrijc/ van ^# Geneuen/ van Emden/ van Wesel/ ende met die Duytsche wagens oft coutsen vol wt Duytslant hebben doen commen/ wie daer toe gelt gegeuen/ wie die onderhouden oft geherbercht ende wie die gerfauorisiert heeft/ Ia ooc van alle de gene die de haechpredicacien geuolcht hebben ende daer in gehout en getrout zijn/ ende vande ghene die daer in haer kinderen hebben doen doopen: ba men sal hier deur nu ooc ande wete ofte kennisse gheraken/ wie dat raet en daet gegeuen hebben om de beelden ende outaren te breken/ ende Gods kercken en sacramenten te schenden en te vernielen/ Ia ooc wie dat gelt gegeuen heeft om de wapenen tegen de Coninc aentenemen/ om alle Papen/ en Monicken/ Nonnen en Baghijnen doot te smijten/ ende also alle religieusen te vermoorden en te nieten te bringen: ba het sal nu doch al teffens wt commen/ ende ondect werden datter onder den snee verborgen light: ba nu sullen die beuls oft voetlichters hangemans eerst te rechte werc crijgen: ba ten mochte niet helpen/ also hier een en daer een al druypende deur te spelen. Ou/ men moeter al anders met toe gaen danmen tot noch toe gedaen heeft: ba de Spaeniarts sullen ons leeren hoemen die heretijcken of ketters tractieren sal/ byloo sy wetender met omme te springhen/ het is heurlieder ambacht: ba ick hope

# Uande Informacien die deur de Commissarisen van sHofs wegen gehouden worden.

[fol. 166v]

datse noch de heele werelt suueren of reynighen sullen van alle dese diueersche heresien en ketterien/ daer wy nu seer naer vijftich jaren lanck mede zijn geplaecht en gequelt geweest. Hey waer zijnse nu dese Pensionarisen/ dese befetters van Brugge/ die ouer twee jaren quamen loopen protestieren/ en haer stellen teghen die informacie van mijn Heer de Inquisiteur: ba datse nu commen protestieren en spartelen tegen dese informacie/ luysige esels alsse zijn. maer neen/ sy sullen heur dies wel wachten/ sy gaen nu al siende gelijc pissebedden/ byloo die man met die roede is commen wt Spaenien/ die en sal op protestieren noch op priuilegien passen/ dat hy so en sal.

Den 14. Septembris/ naer dat de Graue van Egmont/ ende de Graue van Hoornen den negensten dach in Septembris van Duc dAlue gheuangen waren/ seyde B. Cornelis in zijn sermoon: Ba goeliens/ wat duncter u nu af? Ou/ ba gaet dit treffelic toe/ he? Ba is dit den intrede/ int beghinsel/ wat salt dan noch wel metter tijt werden? ia/ en beyd en beyd. Ba als ick nu corts voorby tvleesch huys ^#ginc/ ende eenen vleeschhouwer daer een schaep sach dooden/ beginnende ten eersten ant hooft peynsde ick: ia/ ba so salder onsen Duc de Alue ooc mede moeten te wercke gaen/ ba hy sal oock also eerst ande hoofden moeten beginnen/ soudet wel gaen/ of ten soude anders al niet doghen.

Nu het is ghenoech daer af/

# Nota.

[fol. 167r]

want wy en willen hier niet lange noch veele met groote Heeren besich staen. Goeliens ^#ic vercondige u/ datmen in alle Kercken het weerdige Sacrament omme dragen sal deur elcke Parochie/ Godt danckende en louende vanden wijsen voorsienigen raet daer hy onsen Christelicken Catholijcken Coninc mede regiert: God ooc biddende dat hy onsen Coninc op de Zee/ om wt Spanien hierwaerts in dese Nederlanden te commen/ geluc en voorspoet verleenen wil/ ende hem laten geraken tot zijn helich voornemen/ dwelcke is/ dat hy (gelijck den Catholijcken Coninc van Vranckrijck ooc voor hem ghenomen en begonnen heeft/ zijn Conincrijc te suueren en te reynigen van die Caluinisterie) dese Nederlanden/ die deur dese menigerhande ketterien so iammerlick geinfectiert/ verdoruen en gecorrumpiert zijn/ wederom genesen/ suueren/ ende in haren eersten ouden staet bringen mach/ tsy deur cracht/ gewelt/ of ander middel/ alsoot noot wesen sal. Och goeliens/ nu siet ghy emmers wel dat de Heere Iesus/ ende den heligen Geest deur mynen mont gesproken hebben/ dat icket so al hebbe weten te prophetieren datter nu geschiet/ daer ic so veel quellinge en crusen om heb moeten lyden: ba besiet doch nu eens of sy niet alle en varen gelijc ick geprophetiert hebbe. Ba goeliens wy mogender wel in zijn verblijt/ dat onse gesworen vianden nu aldus seluen in lyden en in verdriet commen/ mits

# Vande processien die gedragen wierden als die Grauen/ Egmont ende Hoornen/ gheuangen waren.

[fol. 167v]

datse onsen doot ghesworen hadden. ba twas al: hey die gheschoren toppen/ die Papen/ die Monicken/ die Nonnen en de Bagijnen/ sy moeten al wech/ al doot gesmeten/ al wtgheroeyt en vernielt zijn: wij sullent wel so rudelicken/ soo gruwelicken/ soo ijselicken en so afgryselicken anstellen/ dat ons Coninck in Spanien beuen en hem veruaren sal als hijt hoort/ en dat hijt ons wel al sal moeten consentieren dat wy hebben willen. Ia/ ist waer? wast sulcks dat ghy den Coninck belooft en gesworen had/ als hy naer Spanien trock/ en anders op u lieder niet en begeerde/ dan dat ghy hem getrou zijn sout in zijn absentie/ ende zijn landen houden inde oude Catholijcke religie/ hebdy u nu in sulcx gequeten? Ist nu wel geguberniert? Daer af genoech/ niet meer. Och goeliens wilt doch dese processie met devocie volgen en wel hertelick bidden/ want de heele Catholijcke religie hanghter an/ het is meer dan noot/ dat soo is. Sachternoens seyde b. Cornelis in zijn sermoon: en bey ghy Catholijcken van Brugge/ ter goeder trouwen: ou/ meent ghijt daer mede al te excuseren/ en wilt u laten duncken dat ghy u Catholijckelick gehouden hebt/ om dat hier te Brugge geen Beelden noch Outaren gebroken/ noch kercken/ noch Sacramenten geschent en sijn/ noch dat ghy hier geen Papen noch Monicken/ noch Nonnen/ noch Bagijnen en hebt laten wtjagen? ba tis seker waer: y/ ghy hebt de eere wel

[fol. 168r]

waert: ^* Ou/ ba de Coninck of Duc dAlue sal antwoorden/ waert ghy oprechte Catholijcken ^#geweest/ ghy hadt de Predicatien der Caluinisten en herdoopers behooren belet te hebben/ die dusentmael arger is geweest dan ofmen die kercken en Cloosters met al datter in is te bersten hadde gesmeten. Ou/ want dat waer al recuperable oft wedervercrijgelic geweest: ba maer so veel dusent sielen/ die deur de vermaledijde predicacien inde ewighe verdoemenisse zijn gebrocht/ ba die en zijn niet weder vercrijgelic: maer dese schult oft cause en machmen op den gemeenen buyc/ oft opt corpus vander stat niet leggen/ want het Catholijc gemeente was voluntaire en goetwillich genoech om de haechpredicacien om verre te smijten/ so dat wel schiene en blieck ande gene die heurlieder eegen namen deden inschrijuen om elckanderen getrouwelic by te staen/ en quamen anden Magistraet of an die vander wet/ ende begeerden consent ^#datmen henlieden maer en wilde toelaten de haechpredicatien op heurlieder plucht te beletten: maer neen/ de antwoorde was/ wat wildy maken? wildy seditieuse meutmakers sijn/ en de stede in roere stellen? hey/ ist waer? och die antwoorde sal noch roode halsen maken/ dat beloue ic u. Ia/ waren dat meutmakers? ba een stront in u kinnebacken: fy schaemt u/ ghy geveynsde deurtrocken gheselschap: ba ten was maer om die groote Monseurs/ die groote dobbele bedecte Guesen te complaceren

* lees: bewaert; be- wel in custode

# Hoe dat die Catholijcken van brugge der Caluinisten predicacien geerne verstoort hadden.

# Vileynichheyt tegen den Magistraet.

[fol. 168v]

of te gelieuen/ die nu seluen in handen en in banden gerocht zijn. och die onsalige antwoorde en sal niet verswegen noch vergeten blijuen: ba wij hebbense so wel onthouden/ dat versekere ick u: ba daer sullender noch sommighe heur hooft om crauwen om die antwoorde/ en beyd noch wat/ men en salse also niet laten glijseren noch passeren/ of daer soude meer dan eenen barlicken duuel met spelen: wat meendy dat ons backhuysen eersgaten geworden zijn/ die niet en sullen connen spreken? neen het sal te besien zijn/ dat so sal.

Den .18. Septembris predicte B. Cornelis voor tSacraments outaer in S. Saluators kercke/ mits dat donderdach was: wantmen op donderdagen aldaer naer tSacraments Misse een Sermoon doet van den Sacramenten des outaers. Als hy nu besich was met het seste capittel in S. Jans Euangelie wt te leggen/ daer Christus spreect van zijn vleesch te eten/ seyde b. Cornelis: Hey waer zijnse nu ^#dese vermaledijde Caluinisten/ die met de Capharnaiten vragen: Hoe cant oft hoe macht mogelijck wesen/ dat hy ons zijn vleesch sal te eten gheuen? Daer op comt nu dien verdomden helschen ketter heuren Caluinus/ en seyt/ men moetet geestelic verstae [sic]: die woorden die Christus sprict/ zijn gheest en leuen/ het vleesch en is niet nut. Ist waer? hey snooden verleyder en valschen bedriegher/ met u venijnige subtijle stralen/ om Godts sacrament

# Hoe dattet warachtige vleesch Christi int sacrament des outaers is.

[fol. 169r]

te schenden. Ou/ ba en nu salder commen eenen bedrieghelicken fictus Lindius/ en meenen ons wijs te maken dat Caluinus noch wat meer vanden sacrament des outaers houdt dan Zwinglius en ander Sacramentarij/ en wilt hem excuseren en verantwoorden/ dat hy het sacrament niet en houdt voor ghemeen slecht broot/ of voor een naect bloot teecken. Way/ wil ic u seggen Lindius/ ghy liechter deur u leugenachtighe kinnebacken an/ deur u snoo backhuys en deur uwen hals liechdy daer an/ dat ghy soo doet: ba die duuelsche ketterie en heresie van dien rabbaut/ dien boef Caluinus/ is emmers alsoo argh/ vals en boos/ als de ketterie van Zwinglius mach wesen/ maer hy comt en wil wat subtijler/ wat bedecter/ wat deurtrockender daer van schrijuen/ om dat tschijnen soude of hy bekende en hielde/ dat het lichaem Christi gheestelick met den broode ghenut oft ontfangen wierde: ba siet doch wat een fantasien en raserien. hey snooden schelm en verrader met u gheestelick lichaem Christi int bietken broots. ba ick segge/ dattet lichaem Christi oock gheestelick in eenen koeschete of koestront is. Ia datter niet so vileyn/ vuyl/ noch abominable op de werelt en is/ daer het lichaem Christi niet geestelick in en is: maer tusschen een koescheet ende een geconsacreerde hostie/ is groot onderscheet: want inde gheconsacreerde hostie is Christus lichaem niet

[fol. 169v]

gheestelick/ maer natuerlick/ vleeslick/ met lijf en met siele/ met huyt en met haer/ met longher en met leuer/ en met alle zijn inghewant/ alsoo hy van zijn ghebenedijde moeder gheboren is/ alsoo hy op aerden gegaen en gestaen heeft/ also hy gheten ende gedroncken/ ghewaect en gheslapen heeft/ en soo hy an den houte des cruces ghehangen en ghestoruen is. ba dat is Catholijckelick ghepreeckt: laet sien wie daer teghen sal derren kicken/ of eens sal derren roeren van een gheestelick lichaem Christi: ba/ ou/ wildy het lichaem Christi gheestelick nutten/ so eet calsye steenen/ daer ist tlichaem Christi oock gheestelick in: ba soo siet.

Den .21. Septembris seyde b. Cornelis in zijn sermoon met blijde woorden: Goeliens/ ^#goeliens/ ba het salder nu corts alte wonderlick beghinnen te ghaen alle dese rebelle Nederlanden deur/ ia oock gheheel Vrancrijck deur/ ba ick soude schier wel derren segghen gheheel Kerstenrijck deur/ ommers deur Duytslant/ Bohemen/ Oostlant/ Denemarken/ Sweden en Norwegen/ Enghelant en Schotlant/ Polen/ en alle andere afvallighe en gheinfectierde landen. Yegelick merckt nu wel datter vuylen sal op de syde van alle dese diueersche ketters of heretijcken/ en dattet al bekraken sal op den hals van ons onsalighe party/ die ons nu vijftich iaer lanck soo deerlick gheplaecht en ghequelt heeft: maer

# Uande Confederacie der Catholijcken Princen teghen die Lutherianen/ Caluinisten/ herdoopers ende anderen.

[fol. 170r]

wij hopen dat sij nu corts selven vernielt en wtgheroeyt sullen zijn. Ou/ ba men heeft voortijts soo veel weten te seggen van Verbonden of Confederatien: eerst wast van de Confederatie der Protestanten van Duytslant: ba daer naer wast vande Confederatie der Hughenosen van Vranckrijck: ba ten derden wast vande vermaledijde Confederatie der Guesen van Nederlant/ al soudt ramp hebben. Ba maer wij Catholijcken hebben nu ten lesten oock eens een Confederatie/ Verbont/ of Lige ghemaeckt/ daer de principaelste Monarchen/ Potentaten/ of Hoofden van Kerstenrijcke in begrepen zijn/ te weten/ onse helige Vader de Paus/ de Keyser/ onsen Coninck/ de Coninck van Vrancrijck/ de Hertoghe van Sauoien/ de Hertoghe van Beyeren/ en noch veel ander Catholijcke Princen/ Hertogen/ Grauen/ en Heeren/ die al tsamen ghesworen hebben het Lutheranismus/ het Caluinismus/ de Herdooperie/ ende alle andere duuelsche secten en verdoemelicke ketterien tot in den gronde met die wortele wt te roeyen/ soo datmen ten eewigen daghe van die kettersche namen niet eens meer en sal weten te spreken. Ou/ ba wat wilt ghylieder dan bevreest en besorght zijn/ dat het refuys en ghespuys/ dat nu alomme van allen canten wt dese Nederlanden met dusenden veriaecht ende wtgedreuen wert/ yewers tsamen loopen sullen/ ende eenen quaden

[fol. 170v]

hoop maecken/ ba niet met allen/ daer en is gheen vreese noch sorghe voor te hebben. ou waer souden sij doch tsamen loopen? ba wie soudese in zijn lant derren laten vergaderen/ ick swijge/ derren beschermen/ en noch min derren helpen? seker yegelijck hooft van de sectarisen/ hoe groot dat ooc sy/ sal met hem seluen te beschermen ghenoech te doen hebben. Want den Paltzgraue/ thooft van de Caluinisten/ ende den Hertoge Augustus van Sassen/ thooft vande Lutherianen oft vande Martinisten/ ba die twee sullen ten eersten wt heurlieder Cuervorstendommen gestooten en afgheset werden/ ende men sal ander goede Catholijcke Princen in heurlieder plaetsen stellen/ die alomme de oude Catholijcke Religie naert ghebruyck der heligher Roomscher kercken/ en naer die Decreten van het weerdige helige Concilie van Trenten met cracht en gewelde sullen wederomme helpen oprichten ende inbringen/ en alle de Luthersche en Caluijnsche of Zwinghelsche Predicanten of Ministers veriagen en vervolgen totter doot toe. Ba ou/ aengaende het wtgedreuen refuys dat in Enghelant ghevlucht is wt dese landen/ en mach ons oock niet deeren noch quaet doen: ba het sal daer al seluen om den hals commen. Want het is oock een artijckel onder onse Catholijcke gheconfederierde/ dat die Iesabel Coninghinne van Engelant (die nu aldus alle

[fol. 171r]

dese canaillie en iacht/ die alomme om heurlieder snootheyt/ schelmerie/ meuterie/ en dieuerie wtgheiaecht en verbannen wert/ op houdt) eer langhe seluen oock wtgedreuen/ ende het lant wederom onder gehoorsaemheyt van de helighe Roomsche kercke ghebrocht sal werden. Ba/ ou/ besiet nu wie dan Brederode met zijn Guesen/ ende Conde met zijn Hughenosen soude connen ofte derren helpen? ba wat een iente helpers en bystanders zijnt/ die daghelicx sorghen en vreesen/ en in duysent periculen en angsten staen seluen veriaecht of verdreuen te werden? Och goeliens/ het spel is al begonnen/ in Vranckrijck alsoo wel als hier/ ende in Duytslant/ en in Enghelant oock haest beghinnen sal: ba soo siet.

Sachternoens quam b. Cornelis wederom met blijden ansichte op den predicstoel/ ende corts naer het voleynden van synen ^#theem begonst hy al lachende of grijnende te seggen: Ba waer zijnse nu dese knagers/ die hier in dese Nederlanden ouer anderhalf iaer an de helighe Placaten ende ande helighe Inquisitie beghonsten te knagen? Ou/ ba ist nu niet wel gheknaecht? ba siet nu eens hoe dat onsen Edeldom/ Messeigneurs of Monseurs les Nobles Gues/ les Confederez/ die de bescheten Request tegen die helighe Placaten en Inquisitie hebben ouerghegheuen: ba nu sij alle ghelijck van allen

# Uant vluchten der Edellieden wt Nederlant en de Urancrijc.

[fol. 171v]

hoecken en canten wt den lande gheiaecht werden/ ghelijck ick soo wel geprophetiert hebbe/ ba sietse nu eens loopen: tjan sij en hebbent so qualick niet voor/ datse de hielen laten sien: ba sij peynsen/ grijptmen die groote catten/ Egmont en Hoornen/ alsoo met den halse/ ba men sal ons Ionckerkens dan niet sparen. Byloo het isser nu al schamelick te sien ghelijck pisse bedden: ba eylacen sij sitten nu soo deerlick met beede handen int haer: ia/ ia/ ia/ hey nu ist wel gerequest: ba het isser nu al ay/ ay/ ay/ wat hebben wij gemaect/ ba eylacen pouer Edeldom/ het comter nu al becackt met u lieder wt. Ou/ waer sullen sij nu loopen/ daer sij mochten vrij wesen/ en onderhouden zijn: ba eylacen nu salt houte Guesen schuetelken en het flasken te rechte te passe commen met die besaetse of male aenden hals. ba sij en duruen daer vrij nu niet met ghecken/ het isser nu op wtghecommen. ba al euenleens gaedet nu oock in Vranckrijcke toe met die Hughenosen/ ghelijck ghy heden ghehoort hebt. Ou/ en het sal in Duytslant alleens gaen. ba wie salse dan onderhouden/ helpen/ of bystaen/ hey? alst nu al verloopen is/ salt dan niet wel gheguest en ghehughenoost zijn? ba salt dan niet wel gheprotestiert en gheconfessioniert zijn? hey aerme betoouerde duuels/ hoe heeft u dien baerlicken helschen duuel alle

[fol. 172r]

ghelijck dese vijftich Iaeren metter keien ghehadt/ ende noch heeft: ba maer ick hope dat wijder nu haest eens een eynde af sien en hooren sullen. Maer ou/ ba ic werder sot en dul in/ dat sommighe Catholijcken noch soo cleenmoedich zijn/ en anders gheen hert ofte couragie en hebben: ba tis al/ ic duchte dat dees Edel liens yewers tsamen sullen loopen/ en met het ander gemeen volcxken/ datter van allen canten en wt allen hoecken veriaecht wert/ eenen quaden hoop sullen maken/ en ouervallen ons ten lesten noch: ba schijten eens/ waer toe zijn de Spaeniarden hier int lant ghecommen/ om de gansen te wachten/ peyns ick? Ou/ wie soudts hem doch derren moeyen om heurlieder eenighe hulpe of bystant te doen: ba yegelick vreest onsen Coninck en die met hem gheco[n]federiert zijn/ alsoo voor noen gheseyt is. Ba en van haer seluen/ eylacen arme pouer Guesen/ sij en hebben de macht niet: ba wat souden sij doen. Ou/ sij souden al in heur broeck schijten/ datse maer de Spaniaerden van verre saghen/ dat versekere ick u/ dat ick soo doen.

Den .25. Septembris/ mits dat donderdach was/ predickte B. Cornelis wederom voor tSacraments outaer in Sanct Saluators kercke/ ende seyde voorts een deel wt vant seste Capittel in S. Jans Euangelie/ te weten

[fol. 172v]

^#daer Christus sprickt van zijn vleesch te eten ende zijn bloet te drincken: Ba hier sullen (seyde hy) dese geveynsde Cassandrianen of Lindianen (die my hier int gesichte staen) meenen dat zijt al ghewonnen hebben/ om dat hier staet van het bloet Christi te drincken: ba sy sullen wel wat anders hooren/ dat beloue ic haer. Ba/ ou/ en hier wt meenen sij dat de leecken liens/ oft wereltlicke persoonen gehouden oft verbonden zijn/ het Sacrament te ontfangen onder beede gedaenten of beede specien/ so sy seggen: Maer neen/ verre van daer: ba die helighe Roomsche kercke en verstaet dat also niet/ dat versekere ick u. Ou/ sy verstaet dattet Christus te Emaus voor de leecken onder eene gedaente inghestelt heeft/ versta dy dat wel? ba alsoo wert het ons oock van Chrysostomus/ van Beda en van veel andere Vaders der heligher kercken wtgheleyt/ ja niet alleen tot Emaus/ maer oock die breeckinge des broots die de Apostelen deden van huys tot huys/ wert ooc also verstaen: Ou/ en sy en mach ooc niet anders verstaen wesen: want ghelijcket Christus die twee discipels tot Emaus alleen onder de gedaente des broots gegeuen heeft/ also hebben die Apostelen het gemeene leecke volck ooc bericht onder eene gedaente/ min noch meer dan so wij Catholijcken die instellinghe tot nu toe inde helige Roomsche Kercke naer geuolcht hebben. Ba maer die Scismaticken vande

# Tegen beede gedaenten voor de Leecken ende wereltlicke lieden/ so sy seggen.

[fol. 173r]

Griexsche kerck/ hebbent onder beede ghedaenten gegeuen en outfangen ^*/ ende dat hebben daer naer die Scismatijcken van Bohemen/ ende nu ten lesten in onsen bedroefden onsalighen tijt die Lutherianen van Duytslant/ die Caluinisten van Vranckrijck/ Enghelandt/ Schotlant/ Polen en Nederlant willen naer doen. Hey daerom siet/ ten is maer een ghesochte werringe/ een vuyle kalanie ende futselinge/ om twist/ hackelinge en meuterie te maken/ daer dese deurtrocken Cassandrianen/ Lindianen/ Confessionisten/ Matinisten ^* en ander rabbauwen mede by commen: ba dat cont ghy Catholijcken emmers nu wel mercken/ hooren en verstaen/ ba ick wilde wel dat my yemant conste toogen eenich vleesch sonder bloet. Ou/ ba daerom een leeck mensche ontfanct also veel onder de eene ghedaente/ als den Priester die Misse doet/ onder beede gedaente ontfanct/ twelcke ons het helige weerdige Concilie van Trenten (daermen nu so seer mede geckt/ lacht en spot) soo wel en so claerlick onderricht en te verstaen geeft/ tegen alle dese ketters of heretijcken/ diet nu in spijte vande helige Roomsche kercke onder beede ghedaente hebben willen: ba daeromme heb ick ooc tselfde Decreet oft Canon vant Concilie van Trenten/ alsoo van woort tot woort in mijn Apologie gestelt/ teghen die twee werrebrieuen Stephani Lindij/ die ick hope dat corts in prente wt commen sal. Ick

* lees: ontfangen

* lees: Martinisten

[fol. 173v]

hadde oock inde selfde Apologie ghestelt (maer deur raet van ander Theologijns wederom wtghedaen) het Decreet ghemaect int Concilium Constantiense/ anno 1415. den 15. Iunii teghen het ghebruyck oft nutten des Sacraments onder beede ghedaente voor de leeckeliens/ daer mede dattet op die verdoemenisse verboden is den ghenen diet alsoo onder beede ghedaente souden willen geuen/ ende diet alsoo onder beede ghedaente souden willen ontfanghen/ luydende aldus: Het Concilium Constantiense bekent oock wel dat int beghinne vander Christen kercke/ het Sacrament vande gheloouighe kerstenen onder beede ghedaente is ontfanghen gheweest/ bekent oock wel dattet des auonts naer den eten is ghenut oft ontfanghen gheworden vande gheloouige. Maer nu in dit generael Concilium Constantiense/ om sonderlinghe merckelicke oorsaken en redenen afghestelt/ ende die eene gedaente voor die leecke oft wereltlicke liens in gestelt/ om sommighe schandalen en periculen te verhoedene en te belettene. Daerom werden aldaer met dien Decreet verbannen beede/ de ghene diet alsoo onder beede ghedaente gheeft/ ende diet alsoo onder beede ghedaente ontfangt: ende indien dat sy den Ban versmaden/ of om den Ban niet en achten/ ende blijuent alsoo gheuende en ontfanghende onder beede ghedaenten/ so

[fol. 174r]

salmen het Wereltlicke sweert tegen alsulcke ouertreders aenroepen. Ou/ hoordy dat wel ghy Cassandrianen/ en ghy gheueynsde Lindianen: ba hoe klinct u dat in u ooren/ he? Maer eylacen goeliens/ wat heeftet geholpen of ghebaet dat de Pausen in onsen bedroefden onsalighen tijt den Keyser Carolum quintum om het Wereltlick sweert angheroepen hebben/ want naer dat hy al zijn wterste beste met cracht en met macht/ met goet en met bloet ghedaen hadde/ om die afuallighe verbannen Luthersche Duytschen in dese onghehoorsaemheyt en ouertredinghe vant ghebruycken beede der ghedaenten/ te straffen/ te castien of te punieren: ba soo en zijnse int leste niet dan te ergher/ te booser/ en te verharder gheworden/ ja wt een spijt/ wt een snootheyt en archeyt sijnse Sacramentarisen/ en ander Godloose Ketters gheworden/ so datter noch Concilium/ noch Wereltlick sweert/ noch rijckxdagen/ noch disputatien tegen en helpen/ maer daer en sal gheen beter remedie noch hulpe tegen zijn dan die eewighe verdoemenisse en den brant der hellen/ dien sy niet ontgaen en sullen/ diet Sacrament aldus geuen en ontfanghen onder beede ghedaenten. Ba hier op soude nu yemant mogen seggen: ou helighe Vader/ of ou Pater Cornelius/ hoe verdoemt ghy de liens also/ en ghy staet daer seluen en seght dat het Concilium Constantiense ooc wel

[fol. 174v]

bekent/ dat int beginsel der kerstene kercke het Sacrament van de geloouige kerstenen onder beede ghedaenten is ontfanghen geweest. Tis waer/ ick kent oock/ dattet somtijts in eenige plaetsen onder beede gedaenten is gegeuen en ontfangen geworden/ maer niet ouer al/ hier liggen de mosschelen/ want wat niet generael ouer al ghemeen is/ dat en is niet Catholick. keert dien bal/ ghy Cassandrianen/ keert my die catse ghy Lindianen. Ou/ en bouen dien derf ick noch vry stoutelick seggen/ en wilt ooc metter waerheyt bewijsen/ dat die Apostelen den leecken het Sacrament noyt onder beede gedaenten gegeuen hebben/ ba dat is noch wat anders. Ia al ist oock daer Paulus aen die van Corinthien ^#schrijft/ dat broot dat wy breken/ den kelck dien wy ghebenedien/ dat is te verstaen wy Apostelen of wy Priesters. ba wat seght ghy daer toe? ba doet nu u backhuys open ghy Cassandrianen en ghy Lindiane[n]/ ba siet doch eens/ nu staen sy en sien gelijc pisse bedden/ Maer hier soudet eenichsins moghen schijnen/ daer Paulus int veruolghende capittel ^#tot die van Corinthien schrijft/ luydende aldus: Want ick heb vanden Heere ontfangen/ tgene dat ick u lieden oock voorts ghegeuen hebbe/ of hy de leecken daer toe spraecke/ maer ick seghder neen toe. Ou/ ba wilt ghijt verstaen tot die leeken/ soo wil ickt verstaen tot die Priesters/ ba laet sien wie dat my meer

# 1. Cor. 10.

# 1. Cor. 11.

[fol. 175r]

sal derren ongelijck geuen dan u lieder. maer niet veel woorden/ ic neme oft also waer dat Paulus de leecken het Sacrament ooc onder beede ghedaente ghegeuen oft laten geuen hadde/ ba soo ist van onse moeder de helige Kercke verandert en afghebroken/ als een abuys daer schandael en perijckel af comt/ ghelijck ghy gehoort hebt/ en Christus seyt: wie de kerck niet en hoort of ghehoorsaem en is/ dien suldy houden voor een ongeloouich Heyden. Ba daer hoordy nu datse Christus seluen verdoemt/ en niet icke: ba die helige Kercke heeftet somtijts oock wel toeghelaten datment de siecken onder de ghedaente des Wijns alleene gaf/ so wy lesen in historia Ecclesiastica/ datment den siecken Spiridium in goote. Ba daeromme goeliens/ en ghelooft dese rabbauwen/ dese Cassandrianen noch Lindianen niet/ want alsoo wel ontfanctmen inde gedaente des Wijns ooc het vleesch Christi/ alsmen onder de gedaente des Broots zijn bloet oock ontfanct. ba soo siet: ba dat daer eens yemant synen muyl tegen open doe/ byloo ick souder mijn backhuys wel also tegen stellen en mijn tanden laten sien/ dat hem gruwen soude/ dat beloue ick u/ dat ick soo doe.

Den 29. Septembris wast met B. Cornelis in zijn sermoon: Ou/ ba waer zijnse nu die Guesen van Nederlant/ en die Hughenosen van Vranckrijcke? Ba de Coninc van

[fol. 175v]

Vranckrijck heeft nu alle Hughenosen op de galghe wt zijn Coninckrijck ghebannen/ en hier in ons Nederlant werden de Guesen no oock alomme met den halse ghegrepen/ ba het sal beghinnen te commen ghelijck ick noch binnen een maent herwaerts gheseyt hebbe/ en ick seght noch/ datmen een lanck wederom sal gaen branden en blaeken/ kissen en braden/ stoken en smoken/ deluen/ en smoren/ hangen en wurgen/ also men plocht te doen/ en gelijckmen nu Tantwerpen noch binnen 15 of 16. daghen herwarts vier Herdoopers openbaerlick op den Merckt verbrant heeft/ Godt hebs deel. Ba goeliens ic hope datmender hier oock corts sommighe een koude lemmer deur den neck geuen sal/ ofte den voet een luttelken sal lichten. Ou/ waer toe wiltmense doch dus langhe bewaren? ba al deur wech daer mede/ maecktse u quijt. Ou ba waer blijuense doch nu dese Guesen met heur exercitie van religie/ ba de preeke oft predicatie alleene en was niet ghenoech: ba sy wilden oock die exercitie van heur religie hebben/ en daer toe gaf dien boosen Brederode oock noch een bisondere request ouer/ nu lest leden in Februarius/ wt Antwerpen/ in dien helschen duuels stront put daer hy lach: Ba hy mach nu wel zijn vuyl beschete eersgat aen die request vaghen/ dien vermalediden impius als hy is/ met alle zijn Guesen/ want eylacen wacharmen/

[fol. 176r]

het isser nu al ghelijck de refereynkens segghen/ de Guesen sien nu wel eens slecht langhs haer neusen/ nu alle die huwelicken der Guesen en Guesinnen/ Hughenosen en Hughenosinnen/ in dese Nederlanden/ en in Vranckrijck (die soo buyten inder sectarise Predicatien tsamen ghecoppelt wierden) al van onweerden ende voor honts bruyloften ghedeclareert zijn: Ou/ wat een iente exercitie van Religie ist nu: ba en nu alle die balghers of wichters/ die van sulcke huwelicken ghegenereert en gheboren zijn/ al voor bastaerden ende auetroncken (als van Hoeren en van Boeuen ghewonnen en gemaeckt) ghecondamneert zijn: ba wat dunct u daer af? Ou/ ist nu niet wel die nieu Religie gheexerciert/ ghy betoouerde Guesen: hey veruloecte rasende duuels/ dat ghy u soo hebt laten verdullen: ja noch en willen sy niet kennen datse ghedoolt hebben. ba onsen Coninck sal oock den eenen duuelskop metten anderen wt alle zijn landen moeten iaghen/ ghelijck de Coninck van Vrancrijck doet/ ba hy en macht niet laten/ of ten soude nemmermeer ghedaen werck zijn/ ja wij Catholijcken behooren alle gelijck met onsen Duc dAlue tsamen te spannen om alle desen rebellen bras/ met heurlieder vermetelicken Brederode (die hem ooc gelijck Conde/ onderstaet die mogentheyt zijns Conincx

[fol. 176v]

te violeren) wt den lande te smijten/ ghelijck die goede Engelen met hueren Michael (daer wij heden Feeste van houden) tsamen spanden om dien houeerdighen Lucifer met alle zijn duuels/ die teghen de glorie en hoocheyt zijns Godts rebellierden/ wt den Hemel int afgrondt der hellen te smijten/ ba alsoo later ons met toe gaen/ of laetse ons dwinghen te commen inde heylige Roomsche Catholijcke kercke te hertrouwen/ of dat wij heurlieder eewelijck voor verbannen hoeren en boeuen houden/ en laeten heurlieder kinderen een mijte niet eruen noch deelen: en dat sij heur kinderen/ die buyten inde sectarisen predicatien valschelijck en verdoemelick ghedoopt zijn/ in onse kercken bringen/ en latense daer Catholijckelick en oprechtelijc doopen alsoot behoort/ en beschijten heur/ datse soo doen. ba wat seghdy my hier af? Ou/ het is doch van onse Prelaten/ Theologins en andere ser treffelicke weerdighe Catholijcke mannen/ naer langen wel bedachten goeden rijpen raet geordiniert en gesloten/ datmen alle der Guesen kinderen/ die vande Caluinisten Ministers/ of vande Martinisten Predicanten in dese Nederlanden gedoopt zijn/ weder omme noch eens doopen sal/ nochtans en salder niemant soo stout in zijn hert zijn/ dat hy ons sal derren berespen of verwijten/ of connen betoonen/ dat wij Catholijcken hier en eenichsins schijnen te volghen het erreur

[fol. 177r]

van Cyprianus: want wij sullent op conditie doen/ met dese woorden/ te weten/ Ian of Iacob/ Cathalijn of Clara/ of soot dan is/ in dien ghy niet gedoopt en sijt/ soo doope ick u in den Name des Vaders/ en des Soons/ en des Heylighen Gheests/ ghietende drijmael water ouer tskints hooft. Want wij verstaen/ en zijn seer wel gheinformiert/ gelijck ick noch voortijts ouer een Iaer meer gheseyt hebbe/ dat dese rabbauwen/ dese duuelsche Ministers/ of helsche Predicanten/ somtijts de kinderen sonder water doopen/ somtijts maer met een seer lettel waters bespoeyen/ somtijts maer eens water ouer thooft ghieten/ somtijts maer tweemael/ maer noyt drijmael. hey snoo dieuen/ ba en is dat niet een rechte specie van Arrianen/ of van andere Trinitarii/ soo ic noch meer gheseyt hebbe? Daerom moetmense noch eens doopen/ of die kinderen souden alle voor duysent duuelen varen. Ba hadde Cyprianus de ghene die van de ketters valschelic gedoopt waren/ also op conditie met sulcke woorden herdoopt/ so en waer zijn ghebruyck van te herdoopen noyt voor heresie of ketterie ghecondamniert gheworden: tIan anders en haddet Cyprianus soo qualick niet voor/ dat hyse herdoopt wilde hebben/ die van de ketters buyten de kercke ghedoopt waren/ gelijcket nu oock met onse snoo ketters in desen onsaligen bedroefden tijt toe gaet. Maer

[fol. 177v]

Cyprianum en ghebrack maer dese condicie en dese woorden/ die wij Catholijcken nu in dese laetste veruloecte tijt wt een gedwonghen en ghepranckde nootsakelickheyt hebben moeten bedincken en bepeynsen. ba noch prijse ick onse vierighe soldaten of crijchslieden te Rijsel/ want die hebben dit al ouer drije of vier maenden begonst te doen/ ba sy hebben wt gheloopen en alle Dorpen daer omtrent deursocht/ en die Guesen kinderen met gewelde genomen en binnen Rijsel inde kercken gebrocht/ ende die de Priesters laten herdoopen/ en daer naer de Guesen heur kinderen wederomme ghedragen. ba alsoo moetmender nu ouer al mede toe gaen in alle dese Nederlanden/ ou/ waer toe wilmen langher beyden/ ba schijten eens.

Op dit sermoon ister den lesten Septembris en den eersten Octobris wederom een Pasquillus by nachten achter straten gesaeit geworden/ ende den tweeden Octobris in Sanct Saluators kercke smorgens by donckere/ luydende aldus.

Pasquillus tot Broer Cornelis.

VVee v ghy Broer Corneken,, ghy vrouwen bil lapperken,
Diet tvolck van Brugghe,, stelt in twist en int verwijt
Deur v meutich preken,, ghy leugen clapperken,

[fol. 178r]

 

V grau cap dect den rugge,, van een vuyl Sodomijt.

 

En dese bloetgierige honden,, sietmen noch gapen

 

Om te lecken en te lapen,, tonnosel bloet.

 

Ist niet altijt beuonden,, dat ghy Monicken en Papen,

 

Als Antechrist cnapen,, hebt geroepen, men moet

 

Smoren en branden,, onthalsen, en lichten den voet?

 

Tfy rasende dulle,, om al te hebben en te scrapen

 

In alle landen,, ander mans vrouwen, de eer' en tgoet,

 

Het melck, de wulle,, en tvleesch van de arme schapen.

Den tweeden dach in October quam B. Cornelis met een suer beschaemt aensichte ^#op den predicstoel voor tsacraments outaer in S. Saluators kercke/ mits dattet donderdach was/ ende naer dat hy synen theem wt het seste capittel van S. Ians Euangilie voleyndet hadde/ soo berste de gramschap vehementlicken en bitterlicken wt/ segghende: Ba nu is den duuel of zijn moeder wederom wtgelaten met dese vermaledijde Pasquillen te sayen. hey datse dat noch derren bestaen/ daer sy nu aldus te onder ghebrocht zijn/ y watten snoo stouten rabbauwen vintmen ooc/ datse Godt schenden moet/ ia is dat niet een groote stouticheyt/ Ou/ men soude meenen dat zijt niet eens meer en souden derren peinsen/ ba Iesus en sal ic nu wederom met dese

# Tegen die Pasquillen/ brieuen/ refereynen/ en ander clappernien.

[fol. 178v]

versmachte Pasquillen moeten gheplaecht zijn/ ba ic wilde wel datse maer eens by my in ons Conuent heur snotgat quamen tooghen/ ic beloue sy soudender heur leuen lanck op peinsen dat syder gheweest hadden/ snoo dieuen alst zijn/ datse de moort steken moet/ ba de duuel vander hellen moetse halen met lijf en met ziele/ die my aldus ligghen heygaten/ dan met brieuen/ dan met Pasquillen/ dan met refereynen/ ba en nu die een tijt lanc gerust hebben/ soo heeftmen ter wijlen de tanden met my gestockt/ of met clappernien van my besich geweest/ gelijckmen noch is/ het compt my doch tertont al ter ooren/ en ick weet ooc wie die clapperts al zijn die aldus heur tanden met my stoken. ba/ ou my dunct dat ick maer rechts ulieder tantstokerken in dese stede van Brugge ben. Goeliens ick soude haer vant weerdich Sacrament preken/ maer ghy siet wel hoe ick ghestoort en geturbiert ben/ ic en heb niet een let aen mijn lichaem dat stil staet/ ba het is doch al den dach te doen/ heeftmen niet dese drij dagen besich geweest van my te clappen en te snappen om dat ick Sincte Michgiels dach in mijn sermoon maer simpelick en seyde/ hoe datter onder de Bisschoppen/ Prelaten/ Theologyns/ en seer veel andere gheestelicke personen gheordineert en ghesloten is/ datmen der Guesen kinderen/ die buyten de helighe Roomsche Catholijcke kercke quaelijck of

[fol. 179r]

valschelick ghedoopt zijn/ noch eens moet doopen of oprechtelick wel doopen/ ba siet doch daerom hebben de spotters/ gheckers en schimpers (daer dese stadt van Brugghe vol af is) dese twee of drije daghen ghelachgen/ en gheschimpt/ sommighe segghen dat de Papisten nu Herdoopers geworden zijn/ anderen die segghen/ ba de herdoopers moghen het volck nu voort aene oock herdoopen met alsulcke condicie en woorden ghelijck de Papisten doen/ seggende/ en zijt ghy niet ghedoopt soo doope ick u inden Name des Vaders/ des Soons en des Helighen Gheests/ Ia ist waer? hey snoo deurtrocken/ arghe/ loose schalcke dieuen/ schudden en rabbauwen/ dat u de duuel vander hellen alle ghelijck den neck breken moet/ en sleypen u in zijn helschen afgront daer ghy behoort. Ba/ wie zijnse anders dese spotters/ dese gheckers en schimpers/ dan dese verdoemde Cassandrianen/ Lindianen/ Libertinen of van dit veruloeckte Huys der liefden en desen bras? datse commen heur backhuys en heur tanden tooghen/ ick salse den muyl wel stoppen dat beloue ick heur/ snoo ghebroytsel en valsche generacie alst is/ ba hoe duuel willense dat ick preke. Ou/ ick mach voort aene mijn woordekens wel ouer peynsen eer ickse wt spreke/ om dese vertwijffelde Cassandrianen wil/ ba nochtans ick hadde lieuer datse bescheten waren/ want tgene

[fol. 179v]

dat ick van het oprechtelick wel doopen der Guesen kinderen ghepreeckt hebbe/ ba dat heb ick Catholijckelick/ Goddelick/ en wel ghepreeckt. Maer goeliens/ ten is alleen dat niet/ noch ten is van heden noch van ghisteren niet dat ick segghen wil: ba my compt oock ter ooren/ dat dese snoo schudden en rabbauwen my nu wederom achter mynen rugghe naer segghen/ dat ick mijn sermoonen altijt met eenen stront of met eenen schete sluyte en seghele. Iesus hoe ick hier al den dach ghetormentiert en ghemartyrisiert ben/ met al dit vermaledijt clappen en snappen achter my: ba alst te propooste compt ick salt segghen in spijt u backhuys/ wient lief of leet is/ ba ick en salt niet swijghen/ en ick seght nu noch/ datse heur beschijten totten ooren toe/ die aldus heur tanden met my stoken/ ba soo siet/ ba wat sal ick hier af segghen. Ou/ ten is maer quellinghe/ hitsinghe/ titsinge/ en sackseerderie daer men my mede plaecht/ Godt vergheeft my dat ick soo spreke/ en dat ick soo bloet gram werde. Ba ben ick nu niet jent ghestelt om vant weerdich Sacrament te preken? Ou/ ba ick werder rasende wtsinnich dul in/ dat ick soo doe: ba wildy my quijt zijn/ soo doet u backhuys open/ en segghet plat wt/ en beschijt u: ba daer ist noch eens/ draecht dat mede/ en stockter u tanden oock met: ba soo siet.

[fol. 180r]

Als B. Cornelis hier naer maer een weynich vant Sacrament en begonste te prediken/ soo quam hem wederom den Pasquillus in den sin: daer wast wederom aent tieren ende ghebaren/ segghende: Y/ dat ick hier aldus ghehekelt en gheplaecht ben: ba het is onverdraghelick/ en het spijtichste van al dat my de Catholijcken/ ia die mijn beste vrienden willen schijnen te zijn/ oock commen quellen. Ba de een tijt ist my te verwijten/ dat ick altijt stae en basse ghelijck een hont op de preeckstoel: dander tijt ist my te berespen en te segghen/ dat ick gheen schriftuere en preke. Ou/ en preke ick gheen schriftuere? ba ick en doe uwer moeder hemde: y Godt en laeter my gheen sonde aen doen/ dat ick soo spreke. Ba en somtijts ist my oock te verwijten/ dat ick stae en kijue ghelijck de quaey wijfs op de garen marct: op een ander tijt ist/ dat ick dickwils met stront en schijten besich en onledich stae: dan ist/ dat ick altemits wat vuylick spreke in mijn sermoonen: ba wiens schult is dat? ba wijttet die Cassandrianen en Lindianen/ die daer de oorsaecke af zijn: ba wat seghdy my hier af? Ou/ ist nu mijn schult/ peyns ick? ba beschijt u alle ghelijck: ba ist nu met een ghecks werck? ba datse my ongheplaecht laten/ ick en sal niet

[fol. 180v]

oneerlick spreken/ verstaet ghy dat wel? ba so siet. Hier naer wast wederom een luttel vant te predicken/ daer naer wast: ba ick weet wel datmen my tauont of morgen wederom sal commen de blase en de galle breken/ om een ydel licht woordeken twee oft drij/ die ick nu in dit sermoon gesproken hebbe/ maer sy zijn geseyt/ en blyuen geseyt. Ou/ en dat ghijt my wijten wilt/ ghy hebt plat wt groot ongelijc: daerom rade ic u dat ghy u gerust hout/ of wijtet u lieder Cassandrianen/ en u Refereyn dichters/ en u Pasquil sayers/ en u briefschrijuers: ba doet dat en hout u kinnebacken: ba laet eens sien wie datter van u lieder so stout sal wesen/ diet my sal derren commen verwijten. ba so siet. Aldus te kijuen en dan wederom tusschen beeden een luttelken te predicken van tSacrament/ geduerde tot dat de huere van zijn sermoon om was.

Den 5. Octobris/ als B. Cornelis zijn sermoon voleynde (het welcke hy tegen Luther ende Caluinum gepredict hadde/ om dat sy wt die Epistelen Pauli totten Gallaten int .3. capit. ende totten Romeynen int 4. cap. schrijuen en leeren/ dat de mensche salich wert alleen deur tghelooue in Christo/ en niet deur die verdiensten der wercken) seyde hy. Ba ^#ou/ waer zijnse nu dese tantstokers/ die aldus haer tanden met my stoken/ nu en sluyte noch en beseghele ick mijn sermoon met gheenen

# Teghen de tantstokers.

[fol. 181r]

stront/ noch met gheenen scheet: ba/ waer met sullense doch nu haer tanden stoken/ peyns ic/ datse de duuel schenden moet/ snoo dieuen alst zijn.

Sachternoens wast wederom tegen Luther en Caluinum te predicken/ gelijc altijt zijn sermoonen bynaest anders niet en zijn/ dan teghen alle de gene/ die nu ter tijt tegen die Roomsche kercke of haer religie schrijuen/ daer seyde hy met een swaer versuchten: Och ghy Catholijcken van Brugge/ ic bidde u om die passie Gods/ en om die doot die Godt gestoruen is/ dat ghy u doch vastelick wilt houden ande Catholijcke helige Roomsche kercke/ want van dese vermaledide of verdoemde heresiarchen ofte hooftketters/ daer ick daghelicx teghen preke/ en isser niet een die in zijn quaet/ boos/ valsch/ ketters gelooue derf steruen. Ba hoort dit exempel/ nochtans ick macht u hondertmael gepreect hebben/ te weten/ als dien snooden verrader/ dien argen bedrieger en verleyder Caluinus ^#op zijn steruen lach/ soo quam hem den Magistraet van Geneuen (daer hy woonde) vragen/ of hy nu wel int selue ghelooue (dat hy daer den volcke gheleert en gepreect hadde) dorste steruen/ byloo den schudde nam zijn beraet tot tsanderdaechs/ en als sy doen weder quamen om antwoorde/ soo seyde den rabbaut: dat is te vele en te spade geuraecht/ het batament is ghespielt en moet ghespielt

# Leelicke leugens van Caluini steruen.

[fol. 181v]

blijuen/ schuyft de gardyne. Ia ist waer? hey veruloecten desperaten en vertwijffelden schelm en booswicht/ Iesus wat een afgrijselijcken/ enorme antwoorde was dat/ siet daer mede stack hem de moort/ ende daer mede voere hy voor hondert duysent duuelen ter hellen waert inde ewighe verdoemenisse: ende al by naest tselfde is oock met Luther dien vermalediden hooft ketter geschiet: daerom/ och goeliens/ ba besiet doch eens wien dat ghy uwer sielen salicheyt betrout/ Ia en bey/ wast doen niet wel rechts tijt dat den Magistraet quam loopen vraghen of zijn leeringhe en zijn ghelooue oock goet was/ alsser so menich eewich hondert duysent milionen zielen deur zijn feninighe pestilentiale leeringhe ter ewigher verdoemenisse gheuaren waren. ba en dan sout ghy ^#Catholijcken u hier oock gaen betrouwen op Magistraten of op Generale staten/ die heur hier in dese Nederlanden oock gheerne moeyen of onderwinden souden om den twist inde Religie en int ghelooue te vereenighen. ja souden sy? ba sy souden dat ick niet segghen en wil. Ou/ sy zijnder rechts van Godt toe gheroepen en toe geordiniert/ Ia Magistraten en Generale staten/ ba ick sweere u/ en setter mijnen hals voor te pande/ dat de Magistraten veel lieuer saghen/ dat de landen oft het volck gheheel onder

# Teghen de magistraten endede Generale staten

[fol. 182r]

het Caluinismus/ ja onder het Mahomethismus saten/ dan dat sy onder die oude Catholijcke religie der heyliger Roomscher kercke blijuen souden/ en dat niewers anders om/ dan deur dien haet/ dien hec/ dien nec/ dien spijt: dien sy hebben teghen die helighe Inquisitie/ alsulcken gheuoelen en betrouwen heb ick van die Magistraten en van die Generale staten. Och mochte ick onsen Coninck maer eens een half heurcken spreken/ ick beloue dat ick hem te recht ontdecken soude die heymelicke/ arghe/ schalcke/ deurtrocken/ duuelsche listen/ die de Magistraten ofte staeten van Vlaenderen teghen die helighe Inquisicie ghebruyckt hebben. Ou/ maer waer zijnse nu? ba waerom en commen sy heur nu niet teghen die Inquisicie stellen/ nu Duc de Alue hier int lant is? ba nu isser niet een Magistraetken noch niet een Pensionarisken in gheheel Vlaenderen dat eens kicken derf teghen Duc de Alue/ byloo sy zijn nu ghebreylt of gheringhelt inden muyl/ ba alsoo moetmense leeren ondert iock in ghehoorsaemheyt blijuen: ba tsal nu voorts wel zijn hope ick/ het is emmers treffelick ende wel begonnen. Deus sumsit vindictam de captibus. Hier mede wilde hy seggen dat Godt wrake genomen heeft ande hoofden/ meenende anden Graue van Egmont/ ende anden Graue van Hoornen.

[fol. 182v]

Ba en datse nu willen wachten en hopen (seyde ^#hy) op de hulpe ende bystant van dien grooten Hugenoot/ dien Conde/ ghelijc den roep nu begint te gaen: ba om de goede Catholijcken wederom een vreese an te jagen: ba way ochgarmen/ wat hulpe soude heur doch Conde connen doen/ ja waert met luysen en met vloyen te doen/ so mochte Conde huer helpen: ba ghy Catholijcken en zijt niet veruaert noch beureest voor dien boosen Conde/ ten is anders niet dan dat hy nu wederom tegen Godt en tegen synen eyghen Catholijcken Coninc wilt vechten/ eylacen Conde en mach ons lieder niet schaden: ba God sal hem schenden en plagen/ veruloecken en vermalediden/ dat hy soo sal.

Den 9. Octobris als B. Cornelis in sanct Saluators kercke wederom voor tSacraments ^#outaer predicte/ dat de Misse een Oblacie/ Sacrificium/ offerhande of een opofferinghe is voor leuende ende voor dooden (te weten/ seyde hy voor die sielen die int Vagegeuier ^* zijn/ ende niet inde helle) so riep hy: ou/ waer zijnse nu/ dese Caluinisten en Lutherianen met heur duuels nachtmael/ die seggen dat de Misse een ghelapten rock is/ van seer veel diueersche lappen en leuren stamen gelapt en gebroeyt/ en datter anders geen Misse en behoort noch en mach zijn/ dan heur nachtmael/ met alle die nachtmaelders: ba datse met heur

# Teghen de Prince van Conde.

# Teghen de gene die seggen dat de Misse een ghelapten rock is.

* lees: Vageuier

[fol. 183r]

seluen gecken en beschijten heur/ want ou/ wat is heur duuels nachtmael anders dan seluen een gelapten rock/ daer Luther eerst een vernuften/ onreynen/ ouden/ beschimmelde lap op gheset heeft: ba daer na heefter Zwinglius zijn vuyl gepestilenside vodden op gebroyt: daer naer heefter Caluinus zijn feninige/ bescheten stront palullen op genaeyt: nu light daer Brentius noch dagelicx met zijn stinckende vodden aen en lapt en leurt: ba ic swijghe noch van Melanthon/ Swenckfelt/ de Herdoopers/ Cassander ende veel andere/ die alle daer an gelapt en diueersche onsuuere/ verrotte/ stucken en brocken daer an genaeyt hebben: ba ter goeder trouwen/ waer in zijn sy anders gedeelt in soo menigerley secten/ dan in heur diueersche opinien die sy hebben in heur duuels nachtmael: ba ou/ wat willense dan seggen dat ons Misse een ghelapten rock is/ snoo rabbauwen alst zijn/ ba wat segdy my van dit arch/ boos/ quaet/ valsch gespuys. Ou/ ba en waer zijnse nu oock met heur vermaledyde ^#boecxken het dootbedde der Missen/ daer sy in gaen schrijuen dat de Misse alomme veroordelt is als eenen gierigen onuersadelicken geltsack/ ende dat sy sieck te bedde light van een geswil dat haer an haren Canon gegroit is/ twelc vol vuylen/ verswooren/ feninigen stinckende etter is/ geheel verrot vercanckert en ongeneselic/ ende dat de Paus als kax hier op aen de quacsaluers antwoort: eylacen/ dat geswil en

# Tegen het doot bedde der Missen.

[fol. 183v]

heeft sy van heden noch van gisteren niet/ het is een out gebreck/ sy is daer met gheboren. Ist waer? hey arge snoo dieuen/ verraders/ schelmen en booswichten. Ou/ die connen wy Catholijcken al seggen en betoonen van u helsche vermaledide nachtmael/ ba gect daer mede/ en laet onse Misse met vreden/ en beschijt u/ want u veruloecte nachtmael heeft seluen alle de afgrijselicke gebreken/ de welcke u quacsaluers als Luther/ Zwinglius/ Caluinus/ Swencfelt/ Melanthon/ Brentius/ Cassander/ noch Herdoopers met al heur saluen/ plaesteren en smeren niet genesen en connen/ also is u verdoemde nachtmael verettert/ versworen/ vervuylt/ verrot/ vercanckert ende gefenijnt/ dattet alle de werelt deurstinckt/ verstaet ghy dat wel ghy vermaledide nachtmaelders: ba deur wech/ loopt en beschijt u aen een galge/ dieuen ^#als ghy zijt. Ba en dan hebbense ooc noch het spytichste van allen/ figueren gaen prenten van de begrauinge der Missen/ daermen de Misse als een doot lijck te grauewaerts draecht/ hey boose schelmen/ ghy hebt u al te vroech verblijt soomen nu wel siet: ba gelijc ghy met so grooten blijtschap het requiem der Missen ghesonghen hebt/ also sullen wy Catholijcken nu met onghelijck veel meerder blijtschen die resurrectie der Missen singen/ dat wy soo sullen. Als nu wederom alsulcken troublen in Vranckrijc begonsten om die religie/ so liepen alle Ouersten of Gardianen

# Tegen die begrauinge der Missen.

[fol. 184r]

der Minrebroeders vande Nederlantschen ende Vrancsche prouincie tsamen in een cleen stedeken by Monstreul in Vranckrijck/ om daer capittel en raet met elcanderen te houden/ ende mits dat B. Cornelis een dapper voorvechter der Roomscher Kercken is/ soo moeste hy den 10. Octobris met synen Gardiaen oock derwaerts reysen/ ende quam den 29. Octobris wederom te Brugghe.

Den 1. in Nouember/ diemen heet alder Heligen dach begonst B. Cornelis wederom in zijn Clooster te predicken/ ende leerde hoemen ^#die Heligen behoort te aenroepen en te bidden/ ende hoemen heur reliquien of heur ghebeenten/ behoort te eeren/ heur Festdagen te vasten en vieren/ oock hoemen heur Beelden behoort moy te maken met roosen hoyen/ hoe men die met paternosters/ gouden riemen en andere costelicke juwelen behoort te behangen/ hoemen die in processien behoort omme te dragen/ daer voor te knielen/ te nijgen/ te stuypen/ te boogen en te cruypen/ datmen daer keerskens voor behoort te branden/ ende wieroock voor te werpen/ ende datmen tot heurder eeren behoort Tempelen/ Kercken/ Cappellen ende Outaren te maken/ ende die te noemen onser lieuer Vrouwe/ of S. Peter/ of S. Anna Kercke/ S. Ioans of S. Cathalijne Capelle/ S. Iacobs of Sanct Barbare Outare. Ende datmen die Beelden der Helighen of heur Reliquien behoort met Pelgrimagien

# Hoemen die Heligen behoort te eeren/ te bidden/ ende in allen nooden aen te roepen.

[fol. 184v]

of bedevarde te besoecken in andere landen/ steden en kercken/ om van alle siecten/ crancheden/ miserien/ catuicheden/ euelen/ besmetheden/ rasernien/ besetenheden/ betoouertheden/ ende van alderley gebreken en plaghen ghenesen/ ghereynicht en gesuyuert te syne. Oock hoemen die helighen in alle noot/ perijculen ende in alle quade fortune of onghelucken te water en te lande/ tsy op Zee/ in geuangenissen van Turcken of Moren/ in bosschen of wildernissen/ daermen onder de wilde beesten/ roouers of moordenaers in angsten of vreese van zijn leuen is/ behoort aen te roepen om hulpe ende bijstant/ om wt sulcken verdriet en dangier gebercht/ verlost/ beschermt en geholpen te sijne/ Daer voor beloften van offerhanden te doen/ tsy an theylich cruyce/ tsy an Sancten of Sanctinnen/ alsoo dan de noot ende die perijculen of siecten dat heyschen/ Ende om die miraculen van thelich cruyce of vande Sancten en Sanctinnen te betoonen alsmen ghenesen/ gheholpen/ beschermt of verlost is/ soo behoortmen die belofde offerhanden/ tsy van gout of siluere/ van was of andersins inde kercken of inde Capellen by de beelden der sancten of by heur outaren op te hanghen/ te weten gouden of siluere of wassen handen/ voeten/ armen/ beenen/ borsten/ hoofden en tanden/ of geheele mannekens en kinderkens/ somtijts kricken/ stelten/

[fol. 185r]

ijsere ketenen/ banden/ sloten/ veteren/ en clausteren/ somtijts oock hemden/ haer/ en vlas/ ghelijckmen inde kercken siet/ ende alsoo die Catholijcken dat van outs gewoone zijn te doen ter eeren der Helighen/ en in spijte der ketters/ die dat geensins lijden noch om haer vijf sinnen niet verdragen connen/ en seggen/ dat Godt alleen alle eere toe behoort. hey snoo verraders en arghe valsche duuelsche generatie. Ou/ en staeter niet inde Tien geboden: Eert Vader ende Moeder? ba behoort Gode alleen alle eere toe/ waer wildy dan met dit ghebot blijuen? ba datse hier tegen heur bachuys of heur snotgat commen stellen/ dese Lutherianen/ Caluinisten/ Herdoopers/ en Cassandrianen: byloo neen sij/ dat wedde ick u: ba daerom siet doch eens/ goeliens/ alsoo ist met alle haer argumenten/ daer sij ons Catholijcken nu meer dan .50. iaren lanck mede gheplaecht en ghequelt hebben. Ba goeliens/ alsoo ick nu naer Vranckrijck reysde/ hadde ick daer opden wech een Herdooper onder handen/ ende mits dattet al Arrianen/ Campanisten/ of Seruetianen zijn/ soo vraechde ick hem/ wat hy van de helige Dryvuldicheit geloofde: ou/ ba den rabbaut antwoorde/ wat dat te segghen was/ en dat hy sulcken woort inde schriftuere niet en vant: ba goeliens/ ic wert daer wel alsoo gram in/ dat ick wel wt mijn vel soude ghespronghen hebben/ ia en soude ic niet: ba het is om zijn

[fol. 185v]

sinnen te ghemissen/ dat soo is.

Sachternoens als B. Cornelis van alle de sielen predicte/ hoe dat die sielen der heligen ^#van monde ten hemel voeren/ en hoe die sielen der verdoemden van monde neder ter hellen daelden/ ende hoe dat die sielen der kerstene gheloouighe sondaren int Vaghevier voeren/ soo seyde hy: Ba goeliens/ ick weet wel dat men hier te Brugghe achter straten nu wederom met mijn sermoonen vant Vagevier lachen/ ghecken/ en spotten sal: want gheen artijckel des kersten geloofs en hooren dese Lutheranen/ Caluinisten/ Herdoopers/ Cassandrianen/ ende alle vervloecte andere ketters soo noo/ als vant Vaghevier te preken/ ende dat is een merckelick seker teecken/ datse eewelick vermaledijt en verdoemt sullen zijn: want sij en geloouen niet datter een Vaghevier is/ en naer heur ghelooue sal heurlieder geschieden. Ba laetse dan met mijn sermoonen vrij al ghecken en spotten/ sij en sullen daer niet langhe met ghecken noch spotten. Goeliens/ ick hebbe u seer vele diueersche saken gheprophetiert of voorseyt/ die ghy al waerachtich ^#beuonden hebt: daerom prophetiere en voorsegghe ick u nu/ datmen van desen Alderhelighen dach tot ouer een jaer Alderhelighen toecommende/ van eenen Gues/ noch Hugenoos/ van eenen Caluinist/ noch Lutheriaen/ van eenen Herdooper noch Cassandriaen niet en sal weten te spreken/ noch

# Uan het vagheuier.

# B. Corne. prophetiert maer het is te duchten dat hy een vande valsche propheten zijn sal Mat .24.

[fol. 186r]

niewers niet eenen en sal weten te vinden noch te wijsen/ alsoo sullen sij alle met die wortele in den gronde wtgheroeyt ende te nieten gedaen werden/ gedinct mijns daer by/ en houdt dese prophetie voor seker/ ick versekeret u/ ia gheen dinck soo seker. Ou/ en het moet oock zijn/ want alle Catholijcke Princen mercken en sien nu voor heurlieder oogen/ dattet rechts der Gothen/ der Wandali/ ende der Hunnen factien/ dullicheden/ ende raserien souden werden/ en dat sij het geheele Kersten gelooue met die Christelicke religie tot in den gronde souden wt roeyen/ alle policien/ rechten/ wetten/ costumen/ ende goede manieren te nieten bringen/ alle loffelicke scientien/ consten/ traffijcken/ ende der landen ciragien en welvaren te onderdrucken ende ganschelick bederuen/ alle studien/ uniuersiteyten/ beede inde goddelicke ende wereltlicke rechten geheel verwoesten/ ende een alsulcken groue/ plompe barbarie aenrichten ofte opstellen en inbringhen/ alsser oyt op eerden quam/ en sulcken raserie/ dullicheyt/ tyrannie/ en verwoetheyt bedrijuen/ gelijck Alaricus/ Gensericus/ Totilas/ Attila/ ende andere boose schelmen oyt bedreuen hebben. Ba goeliens/ om de rechte waerheyt te seggen/ ic was seluen ooc mede al een lutken vervaertachtich eer ick naer Vrancrijck ghinck: maer nu/ ba ick en ben nu niet met allen meer vervaert. O die constantie van die helige Catholijcken van Parijs salt

[fol. 186v]

al beletten/ al ist dat heur die heretijcken nu al omme wederom hebben gelijck of sij alle Gods Religieusen metten tanden verscheuren/ ende alle Catholijcken vermoorden en vernielen willen/ ick en achtet al niet: ba ten is maer datse den helschen baerlicken duuel slachten/ want als die merct en siet dat hy yewers deur bannen en manen wt een lichaem/ dat hy besit/ scheeden moet/ ende hem geensins daer in langher houden can/ ba soo scheet hy met sulcken afgrijselicken misbaer/ met soo gruwelicken tempeest/ en met so vervaerlicken gheruchte/ en met soo yselicken gedrussche/ en met soo walgelicken vuylen stanck/ datter gheen mensche op verre naer by ghedueren ^#can: ba effen alleens soo ist nu oock met dese Hugenosen van Vranckrijcke/ met die Protestanten van Duytslant/ ende met dese Guesen van Nederlant: want nu sij mercken/ en plat voor heurlieder ooghen sien/ dat sij met heur Caluinisterie/ Lutherie/ of Martinisterie/ Confessionisterie/ ende Herdooperie/ gans te eenegaer met die wortele tot in den gronde sullen wtgheroeyt werden/ ba nu schijnt dat elcken Hugenoos/ elcken Protestant/ en elcken Gues/ hondert duysent duuelen in synen balch heeft: ba siet hoe hem dien boosen Conde/ het hooft der Hugenoosen/ nu wederomme in Vrancrijc heeft/ om dat geheel edel Vrancrijck te saccagieren/ te pillieren/ te beroouen/ ende inden gronde te ruynieren en te bederuen:

# Dorsake waerom die Protestanten Hugenosen ende de Guesen de wapenen aen nemen.

[fol. 187r]

ja synen eygen Coninc te veriagen/ te vangen/ of om den hals te bringen. blijcket niet wel an zijn munte die hy doet slaen met dese inscriptie: Ludouicus Borbonius primus Rex Christianorum. Hey valschen verrader/ schelm/ en booswicht. Ou/ soudt ghy den eersten Coninc der Christenen meynen te zijn? ba siet doch eens goeliens/ wat is dit doch anders dan der Herdoopers spel te Munster met heuren Coninc Jan van Leyden? ba schijnt desen Conde met zijn Hugenosen dan niet elc hondert dusent duuels inden balch te hebben. Ba anmerct nu ooc hoe heur die Protestanten of hoofden der ^#Lutherianen of Confessionisten in Duytslant tegen den Catholijcke Keyser Maximilian beghinnen inde wapenen op te richten/ om hem te dwingen vant verbont of vande confederatie af te staen/ die hy met den Paus/ met den Coninc van Spanien/ metten Coninc van Vrancrijc/ en met andere Catholijcke Princen ghemaect heeft/ of dat sij eenen anderen keyser wilden kiesen. ba schijnt an die helsche dregementen niet dat elcken Protestant ooc hondert dusent duuels in synen balch heeft? Ba nu besiet ooc of hem dien boosen Brederode/ het hooft ^#der Guesen/ of van ons galgenaes/ nu ooc niet en heeft of hy vol duuelen ende vol helschen viers ware/ mits daer in Duytslant te liggen volc an te nemen/ om hemseluen met zijn veriaechde Guesen/ die hier de galghe ontloopen zijn/ met cracht en met macht wederom in te stellen?

# Uande Protestanten.

# Uan Brederode.

[fol. 187v]

Ou/ ba wat wil wt alle dese beroerten/ seditien/ en meuterien doch anders werden/ dan een generael saccagiment/ roouerie/ pillieringhe/ dieuerie/ moorderie/ en ruynieringe van geheel Europa of Kerstenrijck? gelijck Alaricus en Totilas met heur Gothen/ Gensericus met zijn Wandali/ ende Attila met zijn Hunnen geheel kerstenrijck gherasiert/ ghedestrueert/ gheruyniert/ en bedoruen hebben. Ba/ daerom heeft onsen heligen Vader den ^#Paus met den Keyser en met andere Catholijcke Coninghen/ Hertogen/ Grauen/ en Princen/ in Italien/ Spanien/ Vranckrijck/ en Duytslant/ een confederatie moeten maken/ om met ghesamder hant alle dese ketterien of heresien met sweert en vier/ strop en coorde/ water en eerde/ tot in den gronde met die wortel wt te roeyen/ en het sal alsoo ghebeuren eer Alderheligen dach noch eens comt/ daer en is niet eens aen te twijffelen/ gedinct dat icket voorseyt en gheprophetiert hebbe: ba soo siet.

Den .2. Nouembris/ diemen heet Aldersielen ^#dach/ wilde B. Cornelis met veel argumenten bewijsen datter een Vagevier is/ ende hoe dat die sielen int Vaghevier so gruwelicken pijne lijden/ onder andere ghetuygenissen/ die hy tot zijnder hulpe bybrochte/ dochte hem dese ooc wel een treffelicke zijn/ te weten: Hoe datter eens een Hanneken de Sot was/ als dat steruen soude/ seyde zijn Meester

# Uande Confederacie der Catholijcken.

# wederomme van het vagheuier.

[fol. 188r]

en Vrouwe: Ba Hanneke/ comt weder/ en seght ons wat datter gaens is. Hanneken starf/ en tIan ten vergat niet tsanderdaechs in der nacht weder te commen an zijns Meesters bedde/ seggende: My Ioncker/ en my Ionckvrou/ ick comme u seggen wat datter gaens is: och men rekent daer so nau/ en men schelter niemant yet quijt. B. Cornelis merckende dat hier sommige lieden met loegen/ wert gram/ seggende: Ba goeliens/ ic en twijfele niet hier en staen van dese Cassandrianen/ van dese Lindianen/ en rabbauwen/ in mijn tegenwoordicheyt en ghecken en spotten in heur gedachten met my/ die binnent geheele jaer in Kerck noch in Cluyse niet en commen: maer nu commen sij hier loopen/ peynsende ick moet hooren wat dit Vageviercrijsscherken vant Vaghevier al segghen sal/ en staen hier en lachen/ en grijnen/ en kokermuylen/ en laten heur tanden sien. Maer ghy Catholijcken/ ick bidde u om die passie Godts/ en om den doot die Godt seluen ghestoruen is/ dat ghyse al laett ghecken/ lachen/ spotten/ en galghen/ en dat ghy u doch houdt aent Catholijck ghelooue: Want int Vaghevier te gheloouen/ is een vande principaelste artijckelen van u Kersten Ghelooue/ mits dat die Helighe Roomsche Kercke dat altijt van beghinne alsoo ghehouden heeeft [sic]/ ende men mach daer in het minste punctken of syllabeken niet veranderen.

[fol. 188v]

Want ghy hoort en siet dat dien Catholijcken ^#Christelicken iongen Coninck van Vrancrijck hem so vast aen het Catholijcke gelooue en religie hout/ dat hy veel lieuer zijn gheheel edel Coninckrijck van dien boose Conde laet rabraken/ dan een poinctken oft sillabeken daer af te wijcken/ ofde Caluinisten yet toe te laten in heur ketters gheloof ende duuelsche religie. Och goeliens het is onwtsprekelick die tyranuie ^* en martyrisatie die de Hugenosen in Vranckrijcke nu ouer Gods Priesters/ Gods Religieusen ende Religieusinnen gebruycken: ba dat syse maer simpelick de keel af en staken of doot smeten/ dat waer verdragelick: Ou/ maer sy bolwercken heele Cloosters toe/ steken het vier daer in/ braden en verbranden die arme martelaers also afgrijselic en iammerlic: ba de Priesters slaen sy groote ysere nagels bouen inde cruynen deur thooft dat sy onder de kinne wtcommen/ sommighe houwen sy handen en voeten af/ sommige stekense de ooghen wt/ snijden heur de neuse en de tonge af/ sommighe villense/ vlaiense of trecken heur het vel af. Ende bouen alle dese horribile/ yselicke/ en afgrijselicke tyrannie/ die dien boosen Conde doet bedrijuen/ intituliert hy hem seluen noch Ludouicus xiij. Primus rex Euangelistarum of Euangelicorum. Ou/ is dit niet eenen ienten eersten Coninck der Euangelisten: ba dat hy hem seluen heete/ flagellum dei/ ghelijck

# Uander Hughenosen crijchshandel tegen die geestelickheyt in Urancrijck.

* lees: tyrannie

[fol. 189r]

Attila dede. ba maer hoe wel dat Attila gruwelick tyranniseerde/ soo was hy noch een sanct by dat desen Conde is/ och och dat hem mijn Heere van Guyse (dien heligen martelaer/ ter saliger memorie) niet aen een galge dede hangen als hy hem ouer vijf jaren gheuanghen hadde/ soo en waerder dit iammer noch verdriet ouer Gods religieusen Gods Priesters en ouer alle de Catholijcken in Vrancrijcke niet te verwachten noch te bevreesen gheweest/ maer way eylacen acharmen/ wy Catholijcken en hebben anders gheen ghebreck/ dan dat wy altijt niet dan veel te goet/ veel te misericordieus en veel te sachtmoedich en zijn. Ou/ ba is dien rabbaut niet tweemael om die selue boosheyt geuanghen gheweest/ en telcken heeftmen hem de galghe quijt ghescholden/ ba en siet daerom varen wy aldus deerlicken/ maer dies niet te min/ al is hy de galge ontcommen/ de baerlicke duuels vander hellen sullen hem noch peck/ sulpher/ en terre achter in zijn eersgat branden: ba zijn siele en sal so geluckich niet wesen datse int Vageuier commen sal/ noch gheen siele van alle zijn Hughenosen/ want sy en gheloouen in gheen Vageuier/ en naer heur ghelooue sal heur gheschieden/ en voor alsulcken sielen en bidden wy Catholijcken niet/ dat wy soo en doen.

Den 6. Nouembris leyde B. Cornelis die sententie Christi wt/ geeft den Keyser dat hem

[fol. 189v]

toe behoort/ en gheeft God dat God toebehoort: daer onder quam te propooste/ Ba die ^#van Antwerpen/ waer zijnse nu met heuren superben of hoochweerdigen tijtel/ te weten/ die onuerganckelicke stat van Antwerpen? nu Duc de Alue heur mueren en blockhuysen doet breken/ rasieren ende ter nederwerpen/ ende nu hy heur grachten of vesten doet vullen: en nu hi heur alle tgeschut/ munitie en artelerie gaet afnemen: ende het treffelickste van allen/ nu hy haer dien bril/ het Casteel/ op heuren nues gaet stellen: ende noch het spijtichste van al/ noch daer toe op heuren eygen coste: ba nu ist Guesen langhe nuesen. ou/ ist nu niet wel ghevyueleguest? Ba en nu commen sy loopen of sy bescheten waren met heur gulden Bulle/ en met heur blyde Incompste of met heur Priuilegien an Duc dAlue protestieren van cracht/ gewelt en ongelijc. Ia ist waer? hey valsche verraders/ wie heeft eerst cracht/ fortse/ gewelt/ iniurie/ en blasphemie ghebruyct? wat wildy protesteren? ba onsen Coninck heeft recht en reden voor Godt en alle zijn heligen/ en voor die gheheele werelt teghen u te appelleren en te protesteren van rebellicheyt/ cracht/ geweldicheyt/ fortse/ iniurie ende van crimen lese maiestatis/ verstaet ghy dat wel? Ia seggen sy/ datmen die beschuldige straffe/ en late de onbeschuldige by heur priuilegien/ naer wtwijsen vande gulden Bulle/ en vande blijde Incompste. Ba tut/ tut/

# Uan het Casteel Tantwerpen.

[fol. 190r]

tut/ al deur wech van hier/ loopt en beschijt u/ en vaecht u vuyl bescheten eersgat an u priuilegien/ an u gulden Bulle/ ende an u blijde Incompste/ sy zijn doch al verbeurt. ou wat segdy hier af? ba ick beloue u/ datmen die beschuldige wel straffen sal/ men maecter vast gereetschap toe/ ghy sullet wel gewaer werden alst Casteel volmaect is/ ba men salse dan commen halen metten taien halse en sleypense int Casteel/ en spelen daer al coupe le gorge/ al keel af/ keel af/ ba men en salder niet een sparen van al de gene die aldus gecaluinist/ gemartinist ende geherdoopert hebben: ba die Cassandrianen ende al ander arch sno valsch gespuys en sal ooc niet vry gaen/ dat versekere ic u. ba en dat die van Antwerpen nu deur alle tlant het geruchte stroyen/ dat Brederode corts met macht van volck wt Duytslant commen sal/ en het Casteel wel beletten te maken/ en dat hy Duc dAlue met al zijn Spaeniarden te lande wt smijten/ ende de Nederlanden seluen in nemen sal/ om de Papisterie te eenegaer en gans wt te roeyen/ ghelijck Conde in Vranckrijck doet: ba Brederode sal hem wel wachten so naer te commen/ ba hier is ooc volc die heur wel teghen hem stellen sullen: ou/ al en warent maer het tienste deel vande Catholijcken/ ja dat noot ware/ de Priesters alleene behooren heur met wapenen daer teghen te stellen/ ghelijck de Priesters int oude Testament deden/ die wel veertich duysent mans met

[fol. 190v]

die scherpte des sweerts versloeghen van de gene die om het gulden Calf ghedanst hadden: ba dese zijn hondert dusentmael booser Goddeloose: ba dese die met dien vermalediden Brederode commen souden/ is alle die iacht en alle het galgen aes dat hier de galge ontloopen is: Gods Kercken schenders/ Gods Sacramenten schenders/ Gods Cruycen schenders/ Gods heligen beelde schenders/ ja en Gods Doopvonten schenders/ en sout ghy u daer niet teghen stellen met cracht en met macht/ met lijf en met goet/ met u vleesch en met u bloet. Ou/ ba ghy Catholijcken/ datter yemant op u Huysvrouwen/ Wijfs of Dochters quam tamboeren/ ghy souter willen u lijf voor stellen/ hoe veel te meer behoort ghy dan alle ghelijck u lijf en leuen te stellen voor de kercke/ het huys Gods des Heeren/ voor Gods Sacramenten/ voor Gods Priesters/ en voor andere helighe Goddelicke saken. ba goeliens ick hope dat dit Sermoon deucht doen sal.

Sachternoens als B. Cornelis zijn gheheel sermoon noch maeckte op die woorden ^#Christi/ gheeft den keyser dat hem toebehoort/ ende geeft Godt dat Godt toebehoort/ hadde hy hem soo indiscretelick/ onbeleefdelick/ vileynelick/ gruwelick en abominable/ dattet niet min odieus dan verdrietelick soude zijn te beschrijuen/ ja ooc niet min walgelic voorden leser/ mits dat hy daer in nu wederomme

# Iniurieuse blamacien tegen de Guberneurs Magistraten ende generale staten.

[fol. 191r]

vernieude en verhaelde alle die leelicke schandelicke feninighe propoosten die hy voortijts so dickwils tegen die Guberneurs/ Generale staten/ Magistraten/ Raetsheeren ende Pensionarisen wt ghespogen hadde/ gelijckmen in zijn voorgaende sermoonen sien ende lesen mach/ de welcke hy nu also dicwils als hy die noemde wt een versmaetheyt en cleenicheyt Magistraetkens en Generale staetkens hiete/ ende al onder het schijnsel als of sy alle verraders/ eetbrekers/ schelmen/ dieuen/ en booswichten zijn gheworden teghens die eere Gods ende aen des Conincks placaten. Ende naer dat hy nu alle die vileynie/ schandelickheyt en meuterie tegen heurlieden met dullicheyt wtgheroepen en wtghetiert hadde/ die hy bedincken en versieren conste/ soo vaechde hy zijn sweet wt zijn aensichte/ seggende: Ba soo siet/ op dit sermoon alsoo te doen heb ick wel drie weken lanck ghestudeert/ en ick hope dat dit sermoon alle de Nederlanden deur loopen sal/ en ic wil wel dattet yegelick weet/ want ick en passe op niemant die leeft/ dat ick soo en doen.

Den .23. Nouembris riep B. Cornelis met luyder ende blijde stemme/ ba goeliens en gelooft doch geen Guesen niemaren/ want nu wy Catholijcken de gantsche weke geheel seker nieumaren hebben gehadt/ hoe dat de Coninc van Vrancrijke op S. Martins auont by Parijs/ het legher van Gods ghesworen

[fol. 191v]

^#viant en synen dootviant/ dien boosen Conde/ gans teenemael gedestrueert/ verscheurt/ en geheel vernielt heeft/ daer in den Admirael en seer veel ander groote Hugenosen dootgebleuen en gevangen zijn/ en daer in ooc veel dusent Hugenoskens verslagen zijn: ba nu souden dese Guesen onse salige victorie met heurlieder leugens geerne verdonckeren/ soo snoo en so arch zijnse wel/ want sy souden geerne wt gheuen en onder tvolc stroyen/ dat Conde als cax de slacht soude gewonnen/ en het velt behouden/ en den Connestable met veel dusent Catholijcken verslagen hebben. Ou/ is dat niet een groote snootheyt en valsheyt? ba al datse derren peynsen/ en versieren/ dat derrense ooc stoutelic en onbeschaemdelick segghen. Och die helige Catholijcken van Parijs machmen wel grootelix louen en prijsen/ want sy zijn de behoudenisse vant kersten gelooue/ en vande helige Catholijcke religie in dat edel Conincrijc. Ba maer waer zijnse ^#nu/ die so met mijn propheteringhe of voorsegghinge van alderheligen dach gecken en spotten? ba ic blijue wel constantelick en ontwijffelachtig by al dat ick Alderheligen dach voorseit hebbe/ men macher achter straten met lachen en schimpen alsomen wil/ ja en soude ick niet/ ba beginneter hem qualick toe te schicken/ nu die geconfedereerde Catholijcken/ Paus/ Keyser/ Coninc/ Hertogen/ Grauen/ en Princen/ heur hulp en bystant anden Coninc van Vrancrijck

# Uan den slach tusschen den Coninc ende Conde op S. Martins auont.

# Teghen de spotters die met zijn prophetien ghecken.

[fol. 192r]

tegen zijn Hugenosen of Caluinisten beginnen te senden/ so tblijct datter mijn Heere van Arenberch van onsen Conincks wegen in Vrancrijcke met macht ymmers tegen te velde light/ en nu mense also met bloedige slachten begint te destrueren/ te verscheuren/ en te veriagen/ en nu daer alreede een grooten deel van heur principale hoofden verslagen ende in heur eygen bloet versmoort en geswolten zijn: ja en soude ic nu an mijn voorsegginge twijfelen? ba ic behoorde nu eerst rechs te propheteren/ maer ten soude nu geen prophetie zijn/ want ghylieder sout segghen: ba broer Cornelis/ wy weten nu seluen ooc wel te seggen datmen binnen eenen jare niet een Caluinist/ noch Martinist/ noch Herdooper/ noch Cassandriaen/ noch eenige andere ketters en sal weten te vinden noch te wijsen/ nu wy desen toeganc sien. Ba daerom verwondert my seer/ en ic neemt niet wel/ dat my sommige goede Catholijcke ooc noch commen vraghen: Pater Corneli/ hoe soudet doch connen mogelic zijn/ dat die heresien/ secten of ketterien so geheel met die wortele sullen wtgeroeyt werden/ ghelijck ghi ghepropheteert hebt? want ghy hebt doch en Sondage lestleden met veel clagelicke en seer droeuige woorden geseyt/ datmen geen heretijcken/ geen sectarissen/ of geen ketters meer en doot/ en datmen voortijts neerstelick met scherpe Inquisitie daer placht naer te ondersoecken/ wie datse waren die in heymelicke vergaderingen quamen/

[fol. 192v]

^#ende die suspecte boecken lasen. Maer nu men sij wel merckelicken weet en kent/ ende met honderten voor onse oogen siet gaen en staen/ op de Buerse/ op den Burcht/ op de Marct/ en achter straten/ die heurseluen nu inde openbare buyten predicatien ontdect ende voor Caluinisten/ Martinisten/ en Herdoopers verclaert hebben/ datmen nu daer niet met allen toe en doet/ hoe sal u prophetie dan connen warachtich werden? Ou/ ba dat is seer wel ghevraecht/ al nim icket qualick/ dat is doch een waer woort: ba en die vraghe comt my nu ooc rechts in mijn clincke: want om dat ick en sondage lestleden gepreect hebbe/ dat alle de Guberneurs en Magistraten verraders/ eetbrekers/ en dieuen an Godts eere/ ende an des keysers ende sconincs Placaten opt faict vande heresien geworden zijn/ die sij nochtans op skeysers en op sconincks hertelicke begeerte int vertrecken beloeft en besworen hebben seer scherpelick te onderhouden: ende oock om dat ickse Magistraetkens en Generale staetkens hebbe geheeten/ ba daerom willen sij te Houe loopen claghen ouer my/ en willen maken datmen my het preken sal verbieden: ba doet u beste/ loopt claecht al dat ghy weet/ en beschijt u/ ghy bottemuylen/ onverstandige esels/ groue buffels/ en indiscrete beesten/ ia godtloose Epicureen en Atheisten/ als ghy sijt: ba/ ick sal my wel weten te verantwoorden van al dat ick gheseyt

# Schandelicke iniurien op de Guberneurs ende Magistraten.

[fol. 193r]

hebbe/ dat beloue ick u. En peynst ghylieder niet/ dat hoemen eenen stront meer roert/ hoe hy meer stinct? Ba soo stout niet dat ghy te Houe comt clagen ouer een gheestelick persoon: laet sien hoe ghyder met varen sult: ba ghy en staet te Houe so wel niet als ghy moghelick meent. het bleeck wel wat aensichte dat Duc dAlue u lieder toonde als ghyder lest waert: daer om blijft te huys/ dat rade ick u wel/ en beschijt u. Ou/ ba ick soude bynaest so gram werden als ic en sondage was. Ba en ic seght nu noch eens/ en zijnse gheen verraders/ gheen eetbrekers/ gheen dieuen/ noch schelmen/ an Gods eere/ ende an skeysers en sconincs placaten opt faict vande heresie gheworden/ waerom loopen en vluchten de Guberneurs dan wech? waerom werdender dan sommige geuangen/ en sommige wt den lande geiaecht? waerom commen des Conincx Commissarissen/ dan ten laste vande Magistraten informatie hooren/ om te weten wat deuoir sij gedaen hebben/ om te procederen tegens de sectarissen voor den tijt vande troublen/ ende tsedert tlaetste vertrecken van syne Maiesteyt wt dese landen/ conforme zijns vaders ende zijn placaten/ tegens de ketters ghemaect/ ende wat informatie sij gehouden hebben op de secrete vergaderingen vande sectarissen? Hier op souden sij mogelic antwoorden/ al ist datmen informatie op ons houdt of beleet/ daer om en zijn wij niet beschuldicht.

[fol. 193v]

Ou/ en zijnse niet beschuldicht? ba ic sal doen blijcken en betuygen/ dat sij de heretijcken hebben doen waerschouwen/ maect u wech/ ofte anders wij souden u moeten vangen. Ia/ ist waer? hey snoo verraders/ waerom hebt ghylier dat anders gedaen/ dan vreesende/ werden sij gheuangen/ so sullen sij ons beschuldigen/ als dat wij al met het selfde sop ouerghoten zijn? verstady die woordekens wel? hoe clincken u die in u ooren? ba laet sien of ghy so stout sult wesen/ dat ghy te Houe ouer my sult loopen clagen? ic beloue u/ ghy sult party vinden: ic duchte dat ghy niet alle weder naer huys keeren en sult: ic hadde daer wat op mijn tonghe/ ick hadde bynaest geseyt/ siet toe datter sommige van u lieder/ niemant genoemt/ niemant geblamiert/ de galge niet en beschijten. ba wat meendy mi te heygaten? ba ic beuijste/ ia of bekacke u lieder wel alle gelijc eens/ en ic geue u lieder mijn vuyl bescheten eersgat wel eens te cussen: ba also weich en also crul en cloeckelick moetmen spreken in desen tijt/ al soudender noch eens Pasquillen op gedicht en gesaeyt werden/ het moet also plat wt geseyt zijn/ ofte anders/ ba sij en souden ons geestelicke persoonen niet te meer achten/ dan of sij ons inden stront geuonden hadden: maer en beyd/ ic salsij noch wel anders te keer gaen/ nu ic sien dat sij my soecken te sacseerden/ neen neen/ sij en kennen my noch niet te recht/ al heb ic hier twintich iaren lanck

[fol. 194r]

gepreect/ ic heete cruydeken en roert my niet: ba sij zijn qualic an mynen cant gerocht: ba ic gelooue dat heurlieder principalic aldermeest spijt/ dat ickse Magistraetkens heete/ ba het is goet dat ic dat weet: ou/ ba nu ic dat mercke/ nu en sal icse doch anders niet noemen dan Magistraetkens/ spijt heur bachuys: ba soo siet. Maer te propooste dat mi sommige Catholijcken vragen/ hoe dat mogelic sal wesen ^#alle dese ketters/ sectarissen/ of heretijcken binnen eenen iare so ganschelick met de wortele wt te roeyen/ gelijc ic dat voorseyt hebbe. ba ou/ en weet ghy daer gheen raet toe? of meent ghy datmen noch al wachten sal tot dattet de Magistraetkens met heur slappe iustitie als nu een en dan een doen sullen? neen dat versekere ic u: ba men salsij alle/ so wel vrouwen als mans/ so wel ionc als out/ (die heurlieder seluen also gheopenbaert en verclaert hebben Caluinist/ of Martinist/ of Herdooper te syne) orlochsche wijse/ met onverwinlicke heercrachten/ met geweldige slachten/ en met strijtbare bloetsturtingen vernielen/ verpletteren/ vermurselen/ brijselen/ ende wt royeren/ gelijc ghy nu hoort dat men in Vranckrijcke beghint te doen: ende also moetmen daer an vallen/ ofte anders waert een eewich ende een ondoenlick werck/ en noch salt wonder en myracle zijn/ connen wijse daer mede geheel en gansch wt geblusschen/ gedempen/ en gestelpen. want sommige weten ooc wel te seggen: Ia broer

# Hoe ende by wat middel zijn prophetie sal volbrocht werden.

[fol. 194v]

Cornelis/ hoe wilt ghijt doch royeren wt die ionge kinderen vande sectarissen/ daer sal noch altijt een wortelken in blijuen/ datter van de ouders in geplant is: ende dan ooc wt de gene die heurlieder niet gheopenbaert en hebben/ ende nochtans oock al vande selfde secten zijn? Ba dat zijn wijse vragen: ou/ hadden ons Magistraetkens voortijts so verde achterwarts gepeynst/ so en waren wij Catholijcken nu in dit iammerlick verdriet noyt gerocht: want dese sake is wel de swaerste/ ende daer wij het meeste in beladen zijn: daerom en sal men die kinderen/ die so out en so verde ghecommen zijn/ dat sij alreede het venijn der ketterien in geswolgen hebben/ gheensins mogen sparen: want daer soudemen metter tijt voor seker dese selfde plagen/ euelen/ ende duuelrien wederom van te bevreesen en te verwachten hebben. Ende om die geveynsde/ bedecte heretijcken int net te crijgen/ die heurlieder niet gheopenbaert en hebben/ ba daer teghen sal die scherpe Inquisitie dienen: ende men sal alle de ghene die noch maer yet suspect en zijn/ heur kinderen ontnemen ende wech doen/ ia ooc de kinderen vande Cassandrianen/ of diergelijcken deurtrocken snoo generatien vant huys der liefden/ Libertinen/ en andere gedrochten/ ba die en salmen doch geensins toe laten noch gedoogen heur kinderen seluen op te voeden/ om datse sulc venijnich soch en vuyle corruptie (daer alle dese vercanckerde pestilentiale

[fol. 195r]

ketterien wt spruyten) niet en souden in suyghen: ende dan noch tprincipaelste van al/ soo salmen een sonderlinge scherpe toesichte op die Schoolmeesters moeten hebben/ dat die oock gheen venijn meer en sullen connen in die kinderen connen planten. Deur dese/ en deur noch veel meer andere middelen/ salmen corts een eynde met de sectarissen maken/ dat swere ick u/ dat ick soo doen.

Den lesten dach Nouembris scheent an B. Cornelis prediken/ dat hy berou of letschap hadde van zijn twee voorgaende schandelicke sermoonen/ seggende met clagelicke droeuighe woorden: Ba Goeliens/ ou/ het schijnt datmen my wederom de galle met de blase/ en de leden breken wil/ om dat ic de Guberneurs en de Magistraten heur salicheyt wat te seer gheseyt/ of het heure wat te seer gegeuen hebbe/ int wt legghen: Gheeft den Keyser dat hem toe behoort/ en gheeft Godt dat Godt toe behoort. Iesus/ hadde ick gheweten/ dat het preken sulcken odieusen sake geweest ware/ ba ick en ware mijn leuen geen Predicant gheworden: maer nu ic my daer toe begheuen hebbe/ nu wil ic mijn siele quijten/ al ist dat ick daer om seer veel te lijden hebbe/ ick hope dattet mijn siele afslach doen sal aen mijn sonden. Ba noyt soo ick nu wederom ghetormentiert/ gehekelt/ en gequelt ben: de eene seyt/ dat ic iniurieus/ indiscreet/ en onbeleeft ben: dander seyt/ dat ick onnut

[fol. 195v]

en vileyn in mijn backhuys ben: sommighe segghen/ dat ick quaet sot/ en wtsinnich dul ben/ en al om dat ic wat haestich of wat hart ghesproken hebbe. Ick meene nochtans/ het argste oft quaetste dat ic mach geseyt hebben/ dat is/ dat sij heurlieder Eet qualick gequeten hebben in punieren of straffen van de heretijcken/ naert wtwijsen van skeysers en sconincks Placcaten: ende het vuylste dat ick mach gheseyt hebben/ dat is/ dat ickse mynen vijster/ of mynen stinckaert/ of mynen kackaert wilde te cussen gheuen. Ia lieue Heere/ is daer an soo veel misseyt? en is daer an soo seer veel misdreuen? ba seggen en doen is twee. Ou/ salmen hem daerom so bijster hebben/ ghelijck ofmen terstont een Predicant het preken wilde loopen doen verbieden? en salmen daerom terstont moeten segghen/ dat een Predicant vileyn/ arch/ snoo/ vuyl/ indiscreet/ ende onbeleeft in zijn backhuys is? ba men moet die meeninge van een Predicant aen sien/ waer wt dat hem altemits een haestich oneffen woort ontvliecht: ba/ ick en can mijn woordekens alsoo iuust niet passen/ of soo nau niet yecken. Wie isser doch zijns selfs/ als hy vergramt/ gheturbiert/ of ghestoort is? ba dat moet ghy oock bedincken/ dat ghy soo moet. Nu wel/ al datter gheseyt is/ dat moet gheseyt blijuen/ al waert oock dusent mael argher gheseyt/ dant is/ ick en weeter wat meer toe te

[fol. 196r]

doen. Ba ghy soudt my met rechts seer prijsen/ en segghen: Ba Godt gheue B. Cornelis een goet Iaer/ want hy en spaert doch niemant. en ghy soudt peynsen op het oude spreeckwoort: Die my seyt dat my misstaet/ dat is mijn vrient/ al neme ickt in quaet. ba en soudemen nu soo veel van een gheestelick persoon niet willen verdraghen/ soo is eylacen de Gheestelicken staet wel in eenen magheren of in een soberen staet gherocht? Ba soo prijse ick noch ons goede voorouders/ die soo obedient/ ghehoorsaem/ ende ootmoedich waren/ dat hem Keyser Fredericus ^#Barbarossa wel van Paus Alexander de derde met voeten liet tarden en trappelen/ sonder daer yet teghen te knorren/ oft te morren. Ende bouen dien seyde de Paus/ als hy hem onder de voeten hadde/ en vast op den neck stonde/ daer staet gheschreuen: Super Aspidem & Basiliscum ambulabis, & conculcabis Leonem & Draconem. Ba dat zijn wel ander woordekens dan ick gheseyt hebbe. Ia wel broer Cornelis/ ghy en sijt oock gheen Paus. Dat kenne ick. Ba de Guberneurs en de Magistraten en zijn oock gheen Keysers. Naer aduenant ben ick alsoo hooch bouen de Guberneurs en Magistraten/ als de Paus bouen den Keyser is. Ia ick soude den Keyser en alle de Coninghen en Princen wel stoutelicken derren ghebieden ende beuelen:

# Hoe Paus Alexander .iii. den Keyser Fredericum met voeten tarde.

[fol. 196v]

sa floux/ knielt daer voor my neder en spreect u biechte/ en sy soudent oock wel ghehoorsamelick terstont moeten doen/ of ick en soude se niet absolueren: ja die macht hebben wy Gheestelicken. so stout niet dat daer yemant eens teghen kicke/ of ick sal tooghen dat ick gheschoren ben. wel het is ghenoech hier af/ ick soude moghelick wederom verwarmen/ ende dan soude ick lichtelick int selfde commen/ neen/ neen/ al ghenoech/ wy hebben nu een ander schoon Euangelie vande gruwelicke teeckenen die Christus voorseyt/ dat gebeuren sullen inde leste dagen der weerelt/ Mat. int 24. capit. Het eerste teecken is: Siet toe dat u niemant en verleyde/ want daer salder veel commen in mijnen naem/ seggende/ ick ben Christus/ ende sullender veel verleyden. Hier op ginck B. Cornelis het volck bijster en vervaerlick ouer/ als dat sy heur (soo hy seyde) soo deerlick/ schandelick en sottelick hadden laten verleyden/ verdullen en bedriegen van de Predicanten der Caluinisten/ Lutherianen of Martinisten/ ende van de Leeraers der Herdoopers/ die alle gelijck voorloopers waren van Antichrist om hem den wech te bereyden. Maer mits dat B. Cornelis hier op seer veel leughenachtighe/ walghelicke ende iniurieuse beuselen verhaelde/ die hy voortijts vande voorseyde nieuwe predicatien dicwils heeft gepredict/ ende genoech in desen boec beschreuen zijn/ so sullen wy die nu niet verhalen.

[fol. 197r]

Sachternoens hadde hy hem ooc seer leelick op die van tHuys der liefden/ seggende dat Christus hier van heurlieder Leeraers/ Dauid Ioris ende Hendrick Niclaes/ heeft gheprophetiert/ die vrij stoutelick en openbaerlick segghen/ leeren en schrijuen/ dat sy Christus seluen zijn.

Den 7. Decembris ghinck B. Cornelis voort met het 24. cap. Math. want hy heeft die maniere/ alsser sulck Euangelie compt/ ^#daer hy materie in vint om veel sermoonen teghen zijn partie te predicken/ soo sleept hy dat somtijts 3. of 4. Sondaghen lanck/ tot datter een ander Euangelie comt daer hy wederom sulcke materie in vint: Op het tweede teecken der toecomste des lesten dachs dat Christus voorseyt/ Ghy sult oorlogen hooren ende gheruchten van oorlogen/ siet toe dat ghy niet verslaghen en wert/ want het een volck sal teghen dander opstaen/ ende het een rijck teghen dander rijck/ ende alle dese gheschienissen sullen die beginselen der droefheyt wesen. daer op verhaelde hy hoe dat Thomas Monetarius/ den eersten Leeraer der Herdoopers/ de Boeren deur geheel Duytslant oproeyde teghen de Ouerheyt/ ende hoe dat zijt al afliepen/ Kercken en Cloosters/ en Clusen/ ende Cappellen/ hoe zijt al doot smeten Papen en Monicken/ Nonnen en Baghijnen: ende hoe dat sy daer naer met afgrijselick slachten en bloetstortinghen (daer in datter meer

# Uerhael van alle de oorlogen die ter causen van de religie geschiet zijn in onsen tijden.

[fol. 197v]

dan hondert dusent in verslaghen bleuen) vernielt en tonder ghebrocht wierden/ daer naer verhaelde hy die oorloghen der herdoopers in Hollant/ in Vrieslant/ in Gelderlant/ ende te Munster met groote gruwelicheyt/ daer naer die oorloghen der Zwinglianen in Switserlandt/ ende hoe dat Zwinglius daer verslaghen wiert met seel ^* veel duysent Sacramentarisen/ so hyse noemt. Daer naer die oorloghen vande Lutherianen tegen den Keyser Carolus .v. in Duytslant. Daer naer die oorloghe in Enghelandt teghen die helighe Catholijcke Coninginne Maria. Daer naer die oorloghe der Caluinisten in Schotlandt/ teghen die Catholijcke Coninghinne weduwe van Coninck Iacob. Daer naer die oorloghen der Caluinisten in Vrancrijc. Ende ten lesten/ die oorlogen van alderhanden secten (soo hy seyde) onder malcandere gheminghelt in dese Nederlanden. Maer vande oorloghen der sectarisen in Polen/ Prusen/ Dennemarcken/ Sweden en Norweghen/ of in andere verre landen/ en wilde hy niet segghen. Daer beclaechde hy dat die heretijcken of ketters ouer al die ouerhant genomen hebben/ alsoot Christus voorseyt heeft/ dat die boosheyt de ouerhant nemen soude. Maer goeliens/ ick weet wel/ en ben dat wel versekert/ dat de sectarisen in dese Nederlanden de ouerhandt niet crijghen en sullen: want Godt sal zijn handt aen onsen

* lees: seer

[fol. 198r]

Catholijcken Coninck ende an onsen Duc dAlue houden/ daer en twijfele ick niet eens an/ niet iegenstaende datmen my wederomme ^#wil commen twijffelachtich maken met valsche versierde nieumaren. Het is nu: Ba och Pater Corneli/ het schijnt dattet hier in dese landen wederom al verloren sal gaen/ Brederode compt met acht dusent peerderuyters/ ende met twintich dusent voet knechten/ wt de Duystche landen/ en willent al af loopen Cloosters en kercken/ en al wtiagen Priesters en Monicken: noyt so blijde als de Guesen wederom zijn/ y sy zijn wederom so wel ghemoet. Maer wil ic u seggen goeliens/ het zijn al Guesen nieumaren/ ic slaensy al van back/ ic en wilder niet eens naer hooren/ want ic en wilse doch plat wt gheensins geloouen/ neen/ gheensins gheloouen en wil ickse/ dat ick soo en wil: ba/ ou/ als sij my niet in en vallen. Want waer soude dien poueren ende beroyden Brederode het credijt of de macht hebben van soo veel dusent Lereneersgaten op te lichten? Ba men heeftet soo langhe/ en soo dickmaels gheseyt/ en het zijn al leughens gheweest/ daerom en ist niet te gheloouen: dit en zijn maer gheruchten van orloghen/ die Christus ons oock al voorseyt ende gheprophetiert heeft. Ou/ nu segghen sommighe: Och Pater Corneli/ daer moet nochtans al wat af zijn: want ghy hebbet ons seluen ghepreect op Alderheligen/ of op

# Als Hertoge Casimirus Spaltsgraue sone met veel crijchsvolx den Rhijn af quam/ meenden de Papisten dattet Brederode was

[fol. 198v]

aldersielen dach/ als dat Brederode hem hadde ghelijck of hy vol duuelen waer/ mits in Duytslant volck aen te nemen: ba doen ick? ba ick doen dat ick niet segghen en wil: ba ick heb geseyt/ dat hy an alle canten om hulp en bystant light en loopt/ gelijck of hy hondert duysent duuelen in synen balch hadde/ dan ist te loopen in Cleuen/ dan te Emden/ dan te Bremen/ dan wederom te Wesel/ dan in Duytslant/ dan hier voor den duuel/ dan daer voor zijn moeder: ba ick peynse dat hy ten lesten voor de helle om hulp loopen sal/ als hi nieuwers troost noch bistant en crijght/ vermaledijde looper als hy is: alsoo dan goeliens en gelooft dese Guesen nieumaren anders nieuwers voor/ dan voor gheruchten van oorloghen. ba soo siet.

Sachternoens leyde B. Cornelis het derde teecken naer zijn bedeelinge/ vanden lesten ^#dach wt/ daer Christus seyt: dan sullen sy u leueren in tribulacien/ ende sy sullen u dooden/ ende ghy sult gehaet zijn van alle liens om mijnen naem/ ende dan salder veel verargert werden/ want tsal dan sulcke groote tribulatie wesen/ dat sulcke niet gheweest en heeft van tbeginsel der werelt toe/ &c. Ba goeliens seyde B. Cornelis/ dit spreect Christus tot zijn Apostelen/ maer yegelick moet verstaen en bekennen/ dat hy daer prophetiert van ons gheestelicke persoonen/ als van der Apostelen successeurs of naercomelingen/ mits dattet

# Hoe b. Cornelis de tribulacien ouer de christenen in dese lesten tijden verslaet ende wt leyt.

[fol. 199r]

een teecken is vanden lesten dach die ons nu nakende is. So moet yeghelick oock bekennen datter noyt gheen generaelder noch meerder persequeringe/ noch afgrijselicker ouer ons gheestelicke ghecommen is/ dan dese/ die nu deur gheheel kerstenrijck ouer ons gheestelicke gaet. siet hoe wy vande Lutheranen of Martinisten/ vande Swinglianen of Caluinisten/ vande Herdoopers ende vande Cassandrianen/ ende van ander secten/ heretijcken of ketters/ versmaet en ghehaet zijn: ja wy stincken voor de gheheele werelt: ou/ men roept achter ons/ ghy Antichristdieners/ ghy Godenmakers/ ghy Afgodisten en Papisten: ba dat is noch al het minste/ maer men slaet ons Priesters en Monicken deur gheheel Vrancrijcke ouer al doot ghelijck honden/ ende die Nonnen als teuen/ ja dootsmijten is noch gratie en misericorde/ maer men weet wat tormenten te bedincken of te peynsen om ons te martyriseren ende een wreede/ harde/ langhe doot aen te doen: ba en als sy ons gevilt/ ghevlaeyt/ ghebraden en gherabraeckt hebben/ soo sleipen sy ons noch half doot achter straten/ deur slijck/ deur stront/ en deur vuylicheyt/ soo langhe als sy aessem of leuen in ons mercken/ ba sommighe schroppen sy den buyck open/ en ruppen het inghewant en die darmen wt/ sommige speten sy/ sommighe ontleden sy armen en beenen/ handen en voeten/ sommighe steken sy die oogen

[fol. 199v]

wt/ snijden nuese/ lippen/ ooren/ vingheren/ teenen ende mannelickheyt af: die Nonnen snijden sij in stede van sulcks/ de borsten af: want aldus tormenteren sy also wel die religieusinnen/ als die religieusen: ba het is onwtsprekelick die passien/ pijnen ende martyrisatien die sy ons gheestelicke persoonen an doen. Ou/ ba ick ben versekert dat ick oock noch sal moeten aenstaen/ want ick ben toch te veel seer vande sectarisen ghehaet/ en men heeft doch soo bijster ouer my gheroepen en ghebriesschen: Ba dat dul broer Corneken/ dat Vaghevier stamperken en blaserken/ ba dat willen wy fricasseren in een panne. Hey snoo generacie/ hey valsche verraders/ dieuen en moordenaers/ soudy? ba ick bender toe bereet sulcks te lijden voor ons Helich Roomsch Catholijck gheloof/ dat ick soo ben. ba wat meendy ghy vermaledide Guesen/ als ghy zijt/ dat ick deur de mangde druypen of sijpen soude? neen ick vrij/ deur Gods gracie. Ba ou/ en dan souden dese verdoemde Sectarisen/ die ons aldus persequeren/ noch willen seggen dat sy seluen om den naem Christi/ of omt Kersten ^#ghelooue veruolcht werden? ba daer soude de baerlicke duuel vander Hellen met spelen: Ia blijcket niet wel? want elcke secte maeckt een besonder martelaer boeck/ soo

# Uan de boecken der martelaers in dese tijden.

[fol. 200r]

zijt heten/ vande ghene die van heurder secte gheiusticeert zijn. Ba dit is wel een dinck om zijn sinnen te ghemissen/ ja om wt zijn vel te springen van gramschap en dullicheyt: ja waer mede soudemen doch ter werelt een mensche wtsinnigher/ verhoeder/ en dulder moghen maecken/ dan met sulcken arghen snootheyt? Ou/ ba ick sal betooghen/ dat dese ketters met heur meuterien/ sedicien/ raserien/ factien/ en oorloghen binnen dese ses Iaren herwaerts meer Catholijck bloets wt verghoten hebben/ dan wij Catholijcken vander ketters bloet binnen dese vijftich iaren herwaerts met rechtveerdighe helighe Iustitie gesturt hebben. Wat willen sij dan Martyrologien/ ofte Martelaers boecken/ maecken/ van heur vermaledijde en verdoemde ketters/ die in de duuels foreest/ ofte onder Nobis steert sitten als nu en braden/ ende als dan en clippertanden? Sijnt niet jente Martylaers? Ba siet doch eens waer mede dat wij moeten ghequollen ende gheplaecht zijn.

Den viertiensten dach Decembris leyde B. Cornelis het vierde teecken wt/ te weten: Ist dat yemant u dan segghen sal: Siet/ hier is Christus in de woestyne/ oft in de wildernisse/ oft daer in dat huys:

[fol. 200v]

soo en willet niet gheloouen/ want daer sullen ^#opstaen valsche Christenen ende valsche Propheten/ ende sy sullen groote teeckenen ende wonder wercken doen. hier riep B. cornelis met blijtschap: Ou en hebben wy dit met onse ooren niet ghehoort/ dat de Herdoopers seyden comt hoort hier prediken int Gruythuys bosch/ daer is Christus te recht te vinden. Der gelijcken riepen die Caluinisten ba comt en hoort op ons velt by Male/ of achter het vliegende peert/ ofte op velt by Seuecoten prediken/ daer is Christus te recht te vinden. Diergelijcken riepen die Martinisten/ ba comt en hoort buyten Antwerpen opt Kyel/ of te Honschoten prediken/ daer is Christus te recht te vinden. Iesus wat een betoouertheyt/ ia lieue Heer wat een dullicheit en besetenheyt is doch dit geweest? ba fy/ aic/ my walcht dat icket eens ouerpeynse: ou/ ba my verwondert dat ghylieder u niet en schaemt tot achter in u poorte: ba fy/ ten soude my so seere niet spijten/ dat ghy lieder doch gebeyt hat alsulcke valsche Christenen of valsche propheten achter tgat naer te loopen/ tot dat sy yewers doch een cleen myrakelken ghedaen hadden. Ou/ ba alsser sulcke beghinnen te commen die Miraclen of wonder teeckenen doen sullen/ hoe sult ghy dan loopen? ba dan sult ghy loopen of ghy tvier int gat hat. ba fy fy/ dat ghy u soo hebt laten verdullen en betooueren van sulcke lusighe botte viercante

# Een geckelick sermoon vande Myraculen die inde leste tyden gebueren souden.

[fol. 201r]

esels. Wat was doch uwen Luther/ met zijn viercant boeren aensichte? wat was doch uwen Caluin/ dat deurtrocken Aduocaetken? en uwen Mennon/ dien gheveynsden hypocrijt? Ba gheen van heur allen en soude niet een arm crepel peert hebben connen ghenesen. Ba hadde doch uwen Hermannus soo veel adelheyt gheconnen/ dat hy my van mynen rooden neuse een witten neuse hadde connen maecken. Ba eylacen/ uwen Caluinus hadde gheerne eens een myrakel gheproeft ^#te doen/ maer ten wilde byloo niet lucken: hy hadde eenen armen man met ghelde daer toe ghehuert/ dat hy hem ghelaten soude of hy cranck ware/ ende ghestoruen hadde/ ende hem alsoo in een doode kiste laten leggen/ tot dat hy opt kerckhof ghebrocht wierde om te begrauen als cacx: ende dan soude Caluinus onuerhoets commen/ ende hem als cacx vander doot verwecken: maer als Caluinus op de kiste clopte/ segghende: Richt u op vander doot/ ende wert wederom leuende: soo en verroerde hem de man niet. Tjan het wijf van den man dit siende/ wert verschrickt/ brack de kiste met cracht open: siende dat haer man doot was/ stelde sij daer een keel op/ roepende/ crijsschende ende schremende: Ghy moordenaer/ ghy dief/ ghy verrader/ ghy hebt mynen man vermoort: hy was leuende als ghy hem daer in leydt/ en nu is hy doot. Ba waer sydy nu ghy Caluinisten? ou/ hoort

# Hoort dit lichtveerdich ydel sotken.

[fol. 201v]

ghy dat myrakel wel? En bey/ wat ramp gaet my ouer? ba ick heb staen segghen/ dat dese nieuwe valsche Propheten gheen myraclen consten doen: ba Iesus/ ick suffe: want Caluinus conste wel van leuende liens doode maken: ba conste hy dat/ so soude hy ooc wel van siende liens blende gemaect hebben. Ba uwen Luther heeft oock somtijts (seyde hy) willen myraculen proeuen te doen/ maer eylacen ten wilde ooc niet lucken: nochtans het verwondert my dat hy niet altemits een vremde grille en bedrief/ van eenighe bedrieghelicke guchelingen of toouerien: mits dat hy vanden duuel ghegeneriert/ ghewonnen/ of ghemaeckt was/ alsoo zijn moeder selfs bekent heeft. Ba dese dinghen zijn warachtich/ ten zijn gheen fakelen tjan: ba ick gheloofse alsoo vastelick alst Helich Evangelie/ ^#want ick hebse in boecken ghelesen van weerdighe treffelicke mannen van groote autoriteyt/ die gheen beuselen ofte leughens en souden willen hebben schrijuen. Daerom/ laet sien offer yemant soo stout sal wesen/ die hier eens teghen sal derren kicken/ ba ick soudet hem wel verleeren/ dat ick soo soude/ dat beloue ick u/ daerom yegelick sien toe: ba soo siet.

Den .21. Decembris hadde B. Cornelis drij of vier oorsaecken om wonderlicke sermoonen te doen. De een oorsaecke was/ om datter groote murmuratie onder tvolc was

# Int boeck van willem Uerlinden bischop van Rurmonde vanden ghestadigen ende twijfelaer.

[fol. 202r]

deur dien dat de Commissarisen van Sconincx ^#wegen die goedingen beschreuen van de ghevluchte Caluinisten/ om te confiskeren/ twelcke teghen de priuilegien der Burgheren van Brugghe soude zijn. Die ander oorsake was/ om dattet volck seer murmereerde ^#ouer de Spaeniarden/ mits dat sij die Burghers van Ghent/ als daer vier Beelde brekers gehangen wierden/ sommich volck op een banck staende om sulcx te sien/ ende dat die banck brekende/ tvolck ouer hoop viel/ daerom also sonder reden doot smeten. De derde oorsake was/ om dat diergelijcke murmeratie ^#ooc ondert volc was/ deur dien dat de Spaeniarden de Burgers van Doornick ooc also sonder reden tyrannichlic dootsmeten/ met noch een deghelick Burger/ om dat hy een Spaeniart deursteken hadde/ die zijn huysvrou vercrachtichde. De vierde oorsake was/ om datmen seyde/ datter tusschen den Coninc ^#van Vrancrijc ende den Prince van Conde/ van paeys ghetracteert wert/ daer in dat alreede geconsenteert was/ dat de Caluinisten deur geheel Vrancrijc souden mogen openbaerlic prediken/ ende heur religie exercieren.

Smorghens seyde B. Cornelis in zijn sermoon: Ba goeliens/ daer hebben vander weke drij of vier seer oude mannen met witten hare ^#op heur knien voor my commen vallen met ghevouden handen/ my biddende met weenende oogen: Och eerwerdige pater Corneli/

# alsmen tgoet wilde confiskeren.

# Tyrannie te Ghent.

# Tyrannie te Doornic

# Tractatie van paeis in Urancrijc.

# Hoe dat de priuilegien al verbeurt zijn.

[fol. 202v]

wij bidden u om den doot dien Godt ghestoruen is/ dat ghy doch van dese priuilegie niet roeren en wilt: want ghy sullet wederom al int verwert stellen/ sij sullen u wederom willen het preken doen verbieden. Ia/ ist waer? en soude ick daer af niet eens roeren/ noch vermanen/ nu hier volbrocht wert het ghene dat ic ouer iaer en dach soo merckelic en soo naectelick voorseyt ende gheprophetiert hebbe/ twelcke my soo qualick en soo leelick af ghenomen was? Ou/ ba nu wil icker doch mijn gheheel sermoon op maecken/ laet sien wat sijder teghen doen sullen. Daer ghinck hy tieren ende bassen ghelijck een wtsinnich mensche op den Magistraet ende Pensionarisen al die selfde leelicke propoosten/ die hy voortijts van de Priuilegien van Brugghe ghepredict of wtgeroepen en wtghespogen hadde/ die te walgelick souden zijn hier noch eens te verhalen: want het was wederom al ^#dat hy in heur Priuilegien wilde schijten/ en zijn vuyl bescheten gat daer aen vaghen: en datmen heur priuilegien aen een galghe soude hanghen/ want sij waren al verbeurt/ en sij hadden veel quaets ghedaen inde religie: sij hadden oorsake ghegheuen dat de ketters en sectarisen heurlieder op de priuilegien verstout hadden/ meenende datse heur goet niet en mochten verbeuren. Hier deur waren die priuilegien de bederffenisse of den onderganck vant Kersten ghelooue/ ende vande helighe

# Datmen de priuilegien an een galge sal hanghen.

[fol. 203r]

Catholicke Religie. Want ou (seyde hi) dese Ketters/ Heretijcken/ of Sectarisen/ die ghy met u priuilegien beschermen wilt/ zijn dusentmael argher/ snooder/ ende booser/ dan voortijts die Arrianen/ Donatisten/ Sabellianen/ Pelagianen/ Ebioniten/ Nouatianen/ Nestorianen/ Manicheen/ Eutychianen/ Macedonisten/ ofte alle andere oude Ketteren waren. Want dese gaen die in alle valsheyt/ boosheyt/ en snootheyt/ verre te bouen. Ia dat en waren maer ketters/ ende sij en doolden maer in luttel artyculen vant ghelooue/ de eene secte hier in/ dander secte daer in: ba maer dese Sectarisen van onsen tijt/ en zijn gheen ketters/ of gheen heretijcken: want het zijn ongheloouige Antichristen/ die niet alleene in alle artyculen van ons helich/ out/ Catholijck/ Roomsch/ Kersten ghelooue dolen/ maer zijn Godts vianden/ Christus vianden/ en vianden van Godts gebenedijde moeder/ en van alle zijn Helighen/ vianden van Godts Sacramenten/ ende van al dat Goddelick is/ of dat Godt aen gaet. Ia ooc bloetdurstighe vianden ouer Godts Priesters/ ghelijck nu wel blijckt in Westvlaenderen/ ^#hoe datse daer Godts Priesters de ooren af snijden/ ja sommige oock de neusen ende de lippen af snijden. Ba/ ou/ sij en soecken doch anders niet met heure Tragedien/ Comedien/ of Batementen/ die sij voorstellen/ dan het Mahomethismus of die Turcken

# Alsmeu ^* de Papen ooren begonst af te snijden/ in West-Ulaenderen

* lees: Alsmen

[fol. 203v]

in kerstenrijck te bringen. Ba siet doch nu eens/ wien ghy met u priuilegien wilt beschermen/ ende waer voor dat ghy light en loopt of ghy beveesten en bescheten waert: ba fy schaemt u/ dat ghy soo verdult en soo betoouert sijt. ba soo siet.

Sachternoens leyde B. Cornelis het vijfde teecken wt/ ende dat nam hy wt het tweede Capit. des tweeden briefs S. Pauli tot den Thessalonicensen: Niemant en verleyde v in eenigher manieren, want ten sy dat eerstmael die afscheedinghe comme, endedat gheopenbaert werde die mensch der sonden, die sone des verlies, die teghen strijdt, ende op gheheuen wert bouen al dat Godt ghenoemt, of voor Godt gheeert wert, alsoo dat hy inden Tempel Gods sitte, vertoonende hem seluen als of hy Godt ware. Hier op versuchte B. Cornelis met een seer swaere versuchtinghe/ segghende: Och goeliens/ desen afval/ of dese afscheedinghe werden wij nu eylacen niet dan veel te wel ghewaer: besiet ende bemerct doch/ hoe dat nu alle Princen van Kerstenrijck/ deen voor/ dander naer van het helige Roomsche Catholijcke Kersten ghelooue af ghevallen zijn/ en noch daghelicx af scheeden: wtghenomen onsen seer Catholijcken Coninck van Spanien/ dat moghen wij wel stoutelick seggen. Want bereet hem de Coninck van Vranckrijck oock niet wel om af

[fol. 204r]

te vallen/ als hy sulcken paeys soude hebben ^#gheaccordiert/ dat de heretijcken of ketters in zijn Coninckrijck wederom liberteyt souden gehat hebben/ om al omme heur Antechrist ghelooue/ en haer duuelsche Religie openbaerlick te preken ende te exerceren? Dit was voor seker op handen en hy soudet toeghelaten hebben/ ten waere dat die straffe brieuen van onsen Coninck te tijde ghecommen hadden/ daer in dat hy hem geboo[t] toe te sien/ dat hy gheenen paeys met de vianden der heliger Roomscher Catholijcke Kercke en maecte/ ten ware grootelicx tot voorderinge/ om die helighe Catholicke Religie wederom op te richten/ en die Caluinisterie/ of andere ketterie/ gans inden gronde met die wortele wt te royeren. Ba goeliens/ siet nu eens/ of ons Catholijcken niet alle hope/ alle hulpe/ troost/ en bystant/ om het helige kersten Catholick ghelooue/ en die helige Catholicke Religie te beschermen/ wt dat helighe/ salighe/ ghebenedijde Spanien moet commen. Ou/ ende dan weten wij Vlaminghen niet hoe wij vileynlick/ schandelick/ ^#ende versmadelick ghenoech van de Spaeniaerden spreken willen/ ghelijckmen nu hier alle dese gheheele weke soo mischentelick en booslijck ghewalcht en ghesmaelt heeft op die Spaeniarden/ om dat arm mischief ofte ongheluck dat te Ghent ende te Doornicke ghebeurt ofte gheschiet is.

# Dat de Coninck van Urancrijc hem ooc bereet om af te vallen.

# Uileyn getier ouer de vlamingen/ om d[atse] de Spaeniarden Specken heeten.

[fol. 204v]

Ou/ ba maer te goeder trouwen/ is dat ooc soo grooten sake daermen dus bijster veel quaets en leelickheyts achter de Spaeniarden om moet segghen? ba en eer die Spaeniaerden in dese Nederlanden quamen/ hebdy doen malcandere wel seluen niet met dusenden te Waterlo/ te Osterweel en elders doot ghesmeten? en of de Spaeniarden in dese landen niet gecommen waren/ soud niet noch al tselfde zijn/ he? en wie soude het Catholijcke kersten ghelooue ende die helige Catholijcke religie beschermt/ of wederom met cracht en gewelde alomme ingebrocht hebben/ he? wie soude alle dese sectarisen ghedwonghen hebben/ waer het geruchte niet geweest/ dat Duc de Alue met zijn Spaeniarden herwarts quam? verstaedy dat wel? hey ghy ondanckbaer generacie. Wat wildy dan dus veel Specken/ smadden en schabeauwen op die Spaeniarden? ba en Speckt ons niet vele/ dat raede ick u wel/ ghy botte Vlaminghen/ als ghy zijt. ba ou/ wat waert ghy doch anders/ eer ghy met die Spaeniarden ghealieert waert/ dan eenen luysighen hoop botte muylen/ kerne melck eters/ Vlaemsche caes eters/ bueter stuten eters/ pap eters/ ende wey drinckers? ba men ghinck hier ghecleet ghelijc wilde wouters/ met grafleelick grau pije laken/ men en sacher nauwelicx een cleet van geruerwet laken: ba nu u die broot cruymen wat steken/ nu en isser nauwelick een vuyl

[fol. 205r]

ionc dienst wijf/ of een beclacte maerte/ sy en moet een elle fluweels aen haer bescheten eersgat hebben. wat gelt ginc hier in dese landen ooc omme? ba men sach hier nauwelick een stuck gouts. Ou/ en is u dan alle u wel varen en rijckdom deur die aliancie van Spanien/ of met de Spaeniarden niet gecommen? ba wat is hier nu dan te Specken? ba Speckt u gat/ en beschijt u. ba wat seghdy my hier af? ba siet doch eens? sy souden hier gaen beginnen te vloecken en te sweren: wy sullen by Godt dese versmachte Specken eens moeten ten lande wt smijten. ba soudy? ba ja ghy doch/ ghy zijtter ooc rechts de liens toe/ om de Specken wt te smijten: ba ghy light doch nu al omme onder de voeten. ou/ ba waerom en sluyt ghy de Commissarisen/ die u goet commen confiskeren [?]/ nu de duere niet voor thooft/ hebt ghijt herte? ba ghy en zijt maer een hoop poffers/ groote blaeskaken/ stampers en snorkers: ba waert daer mede te doen/ daer sout ghy Vlamingen mans genoech toe wesen. Ou/ weet ghy wel datmen u in andere landen PoufVlaming[e] heet? ba wat wildy dan veel Specken? ba fy schaemt u in u lieder schijtgat/ botte Vlamingen als ght zijt/ en laet de Spaeniarden ongespect/ dat rade ick u wel/ dat ick soo doen.

Naer dat B. Cornelis wt dese gramschap weder tot hem seluen gecommen was/ predicte hy veel slechte grollen en beuselinghen vanden Antichrist/ ende daer naer vant oordel/ ende

[fol. 205v]

dit was het laetste van zijn sermoonen op het xxiiij. cap. in S. Math. Euangelie.

Den 25. Decembris seyde B. Cornelis sachternoens ^#in zijn sermoon: Nu wil ick alle saken ande een syde stellen/ te weten/ het preken tegen de Caluinisten/ die Papen oorsnijders/ en teghen de Lutherianen/ Cassandrianen ende alsulcke ketters maer wil dese Kersdagen alleenlick inde geboorte ons Heeren Iesu Christi/ tegen dese veruloecte en vermaledide Herdoopers gaen preken/ daer dit geheele Vlaenderen/ en ooc bysonder dese stat van Brugge oueruloedich vol af is/ mitsgaders dat die leeren en schrijuen dat Godt gheen warachtich natuerlic lichaem van vleesch ende bloet en heeft anghenommen/ maer dat het lichaem/ twelck Maria die helige moeder Gods ontfangen ende gebaert heeft/ maer een geestelic hemels lichaem geweest/ dat bouen wt den hemel in Maria gecomen is/ ende geen vleesch van haren vleessche/ noch geen bloet van haren bloede en heeft angenomen. Ia/ ist waer? hey snoo schudden en rabbauwen/ hey valsche arghe boose ketters/ als ghy zijt. Ou/ ba en ist maer een geestelic hemels fantastijck lichaem geweest/ ^#also ghy Herdoopers wilt versieren/ dat Maria die weerde moeder Gods ontfangen heeft/ ba so segge ick u plat wt dat de weerde maget Maria/ het selfde lichaem ooc wel soude hebben connen weder achter wt vijsten/ gelijc een wint/ sonder het selfde natuerlic te baersen: want een wint ende veest can lichtelic achter wt

# Uan de menschwerdinge Christi tegen de Doopers.

# Abominable argumenten.

[fol. 206r]

vliegen/ bynaest sonder geuoelen: ba also soude haer het geestelijcke hemelsche fantastijcke lichaem ooc wel achter wt geulogen hebben gelijck een veest. verstady dat wel? ghy verdoemde Herdoopers als ghy zijt.

In dit schandelic/ oneerbaerlic/ vileyn sermoon waren veel van zijn Catholijcken ontsticht/ so datter sommige al murmurerende wech gingen/ dier gelijcke gebeurde ooc inde naervolgende sermoonen/ als hy deser gelijcke oneerbare woorden predicte/ twelcke hem geseyt wiert/ somen wt dit naeruolgende sermoon hooren can.

Den eersten dach Ianuarii/ int jaer 1568. als B. Cornelis vande besnijdenisse Christi/ ende vanden naem Iesus/ wederomme tegen de Herdoopers predicte/ seyde hy: Ou/ ba ic verstaen datter sommige geseyt hebben dat ic irreuerentelic of indiscretelic vande weerde moeder Gods gesproken hebbe/ ba die mijn sermonen niet en behagen of niet anstaen/ ba datse daer wt blijuen/ want ou/ ic preke naer gelegentheyt vanden tijt. Ba waeromme ist irreuerentelic of indiscretelic vande weerde maget Maria die moeder Gods ghesproken? Ou/ ba het zijn saken die ^#natuerlic zijn/ om te toogen of om te bewijsen dat sy haren Soon Christus Iesus/ waerachtich Godt ende mensche/ natuerlic gebaert heeft/ gelijck ander vrouwen haer kinderen baersen/ en dat sy hem niet quijt en is geworden met vijsten/ gelijc een wint/ noch dat sy hem van achter niet wt ghekact/ noch van vooren niet wt gepist en heeft: ba dat is noch

# De selfde abominable argumenten.

[fol. 206v]

wel wat anders. Ou/ wat meendy? ba siet doch hier eens: ba laet ghy u duncken peyns ick/ dat ick niet en weet wat dat ick segge? ba neen/ ick hebbe mijn tonge in mijn hant/ ba ick weetse wel te regieren/ dat versekere ick u/ dat ick soo doen.

Den 4. dach Ianuarij seyde B. Cornelis ^#in zijn Sermoon: Och goeliens/ ghy hebt voor Kersmisse wt mijn sermoonen wel gehoort/ hoe dat ghinder in dat onsalighe west Vlaenderen wederomme horribile/ afgrijselicke/ enorme ende gruwelicke acten of farcen beghinnen te ghebeuren van dese vermaledide Guesen/ die daer de Parochie Papen de ooren af snijden/ en dat ter cause (soomen seyt) om datse de Guesen/ of Caluinisten kinderen/ die vande Haechpredicanten qualic ghedoopt zijn/ inde Catholijcke kercken ter Heligher Vonte doen bringhen/ om daer de selfde kinderen te belesen/ te saluen met de helighe Olye/ en mettet ghewijede sout/ en met speuchel/ en met alle andere Ceremonien/ die nootsakelick totten kersten doopsel behooren/ Catholijcklick te voldoopen: mitsgaders dat sulcke kinderen vande Haechpredicanten onuoldoopt zijn gedoopt. Ou/ ba en salmen daeromme die Pastoren of Parochie Papen en Cappellanen de ooren vanden hoofde snijden? ja en de sommighe oock de neusen/ en sommighe oock de lippen af snijden? ba hier soude den baerlicken duuel vander hellen mede

# De cause waeromme de Papen ooren in west Ulaenderen af gesneden werden.

[fol. 207r]

spelen. Ou ghy Catholijcken/ en sult ghy dese verdoemde Guesen aldus laten tyranniseren/ rasen/ dullen/ en verhoeien teghen ons Priesters? ba soo is u Godt schuldich te plaghen met alle miserien/ euelen/ besmetheden/ besiectheden/ catijuicheden/ en met alle maledictien en vloecken. Daer viel hy wederomme met een gruwelicke gramschap en vileynie op die requesten vande Edellieden en vande vier Leden van Vlaenderen/ ghelijc of die al cause waren vant afsnijden der Papen ooren.

Den 6. Ianuarij was B. cornelis wederom in zijn Sermoon seer gestoort en vergramt op zijn Catholijcken/ segghende: Ba wat isser ^#doch nu weder al te clappen en te snappen gheweest onder u lieder/ om dat ick gepreect hebbe/ dat de weerde helige maghet Maria den Soon Gods/ en haren Soon Iesus Christus niet wt gekact noch ghepist en heeft? ba hoort en siet doch waer dese simpele slechte liens in ontsticht sijn: ba ou/ daer en is geen mensche ter werelt/ die de weerdige helighe maghet Maria/ en waerachtighe moeder Gods/ in meerder reuerencie/ extime/ en eerweerdicheyt heeft/ dan ic/ en die daer grammer of ghestoorder in wert/ om dat de ketters van onsen bedroefden onsaligen tijt/ de eere vande weerdige moeder Gods soecken te verminderen/ dan ick: ba daerom hout u backhuys/ en laet my preken/ alsoo my dat den H. Gheest in stort. ba ick en sal u geen heresie

# De selfde abominable argumenten van de menschwerdinghe Christi: noch eens.

[fol. 207v]

noch ketterie preken/ verstady dat wel? Ou/ ba wat botticheyt en slechticheyt is dit van u lieder/ ba het schijnt dat ghy meent dat de weerdige maget Maria geen warachtige menschelicke natuere gehadt en heeft/ ba sy heeft gekact en gepist/ gelijc andere vrouwen doen. ou/ wat meendy dat sy het voetsel van haer natuerlicke lichaem wt gesweet of deur de neuse wt genut heeft? Neen pater Corneli/ wy weten dat wel/ maer ons dunct dattet van geen noot en is daer af te spreken. ba en ist ooc? ba hoe wildy dat ick dese vermaledide Herdoopers anders of beter heurlieder ongelijc of heresie betoone/ dan dat de weerdige helige maget Maria als na de menschelicke natuere alle andere vrouwen gelijck is geweest/ en haren Soon en Gods soon als warachtich mensche/ ooc natuerlick gebaerst heeft/ min noch meer dan als andere vrouwen haer kinderen baersen/ wt geweert dat sy inde geboorte en na de geboorte warachtige maget gebleuen is. Ba men mach wel spreken van de menschelicke figuere en nature alst so te passe comt of alst noot is/ want sy is Gods schepsel of creature: en al dat den mensche onder ende ouer gaet/ is gods ordinancie/ wtgenomen de sonde/ die hebben wy van ons seluen. ba laet hooren of hem yemant van u lieder noch meer met mijn preken moien sal/ ba so stout niet dat daer noch eens yemant tegen kicke/ dat rade ic u wel. ba so siet.

Sachternoens seyde b. Cornelis in zijn sermoon:

[fol. 208r]

Ba goeliens/ och och het gater al ^#verloren in Westvlaenderen/ ba ic hebbe gepreect dat de Geusen alle endelic de Pastoors/ of de Parochiepapen en de Capellaens dooren af snijden/ die de Guesen of Caluinisten kinderen noch ter vonte doen bringen/ om die te belesen/ en al daer toe te doen dat ant kersten doopsel gebrict/ mits datse vande haechpredicanten qualic gedoopt zijn/ twelc ic u menichmael gepreect hebbe/ maer eylacen het gater al bouen de Parochiepapen en Capellanen. Ou/ ba sy snijden ooc alle andere Priesters/ ja ooc de monicken de ooren neusen en lippen af. Hier van dede hi nu voorts een seer iammerlic sermoon/ so datter veel volcx/ sonderlinge vrouwenpersonen/ weenden ende suchten.

Den 11. Ianua. quam B. Cornelis met een seer ^#blijde lachende aensichte op synen Predicstoel/ ende na dat hy synen teem voleyndet hadde/ riep hy: Ba waer is nu dien boosen Conde/ dien Gods viant? ba en ist nu niet eenen ienten Primus Rex Euangelicorum, of eersten Coninc vande Euangelischen? ba armen Hugenosen Coninc als hy is: ba ou/ het isser nu in Vrancrijc al wt gehugenoost of al wt gecaluinist/ ba sy hebben nu moeten met haerlieder Conde de hielen of schoelappen laten sien: ou/ de Coninc van Vrancrijc heeftse bynaest al verslagen. Ba wy Catholijcken mogen nu wel eens vrolic/ verblijt en verheucht wesen deur dese goede nieumaren/ die geheel seker en warachtich zijn/ sonder eens daer aen te twijffelen/ want sy zijn van staetsheeren

# Datmen nu alle Priesters/ en ooc Monicken ooren af snyt in west Vlaenderen.

# Uergheefsche blijtschap der Catholijcken ouer Conde/ want het zijn al leughens.

[fol. 208v]

wt Sconincx Hof van Bruessel hier aen de Commissarissen geschreuen/ diese nu op drij Coningen dach ontfangen hebben/ met groote particulariteyt noch daer by/ hoe dat Conde met het ouerblijfsel van zijn legher in een stat meende te vluchten/ maer dat men hem de poorten voor zijn neuse sloot/ ende dat hy daer van de Catholijcke achtervolcht wert/ daer bynaest het geheele restken vande Hughenoosen ghebleuen is/ soo dat Conde alleen wech geloopen is yewers in Loreynen / en dat niemant en weet waer hy gestouen of gevlogen is. En bey/ ou/ waerom en ghectmen nu niet met mijn prophetie of voorsegghinge van Alderheligen dach? ba nu sullense heurlieder wel wachten daer mede te ghecken en te lachen: ba ten gaetter byloo nu voor de Guesen/ of de Oorsnijders/ te gheenen lachen of ghecken wt/ dattet soo en doet. Maer wat een blijtschap salder in ons Catholijcken zijn/ alsmen niet eenen Hugenoos noch eenen Gues meer vinden sal/ ia noch ooc niet eenen Protestant of Confessionist? Ba/ en bey/ dat is waer/ het beste van allen soude ick bynaest vergheten hebben: Waer zijn nu ooc die seuen dusent ruyteren wt Duytslant/ en alle die veel dusent voetknechten/ die schenen dien boosen Conde te hulpe te commen/ daer men hier mette copie in een vuyl bescheten briefken achter straten met liep/ van de namen der Duytsche Capiteynen of groote

[fol. 209r]

Lereneersgaten/ als kax. Ba ick wiste wel dattet al beuselingen en leugens waren/ gelijck dese Guesen noch meer wt ghegeuen ^#hebben/ want het waren soo vremde versierde namen/ de eene was eenen Zwit Zwats/ dander eenen Tits tats/ dan eene Houfs hafs/ dan eenen Toufs tafs/ en diergelijcken veel ander Potsmartels diemen niet en kende/ noch en verstonde/ noch noyt meer en hadde hooren noemen. ba ic seydet terstont het sullen seker al bueselinghen en guychghelingen zijn/ ten is al maer ghedaen om ons Catholijcken veruaert te maken/ en anders niet. ba het selfde seyde ic oock als ic nu ouer tien of twelf daghen metten nieuwen iare in een vuyl geschreuen Copieken sach wt commen die hooch Duytsche namen vande ghene die met den Prince van Oranie souden geconfederiert of verbonden zijn/ om hem weder met cracht/ macht en gewelde in dese Nederlanden te stellen. ba ou/ en soude dat niet een ^#ient stuck vanden Prince van Oranie zijn/ nu het al bekact of bescheten met hem wt gecommen is/ dat hy nu bouen dien noch een conspiracie en verbondt soude gaen maken met die ongeloouige Lutherianen die Duytsche honden/ teghen onsen Coninck? Nochtans ick ghelooue seer wel/ const hy en Brederode/ en Hoochstraten/ en Culenburch/ en de Graue vanden Berge yewers an hulpe of bijstant geraken/ datsy daer toe niet te goet

# Uanden Hertoghe Casimirus des Palsgraue soon.

# Uanden Prince van Oranie.

[fol. 209v]

en souden zijn: want sy soeckent en proeuent nu in alle gaten/ mits datmen heurlieder goedinghen beghint te confiskieren/ gelijcmen de goedingen van dese twee geuangene/ Egmont en Hoornen/ oock doet. Maer eylacen wie soude hem doch met heurlieder derren moeyen/ om te gaen liggen walghen en balgen tegen soo machtigen Coninc van Spanien/ die alle die Coninckrijcken onder hem heeft. Ou/ ba sij souden alleens heurlieder sack te bersten gesmeten en te lande weder wtgeiaecht werden/ gelijck dien boosen Conde gheslagen ende wt Vrancrijcke veriaecht is.

Sachternoens was B. Cornelis wederom in zijn sermoon seer verstoort ende vergramt tegen de Papen oorsnijders/ ende ten lesten seyde hy: Ba nu wil ic voort aen dese vermaledijde Guesen/ of Caluinisten/ niet anders heeten/ dan Papen oorsnijders/ of Papen oorcorters/ datse thelsche vier verslinden moet/ baerlicke duuels/ alst zijn.

Den .18. Ianuarij/ quam B. Cornelis met een suer leelick ansichte opden predickstoel/ ende naer dat hy in synen teem op den iammerlicken ^#staet der Kercken viel/ seyde hy al suchtende: Ia goeliens/ en is hier nu niet wederomme een duuels regiment in dese onsalige bedroefde Nederlanden/ mits dat ons galgen aes of onse vermaledijde Guesen dus bysterlick voortgaen hier in Westvlaenderen met tyranniseren ouer de Priesters/ Pastoren/ en

# Als het papen oorsnijden begonste ouer al te gaen deur gheheel Ulaenderen.

[fol. 210r]

Monicken/ diese nu alomme de ooren af snijden. Ou/ ba dit en is byloo geen kinderspel/ de Priesters/ en de Religieusen aldus de ooren af te snijden: ba hier wil noch meer af commen en wt volgen. y.y.y. och Iesus Iesus/ ba Godt bescherme ons/ en Maria de moeder Godts stae ons by. ba wat wil doch dit zijn? de priesters alomme de ooren/ ja neusen en lippen af te snijden: ba/ ou/ ba dese boosheyt en wreetheyt gaet noch alle verduueltheyt ende verwoetheyt/ die de dulle Guesen noch tot nu toe in dese landen voorgestelt hebben/ seer verre te bouen. Daeromme dese landen moeten nu voorts met alle verduueltheden/ euelen/ besmetheden/ en alderhande catiuichheden geplaecht en geschent werden/ want sij zijn begonnen te bederuen/ en sij moeten nu voorts bedoruen werden. Ba/ maer wil ick u seggen goeliens/ alle dese brabbelingen van der Guesen goedingen aldus te beschrijuen om te confiskieren en staet my niet met allen aen: ba dat en heeft seker al niet te beschieten noch te bedien. Ou/ ba wilmen anders gheen iustitie ouer de ketters doen/ soo ist al verloren moeyte en beuselinge diemen voorstelt. Ba sij gaen hier noch met honderten achter straten/ die ons de ooren ooc noch vanden hoofde snijden sullen. Ou/ waerom en grijptmense niet metten halse/ en bindtse aen een staek/ en stickter tvier in/ alsoomen plocht te doen/ he? Ba wat dusent duuel/ of

[fol. 210v]

en hebben wij therte niet? Ou/ daeromme moeten wij aldus deerlick varen. ba fy fy/ hets wij zijn in der waerheyt wel weert datmen ons de ooren van den hoofde snijt/ om onse slackicheyt en lafficheyt wille. ba het waer iammer dat wij anders voeren. fy aye/ dat wij so luysich zijn/ en ons teghen dese oorsnijders niet en derren stellen/ ba schijten eens.

Als B. Cornelis sachternoens weder tegen de Papen oorsnijders predicte/ seyde hy: Ou/ ba daer is doch nu in een Placaet van Duc Dalua toegelaten/ ia geboden/ datmen dese ^#vermaledide oorsnijders/ neusensnijders/ lippensnijders/ alomme mach dootsmijten/ ghelijck dulle verwoede rasende honden. ba hier mede is nu een yegelick verbonden op zijnder sielen verdoemenisse/ gheweer en wapenen aen te nemen/ en wt te trecken tegen dese afgrijselicke tyrannen. Ou/ ba wat dusent duuelen waeromme en looptmen niet wt met den clockenslach/ gelijc tot eenen gemeenen brant?

Den .25. Ianuarij sachmen an B. Cornelis een groot misbaer in zijn sermoon: Och goeliens/ seyde hy/ en zijnder nu niet groote vervaerlicke ^#en vreesselicke maledictien/ euelen/ en vloecken ouer dese aerme Nederlanden gecommen/ deur dese duuelsche Gueserie of Caluinisterie en Lutherie? Ia maer lieue Heere/ is dit niet een afgrijselicke duuelderie/ vereueltheyt/ vervloectheyt/ betoouertheyt/ en vermaledijtheyt/ dat wij Catholijcke dusdanige

# Uant placaet tegent oorsnijden.

# Alsmen de Papen en Monicken in westulaenderen begonst doot te smijten

[fol. 211r]

tyrannie en martyrisatie/ die dese boose Guesen nu ouer Godts Priesters gebruycken/ verdragen/ en ghedoogen/ of toelaten? Ba och goeliens/ het gaetter nu al bouen de oorsnijdinge: och Iesus sij beghinnen de priesters hier in Westvlaenderen alomme doot te smijten gelijc verwoede honden: Ia sij steken de Priesters en Monicken de kele af ghelijck swijnen of verckens/ ende de Nonnen gelijck seughen. Y.y. en den roep beghint wederomme onder dese vermaledide Caluinisten hier inde stat te gaen/ datse de Papen en Monicken/ Nonnen en Baghijnen/ alomme deur de gansche Nederlanden willen doot smijten. Och Iesus/ wie soude doch oyt ghemeent oft ghelooft hebben/ datter noch alsulcke horribile/ afgriselicke/ enorme/ en schreumelicke yselickheyt en gruwelickheyt in dese helige Catholicke landen soude ghebeurt hebben? Ia lieue Heere/ wat sals doch noch ghewerden? ba ic en vreese anders niet/ dan dat dit is om nu te volbringen die moordadige/ bloetdurstighe conspiratie/ die dese dulle Guesen ouer een Iaer meenden volbrocht te hebben met heurlieder duuelschen Ian Denijs/ te weten den gheestelicken staet en alle religieusen met den sweerde wt te roeyen en te vernielen. Ba/ daeromme duchte ic dat dese Papen doot smijtinge ouer alle de Nederlanden gaen sal/ gelijck de beeldestormerie dede: want de beeldestormers/ en kerckenschenders/ en outaer

[fol. 211v]

brekers/ zijn nu al verandert in Papendootsmijters en Cloosterbranders. och och och/ wee wee wee Vlaenderen. Want ou/ ba alle dese afgrijselicke goddeloosheden en duuelsce farcen beghinnen altijts eerst in dit onsalige Vlaenderen/ al soudt ramp hebben. Ba hebben de sectarisen niet eerst hier int heymelick by nachte int velt en in bosschen beghinnen te preken/ en daer naer openbaerlic by daghe? Ba hebbense niet aldereerst de beelden gestormt en ghebroken in Westvlaenderen? ba zijn de Westvlamingen de eerste niet/ die de wapenen an genomen hebben tegen den Coninc heur lieder natuerlicke geboren en gesworen Heere? ba en zijn sij nu niet deerste die dese horribile tyrannie begonst hebben/ vande Priesters de ooren af te snijden/ ende nu het afgrijselicste en gruwelicste van allen/ de Papen en Monicken doot te smijten? ba fy fy. Vlaenderen wee u/ dat ghy nu eenen moortcuyl/ of eenen bloet put van Priesters bloet geworden sijt. Hets ic wilde wel dat ic een spiese diep onder deerde stake/ op dat icker doch niet meer van en hoorde: want nu verliese ic doch alle mijn pacientie teenigaer/ en te meer om dat mender niet met allen teghen en doet. ba Iesus wat een betoouertheyt is nu ouer dese Catholicken/ datse Gods Priesters aldus laten vermoorden/ datse soo doen.

Den eersten dach van Februarius predicte B. Cornelis sulcken iniurieusen sermoon tegen

[fol. 212r]

den Prince van Oranie/ den Heere van Hoochstraten/ de Heere van Brederode/ den Graue ^#vanden Berge/ den Graue van Culenborch/ ende tegen Graue Lodowijc van Nassau/ dat my het selue sermoon te odieus soude zijn also te beschrijuen/ mits dat hi in zijn lasteren en schimpen geen persoonen/ van wat qualiteyt/ hoocheyt of state datse zijn/ aen en siet/ maer gaet met zijn vileyne indiscretie en onbeleeftheyt deur. Daer riep en tierde hi: Ba waer zijnse nu die my tjarent inde Vasten so qualick af namen/ dat ic in mijn sermoon geseyt hadde van den Prince van Oranie/ dat hem die gruwelicke meuterie Tantwerpen niet qualick en behaechde/ maer dattet met hem was/ ioct my gilliken/ het is so wel mijn willeken/ cust mijn billeken? Ou/ blijcket nu niet wel dat ic de waerheyt seyde? ba twas ghister acht dagen dattet te Bruesel van ons Conincx wegen openbaerlic achter straten met ses trompetten wtgeroepen en gelesen wiert. B. Cornelis sette zijn vuyst an ^#zijn mont segghende: turretut thu/ turretut thu/ Ba goeliens/ hoordy dat wel? ba alsoo wierden sij met trompetten geluyt ingedaecht/ dat sij heurlieder binnen drijmael vijftien dagen moeten comen verantwoorden voor Duc Dalue/ op de verbeurte van heurlieder goet/ ende eewich ghebannen te blijuen wt ons Conincs landen. Maer sij sullen heurlieder wel wachten te commen/ dat versekere ic u. Ou/ ba de sticken zijn te leelic. ba de prince van Oranie

# Uan de indaghinge der gevluchter Princen/ Grauen/ en Heeren.

# Siet wat lichtverdighe grillen dat desen Moninck bedrijft.

[fol. 212v]

wert wtgeroepen/ als dat hy is het principale hooft vande sectarisen/ ende vande sedicieuse rebelle/ geconspireerde tsamen gesworen perturbateurs van ons Catholijcke religie/ en vande gemeene ruste: ba en dat hy deur zijn listige practijcken de sectarisen verwect heeft tot rebellie tegen den Coninc/ en dat hy het Edeldom van dese landen aldus geinfecteert en gecorrumpeert heeft in de heresien/ en daer naer heurlieder geraden heeft tot ligien of tsamenverbindingen/ en tot conspiracien ende coniuracien tegen de placaten opt stick vande Ketterien: ba en dat hy Tantwerpen toe gelaten heeft allerhande diueersche sectarisen openbaerlic heur valsche heresien of keterien te preken ende heur duuelsche religie te exerceren: ja daer toe Tempelen te maken/ en Consistorien op te richten/daer de sectarisen in geconspireert en geraetslaecht hebben/ hoe en deur wat middel sy ons Priesters en religieusen souden mogen vernielen en wt roeyen/ en noch veel andere gruwelicke dingen tegen Godt ende tegen de Coninc die ic voortijts al dicmaels gepreect hebbe/ daermen my telcken de blase om wilde breken: ba ou/ meendy dat ick niet en wiste wat ic seyde? Ba ende al dat ic van dien boosen Brederode geseyt hebbe in mijn sermoonen/ en blijct dat nu ooc niet? ba die wert daer ooc wt geroepen of verclaert als thooft van alle meuterien/ beroerten en troubelen in dese Nederlanden/ mits dat hy met zijn tsamen

[fol. 213r]

ghesworen onsalighe Guesen ande Gubernante die bescheten Requeste ouer gaf tegen de Placaten van Keyser Carlus quintus ter saliger memorie gemaect tegen de Ketters. Ba en dat hy zijn Guesen tot Sanct Truyen vergaderde om heurlieder daer te raden en op te roeyen tegen den Coninc de wapenen an te nemen/ ende de Consistorialisten gelt dede vergaderen vande sectarisen/ om in Duytslant vier duysent peerde Ruyteren/ en veertich vendelin voetknechten te lichten/ om daer mede tegen den Coninc en tegen de Catholijcken te oorloghen/ twelcke hy naermaels in Hollant wel begonste/ daer hy sConincx steden en stercten in nam/ veel Cloosters en kercken pillierde/ beroofde/ verbrande en raseerde: ba en dat hy de Gubernante met afgrijselicke dreyghementen deur noch een ander requeste ghedreycht hadde/ waert sake datse de sectarisen de exercicie van heurlieder religie niet en wilde toelaten/ datter seer veel gruwelicke bloetstortingen wt volgen souden. Ba goeliens/ dese schandelicke sticken zijn te Breusel al openbaerlick met trompetten achterstraten wtgeroepen traratara/ traratara: ba en als ickse tjarent gepreect hebbe so en heeftmen niet gheweten hoement my qualick genoech wilde afnemen: Ia die Wethouders of die vant Magistraet/ seyden: hoort doch waer dat sotken met besich staet in synen Preeckstoel. hey/ ist waer? ba datse nu

[fol. 213v]

sulcx eens commen seggen lusige ezels alst zijn/ maer neense: ba sy gaen nu al siende ghelijck pisse bedden/ ba sy peynsen nu/ dat sotken heeft de waerheyt gheseyt: ba fy schaemt u/ ghy geueynsde Catholijcken als ghy zijt. Ou/ ba wat hebdy u met my te moeyen? ba loopt en beschijt u/ en laet my preken also ict verstaen. ba soo siet. Sachternoens stonde hy noch met dese odieuse materie besich/ en ymmers alsoo schandelick en iniurieuselick.

Den 2. dach Februarij seyde B. Cornelis in zijn sermoon: Och goeliens/ noyt sulcke afgrijselicke martyrisacie en tyrannige tormenten/ als daer de verhoede Geusen nu Gods ^#Priesters in Westvlaenderen mede ter doot bringen: ba lieue Heere/ twas eerste de ooren/ de neusen en de lippen af te snijden/ en daer nae quamt tot dootsmijten/ maer eylacen nu snijdense de Priesters en Monicken de handen af om datse geen Misse meer en souden connen doen/ sommige snijden sy die armen ande ellenbogen af/ sommige snijden sy de manlickheyt af: ba het is onwtsprekelick die vreesselicke tyrannie diese bedrijuen/ want als sy de Priesters aldus de leden afgensneden hebben/ so hangen syse noch yewers int bosch van Niepen an een boom met een coorde onder de ocselen/ en latense also hangen steruen. Ba alsse eenige Priester met een strop an zijn hals hangen/ dat is groote gracie. Och het is heden acht dagen dat die Priesters te Hontscoten so deerlick en

# wederom vande martyrisacie ouer de Papen in west vlaenderen.

[fol. 214r]

iammerlic vermoort werden/ deen was een helich Iesuijt/ diese anden Outaer (dae ^* hy stonde en dede Misse) dooden/ ende alsmen hem ontclede/ soo beuantmen een haren cleet ouer zijn bloot lichaem/ hy hadde sessentachtentich wonden. Hey wat gruwelicke plagen/ vloecken/ euelen/ miserien en maledictien moeten nu ouer dese landen commen/ of God en sal niet rechtueerdich zijn. ba cander de Coninc noch Duc dAlue/ noch de Magistraten vanden landen niet tegen gedoen/ of dese horribile tyrannie wederstaen/ soo bidde ick de almogentheyt Gods/ dat hy sulphur en brandende peck van bouen laet vallen/ op datse vant helsche vier mogen verslonden werden/ of dat de aerde open splijte/ en datse versincken int afgront der hellen. ba so siet. Sachternoens dede hy deser ghelijcke sermoon met sulcken misbaer en passien/ datter veel volcx om weende.

Den 8. Februarij predicte B. Cornelis anders niet dan van veel diuersche tormenten/ daermen de papen in Westvlaenderen dagelicx mede ter doot bringt/ dewelcke nochtans geen schijnsel ^#der waerheyt hebben. onder alle seyde hy met seer droeuige en compasselicke woorden. Och goeliens/ hoe merckelic heeft Christus van dese tribulacie gepropheteert/ mat .24. die doch nu ymmers also groot is alse van beghin der werelt oyt geweest mach hebben. ja lieue heere/ zijn dat niet afgrijselicke tyrannige martirisacien/ dat de guesen sommige priesters an een

* lees: daer

# Noch van de Martyrisacie ouer de Papen in Westvlaenderen.

[fol. 214v]

hout binden/ en leuende tegen een vier braden/ gelijckmen ander vleesch aen een spit braed/ wend/ en keert: sommighe Priesters snijden sy al leuende sticken vleesch wt heur lichaem gelijc langhe smale riemen/ daer mede gaense ander Priesters al leuende lardieren/ makense gaten in heur lichaem en steken daer het vleesch in/ datse wt de ander Priesters gesneden hebben/ en daer naer gaen syse ooc alsoo tegent vier braden: sommige Priesters steken sy al leuende een ghescherpten stock deurt fondament in/ dat hy hier bouen deur den crop wt comt/ en bradense/ ende als die arm helighe martelaers aldus ghebraden zijn/ so werpen syse voor de honden: sommige Priesters grauen sy of deluen sy totten halse toe al leuende inde aerde/ en dan gaen sy met scherpe steenen de kaey werpen naer thooft/ so langhe tot dattet hooft in stucken ghebrijselt is. Och haddense my/ y/ hoe afgrijselick soudense my martyriseren/ want geen meerder Caluinisten vyant dan ic en ben. Sachternoens predicte hi noch desergelijcke gruwelickeden/ waer deur het volck seer beweecht wiert tot impatienticheyt en weemoedicheyt/ meenende dattet alsoo geschiede/ gelijck hy seyde.

Den 15. Februarij seyde B. Cornelis in zijn sermoon: Ba wat duuel/ my dunct dese vermaledide Hughenoosen en Guesen slachten de fenijnige slangen en serpenten/ de welcke naer datmense in sticken van een gehouwen

[fol. 215r]

of gekerft heeft/ so connen de sticken wederomme tsamen crupen ende an malcander heylen of genesen. want ou/ hebben wy niet gemeent en voorseker gehouden (ja daer waren gewisse ^#brieuen af) dat dien boosen Conde/ dien Hugenosen Coninc/ dien Gods viant/ gans te bersten geslagen/ en zijn helschen leger/ van alle zijn duuelsche verhoede Hugenosen/ te eenegaer vernielt en gedestrueert was? ba wat ramp is dit? ou/ en hier zijn nu wederom veruloecte Geusen nieumaren/ als dat hy de stat van Blois met den sweerde in genomen/ en alle Priesters en religieuse de kele heeft doen af steken/ en alle het kerckelic en geestelick goet gerooft en gepilliert heeft. ba God bescherme ons/ wat duuels regiment is dit? ba hier moet meer dan eenen duuel met spelen/ dat hier alomme anders niet teghen gedaen en wert: ba hier sullen onse tyrannighe Guesen/ die in Westvlaenderen de Priesters soo iammerlick en afgrijselick martyriseren noch te meer in verharden en versteenen/ om in heur gruwelicke tyrannie so lancks so meer voort te gaen. Phou/ het is met ons Catholijcken wt: ba ic geue den moet nu verloren/ ba seght dat ict geseyt hebbe/ de boosheyt sal noch de ouerhant gecrijgen. Ou/ nu de Coninc ^#van Vrancrijc in sulcke benautheyt/ of in sulcke grooten noot is/ dat hy alle zijn ondersaten moet gebieden de wapenen an te nemen teghen synen vyant Conde: ba nu ist verre

# Als Conde Blois ingenomen hadde.

# Uan sConincx van Urancrijx gelegentheyt.

[fol. 215v]

gecommen met de Catholijcken in Vrancrijc/ ba fy/ hebbense dat quaet oncruyt also ouer heurlieder hooft laten op groeien/ ba daer om heeft onse Coninc wijsselick ghedaen/ dat hy Duc dAlue also van eerst in tijts met ^#zijn Spaeniarden hier tegen dese rebelle Guesen gesonden heeft. Ou maer wat willen doch die Brabanders/ die lusige Kempenaers/ die magher Heykriekels/ nu met heurlieder requesten gaen liggen brabbelen tegen Duc dAlue/ om den Graue van Egmont wt de gevangenisse te hebben. ba siet doch eens/ wat sullen die nu meenen voor te stellen? ba ou/ wat sotten zijn dat? ba en siense niet wat een bril datse op heurlieder nues hebben? ba sy sullen noch al meer Casteelen op heuren neus moeten hebben/ sien ic wel: ba datse heur beschijten/ en vagen heurlieder eersgat aen heur requesten. ba wat seghdy my van die luysighe staten van Brabant? ba siet doch waer mede dat wy nu moeten ghequollen zijn?

Sachternoens seyde B. Cornelis in zijn sermoon/ ba goeliens heb icket niet wel geseyt/ ^#datter niet onder den sneeu verborgen light/ ten sal al openbaer werden deur dese informacie/ die des Conincx Commissarisen hier houden/ gelijc nu blijct/ dat emmers hier den ganschen ratten nest van die vermaledide Herdoopers nu geopenbaert is/ daer datter nu een deels van ghevangen zijn/ en noch veel meer sullen geuangen werden eer lanc hoep

# Teghen de staten van Brabant/ om datse den Graue van Egmont los begheeren.

# Als seer veel Herdoopers te Brugghe wierden gevanghen.

[fol. 216r]

ick/ want heur lieder duuelsche gemeente is hier inde stadt van Brugghe wel seuen hondert sterck/ Iesus/ y/ wat hebben wy al gruwels en perijckels om ons ooren? Ia lieue Heere/ in wat dangier dat wij Catholijcken hier oock sitten/ want ou/ ba dit is de bloetdurstichste secte en die moortdadichste generacie van alle sectarisen daerse de ouerhant crijgen/ soomen in Hollant/ Vrieslant en Gelderlant wel ghesien heeft. Ba ou/ ghy Magistraet van Brugghe/ siet ghy nu wel wat datter wt gecomen is met die helige Inquisicie en Placaten te wederstaen? ba ghy hat soo grooten vreese dat den Inquisiteur u stat bederuen soude/ om dat hy altemits eenen ketter of twee wt roeyerde. ou/ ba besiet nu hoe u stat bedoruen is sichtent dat ghy hem hebt helpen verdrucken. ba ist nu niet wel gerequest teghen de Inquisicie en Placaten? ba ist nu niet wel gheliberteyt? ba fy/ ghy moghes u lieder wel schamen tot achter in u poorte.

Den 22. Februarij was b. Cornelis op den Magistraet van Brugge seer vergramt en gestoort in zijn sermoon/ tierende en roepende: Ou/ ba men sout my schier qualic willen ^#afnemen/ om dat ic segge datter so veel Herdoopers inde stat zijn/ ba loopt en beschijt u. ba het schijnt dat ghijt gheerne loochenen sout/ ja const ghy. ba het is nu al te openbaer/ ba nu sy in die Informatie boecken van des Coninckx Comissarisen met namen en met

# wederomme van tfangen der Herdoopers.

[fol. 216v]

toenamen gheschreuen staen/ ba nu ist verre ghecommen. Ou/ wat wildy doch daer aen bedecken of verstommelen/ ba ghy moetse seluen doch met menichte vangen/ in spijt u herte/ Ia ghy sultse noch openbaerlick moeten metten viere of met stroppen/ basten en galghe iusticeren en straffen/ in spijt u backhuys. ba blamiere ick dan u stat van Brugghe? ba ghy lieder hebtse seluen geblamiert en gediffamiert/ deur dien dat ghy dien helighen Inquisiteur (die u stat van dese vuylicheyt wilde suuer houden) soo wedersporrich zijt geweest/ ba fy schaemt u/ en houdt u lieder backhuys/ en moeyt u met mijn preken niet/ dat rade ick u wel/ dat ick soo doen. ba goeliens van Brugge/ ick waerschuwe u lieder/ alsmen dese veruloecte herdoopers doot of iusticiert/ dat ghy der gheen compassie of medelijden met en hebt wat tormenten datmen heurlieder oock aen doet/ want het is die booste/ snootste/ gruwelicxste generacie die oyt op eerden quam/ ja sy zijn arger dan de duuelen seluen: ba ick en can my niet ghenoech verwonderen/ segenen en crucen/ als ick van dese secte der herdoopers lese inden boeck van mijn Heere de Prior vanden Augustinen/ vraghe en antwoort tusschen den Gestadigen en den Twijffelaer: Iesus wat afgrijselicke dinghen staen daer in van dese Herdoopers. Ou/ ba datse niet en geloouen dat Christus waerachtich mensch gheweest

[fol. 217r]

is/ en dat hy zijn menscheyt van de helighe maget Maria heeft an ghenomen/ dat is al ^#tminste: ba sij maken van Christus een duuel/ en seggen dat hy synen hemelschen Vader blasphemierde als hy aent cruce hinck/ en dat hi daerom verdoemt is. y. y. wat gruwelickheyt. Ou/ ic en ben nu niet verwondert datse de vrouwen onder elcander ghemeen hebben: want sij houden de deucht voor sonde/ ende sonde houden sij voor deucht: Ia sij en houden gheen dinck voor sonde/ dan daer heurlieder conscientie sonde af maect. ba en een benaude of bevreesde conscientie houden sij voor de helle: maer een vrij ruyme conscientie/ die niewers gheen werc af en maect/ houden sij voor het paradijs. Ou/ en daeromme ist datse gheen Magistraten noch Wethouders oft Ouerheyt en willen gedoogen noch lijden/ maer willense al dootsmijten/ of metten sweerde wt roeyen en te niete doen/ op dat sij vrij liber in alle boosheyt en snootheyt souden mogen leuen. Ia en souden wij Catholijcken dan met sulcke duuelsche menschen compassie hebben/ alsmense sal dooden? neen neen. ba ic segghe noch/ datse arger zijn dan duuels. ou/ al so haest als sij het Kersten doopsel af gaen/ en heurlieder laten herdoopen/ so werdense met den duuel beseten: ende daerom ist datse oock leeren/ dat naer de verrijsenisse gheen verdoemenisse en sal wesen/ maer dat alle menschen/ ia ooc de duuels vander hellen/ sullen

# Uersierde leughenen.

[fol. 217v]

salich zijn. Iesus/ Godt behoede ons: wie hoorde oyt horribilder of afgrijselicker ketterien? ba ick ghemisse mijn sinnen/ en mijn haer staet ouer eynde/ als ick daer maer om en peynse.

Sachternoens hadde hem B. Cornelis ^#wederom also leelic op de Herdoopers/ seggende in zijn sermoon: Ia wat dusent meerkatten hier zijn nu vander weke sommige Herdoopers ionge dochters van .xvij. of .xviij. iaren mede gevangen/ die noch niet gedoopt en zijn: ba ghy liens van Brugge liept ouer vier dagen die seuen Herdoopers kinderen met so groote verwonderinge sien doopen/ om datse soo out waren: ba hoe sult ghy dan loopen alsmen die groote maechden sal doopen? ba dan sal de gansche stat van Brugge ouereynde staen. Ia maer isser niet wel een gruwelicke maledictie ouer dese landen ghecommen/ met dese vervloecte Herdoopers? Ou/ wat soude wt dese secte anders volgen/ dan een heydenschap/ om wederom al Heydenen te werden? ba also ongedoopt te gaen: ia wat betoouerde menschen zijn dat: ba al deur wech te vierwaert daer mede: ba maectse u quijt/ also men plach te doen/ naer inhoudt van des Keysers Carlus quintus Placaten: ba soo siet.

Den .25. Febr. seyde B. Cornelis in zijn sermoon: Ba goeliens/ hier zijn nu wederomme al van dese onsalige versmachte Guesen nieumaren in de stat van Brugge: ba altijt is dese

# Uande onghedoopte maechden die .17. jaren out zijn.

[fol. 218r]

stat of Brugsche volc besabbert met Guesen ^#nieumaren: ba nu ist al te rasen en te prasen van een victorie die dien boosen Conde soude gehat hebben tegent crijchsvolc/ die onsen heligen vader de Paus den Coninc van Vrancrijc met eenen grooten schat van gelde te hulpen sonde/ tot beschermenisse vant catholijcke kersten gelooue ende religie: ba en het schijnt dat Conde tvolc al verslagen/ en tgelt al gerooft heeft. Maer ghy Catholicken/ ic bidde u/ en gelooft doch de Guesen niemaren niet so lichtelic/ want sij zijn gemeenelic al gelogen. hoe wel nochtans de saken van Vrancrijcke/ ba sij ^#mogen behagen diese willen/ sij en staen emmers mi niet met allen meer an: neen/ wiese behagen of niet en behagen/ sij en behagen mi/ plat wt geseyt/ niet meer: ba de Fransoisen hebben met mi geheel wt/ datse so doen. Ou/ ba het is niet anders dan inckel verraderie en rabbauwerie daermen in sconincx leger mede om gaet: ba wil ic u seggen/ goeliens/ de Hugenosen liggen tegen de Hugenosen te velde. ba hoe soudet met ons aerme Catholijcken dan connen wel gaen? ba eylacen/ wij zijn so deerlicken verraden en vercocht/ ia en ick duchte dat wij eer lanc ooc noch al op de vleeschbanc sullen gheleuert zijn. ou/ ba wat willen wij Catholijcken onsseluen veel kietelen? ba wij sient nu voor onse oogen/ dat wij so doen.

Den .29. Februarij/ den welcken was des sondaechs voor de Vasten/ begonste b. Cornelis

# Als Conde des Paus volc en gelt af gheworpen hadde.

# De saken van Urancrijc en staen B. Corne. niet langer an.

[fol. 218v]

wederomme te prediken in de Parochiekercke/ diemen heet tonser lieuer Vrouwen/ om aldaer de Vasten lanc alle dage weder te prediken. Ende naer dat hy synen teem (den welcken hy nu niet en veranderde/ so hy plocht te doen) voleyndet hadde/ seyde hi: Ba goeliens hier is nu een placaet inde stat van Duc Dalue/ daer mede hy van ons Conincx wegen gebiet en beveelt datmen alomme daer de Kercken gedestrueert zijn/ wederomme nieuwe beelden/ outaren/ sacramentshuysekens/ en alderhande kerckelicke ornamenten of ciragien die tot den dienst Gods nootsakelic zijn/ terstont sal doen maken en oprichten ofte toerusten/ dattet binnen drij maenden al gedaen sy/ om die helige Catholijcke Religie wederom te exerceren en te gebruycken also men te vooren gewoon was te doen/ eer dese vermaledide Gueserie of Caluinisterie op quam/ die sulcx al vernielt/ ^#verdoruen/ geschent/ en gheraseert heeft. Ba ou tjan en daerom wilt hy ooc dat alle dese goddelicke saken wederomme gemaect en gerepariert werden ten coste van de Caluinisten/ die de haechpredicatien gevolcht hebben/ ja ooc ten laste vande ghene die sulcke duuelsche predicatien maer gefauoriseert of ionste gedragen hebben: ba men salse so ongenadelic in heurlieder buerse straffen/ datse heur leuen lanck thooft daerom crauwen sullen. ou/ en dat moet ooc wesen: ba derfmense noch niet weder beghinnen te dooden/ datmense dan immers

# Uant placaet daer in Duc d'Alue gebiet de beelden/ outaren en andere kerckelicke ornamenten weder omme te maken.

[fol. 219r]

ten minsten wel diep inde buerse taste/ en doese die oneyndelicke en onverwinlicke schade wel betalen/ diese alomme met sulcke outraje/ cracht force en gewelt bedreuen hebben/ ter grooter blasphemie Gods/ en ter iniurie vanden Coninck. Hey hoe bijster moet dese Guesen dit spijten/ datse de beelden/ outaren/ sacraments huysekens/ diese so viandichlic haten/ wederomme sullen moeten doen maken/ en onse kercken wederomme in heurlieder eersten staet stellen/ en al op heurlieder eygen costen: ba dat is doch het spijtichste van allen: ba hieromme ist datse nu aldus gaen proncken met lange neusen: ba nu ist Guesen lange neusen. en bey ic wedde u/ sij sullen heurlieder nu voortan wel wachten meer an ons Catholicken beelden/ outaren/ en andere helige kerckelicke saken te commen/ datse so sullen/ vermaledide Papenmartyriseerders/ alst zijn/ datse thelsche vier verslinden moet/ ia datse van peck/ sulphur/ sweuel en terre verbernen moeten: ba soo siet.

Sachternoens seyde B. Cornelis: Ou/ ba goeliens/ ic hebbe heden in mijn sermoon met het weder op richten der beelden/ outaren en andere godlicke saken so besich geweest/ dat ^#ic geheel vergat te seggen/ hoe dat onsen argsten/ boosten viant/ dien Brederode/ de moort gesteken is: ba wij Catholijcken zijn emmers daer van eenen yselicken Papen bloetdurstigen viant verlost deur Gods gratie. Ba ic hope dat hem Prince van Oranie daer an spegelen

# Naer alsmen seyde dat Brederode den .15. Februarij ghestoruen was.

[fol. 219v]

sal. ba byloo soude ons lief Heere zijn vianden also beghinnen met de doot te straffen/ so souder noch hope an Vrancrijcke zijn: ba mochte doch dien boosen Gods viant/ dien Conde ooc de moort steken/ datse beede in Nobis gat saten/ onder Lucifers steert/ daerse behooren. ba ic hope dattet hooft van de Guesen voor geloopen is/ om den Hugenosen Coninc den wech der hellen te bereeden. Och wij Catholicken mogen wel een blijden vastenauont houden/ en wel vroielick op en neer springen/ ende laten de Guesen en de Guesinnen trueren. ou ba die mogen nu den roucapproen wel antrecken/ en huylen en iancken gelijc honden: ba nu ist Guesen lange nuesen. ba nu sal heurlieder het snotgat eens leken of sypen en druypen/ tegen alle het lachen en grijnen datse de gansche weke te vooren gelachen en ghegrenen hebben/ om dat Conde des Paus ghelt gerooft/ ende des Paus volc verslagen heeft/ die hi den Coninc van Vrancrijck te hulpe sant/ en om dat hy Blois en Tours ingenomen/ en alle geestelicke liens de kele af gesteken heeft: sij mochtender wel met lachen/ versmachte Guesen en Guesinnen alst zijn: ba datse nu weenen/ huylen/ en iancken snot ellen lanc/ om dat heuren Brederode de moort gesteken is: ba so siet.

Den .3. Martij/ de welcke was den eersten ^#dach inde vasten/ seyde b. Cornelis in zijn sermoon: Ba waer zijnse nu dese Consistorialisten of Ouderlingen ende Diaconen vander Caluinisten

# Uant vangen op den Uastenauont nacht.

[fol. 220r]

Consistorie? Ia/ ia/ ia/ ba ist nu niet wel gecompariert te Bruessel voor Duc dAlue/ nu mense aldus by nachte begint vanden bedde te halen? Ba ou/ sij quamen al lachende en al springende van Bruessel thuys/ ende en wisten van blijschap niet wat vrolicheyt voorstellen. Ba en wij Catholijcken waren so byster verwondert/ en sagen so slecht langs onse neus/ om datter maer een van ons Brugsche Guesen te Bruessel gevangen bleef: ba twas al/ ou/ maer een Caluinist van Brugge te Bruessel gevangen: y/ maer een: ba ist anders niet? ba en heeft dese indaginge anders niet te beschieten/ dan om de ketters maer wederomme int lant te gecrijgen? ba tjan het blijct nu wel anders. Ou/ de indaginge begint nu eerst te opereren: ba laet Duc dAlue beghaen en betijen: ba hy sal de Guesen wel verschalcken/ dat hy soo sal.

Den .4. Martij seyde b. Cornelis met groote blijschap in zijn sermoon: ba goeliens/ ou het ^#scijnt dat dit Guesen vangen al te veel steden sal gebeurt zijn: want te Gent/ te Tielt/ en noch elders hier ontrent/ zijn al opden vastenauent nacht seer veel Guesen gevangen/ ba so siet/ tsal beghinnen te comen so ic geprophetiert hebbe. Ou/ ba ic wiste dat wel/ dat onsen Coninc die blasphemie die Godt/ die iniurie die hem/ ende die tyrannie die ons Catholicken angedaen is/ geensins en soude ongewroken laten. ba ic setter minen hals onder/ dat ghy eer auent hooren sult/ dat dit vangen ouer al sal gegaen zijn.

# Dat het vangen alomme schijnt gebeurt te syne.

[fol. 220v]

Den vijfden Martij wast: ba wist icket niet wel dat dit Guesen vangen alomme is ^#te doen geweest op den Vastenauent nacht? ba gesellen dat is een iente practijcke: ja Duc dAlue/ ja loossaert. ba ghy weet de Guesen te verschalcken met u indaginge: Iesus hoe fraey sijnse bestiert en bedroghen. ba noyt somen Tantwerpen noch al vangt en spant/ ba daer is den duuel te coken: Ba en te Hontscoten/ te Yperen/ te Poperinge/ te Meenen/ te Belle/ te Meesene/ te Waestene/ en deur gheheel Westvlaenderen zijnse met groote menichte/ ja met dusenden geuangen: ba waer zijn nu die vermaledide tyrannighe Papenmoordenaers of martyriseerders/ datse God schenden moet? ba ick hope datse nu oock al mede inde vangenisse geraect zijn.

Den 6. Martij wast: Ou goeliens/ ba dit Geusen vangen is op den Vastenauent nacht ouer al ghegaen gelijck de beeldestormerie/ ^#door gansch Vlaenderen/ Brabant/ Hollant/ Zeelant/ en ic dincke wel dat tselfde in Gelderlant en Vrieslant ooc geschiet is: ba dit is wel een vande vreemdste acten dieder mogen gebeurt zijn. Ou/ men sal eewelic van dien Vastenauent nacht weten te spreken: ba nu ist Geusen lange neusen. hey ist nu niet wel gherequest/ arme verdulde betoouerde sotten alst zijn: ba maer men macher geen compassie of medelijden op hebben/ aldeur wech ten vierewaert daer mede/ al ant kissen en

# Dattet vangen alomme is gebeurt.

# dat dit vangen alleens geschiet gelijc de beeldestormerie

[fol. 221r]

braden/ al ant koken en smoken daer mede. ba soo siet.

Den 7. Martij wast: Wil ick u segghen goeliens/ ba ick propheteer u/ datmen dese versmachte Guesen/ gelijckmense al op eenen nacht alomme gheuangen heeft/ datmense ^#oock alsoo ouer al op eenen tijt om den [hal]s bringen sal/ alleens gelijck sy met onse beelden te stormen en sacramenten te schenden te wercke ghingen/ en beyd en beyd. Duc dAlue sal ons Catholijcken nu wel wreken/ dat beloue ick u: ba ou/ en dat moet oock zijn/ of Godt soude tvier vanden Hemel laten vallen/ en doen de goede met de quade vernielen/ verslinden en verteeren.

Den 8. Martij wast te tieren/ te roepen/ en te briesschen teghen den Paltzgraue Frederick: Ba wat dusent duuelen gaet dien heresiarchus/ dien hooft Ketter nu ouer/ dat hy ^#aldus begint te roouen/ te pilleren/ en te stelen op ons Catholijcken? maer siet die veruloecte Duytschen/ die luysighe lereneersgaten zijn oyt en altijt straetschenders en snaphanen gheweest/ en nu te meer sichtens dat sy die ketterien van Luther/ van Zwinglius/ Melanthon ende van alle andere heresiarchen anueert hebben: Maer ou/ ba ic en ben nieuwers meer in verwondert/ dan mits dat de Keyser ooc in ons Catholijcken verbont is/ dat hy dien Paltzgraef alsoo op ons Catholijcken laet roouen en pilleren/ ba dat gheeft

# Datmense oock alsoo op eenen tijt dooden sal/ ghelijck sy de beelden stormden.

# Uant gelt en tgoet dat de Paltzgraef op den Rhijn ghearresteert heeft.

[fol. 221v]

my doch te veel vreemt. Ou/ ba en is dien grooten ketter so machtich/ datmen hem niet en can dwingen stille te sitten? ba tgene dat hy gerooft heeft/ so in Italiaensche Coopmans goet van sijde ende goude lakenen/ en so in gelde/ mach een schat weert zijn van seuen of acht entwintich tonnen gouts/ rekent eens. ba wat segdy my van dien rabbaut.

Den 9. Martij wast: Ba Godt de Heere ^#en is ons ooc niewers in ons hulpe/ want den schat van gelde die den veruloecte Paltzgraue gerooft heeft/ sant onsen Coninc aen den Coninc van Vrancrijcke/ om daer mede de oorloge tegen zijn rebelle Hughenosen de vyanden der heliger Kercken te voeren: ba besiet wat onsen Coninc al doet om thelich Catholijcke gelooue te beschermen. Och wy Catholijcken mogen wel hertelic bidden om zijn lanck leuen/ want also lange als hy leeft sullen wy in dese landen met de sectarisen treues of bestant hebben/ als datse ons Catholijcken wel met pays sullen laten/ maer naer zijn doot/ sullen wy Catholijcken veel verdriets/ veel tribulatie/ veel persequeringe en veel ellende te verwachten hebben. eylacen/ och ic siet al van verre commen: och wy sien al vorder dan de gemeene man: ba Iesus wat een lijden moet die goede Coninc in zijn herte hebben? goeliens de sake is te odieus om daer lange en veel af te preken/ datse so is: maer ghy verstaet wel wat ick segghen wil/ of wat ick meene.

# Dat de catholijcken treuis sullen hebben soo langhe als onse Coninck leeft.

[fol. 222r]

Den 10. Martij/ als B. Cornelis int xij. cap. vant Euangelie s. Mat. wtley dese woorden.^# Doen Iesusnoch sprac tot die scharen, siet so stonden sijn moeder ende zijn broeders daer buyten, begeerende hem te spreken. Ende een seyde tot hem: siet v moeder ende broeders staen buytensoeckende v &c. seyde hy: ba goeliens/ hier wt willen dese Caluinisten/ Lutherianen/ Herdoopers en andere sectarisen betogen/ dat ons lief Vrouwe die weerde moeder Gods noch meer kinderen gehadt heeft/ ende niet altijts maget gebleuen is: hey snoo rabbauwen/ arge dieuen/ schelmen en booswichten/ dat ghy so vals zijt. ba dan comense ooc by met het 13. cap. van S. Mat. Euang. om dat daer staet: Van waer comen desen Iesum dese wijsheyt ende crachtige wercken? en is dit niet eens timmermans sone? en heet zijn moeder niet Maria, en zijn broeders Iacobus ende Ioseph, ende Simon, ende Iudas, ende zijn susters, en zijn die niet alle by ons? van waer commen dan desen alle dese dingen? &c, Ba en dan hebben onse vermaledide ketters noch deser gelijcke woordekens van Christus broeders/ Mat. 28. ende Ioan. 7. ba goeliens/ siet nu waer dat onse sectarisen heurlieder boos/ arch/ valsch fenijn suygen/ want op dese schrifturen gaen sy aldus fantaseren en mimeren/ ende liggen en suffen en rasen en deurneuselen en deursnuffelen de H. schrifture/ en verstaense also plat naer de letter: ba en als wy Catholijcken dan hier tegen betoogen/ dat de H. kercke dese broeders verstaet voor cosijns

# wt legginghe vande broeders Iesu Christi.

[fol. 222v]

of neuen/ of rechtsweers: ou/ ba soo vraghen sy/ wat wil dan S. Matheus hier mede segghen int eerste capittel van zijn Euangelie/ Ioseph en bekende sijn huysvrouwe Mariam niet, tot dat sy ghebaert heeft haren eersten geboren Sone &c. ba alleens of sy ketters hier mede ter blasphemie Gods ende ter blamacie van zijn ghebenedijde moeder/ bewijsen en betoonen wilden/ dat Ioseph Mariam bekent heeft naer datse Iesum ghebaerst hadde. Hey snoo deurtrocken boeuen en rabbauwen. ba wat laet ghy u duncken/ dat Ioseph die weerdige maghet Mariam altemets eens te keer ghinck/ ghelijck ghy u Wijfs te keer gaet/ ba ja iuyste/ al op zijn timmermans/ al gelijck die ruyde gasten gewoon zijn te doen/ he? dunct u dat? ba loopt en beschijt u ghy veruloecte heretijcken en arge boose duuelsche ketters als ghy zijt.

Den 11. Martij wast: En bey/ ba byloo de Prins van Oranie/ de Graue van Hoochstraten/ ^#de Graue van Culenburch/ de Graue vanden Berge/ en Graue Lodowijc van Nassau/ hebben huerlieder wel gewacht te commen compareren te Breussel voor Duc dAlue/ om heurlieder te verantwoorden van die leelicke delicten daer sy op ingedaecht zijn. Ba tjan sy vreesen datmense oock int cot steken soude by de andere te Ghent. Ba ou/ en dese spotters en geckers waerom en lachen sy nu niet met my/ om dat ic vanden Prins van Oranie

# Op het niet compareren der inghedaechde heeren.

[fol. 223r]

in mijn sermoon geseyt hadde/ ioct my Gilleken/ lapt mijn billeken/ het is so wil mijn willeken. ba en blijcket noch niet dat die meuterien der Caluinisten en Martinisten Tantwerpen wel zijn willeken waren/ he? Ou/ waerom en comt hy niet compareren en hem verantwoorden/ he? ba nu het daer al bekact en bescheten wt ghecomen is/ nu loopen sy wt de landen/ ende en derren niet eens meer omsien noch omkijcken. ba adieu honneur/ adieu eer en goet: maer dat en is noch al niet/ maer siel verloren al verloren/ ^#gelijc dien boosen Brederode nu wel gewaer wert/ ba dien quant is gaen compareren voorden duuel vander hellen/ dat hy soo is.

Den 12. Martij wast: ba eylacen wacharmen/ ^#een steenen hert soude moeten compassie of medelyden ghecrijgen met dien armen goeden Catholijcken iongen Coninck van Vrancrijck/ want hy is in eenen mageren soberen staet eylacen. Och hy schrijft so deerlic an Duc dAlue/ ten sy dat hy/ of onse Coninc hem meer oorlochsvolc ende ghelt sende/ om zijn Crijchsvolc te betalen/ dat hy sal bedwongen zijn met Conde synen vyant paeys te maken ende te accorderen in alsulcke artyculen/ als synen vyant seluen hebben wil. Och goeliens is dit niet een iammerlicke sake: Ia lieue Heere wat sals noch geworden: ba ick gheue den moet nu gantsch teenigaer verloren: ic meene van Vrancrijcke. ba het begint hier in dese Nederlanden nu seer wel te gaen

# Uan Brederode.

# Als de Coninck van Uranckrijcke noch volc en gelt van Duc dAlue begheerde.

[fol. 223v]

naer mijnen sin/ dat soo doet.

Den .13. Martij wast/ y y y. och och och. ^#ba goeliens de nieumaren zijn ghisterauent hier gecomen dat dien boosen helschen Conde de voorboechten van Parijs af ghebrant heeft/ en een wonderlicke schoon costelicke Abdie op een half mijle naer Parijs. Ou/ ba ten is niet moghelick dattet dien aermen goeden Coninc van Vrancrijck/ ende die volstandige Catholijcken van Parijs langer sullen connen houden staende. Och Iesus/ en hoe afgrijselic ende tyrannichlick smijtmen alomme deur gheheel Vrancrijcke de Priesters en de Monicken nu doot: ba het is daer nu al gedaen met het Catholijcke kersten gelooue. och wee wee dat edel Coninckrijck.

Den 14. Martij wast: ba goeliens/ noyt so goeden nieumaren/ phou wy Catholijcken ^#bedroeuen ons seluen al te vroech: ba de Coninc van Vranckrijcke maect groote gereetschap om synen vyant Conde te slaen: ba nu heb ickter noch moet op/ tsal noch met Vrancrijc wel zijn wilt god. Ou/ ba wat duuels gheneerte soude dat zijn/ dat dien boosen Conde den Paus/ den Keyser/ den machtigen Coninc van Spanien/ den Coninc van Vrancrijcke/ alle die Hertogen/ Princen/ Grauen en Heeren met oorlogen verwinnen soude/ ba dat ware doch te vele bijstere eewige schande: neen/ neen: ba wy Catholijcken waren weert met stront beworpen te zijn/ dat wy ons also van dien luysigen Conde/

# Als Conde de Cloosters ontrent Parijs brande.

# Als de Conick van Urancrijc ghereetschap maecte om den Prince van Conde te slaen.

[fol. 224r]

die maer een Vasal Heer en is/ souden laten verwinnen. Ia pater Corneli/ hy heeft veel Duytschen te sijnder hulpe. ba wy Catholijcken hebben nu ooc Duytschen tot onser hulpe: ba Hertoch Hans Wilhelm van Sassen is nu den Coninc van Vrancrijcke te hulpe gecomen met ses dusent Duytsche ruyteren. ba laet die veruloecte leren eersgaten malcanderen daer vry verscheuren/ verwurgen/ vermoorden en vernielen/ want wy Catholijcken en sullender doch niet eenen vrient aen verliesen/ ba sulck quaet bloet is al salich wtgestort: maer och dat wy Catholijcken ymmers Godt den Heere nu wel hertelic bidden om victorie tegen dongeloouige vermaledide Hugenosen/ want an desen slach hanget nu al: ba verliesen de Hughenosen desen slach/ so houde ick my noch aen tgene dat ick op alder Heligen dach ghepropheteert hebbe/ te weten/ datmen alder Heligen dach toecomende niet meer van eenen Hugenoos noch Gues en sal weten te spreken noch niet eenen te wijsen/ dat soo en sal.

Den 15. Martij wast: Ba ou/ en ist niet wel gerequest ghy Magistraet van Brugge/ nu ghy oock ghedachuaert zijt te Breussel voor Duc dAlue te commen compareren/ he? Ou ba en comet nu niet alsoo ick ouer een jaer en dach ghepropheteert hebbe/ dat ghy lieden noch om die bescheten requesten veel te lijden sult hebben/ he? want Duc dAlue condamneert de requesten vande vier Leden van

[fol. 224v]

Vlaenderen veel arger/ booser/ en schadelicker/ dan de Requeste vande geconfederierde Edellieden/ om dat ghylieder daer so stoutelic en onbedachtelic in begheert/ dat den Coninc de Inquisitie cassere/ te niete doe/ ende gheheel doe ophouden: ba fy schaemt u nu/ dat ghy so onvoorsienich en so onverstandich sijt/ dat ghy lieder niet eens ouerpeynst hebt/ wat afgrijselicheyt/ godloosheyt/ ongeregeltheyt/ wedersporricheit/ en rebellicheit/ dat daer wt soude commen. Ba nu sal ic ooc eens an mynen ouden ^#particulieren viant (die de duuelsche informatien tegens mijn secrete helige discipline beleet/ gehoort/ en beschreuen heeft) gewroken werden: ou/ ba die en weet nu van vreese en angste niet in wat hol of gat dat hy cruypen wil. Ia ia ia/ ba nu ister al eylacen wachgaermen: ba nu sitmender al met beede handen int haer: ba nu ister al thooft te crauwen: dat so is.

Den .16. Martij wast wederom al tselfde van tvoorgaende sermoon tegen den Magistraet ^#om de voorsz requesten. voorts wast: Ba ic hope dat mynen ouden viant geen informacien tegens mijn secrete discipline meer beleeden noch hooren sal/ mits dien dat hy nu in alsulcken perijckel is/ dat hy niet en weet hoe hi tlijf ontdragen sal: ba ic en dincke niet dat hi wederom van Bruesel na Brugge sal keren. Met dese wraecghierige sermoonen vernieude B. Cornelis zijn eygen oude leelicke schande vant geesselen der Deuotarigen/ want de

# B. Corne. wraeckgiericheyt is te vergheefs.

# De wraecgiericheyt vernieut zijn oude schande vant geesselen.

[fol. 225r]

liens vraechden malcanderen/ van wien sprict hy? of wat informacie meent hy? waer deur dat veel volcx in hem wierden onsticht/ om dat hy zijn wraeckghierich boos arch quaet herte soo venijnich liet wt bersten/ ouer een so wel beminden duechdelicken man/ die altijts tghemeene welvaren der stat in alle saken soo neerstelick voorstonde/ ende waren noch te meer onsticht/ om datse wel voor seker wisten/ dat die gheesselinge waerachtich gheschiet was.

Den .17. Martij leyde B. Cornelis die woorden Math .xxiij. (dwelcke hy sdachs te ^#vooren begonen hadde) voort wt: Op den stoel van Moyses sitten die Scriben ende Phariseen. Daerom al wat sy v ghebieden dat doet, maer naer heur wercken en wilt niet doen: want sy seggent, ende sy en doens niet, &c. Ba/ seyde hy/ waer zijnse nu dese Guesen/ dese Caluinisten die niet doen en willen dat wy geestelicke of Priesters heurlieder gebieden? ba tis al wat hebben wij met die luysige Papen en Monicken te doen/ het zijn vuyle bordeelbrocken/ het zijn oncuysche/ luxurieuse hoeren iagers/ sy besighen anders mans huysvrouwen/ tzijn vuyle Sodomijten/ tzijn maechdeschenders/ tzijn opgheblasen hoochveerdige wellustige vleeschelicke menschen/ wijnsuypers en openbare sondaers. Ia/ ist waer? ba een stront in u kinnebacken/ ghy vermaledide Caluinisten/ Lutherianen/ Herdoopers/

# Uande gene die op Moises stoel sitten.

[fol. 225v]

Cassandrianen en Lindianen/ als ghy zijt: ba daer hebt ghy lieder veel mede te doen/ wat wij bedrijuen: ba doet ghy naer onse woorden/ ende niet naer onse wercken/ en beschijt u. Ou/ en u lieder Ministers of haechpredicanten/ die op den stoel van Moyses niet en sitten/ die u lieder alle snootheyt ende rabbauwerie leeren/ die volcht ghy wel in heurlieder duuelsche leeringe ende schandelicke boose goddeloose wercken/ van alle vrouwen en maechden gemeen te maken/ van dieuerie/ roouen/ stelen/ Papen en Monicken/ Nonnen en Baghijnen te vermoorden/ Cloosters te verbranden/ steden met cracht en gewelt in te nemen/ ja het principaelste/ Gods sacramenten met voeten te trappelen/ in Gods vonte te schijten/ Gods crucefix an coorden achter straten deur slijck en deur stront te sleypen/ ende dusentderhande andere afgrijselicke horribile enorme wercken/ die ghy nochtans al voor goet hout/ en blijft/ ja en sterft daer in. Maer wij Priesters en religieusen bekennen dat wij in onse dronckenschap/ hoerderie/ ende Sodomiterie sondighen/ ende daer voor doen wij penitencie. ba en daerom heeft Christus geseyt/ voorwaer ick segge u lieden dat die openbare sondaers/ hoeren en boeuen/ gaen voor u lieden int rijcke Gods. Ende tsal den Sodomijten verdragelicker wesen in den dach des oordeels/ dan u lieder. Hey verstady dat wel/ ghy verdoemde sectarisen of ketters/ als ghy zijt? daer

[fol. 226r]

om swijcht van ons/ en beschijt u/ ba so siet.

Den .18. Martij quam B. Cornelis met een blijde aensichte op synen predickstoel/ ende naer het voleynden van synen teem/ seyde hy: Ia goeliens/ ba nu salt beginnen te commen naer onse begheerte/ ba de Catholijcken in ^#Vrancrijcke mogen heurlieder wel vrijelick soo seere belouen in de comste van mijn Heere van Arenberch met zijn Nederlantsche ruyteren en kriegsknechten aldaer/ ghelijck wy Catholijcken ons belouen vande comste van Duc dAlue met zijn Spaeniarden alhier: ba ick hope dat hy daer de behoudenisse en bescherminge vant helige kersten Catholijcke gelooue in Vrancrijcke zijn sal/ gelijck Duc dAlue de behoudenisse en de bescherminghe vant selfde hier in dese Nederlanden is: want wy hebben seker tijdinge/ dat mijn Heer van Arenberch met zijn krijchsvolck ses hondert Hughenosche ruyteren verslaghen heeft: ba soo siet. vrij als mannen/ houtter op. ba hier mede sullen onse bekeerde Edele Guesen/ die met hem op heurlieder beurse ghetrocken zijn/ heuren paeis verdienen/ van sulcx als sy met het ouergeuen vande onsalige requeste teghen de helige Inquisicie en placaten misdaen ende verbeurt hebben/ ba willense al soo voor het kersten Catholijcke gelooue vechten/ soo salt wel zijn/ dat soo sal.

Den .19. Martij wast/ Ba het isser nu al Gaudeamus met ons Catholijcken: ba/ ou/ ic

# Alsmen seyde dat Arenberch 600. ruyteren verslagen hadde

[fol. 226v]

seyde ghister/ dat mijn Heer van Arenberch met sy[n] volck ses hondert Hughenosche ruyteren verslagen hadde/ ba ghy Catholijcken hier zijn ghister auent wel ander treffelicke goede nieumaren commen/ ba twijle dat dien boosen Tyrant dien helschen Conde de stat van Chartres bestormde/ so is des Conincx ^#legher met fellen moet an gheuallen/ en hebben wel dertich dusent Hughenosen verslaghen. ba soo ghesellen soo/ ba soo Catholijcken soo/ stort vrij dat onsalich Hughenosen bloet al wt: ba goeliens wat dunct u nu van tghene dat ick op alderhelighen dach geprophetiert of voorseyt hebbe/ he? Ou/ of soude ick daer nu noch an twijffelen/ ba neen ick/ daer sal ons Godt toe helpen: ba wij sullen de werelt eens te recht suueren van alle dese menigherhande heresien/ en het moet aldus met den sweerde ghedaen zijn/ ten wil of ten can anders niet wesen: ba het is dicmaels genoech beproeft met Concilien en met Rijcxdaghen te houden/ dat soo is.

Den .20. Martij wast/ En bey ghy Magistraet van Brugghe/ ou/ en zijt ghy noch so slecht/ dat ghy lieder an Duc dAlue gaet vragen/ ^#wat ghy met u gevangen Herdoopers maken sult? Iesus wat een slechticheyt is dit? ba men souder kinders om in heur eersgat lappen: ba fy: my ghieft groot wonder dat ghy u lieder niet en schaemt/ dat ghy sulcke simpelen sake an Duc dAlue loopt vragen/

# Dat de Catholijcken 30000. hugenosen verslagen hebben

# Datmen de herdoopers leuende sal verbranden maer de bekeerde onthoofden.

[fol. 227r]

daer ghy nochtans het inhouden vande placaten alsoo wel weet als die van Antwerpen/ want die hebben noch binnen vier daghen herwaerts drij Herdoopers/ de Vader met beede zijn Sonen/ leuende verbrandt. Ou/ ba ick wiste wel dat u Duc dAlue sulcke antwoorde gheuen soude/ dat ghy de Herdoopers soudt Iusticeren naert wtwijsen vande placaten/ te weten/ die hartneckich in heur ketterie blijuen/ leuende te verbernen/ ende die bekeeren/ te dooden met den sweerde. ba of meent ghy lieder noch al datmen de placaten modereren sal? ba wacht daer naer/ neen dat versekere ic u: ba Duc dAlue en weet byloo van gheen modereren tspreken/ daer om helptse deur wech/ ende maectse u quijt/ so weetmen wat datmen an u lieder heeft? ba waer toe wilt ghyse nu noch langer houden? al eyers inde panne/ soo en commen daer gheen quade kieckenen af: ba soo siet.

Den .21. Martij leyde b. Cornelis in Math. cap .xij. dese woorden wt: Alle rijck dat tegen hen seluen gedeelt is, sal verwoest werden. &c. Ba goeliens/ hoe ist mogelic dat Kerstenrijc in dese gedeeltheyt van dus menigherhande ^#secten langher staen can? ba het ware tegen twoort Gods/ twelc niet liegen en mach. ou en sien wij onsen onderganck niet voor onse oogen? ba gaet dat edel Conincrijc van Vrancrijc niet gans te gronde deur dese afgrijselicke gedeeltheyt binnen int corpus/ ia int herte

# Uande gedeeltheden der rijcken.

[fol. 227v]

vant rijcke? ba en staet het Duytsche rijcke nu in dese vermaledijde gedeeltheyt ooc niet in dusent periculen om vanden Turck gans teenemael opghesloct te werden? ba gheheel Kerstenrijck is verraden en vercocht. Ou/ ba ^#het is also waer als eenige Euangelische historie/ dat Caluinus/ Beza/ ende de principaelste Heresiarchen/ ofte Leeraers van de Luthersche secte in Duytslant/ met den Turck gecontractiert ende hem beloeft en gesworen hebben/ dat sij alle middelen sullen practiseren/ soecken/ en vinden/ ende die te wercke legghen/ om Mahomets of der Turcken gelooue en religie in Kerstenrijck in te planten/ ende den Turck also den wech te bereyden tegen dat hy comt. Hey snoo verraders/ schelmen/ en booswichten: hey valsche siel moordenaers: ba u lieder verraderien zijn ons Catholijcken nu al openbaer geworden. ou/ goeliens/ ba ten sy datmen die ketters also met bloedige slachten wtroeye/ gelijcmen nu in Vrancrijcke begonnen heeft/ wij Catholijcke Kerstenen gaen al verloren/ dat wij soo doen.

Sachternoens leyde b. Cornelis int selfde capittel dese woorden wt: wie met my niet en ^#is, die is tegen my: ende soo wie met my niet vergadert, die verstroyt. &c. Daer riep hy met luyder stemme: ba dese woorden sprict Christusteghen onse gheveynsde Cassandrianen/ onse mediatores/ onse middelaers/ onse mingelaers/ onse tusschen beede loopers/ die God

# Merckt waer voor dat desen Moninck het Euangelie is houdende.

# Hoe de Cassandrianen meer verstroien dan met Christum vergaderen.

[fol. 228r]

gheerne met den duuel souden vereenigen/ die den hemel gheerne met die helle souden mingelen/ die tlicht gheerne met de duysternisse/ ende tvier gheerne met het watere souden mingelen/ om paeys tusschen ons Catholijcken ende de menigerhande verdeelde ketters te maken. ba dit is de snootste ende pestilenciaelste generatie/ die oyt de aerde beterde: want ondert schijnsel datse meenen met Christus ende met ons Catholijcken te zijn/ soo zijnse peur teghen Christus ende ons. Ende sy meenen de Kerstenen weder te vergaderen met Christo/ maer sy verstroyense/ ende trecken noch veel meer kerstenen af van Christo/ dan de openbare vianden Gods/ deur dien dat sy dus alle dingen willen middelen en minghelen om paeis inde kercke te maken. ou/ ba en het spijtichste van alle/ dat sy bouen dien oock noch ^#hier deur al Catholijcken quansuys quansaes willen geacht ende gerekent zijn/ gelijcmen siet in die twee deurtrocken vermaen brieuen van dien valschen Stephanus Lindius an my gheschreuen. Ba goeliens noyt sulcken blijtschap alsser nu onder de Cassandrianen of Lindianen is/ deur dien datter iuust talle ongheluck/ al soudet ramp hebben/ een brief in heurlieder onsalighe handen gerocht is/ die nu corts van Antwerpen hier an een goet man was gesonden/ inhoudende datmen te Bruessel int Hof vande Coninclicke Maiesteyt mijn Apologie niet toelaten en wil te

# Uan een brief daer in gheschreuen wert dat men B. Cornelis apologie tegen Lindium inden secreten Raet des conincx niet approberen noch toelaten wil te prenten.

[fol. 228v]

prenten. welcke Apologie ic geschreuen hebbe teghen de voorseyde brieuen/ die ouer een jaer te mijnder schande in prente wt quamen. Maer ou/ ba en meenen dese Cassandrianen dat ic daer in verwondert ben/ of dat my dat spijt? ba ic wiste dat al wel van te vooren/ dat men mijn geschrifte of mijn Apologie te houe niet en soude willen aproberen noch consenteren of toelaten te prenten: want mijn apologie is veel te catholijc geschreuen/ ba het moet nu al op den nieuwen snuf zijn/ of al gemodereert en gheminghelt zijn/ datmen nu voort anne toe laten sal te prenten. Maer siet doch eens hoe schalckelick/ sinisterlick/ ende subtijlick dat onse snoo/ arge/ dobbelde/ loose Cassandrianen of Lindianen desen brief wt dies goede mans hande gecregen hebben/ om dien tot mijnen spijte/ yegelicke te toonen en gemeene te maken: ba dien brief moet nu yegelic sien en lesen/ ba hier en is nauwelicks een geleert man inde stat van Brugghe/ hy en heeft desen brief gelesen. Ou/ en dat noch bouen al te verwonderen is/ zijnder sommige wereltlicke Priesters/ die daer mede lachen en schachen seggende: ba het sotken moet zijn sinnen ghemissen/ het sal dul werden/ het sal wt zijn vel springen/ het sal vier spugen. Ia/ ist waer? sal ic? hey ghy geueynsde luysige lichtverdige Papen/ als ghy sijt. Ou/ sijt ghy Catholijck Priesters/ ba ghy zijt dat ick niet seggen en wil: ba fy schaemt u/ en beschijt u/

[fol. 229r]

ba soudy met sulcken brief lachen en daer in glorieren? ba ick sien wel de walge stict u lieder vant Hemels broot/ ba de weeldige broot cruymen steken u: ba hierom moet ghy aldus geplaecht/ gecastiet en gestraft werden van de tyrannige Hugenosen en Guesen/ van dese Papen oorsnijders/ Papen nuesen snijders/ en Papen moordenaers: ba hadt ghylieder enige zeel of viericheyt tot u Priesterdom/ ende tot die Catholijcke religie/ ghy sout dien brief van Antwerpen met weenende ooghen lesen/ dat ghy soo sout.

Copie van een deel des voorsz briefs.

Hubertum Goltzium mihi quam amantissimimè saluta, & D. Pamelium, si fortè habeas obuium. Dices Goltzio nostro, Apologiam Cornelianam necdum imprimi, nec forsitan imprimendam: quia Bruxellenses eam reiecerunt, tanquam indignam quae imprimatur: à quibus posteà, rogatu fortè conatu amicorum, ad Louanienses missa est, vbi adhuc haeret. Haec mihi noster Bellerus Stelsij gener iam iam dixit. vale. Antuerpiae, properanter .iij. Idus Martij M.D.Lxviij.

Dit is te segghen in Duytsche.

Ghy sult my Hubrecht Goltz seer vriendelic groeten/ ende mijn Heer Pamel/ als ghyse gemoet op de strate. Ende segt onsen Goltzio/ dat die Apologie van B. Cornelis noch niet geprent en wert/ noch ter auenturen niet en sal geprent werden/ om dat die vanden Houe

[fol. 229v]

te Bruessel de selfde verwerpen/ als onweerdich gheprent te zijn/ van de welcke sij naermaels ter begheerte/ en misschien deur tbeneersten van zijn vrienden/ tot die van Loeuen gesonden is/ al waer sy tot noch toe blijft ligghen. Dit heeft my onsen Bellerus den behuwede sone van Stelsius nu terstont gheseyt. Vaert wel. Tantwerpen/ met haeste. den .xiij. dach Maerte. 1568.

^# Den .22. Martij wast: Ba wat dusent duuel is hier nu wederomme al te clappen en te snappen/ te rasen en te prasen van een treues ofte bestant datter tusschen den Coninc van Vrancrijcke ende Conde synen viant/ ja Gods viant/ soude wtgeroepen zijn/ gheduerende totten .25. dach van deser maent? Ou/ indien dat sulcx waer is (twelc ic doch in gheender manieren en gelooue) so segge ic vrij plat wt/ dat die oorloge in Vrancrijcke niet anders en is dan inckel verraderie/ rabbauwerie/ schelmerie/ en eetbrekerie/ ouer Coninck en ouer zijn moeder/ en ouer al datter by/ naer/ en ontrent is: ba soo siet. Ou/ ba en salmen nu gaen treues ofte bestant maken/ daer wij Catholicken soo heerlicken glorieusen victorie tegen die ongeloouige Hugenosen gehat hebben? ba dat waer wat jents: ba twaer genoech al hadden wij Catholijcken den slach verloren: maer neen. ba ic hope wij sullen wel wat anders hooren: tzijn al Guesen nieumaren. ba heeftmen niet voor seker de voorleden weke geseyt dat dien Tyrant/ dien boosen Conde/

# Tegen het treues tusschen den Coninck van Uranckrijck ende den Prince van Conde.

[fol. 230r]

de stat van Chartres met den sweerde stormender hant ghewonnen/ ende al dootgesmeten hadde datter in was/ behaluen wijf en kint? ba en gelijck dat nu al versierde leugens bevonden wert/ so hope ic dat dese Guesen nieumaren oock sullen ghelogen zijn/ want sij en vallen my niet in/ datse soo en doen.

Den .23. Martij leyde B. Cornelis de woorden Christi/ Math. int .xviij. cap. wt: Maer ist dat v broeder teghen v sondicht, soo gaet ende straft hem tusschen u ende hem alleen. &c. Goeliens/ ghy moet verstaen (seyde hi) dat Christus anders gheen sondigen en meent/ dan liegen/ bedriegen/ hoereren/ dronckenschap/ tuysschen/ vloecken/ sweren/ en diergelijcke dagelicsche sonden: maer dat ghy byloo de heretijcken of sectarisen hoordet of saecht disputeren en argueren tegen tvagevier/ tegent aenroepen en bidden der Heligen/ en datmen geen keerskens voor de beelden en behoort te branden/ datmen geen bevaerden en behoeft te gaen/ datmen de reliquien niet en mach eeren/ dat men den hemel niet en can verdienen met goede wercken/ dat de priesters mogen huwen/ datmen den leecken of wereltschen mensche tSacrament des outaers onder beede ghedaenten behoort te geuen/ en diergelijcke heresien en ketterien/ ba dan en moecht ghy die niet straffen tusschen u ende heurlieder/ want sij souden u wel deur de disputatie of arguatie seluen tot heurlieder ketterie bringhen.

[fol. 230v]

Maer ghy zijt dan schuldich/ op die verdoemenisse van u siele/ terstont te gaen tot den Magistraet ofte Schoutent/ ende geuent die te kennen/ op datse die mogen straffen also tbehoort/ al leuende an een stake verbarnen. ba soo siet.

Den 24. Martij wast: Och och goeliens/ ^#ick duchte en sorge dat onsen heligen Vader de Paus/ en onsen Catholijcken Coninc iammerlick en deerlick sullen bedrogen zijn met die Francoische verradersche nacie: ba men houdet voor seker/ datter treues of bestant wt geroepen is tusschen den Coninc van Vrancrijcke ende dien helschen Conde. Ou/ ba ja en dat noch veel arger is/ men schrijft datse seer neerstelick van paeys tracteren en handelen: ba daer soude den baerlicken duuel vander hellen mede spelen. Ou/ en souden sy also paeys maken sonder onsen heligen vader de Paus en onsen Coninc te ansien/ die de oorloge alsoo ^#naer/ ja naerder angaet/ dan den Coninc van Vranckrijcke seluen? ba de Coninc van Vrancrijcke en mach geenen paeys maken met de heretijcken sonder onsen Coninc/ spijt zijn herte: want onsen Coninc heeft het quereel gantsch te hemwaerts ghenomen/ ba het is zijn oorloge/ met zijn ghelt en met zijn volc/ ba schijten eens.

Den 25. Martij/ als B. Cornelis vande ontfanckenisse ende vande Menschwerdinge Christi predicte/ seyde hy: ba goeliens/ om dat die Herdoopers schrijuen en leeren dat Maria

# Datmen in Urancrijc van paeis tractiert.

# Dat de oorloge in Vrancrijcke den Paus en onsen Coninc naerder angaet dan den Coninc van Urancrijc.

[fol. 231r]

die moeder Gods een geestelick lichaem ^#wt den hemel ontfangen heeft/ twelc gruwelicke ketterie is/ so zijnder nu eenige vernufte snoo boose geesten onder dese vermaledide Caluinisten/ die wel so verde deruen comen int disputeren en argueren tegen de Herdoopers/ datse wt het eerste capittel van S. Math. Euang. seggen en betoogen willen dat Ioseph de Vader van Iesus moste wesen/ om dat dien Euangelist de generacien berekent op Ioseph/ als dat hy wt het gheslachte van Dauid was/ ende Maria niet: ja sy seggen/ dat Maria wt het geslachte van Leui moste wesen/ mits dat Elizabeth haer nichte was/ die den priester Zacharias getrout hadde/ en dat niemant buyten zijn geslacht huwen mochte. Ou/ ba en die verdoemde ketters zijn soo bot/ datse niet en bedincken/ waert datmen te dier tijt sulcks noch also onderhouden hadde/ ende dat Maria niet wt het gheslachte van Dauid ware geweest/ so en hadde dan Ioseph Mariam niet mogen trouwen. hey snoo valsche sectarisen/ dat ghy so betoouert en metten duuel beseten zijt/ ba maer siet hoe sy de schriftuere liggen deurneuselen en deursnuffelen/ om yewers yet te vinden/ om God ende zijn gebenedide moeder te blameren.

Sachternoens wast/ afgrijselick/ gruwelick ende vreesselick te tieren/ te roepen te stampen en te spartelen/ daer riep hy: Ba in dien dat de Coninc van Vrancrijcke paeys maect

# datter sommige Caluinisten zijn die seggen/ dat Ioseph de vader van Iesus moeste wesen.

[fol. 231v]

met dien helschen boosen Conde/ so prophetere ^#ick u/ dat die Francoysen al Mahomethtisten of Turcken sullen werden/ ba ick versekere u dat/ ic maecter mijn stic af/ en setter mijnen mageren hals voor te pande. Ou/ ba dat verdoemde Caluinismus en is anders niet dan een inplantinge vander Turcken Alcoram/ en Mahomeths gelooue/ ende om het kersten gelooue en religie met de wortel wt te roeyen. Ba fy fy/ dat hem dien Coninc van Vrancrijcke so schandelic en vileynlic laet bedwingen en verdrucken van die vermaledide sectarisen die veruloecte Hugenosen/ datse God schenden moet/ ba dat het helsche vier met sulphur/ pec en terre wt de helle bersten moet/ en verslindent/ verbernent en vernielent al. ba so siet.

Den 26. Martij/ inde wtlegginge der woorden vant 4. cap. in S. Iohannis Euangelie/ die de Samaritaensche vrouwe tot Iesum sprack (Hoe comet, aengesien dat ghy een Iode zijt, dat ghy van my te drincken eyscht, die een Samaritaensche vrouwe ben? want die Ioden en houden geen gemeenschap met die Samaritanen.) seyde B. Cornelis: Ou/ ghy Catholijcken/ hoordy nu wel datmen met gheen sectarisen eenighe ghemeenschap mach hebben/ tsy in eten/ drincken/ gaen/ staen/ slapen/ conuerseren/ noch spreken? want anders/ ba ten is niet moghelick de Catholijcken moeten gheinfectiert en bedoruen worden/ ghelijcmen wel siet an dese deurtrocken Cassandrianen

# Indien dat de Francoisen paeis maken/ datse al Mahomethisten sullen werden.

[fol. 232r]

en Lindianen/ hoe sy soecken alderhande ^#religien onder elcanderen te mingelen/ ende alsoo daer een hutsepot af te maken/ die noch deen noch dander en is. Daerom goeliens/ ic swere u/ dat desen paeys van Vrancrijcke de bederffenisse ende den onderganc vant kersten gelooue zijn sal: ba en wy Catholijcken mochten wenschen en willen/ dat de Turcken Vrancrijc in namen/ ba dat waer dusentmael beter/ dan dien vermalediden paeys dieder nu op handen is: want dan soude het kersten Catholijcke gelooue ymmers in wesen ende in zijn geheel blijuen ongemingelt: ba twaer noch beter luttel kerstenen onder de Turcken/ gelijck in Asia en Grecia/ dan onder de sectarisen geene: want die duuelsche Caluinisten/ Lutheranen of Martinisten en herdoopers sullense metter tijt al bederuen. ou/ ba wat meendy dat wy niet en sien/ datter een generael Atheismus voor handen is/ ba ic maecter mijn faict of mijn stick af/ datmen eer vijftich jaren niet eenen oprechten Catholijcken kerstenen meer vinden en sal. ba soo siet.

Als B. Cornelis nu voorts predicte/ dat die Samaritaensche vrouwe by eenen man sat/ die haer man niet en was/ soo seyde hy: Ba goeliens/ ic kenne sommige vrouwen/ en sij ^#sitten hier in mijn tegenwoordicheyt/ die veel schoonder van achter zijn/ dan die loddegen/ die trijpen/ daer haer mans altemits by loopen/ van vooren in haer ansichte zijn. Ba/ ou en moeten dat dan niet snoo hoerenkaters wesen/

# Dat den Paeis van Urancrijc de bederffenisse ende onderganc van het Christen gelooue sal zijn.

# Oneerbaer propoost.

[fol. 232v]

datse so gheerne loopen by die lichtgaten/ ia by vuyle mocken/ en bringen heur huysvrouwen pocken en lemten te huys/ datse so doen.

Den .27. Martij wast wederomme seer gruwelic te tieren en te gebaren tegen den paeis ^#van Vrancrijcke/ roepende: Ou/ ba ghy Catholijcken en moecht desen vermaledijden paeis tusschen den Coninck van Vranckrijcke en die tyrant Conde op de verdoemenisse van u lieder siele gheenen paeis heeten noch noemen: want ten is gheenen paeis: ba het is eenen eewigen onpaeis/ daer alle discordie/ alle disordre/ alle onrust/ wedersporricheyt/ rebellicheyt/ en murmuratie/ tegen Godt en zijn helighe kercke/ tegen den Franschen Coninc/ en tegen alle Catholijcke kerstenen wt volgen sal/ ende die rechtverdicheyt Godts salse nu straffen en plagen met alle euelen/ miserien/ catijuicheden/ besiectheden/ besmetheden/ besetenheden/ dullicheden/ betoouertheden/ ende met alle maledictien en vloecken: ba so siet.

Den .28. Martij wast geheele sermoon niet anders dan wederomme leelic en vreesselick te tieren tegen den paeis van Vrancrijcke/ so dattet abominable oft walgelic soude wesen ^#alle dingen te verhalen/ onder de welcke wast te roepen: Ba siet hoe dese versmachte Brugsche Guesen nu met die vermaledijde artyculen van dien onsaligen vervloecten paeis van Vrancrijcke/ diese nu ontfangen hebben/ achter straten loopen/ datse Godt schenden

# Datmen den Paeis van Urancrijc op de verdoemenisse/ geen paeis heeten en mach.

# Als de co[pie] van de geaccordierd[e] artyculen quam.

[fol. 233r]

moet/ ba yegelijck moeter copie af hebben: ba fy dat ghy so glorieert in uwer sielen verdoemenisse/ ende so blijde sijt met u lieder eeuwige qualick vaert. Ou/ en de Catholijcken liggen die vervloecte artyculen ooc al wt en schrijuen/ alleens oft wat goets waer. Ia en noch het spijtichste van al/ ba sij commen my wel vragen/ of ick de artyculen van den paeis van Vrancrijcke wil hebben: ba loopt en beschijt u/ en vaecht dan u vuyl bescheten eersgat aende artyculen vanden paeis van Vrancrijcke: ou/ ba wat sal ic hier af seggen? ba fy/ en schaemdy u niet? of suldy oock glorieren en verblijden in dien helschen paeis/ peynse ick? ba ghy behoort nacht en dach bloedighe tranen te weenen. ba siet ghy wt die artyculen niet/ dat de poorten der hellen open geborsten zijn/ en dat elcken Francois nu met hondert dusent duuelen beseten is? Hoe Pater Corneli/ het schijnt wt u woorden of alle Francoisen van thelich kersten ghelooue gevallen zijn/ daer moeten emmers noch eenighe goede Catholijcken wesen. neen neen niet met allen/ ba de Priesters/ religieusen en de oprechte Catholijcken zijn al doot gesmeten/ of ten minsten wt Vrancrijcke geiaecht/ datse soo zijn.

Den .29. Martij/ wast deur het gansche ^#sermoon seer iammerlick en deerlick te clagen ouer den paeis van Vrancrijcke/ seggende: Och goeliens/ aen Vrancrijcke ist doch al

# Dattet nu al gedaen is/ nu Vrancrijcke wech is.

[fol. 233v]

ghelegen/ ba dat is therte van Kerstenrijck: want alle andere landen/ ghelijck Spanien/ Italien/ Sicilien/ ende de reste/ ba dat en zijn maer anhangsels/ gelijck beenen en aermen an tlichaem hangen. ba nu Vrancrijck wech is/ nu ist al ghedaen: en ghylieder sijt so bot/ dat ghijt niet verstaen noch begrijpen cont. ba daer is meer an ghelegen/ dan ghylieder weet of meent: ba wij Gheestelicken sien al voorder dan onsen neus lanc is/ dat wij so doen.

Den .30. Martij leyde B. Cornelis het .33. cap. in Exodus wt/ daer vergeleke hy onsen Coninc by Moyses/ seggende: Ghy Catholijcken/ hoort doch met neus en met monde wel neerstelic toe/ want om dit sermoon te preken/ heb ick mijn hooft wel eens gebroken. Twijle dat Moyses .40. dagen op den berch Sinay was/ murmureerden de kinderen van Israel tegen Aaron den broeder van Moyses/ ende wilden vremde Goden hebben: so dat Aaron byloo geen schoonder en sach/ dan dat hijt heurlieder toeliete. Daer wierpense heur gouden oorringen int vier/ ende smolten daer goude Caluers af/ dansten/ sprongen/ en songen daer ronts omme: dit zijn de goden die ons wt dat dienst ^# huys van Egypten geleyt hebben. Ba goeliens/ alleens so hebben dese versmachte Nederlanders ooc gedaen/ al soud ramp hebben/ twijle dat onsen Coninc in Spanien was: Hey ghy ma Dame/ ghy Gubernante/ wij willen plat wt tempels maken/ coute quil coute/ om daer in onse Caluijnsche ende Martijnsche predicatien

# Uant begeren daer Tempelen te maken ende de religie te exerceren.

[fol. 234r]

ende exercitien van onse religie te gebruycken na onse Caluersteertsce ende Marticoisce leeringe ende insettinge: of indien dat ghijt ons weygert/ wij sweren u datter veel afgrijselicke ende gruwelicke bloetstortingen om geschieden sullen. Ba daer moeste de Gubernante deur vreese/ angst/ en vare/ die afgodsche tempelen/ die caluerstallen consenteren en toelaten te maken. Ba daer quamen terstont alle de rijcke Guesen ende Guesinnen/ Caluersteerten en Caluersteertinnen/ alle de rijcke Marticoien ende Marticoinnen/ ende worpen heurlieder gouden ringen/ ketenen/ paternosters/ brasseletten/ carcanten ende andere gouden ciragien vant hooft int becken/ om te versmelten/ ende om die duuelsche tempelen/ die helsche moortculen der sielen/ daer mede te doen maken. Ba daer wast te springen/ te roepen/ ende te singen: Dit zijn onse tempels vande gereformeerde religie: ba dit zijn onse Ministers en Predicanten/ die ons wt dat Pausdom/ wt die slauernie en seruituit van die Roomsche kercke/ ende wt die papisterie geleet hebben/ ende die ons van dat Concilie van Trenten/ van die strange Inquisitie/ ende van die bloedige placaten verlost hebben. Ia/ ist waer? hey snoo wedersporrige rabbauwen: ba daerom moste onsen Coninc ooc wt Spanien commen of in synen name duc dAlue senden/ gelijc Moyses van den berch Sinay quam/ en seggen: Ou/ ba suster wat hebdy gemaect? waerom hebdy mijn volc toegelaten dese afgoderie te bedrijuen/ dese

[fol. 234v]

duuelsche tempelen te maken/ he? Och Heer Coninc/ lieue broeder/ vergheuet my: want eylacen ic bender so iammerlic met forte/ cracht ende gewelt toe bedwongen gheweest/ sij hebben my met afgrijselicke dregementen soo vervaert en bevreest ghemaect/ dat icket niet en dorste weygheren. Orcha/ het is u te vergeuen/ ghy sijt onschuldich: maer floucx her her/ hangt my alle die Guberneurs/ alle die Capiteynen of hoofden des volcx/ al met den ansichte teghen de Sonne an ghalghen/ hangtse al op om te droogen. Cha/ hier ghy Leuiten/ ghy Priesters/ breect my alle die tempelen af/ destrueertse/ verbrantse/ en werpt die asschen in de zee: ende floucx gurt messen op u lendenen ende ghaet wt deur alle mijn Nederlanden/ ende verslaet alle de Guesen met die ^#scherpte des sweerts. En bey/ verstaet ghy Lindianen dat woordeken wel? ba waer is nu dien valschen Lindius/ die my in zijn deurtrocken brieuen verwijt/ dat ic irregulier werde/ deur dien dat ick rade justitie ende wrake ouer dese rebelle sectarisen te doen? ba dat hy hem hier nu comme tegen Moysen stellen/ argen snooden [R]uymer/ als hy is.

^# Den .31. wast: Ba goeliens/ commen alle dingen niet ghelijck ickse voorsegge? ba heb icket niet wel geseyt/ datmen ouer al op eenen tijt de sectarisen of ketters iusticieren sal/ gelijck mense op den Vastenauent nacht alomme gevangen heeft? ba so siet/ gaetter met deur/

# Tegen zijn irregulariteit.

# Alsmen ouer al de geuanghene Caluinisten ende Doopers begonst te dooden.

[fol. 235r]

ende siet naer niemanden om/ of wat die afgevallen Fransoisen/ Hoochduytschen/ Enghelschen/ en andere afvallige Natien bedrijuen. Ou/ ba wat gaet ons dien vermalediden paeis van Vrancrijcke an? ba schijten eens: ba wij en hebben met die vervloecte Fransoisen die arge verraders niet met allen te doen: ba laet sijt rocken also sijt spinnen willen/ en laet sijt coken en smoken/ en brocken also dick en so dunne als sijt eten willen/ datse God schenden moet. Ba laet ons Catholijcken hier in dese Nederlanden met schilt en met speere/ met cracht en met macht teghen onse sectarisen zijn/ en iustitie daer ouer doen: ba ware ic als Duc dAlue/ nu soude ic in spijte van dien verdoemden Fransoischen paeis/ niet dan te meer Guesen hangen en wurgen/ sieden en braden/ smooren en branden/ gelijckmen nu al omme beghint/ God hebs deel.

Den eersten dach in April wast: Tjan dese Caluinisten zijn geluckich/ datse maer aldus ^#slechtelick aen een galghe werden gehangen: ba men plochtse voortijts al leuende te verbernen an eenen staeck/ gelijck die vijf Herdoopers die eergister te Gent verbrant wierden. Ou/ het is te verwonderen/ want sij en zijn doch niet een haer beter dan de Herdoopers: tzijn emmers sacramentarisen/ ende hebben bouen dien noch seer veel boose ketterien/ daer sij hartneckich in verhart en versteent blijuen: gelijcket schijnt an die twee vermaledijde

# hi beclaecht dat men de Caluinisten nu maer so slechtelick hangt.

[fol. 235v]

Caluinisten/ die hier ghistere gehangen wierden/ want sij seyden beede totten volcke: Bidt voor wy ^* twijle dat ick leue/ want naer mijn doot en macht my niet helpen. Ba sij segghen byloo de waerheyt/ vrijelic en salt heurlieder niet helpen/ want sij varen van monde ter hellen in die eewige verdoemenisse: naer heur gelooue moet heur geschieden Ba daer om ooc niemant soo stout in zijn herte bloet dat hy voor alsulcke bidt: want S. Ian verbiedt ons op de verdoemenisse/ dat wij voor sulcke goddeloose ongheloouighe menschen niet en moghen bidden: ba soo siet.

Den .2. April wast: Ba goeliens/ siet ghy en ^#hoort ghy nu wel/ datmen ouer al deur gans Nederlant goede Iustitie doet ouer de sectarisen? ba also moetmen de landen suueren van alle quaet oncruyt/ op dattet ons ooc niet ouer thooft en groeye/ gelijcket in Vrancrijck en elders ghedaen heeft. Ba maer goeliens/ men moet ooc iusticie doen ouer die Guberneurs/ ouer die groote Heeren/ die hoofden/ die rebelle verdoruen Edellieden. Ou/ of anders Godt soude ons met alle euelen en miserien plagen. Ba waer toe houdmen de Heeren van Batenburch/ ende die andere Edellieden/ soo lange sonder iusticieren? die doch op die Kercken en Cloostersroouerie met roof en proye in Hollant achterhaelt ende gevangen zijn. al deur wech met die Sacrilegos/ die sacramentschenders/ die Priestermoordenaers/

* lees: my

# hi beclaecht datmen de Guberneurs ende Edellieden niet en doot.

[fol. 236r]

helptse van cant: ba soo siet.

Den .3. April wast: Ba ghy Catholijcken/ wat seght ghyder nu af? ba men seyt/ datter tusschen dit en Paesschen wel vier dusent ketters ^#of heretijcken/ so Caluinisten/ Lutherianen/ of Martinisten/ ende Herdoopers/ deur Iustitie sullen gedoot werden. ba soo siet/ ba dat mach wat helpen: maer het is nochtans al verloren moeyte/ ten sy datmen nu voortan wel strange scherpe Inquisitie houde: want dit wedersporrich volc van dese Nederlanden moet met straffe rigeur ende nauwe toesicht onderhouden ende gheregiert zijn. Ba goeliens/ wil ic u seggen/ ten sal al niet doogen/ de Coninc en salder de Spaensche Inquisitie met macht/ cracht/ en gewelde moeten inbringen/ of dese sectarisen sullen weder vermenichvuldigen: ba en te meer nu dat vermaledide Vrancrijck zijn gat gekeert heeft/ ende de helige Roomsche Catholijcke Kercke so schandelic afgevallen is. och daer mach onsen seer Catholijcken Coninc wel exempel an nemen. Ba waer onsen Coninc hier/ ic beloue u dat ic hem wel wat te kennen geuen/ ende wat raden soude: ba ic soude hem plat wt segghen: Siet Heer Coninc/ ten sy dat ghy de Spaensche Inquisitie in dese Nederlanden inbringt/ ghy en sulter niet lange Heer af zijn/ ende bouen dien suldy u siel verdoemen. Ba dat soude ick hem raden/ in spijte u herte: ja al soudt ghy my de darmen achter ten schijtgat wt terden.

# Hy wil den Coninc raden de spaensche inquisicie in onse landen te bringen op de verdoemenisse van zijn siele

[fol. 236v]

Ou/ ba wat meendy/ dat ick gheenen mont om spreken hebbe/ of dat icket hem niet en soude deruen seggen? ba ja ick wel ter keur: ba en ick soude ooc wel goet gehoor by hem hebben/ al en heb ick maer een mager vuyl grau kapken an/ ja beter dan ghy Magistraten met u Satijnen ende Armosijnen tabbarden met zabels gheuoert ende met u fluweele rocken. ba siet doch eens waer mede dat wy geplaecht en gequelt zijn?

Den 4. April leyde B. Cornelis de woorden Christi/ Iohannis int .viij. capittel/ wt: VVie van v leden sal my berispen van een sonde?^#Ist dat ic v de waerheyt segge, waer om en gheloofdy my niet? Die wt God is, die hoort Gods woorken: daerom en hoort ghijt niet, om dat ghy wt Godt niet en zijt. Hierom hebben de Ioden geantwoort ende hem geseyt: En seggen wy niet wel, dat ghy een Samaritaenzijt, ende den duuel in hebt? &c. Hier ghinck B. Cornelis hem seluen by Christum ghelicken/ roepende/ tierende/ en schremende: Hey waer is nu dien boosen Stephanus Lindius/ dien argen deurtrocken rabbaut? ba hoe sal hy my doch connen berespen van een lueghen gelijck hy doet in zijn twee bescheten kettersche brieuen/ die hy tot mijnder eewige schanden in prente voor alle de werelt wt heeft gegeuen? ou/ ba ist dat ick de waerheyt preke tegen de sectarisen/ gelijcket nu wel blijct datmense met dusende iusticiert en tleuen nimpt om heur

# Hy gelijckt hem seluen by Christum/ daer op draecht hy moet en sticter zijn borst op wt gelijc eenen pekel harinck.

[fol. 237r]

duuelsche ketterie wil/ ba waerom en gelooftmen my dan niet/ he? ou/ ba die wt God zijn/ en die Catholijck zijn/ ba die hooren my wel met goeder oprechter herten: maer die versmachte onsalighe Cassandrianen en Lindianen/ die hooren my met geueynsde/ dobbelde/ verradersche herten/ om dat sy wt Godt niet en zijn. ba die seggen achter mijnen rugge/ hoort dat snoo schuddeken/ dat vuyl boefken/ dat arch hoerenkint/ daer op synen preecstoel staen liegen: hoort dat schremerken/ dat roeperken dat boos krijsscherken staen tieren en gebaren gelijck oft helsch vier spugen wilde: hoort dat wtsinnich dul broer Corneken staen stamppen en smooren/ asemen en blasen/ gelijck oft met den duuel vander hellen beseten ware: het rabbauken betoouert de liens/ het lueghensaxken weet de liens van heur sinnen te beroouen/ soo dat sij alle zijn versierde leugens geloouen/ diet staet en liecht. Ia ist waer? hey ghy vermaledide Cassandrianen en Lindianen/ ba ghy lieder zijt die vervloecte en verdoemelicste generacie die oyt van moeder lichaem geboren wiert. Maer siet ghy nu wel/ ghy Catholijcken/ dattet met my alleens gaet/ min noch meer dan met Christus seluen/ ba daer drage ick noch moet op/ba daer steke ick mijn borst noch op wt ghelijc eenen pekel harinck/ dat ick so doen.

Sachternoens wast: Och goeliens/ siet waer dat altemets de kinderen van goede

[fol. 237v]

Edel gedachten/ of van grooten huysen toe ^#commen/ ba eylacen/ morgen sullen die geuangen Edellieden te Bruesel gheiusticeert werden/ die de versmachte onsalige requeste tegen die helighe Inquisicie ende teghen die Helighe Placaten ande Gubernante ouer gauen/ twelcke wert morgen twee jaren: ba ende ter eewiger memorie van dien bedroefden onsalighen vijfden dach in April/ sullense morghen ghedoot werden/ daer toe heeftse Duc dAlue soo lange bewaert. ba die Heeren van Batenburch ende die andere kerckenschenders en Cloosterbranders/ die met heurlieder op zee geuangen wierden/ sullen morgen ooc al met des doots straffe geiusticeert werden: ba elc sal een Male of Beface anden hals hebben/ ende sullen met houten Guesen schuetels en flasschen behangen zijn ende sullen alle gelijck an een groote ysere keten gesmeet zijn/ ter ghedenckenisse vande ysere ketenen diese gedragen hebben/alsoo sullense ter dootwaerts gaen. Eylacen het sal een mager triumphe voor heurlieder zijn: ba het isser nu al qualick geviuelegeust/ arme duuels/ datse heurlieder so hebben laten verdullen en betooueren/ deur een haet en nijt/ deur een hec en nec/ dien sy op de Papen en Monicken hadden in geswolgen/ ba en daer om heeftse Gods rechtueerdich oordeel nu ouergeleuert in des beuls handen. ba so siet.

Den 5. April/ als B. Cornelis predicte die penitentie die het volck van Niniuen dede

# waer toe dat die geuangen Edellieden so langhe bewaert zijn.

[fol. 238r]

met vasten ende andersins/ so seyde hy: ba wat ^#men hanget en wurcht/ watmen stooct en brant/ men siet hier nu inde Vasten noch al euen veel eyer schalen tot onsen spijte achter straten liggen: hey ghy vermaledide Guesen en Guesinnen/ dat ghy so arch/ valsch/ snoo ende boos zijt/ en anders geen werck vande Vasten en maect/ en beyd en beyd/ tsal noch so wel gewroken worden/ al ist datment met iusticie niet al op een tijt en can ghedoen: ba eylacen Duc dAlue doet zijn beste/ wy weten wel dat hy de Guesen of sectarisen niet alle ghedooden en can/ ba dat en is niet wel moghelick noch doenelick/ maer dieder ouerschieten/ ba die sal de rechtueerdicheyt Gods noch wel plaghen/ datse metter tijt noch al deur heurlieder bedstroy sullen druypen/ ende en sullen niet eenen naghel behouden om heurlieder eersgat te crauwen/ ba sy sullen noch gaen sien ofse ghesoden waren/ ia ofse de palinghen wt ghesogen hadden/ datse so sullen.

Den 6. April leyde B. Cornelis wt het 7. cap. van S. Ians Euan. waer in dat wederomme veel te passe comt van de broeders Iesu: ^#Daer wast wederomme seer afgrijselic en walgelic te tieren en te gebaren: hey dese Caluinisten ende Herdoopers/ dese vermaledide veruloecte en verdoemde boose deurtrocken geesten/ die so geerne ende met so grooten pogeninge of neersticheyt/ die eerweerdige H. maget ende moeder Gods souden blameren/ ende haer maechdelicke

# Hoe dattet niet wel mogelic en is/ dat Duc d'Alue de Guesen alle gedooden can.

# wederomme tegen de gene die seggen dat Christus nateurlicke broeder heeft gehadt.

[fol. 238v]

reynicheyt violeren/ steken ons Catholijcken dit capittel oock tegen de neus/ als of Iesus noch meer broeders soude gehat hebben/ ba en al dat wy hier ter contrarie by bringen/ hoe dat Abraham ende Loth gebroeders werden geheeten/ ende dier gelijcken/ ten helpt al niet. ou/ sy antwoorden hier op/ om dat Abraham Saram de suster van Loth getrout hadde/ dat hy daerom zijn broeder wert geheeten/ ghelijckmen nu ter tijt oock wel doet. Ba en als wy Catholijcken daer teghen seggen/ dattet is om dat Abraham en Loth cosijns/ of recht sweers/ of neuen waren/ so antwoorden sy/ dat Abraham den oom van Loth was/ ende daeromme zijn broeder niet en mach geheeten werden. Ba loopt voor den duuel vander hellen/ ghy verdoemde ende vermaledide ketters/ heretijcken ende veruloecte sectarisen/ als ghy zijt/ dat u Godt schenden moet: ba dat u de duuel halen moet met lijf en met siele. ba fy/ ghy en zijt niet weert dat ic my so bloetgram in u make/ ghy Papen moordenaers als ghy zijt.

Den 7. April leyde B. Cornelis het 10. cap. Joan. wt/ daer Christus spreect/ Ick ende de Vader zijn een. Hier wil ic/ seyde hy/ dien snooden Erasmus met zijn Erasmianen eens te keer gaen/ want die heeft de verdoemde ketterie van Arrius wederom verwect en vernieuwet nu in onsen bedroefden onsaligen tijt. Ba wt dien deurtrocken Erasmus commen ons die Seruetianen/ Campanisten/ en andere

[fol. 239r]

vermaledide Trinitarij/ die so horribel en afgrijselick schrijuen tegen die Godheyt Christi/ ende seggen/ Christus leyt in dit capittel zijn eygen woorden selfs wt/ hoemen die verstaen moet/ en dat Christus met die woorden/ Ick ende de Vader zijn een, niet en wilde segghen/ dat hy God was/ maer dat hy gods sone was/ om dat hy seyde/ als hem de Ioden om die woorden die sy seyden blasphemie te zijn/ wilden steenen: En isser niet geschreuen in v wet: Ic heb ^#geseyt ghy zijt Goden? Ist dat hy die Goden genoemt heeft, totten welcken Gods woort gedaen is geweest, ende die schrifture niet en mach gebroken werden, den welcke de Vader gehelicht heeft endegesonden in de werelt, seght ghylieden ghy blasphemeert, om dat ick geseyt hebbe: Ick ben Gods Sone? &c Siet goeliens/ hier op heeft nu dien schalcken/ leepen/ deurtrocken Erasmus zijn arch/ boos/ valsch fenijn gaen stroyen en sayen om die Godheyt Christi te schenden/ en scrijft dat die H. Vaders in dat H. Concilie van Nicen niet materie of stoffe genoech gehat hebben/ om dien boosen ketter Arrium/ ende zijn ketterie te condamneren/ te veroordelen/ noch te verdoemen. Ia hy seght plat wt/ dat dese woorden/ Ic ende de Vader zijn een/ veel te magher ende te doncker zijn/ om die argumenten die Arrius teghen de Godtheyt Christi by bringt/ te wederstaen. Ou goeliens/ is dit niet een groote snootheyt/ archeyt/ boosheyt en valscheyt van dien gheueynsden Erasmus?

# Psalm .81.

[fol. 239v]

Ia en hy wilt gaen betooghen dat Paulus Christum in alle zijn Epistelen niet eens God en noemt/ maer heet hem altijts/ den Heere: ba dese quaetheyt gaet doch noch alle Goddeloosheyt verre te bouen/ datse soo doet.

Den 8. April wast: ba ghy Magistraet van ^#Brugge/ ou/ ba/ sydy betoouert of sydy beseten? ba en sult ghylieder u nu gaen stellen tegen de huyssoeckinghe vande suspecte boecken/ he? ba daer soude de baerlicke duuel vander hellen mede spelen. Ou/ ghy? ja heb ick oyt mijn leefdage dierghelijcken ghehoort: ba ghy Magistraetken: ba sout ghy dat meenen te beletten? ba ja seker: ba men salt u niet eens vraghen: ba men salt doen sonder u lieder eens aen te sien/ in spijt u bachuys. ba wat laet ghy u duncken peynse ick? of meendy dat ghyder noch sult ghehoort en ghesien zijn? neen neen/ ba ghylieder hebt het spit al inden asschen ghewent/ ghylieder hebt den herft al beseeckt/ met u vuyle bescheten requesten ouer te gheuen teghen de Inquisicie ende de Placaten. Ba ick rade u lieder wel dat ghy swijcht/ want ghy staet qualick genoech te Houe/ soot schijnt datter de Burghemeester/ Schepene/ Greffier en Pensionaris al vast ghehouden werden. Ou/ wil ic u seggen goeliens/ ba waer het Magistraetken ende de Buffetters seluen niet scorft/ raptich/ en kraptich van suspecte boecken/ sy souden de huyssoeckinge vryelick wel toe laten:

# Het weygeren vande huyssoeckinge der suspecte boecken is de twelfde orsake van B. Cornelis schandelicke boosheit teghen den magistraet.

[fol. 240r]

Maer nu/ ba nu ist tegen ons priuilegie/ tegen ons oude vryheden/ wetten en rechten/ tegen ons oude ghewoonten en costumen/ Ia/ ist waer? Ou/ ba het is oock teghen de oude wetten en rechten/ tegen de oude ghewoonten en costumen/ ende teghen des Keysers en des Conincx Placaten dat ghy Vlaminghen Gods Sacramenten/ Gods Outaren/ Gods Cruycen/ Gods Beelden en God Vonten hebt gheschent ende te bersten gesmeten/ Gods Kercken en Cloosters verbrant/ Gods Priesters vermoort ende toeghelaten of ghedoocht hebt alderhande ketterien en heresien openbaerlick te preken: ba hoe klinct u dat in u lieder ooren/ ghy Magistraetken/ he? ba nu suldy wel swijghen ghelijck pissebedden/ ba fy datse heur schamen/ en beschijten heurlieder. ba so siet.

Den 9. April leyde Broer Cornelis in het 12. capittel S. Iohannis/ dese woorden wt: Ende der Ioden Paesschen was seer by nakende, Ende daer isser vele vanden lande opghetrocken nae Ierusalem voor Paesschen, dat sy heurlieder seluen helich maken souden, &c. Ba goeliens/ seyde hy: Ist dat de Ioden heurlieder alsoo van te vooren hebben moeten suyuer/ reyn ende heylich maken om het Paeschlam te eten/ twelck maer een figuer en was van ons Kerstenen Sacrament des lichaems Christi/ hoe veel te meer behooren wy kerstenen ons dan van te

[fol. 240v]

vooren met biechten en peniteren wel te suyueren/ ^#te reynigen/ ende te heligen/ om dat warachtige natuerlicke vleesch Iesu Christi seluen met huyt en met haer/ met senuen en met aderen/ te ontfangen ende te etene: maer eylacen men ghect en spot nu met de biechte ende met de absolutie des Priesters: ba onse Guesen en Guesinnen/ of onse Caluersteerten en Caluersteertinnen gaen geswollen gelijc padden/ om datse nu aldus voor ons Priesters moeten commen stuypen en nijghen/ knielen/ en thooft inden schoot leggen/ biechten en leetschap toogen/ datse also verdult en versot achter heurlieder verdoemde haechpredicanten geloopen hebben/ ende moeten nu seluen bekennen en belijden/ dattet duuelsche/ kettersche/ ende goddeloose predicatien zijn/ diese daer buyten onsalichlick gehoort hebben/ ende moeten hieraf nu vergheuinge en absolutie begheeren/ ende moeten tot onsen sacrament des outaers commen. ba sij menen bersten van boosheyt en spijte/ ba noyt soo verwoet dul alsse nu zijn: ba sij gaen al knorren en murren gelijck een quaet vercken. Ou/ twas al/ wij en willen met der papen brootgod niet te doen hebben: wij en willen der papen ghebacken Godt niet eten: laet die Papisten heurlieder broer Melis seluen eten. Och siet goeliens/ alsulcke versmadelicke namen gheuen dese vermaledijde Caluinisten het weerdighe sacrament des outaers. Sij heetent Melis/ om

# Als de Caluinisten ende Martinisten bedwongen ende gedreecht werden/ op peine des bans te biechte ende te sacramente te gaen

[fol. 241r]

dattet van meel is ghebacken: somtijts heeten zijt oock Ian le blanck/ om dattet wit is: somtijts Ian de ronde/ somtijts de weert in de halue mane/ om dat de hostie in de Siborie staet. y y y/ het is wonder datse niet deur de aerde en sincken int afgront der hellen/ om die afgrijselicke/ gruwelicke ende yselicke blasphemien teghen Gods warachtige gebe[ne]dide lichaem. hey ghy veruloecte sacramentarisen/ hoe sullen u de duuels noch inde ewige verdoemenisse/ in dat helsche vier/ met pec/ sulphur/ sweuel/ en tarre in u schijtgat branden/ datse soo sullen.

Den .10. April/ quam B. Cornelis met een ^#blyde aensichte op den predicstoel/ daer wast al lachende en geckende te roepen: Ba goeliens/ dien versmachten onsaligen paeis van Vrancrijcke is wederom al ghebroken/ al te niete: ba de Catholijcken en willen plat wt in dien veruloecten bescheten paeys/ om leuen noch om steruen/ om doot noch om noot/ niet consenteren. ba alsmen den paeys te Roan publicierde of wt riepe/ de Catholijcken rupten den Commissaris het placaet van den paeis wt de handen ende schuerdent in sticx/ ja en liepen noch met een zele en beroofden der Hughenosen huysen/ ende iaechden de Hugenosen ter stat wt/ daer datter veel ouer doot bleuen. ba dat zijn Catholijcken/ ba die toogen datse een vierighe bernende liefde tot Godt ende zijn religie draghen/ ba ick hope dattet

# Dat de Catholijcken in Urancrijc den paeis niet hebben en willen.

[fol. 241v]

met Vrancrijcke noch wel zijn sal. ba mach de Coninc van Vrancrijc de hant noch eens bouen twater crijgen/ hy sal hem an die luysige Duytsche lereneersgaten noch wel wreken/ om datse hem aldus verradelic hebben helpen dwingen tot so schandelicken ongoddelicken paeis. Ou ba een pupil/ een weese/ also fortelic te bedwingen in zijn eygen Conincrijc/ ba dat is doch te veel vileyn/ ia en noch het vileynste van al/ hem te dwingen het Kersten gelooue af te gaen ende te versaken/ ende een nieu ketters gelooue an te nemen/ ende in zijn Conincrijc te doen preken en leeren. fy lereneersgaten/ ba God schende die vermaledijde Duytsche lereneersgaten/ ba de baerlicke duuel vander hellen hale de lereneersgaten/ ba Godt gheue dat die veruloecte lereneersgaten versincken moeten inde eeuwighe verdoemenisse/ inden afgront der hellen: ba soo siet. Op dese twee voorgaende sermoonen wert wederom een Pasquillus achter straten gesaeyt/ ende in sommige huysen ghesteken/ luydende aldus:

Pasquillus:

Alle deuotarigen, die noch gheerne souden willen
Int heymelick voor een secrete penitentie
De discipline ontfangen achter op haer billen
Die moeten seer haestich loopen met obedientie
Tot haren billapper of gheesselaer b. Cornelis:
Want Orangie is met de lereneersgaten op de baen,
Om hem te veriagen, metten ouden grysart b. Melis,
Die so lange gewoont heeft inde half Maen.

[fol. 242r]

Den .11. April/ wesende Palmsondach/ predicte B. Cornelis/ hoe dat Christus met triumphe op een eselken in Ierusalem quam. Daer wast te schimpen ende te lachen: Ou/ hadde Iesus ooc arciers/ hellebardiers en busschieters/ gelijc dien verrader Hermannus dede/ als hi van Gent met triumphe naer Brugge quam? ba neen hy/ de schare die met hem quam droegen palmtacken. ba hadde Iesus geen pistoletten in zijn boesenen? was hi niet behangen met pistoletten/ gelijc dien boosen helhont/ dien baerlicken duuel Hermannus? ba eylacen neen/ het eselken en was maer behangen met die aerme beroyde magher cleeders/ met die pouer pallullen van zijn Apostelen. ba riepmen daer niet Viue le Gues? sancmen daer geen Psalmen? gelijcse achter de haechpredicanten plegen ^#te singen/ meenende datse de Psalmen Dauids songen/ maer het waren des duuels psalmen/ deur dien valschen verleeder/ dien verloochenden Apostaet/ die wtgeloopen Monic Petrum Dathenum gecomponiert/ gedicht/ en versiert/ also different van Dauids Psalmen/ als wit van swart. ba neen/ maer die discipelen Christi songen/ Hosanna den sone van Dauid/ gebenedijt is hi die daer comt inden naem des Heeren/ die Coninc van Israel/ vrede in den hemel/ ende glorie in die hoochden. verstady dat wel/ ghy Caluersteerten en Marticoien/ ghy Guesen en Guesinnen? die de Psalmen Dauids meent te singen/ en ghy singt des duuels

# Tegen het singhen der Psalmen in de gemeente der Caluinisten/ ende tegen het lesen der helighe schriftuere in gemeene tale.

[fol. 242v]

psalmen/ die haechpredicants Psalmen/ dat hem God schenden moet/ argen snooden rabbaut als hi is. Ou/ ba en het principaelste van al laet ic achter: ba sommige vanden Phariseen seyden tot Iesum: Meester verbiet u discipelen van dit singhen. Ba hier wt ist emmers wel naectelic te betoonen/ dat daer int oude testament ooc een yegelic niet toegelaten of gheoorloft en was schriftuerlicke saken te singen/ of te roepen: maer dat alleen den geestelicken staet de Psalmen Dauids/ de Lofsangen/ en andere schriftuerlicke helige saken wt de prophetien en goddelicke schriften mochten singen/ lesen/ en preken. Ba en nu wilt hanneken alleman de Psalmen in gemeene platte Vlaemsche tale singhen/ ba ja vuyle strontsacken/ en ionge bescheten wichters willen nu ooc de psalmen Dauids singen/ want so die oude Guesen en Guesinnen songen/ soo pijpen de ionghen. ba fy fy/ en dan willense oock noch al met de helighe schriftuere besich zijn/ gelijck wij tot onsen grooten spijt ende leetwesen sien moeten/ ba rijfken rafken/ harken parken weten nu de helige schriftuere op heur duymken: ba daer en is nu nauwelicx een aerm huttegetut of een luysich gespuys/ ten weet wt de helige schriftuere te disputeren/ te narreren/ en te argueren/ so dat wel blijct an dien vervloecten hoop/ dien vermaledijden nest der herdoopers die hier gevangen liggen/ vander welcke men ouermorgen sommige metten viere straffen

[fol. 243r]

sal. Ba het blijct oock wel an dese betoouerde en verdoemde Caluinisten/ die nu aldus gedwongen zijn te biechten te commen/ hoe sij weten te argueren en te disputeren tegen het helige Kersten Catholijcke gelooue/ met heurlieder vervalste schriftuere. Ou/ ba en dan soude ^#hem dit spijtich Magistraetken noch willen gaen opposeren en stellen tegen de huyssoeckinge vande suspecte kettersche boecken/ daer alle dese gruwelicke disputatien en arguatien wt commen/ ia soudy? ba loopt en beschijt u/ en vaecht u vuyl bescheten eersgat an u priuilegien/ ba soo siet.

Sachternoens wast wederom seer gruwelic en veruaerlic te tieren en brijsschen: Hey dese vermaledijde Caluinisten/ dese Papenmoordenaers/ datse Godt schenden moet: ba ^#nu sietmen wel dat sij de Pasquildichters zijn die aldus achter straten gesaeyt werden: ba goeliens/ hier is te nacht wederom de dunel ^* te coop geweest met een vuylen bescheten Pasquillus te saeyen. ou/ sij sullen wederom beginnen/ peyns ic/ sullense? ba besiet nu/ of ic de Caluinisten beliege/ gelijck my dien valschen Lindius verwijt in zijn snoo deurtrocken brieuen. ou/ en zijnt noch geen sacramentschenders? ba heetense het weerdige Sacrament van Gods warachtich lichaem in dien vervloecten Pasquillus niet broer Melis/ gelijc ic eerghister gepreect hebbe? hey wat een horribile blasphemie is dit? Ia de Prins van

# Uande huyssoeckinghe om de suspecte boecken.

# Tegen den pasquillus.

* lees: duuel

[fol. 243v]

Orangie is met de Lereneersgaten opde bane om broer Cornelis en broer Melis te veriaghen/ ist waer Sacramentschenders? ba const ghy ons met dreeghen vervaert maecken/ maer neen wij zijn der Guesen dreegementen nu al veel te ghewoon worden/ het is al te lange en te dickmaels te doen geweest. Ou/ een Prinsken van Oranie/ ba soude dat teghen een soo machtigen Coninc van Spanien gaen ligghen spaertelen/ crabbelen/ en brabbelen? ba ten heeft niet een haer op zijn hooft dat sulcx eens soude duruen peynsen. Ba en souden de Duytschen/ die pouere beroyde Lereneersgaten/ teghen een soo machtighen Coninc van Spanien gaen ligghen walghen en balghen? ba sij en soudent herte niet hebben eens te duruen peynsen in dese Nederlanden te commen als vianden. Ou/ ba onsen Coninck sal die lereneersgaten noch seluen gaen beuechten in Duytslant en dwinghen die afvallighe ballingen tot het Catholijcke kersten gelooue vande helige Roomsche Kercke/ ba dat swere ick u/ dat ick soo doen.

Den .12. April wast: Ba siet dit comt ons alreede van dien vervloeckten duuelschen ^#paeis van Vrancrijcke/ datmen hier in Westvlaenderen de Priesters en Monicken/ Baillifs/ Wethouders/ ende andere Officiers al doot smijt. Iesus/ y hoe wreedelick en tyrannelick hebbense den generalen Prouost van

# Als den prouost van Artois met zijn volc verslagen was.

[fol. 244r]

Artois met alle zijn volck verslaghen. Och ghy goede Catholijcken/ hebt doch u patientie/ ende en maect de Guesen doch niet grammer of dulder dan sij en zijn: want sij zijn wtsinnich en boos ghenoech/ dat versekere ick u: daerom en roept doch niet meer Dobbe dobbe dob/ elcken Gues een strop/ op auentuer oft noch eens op onslieder cappe soude mogen druypen/ of op onsen hals becraken: want dien paeis van Vrancrijcke is my al suspect: daeromme tjan ic ben emmers wel blijde dat ic noyt quaet of schimpich woort vander Caluinisten Predicanten geseyt hebbe: ^#ba ick mach my altemits wel so een lichtveerdich ydel belachelick cluchtken hebben laten ontvliegen/ maer en is niet te achten of der pijnen weert te vermanen of te bepeynsen of te onthouden: ba eylacen dat is met my al ouerlanck vergheten/ dat soo is.

Den .13. April wast: Ba goeliens/ men siet emmers wel dat Duc dAlue noch nieuwers voor vervaert en is: ba dat is noch een goet teecken. Aengaende van my/ ba ick en ben oock niet met allen bevreest. Ou waer voor souden wij vreesen? ba wij sullen in dese Nederlanden wel toesien ende sorge draghen/ dat de sectarisen of ketters ons Meesters niet en werden. Daeromme/ goeliens/ ghy ^#en moecht met de Herdoopers/ diemen nu heden hier sal beghinnen te iusticeren/ gheen compassie oft medelijden hebben/ want dat is de

# Nota

# Als te brugge dry doopers gebrant wierden.

[fol. 244v]

afgryselicste secte die oit de aerde betorde/ ba sy souden wel u gansche stat van Brugge tot in den gronde bederuen/ ou/ het krielt hier noch van herdoopers/ dese stat isser vol af/ dat godt geclaecht sy. ba en daerom ben ic so gestoort bloet ^#gram op die onuerstandicheyt des Magistraets van Brugge/ dat die so seer tegen de huyssoeckinge vande suspecte boecken zijn/ ba geen sake ter werelt daermen de herdoopers beter by soude werden kennende ende de stat ^#soude moghen suueren/ dat soo soude.

Den .14. April wast/ Och dat Vrancrijcke dat Vranckrijcke/ ba ic duchte dat ons dat vermaledide [Vrancrijcke] het spel noch al bederuen sal. ba is dan niet een iente confederatie/ lige ofte verbont/ datmen so sal gaen accordieren en sulcken verdoemelicken duuelschen helschen paeis maken met Gods gesworen vianden/ sonder Paus/ Keyser/ Coninc van Spanien ende andere Princen vanden verbonde eens te ansien? ba ic kacke/ ic schijte in sulcken confederacie/ in sulcken lige of verbont/ ou/ ba en dat doch het verradelicste van al is. ba men seyt voor seker/ dat onse veriaechde Guesen/ die in Dorlens liggen/ aldus wt Vrancrijcke commen loopen onse Priesters en Monicken/ Prouosten/ officiers en Baillifs in Westvlaendere doot smijten en martyriseren/ ja en dat daer te Dorlens ende te Bolongie eenen quaden hoop vergadert/ van ons gevluchte galgen aes/ dat nu wt Engelant wederom al ouer de zee comt/ mits dattet dien veruloecte Franscen

# Uande huyssoeckinghe der boecken.

# Uileyn getier op den Coninc van Urancrijc/ om dat het ghevluchte Nederlants volc wt Enghelant in Urancrijc comt.

[fol. 245r]

paeis geroken heeft. ba maer zijn dat niet verradersche schelms sticken/ dat de Coninc van Vrancrijcke nu daer in zijn lant laet vergaderen en onderhoudt de dootvianden van onsen Coninc? ba is dat een confederatie/ een lige/ of een verbont? ba ic vage mijn poorte/ mynen vijster/ mynen stinckaert an sulcke confederatie: ba ia mynen kackaert/ muyn vuyl bescheten eersgat vaghe ick an sulcke lige of verbont. Ia wie hoorde oyt van meerder ondancbaerheyt en ongetrouwicheyt? hey verradersche Natie. ou/ het is om wtsinnich rasende dul te werden/ ba ic soude wel van gramschap wt mijn vel springen. hey dat sal noch gruwelick en viandelick gewroken werden/ ba dat swere ic u by Godt en by alle zijn heligen: ba fy Fransoische verraders/ ba fy eetbrekers/ datse Godt schenden en plagen moet/ met helsch vier/ donder en blexem/ datter brandende peck/ sulphur/ en tarre op vallen moet: ba soo siet.

Den .15. April/ dwelc was witten donderdach/ als B. Cornelis het auontmael Christi predicte/ seyde hy: Ba hier wil ic nu naectelic betoonen met die woorden Christi: Neemt ende etet, dit is mijn lichaem, dat het broot verandert int selfde natuerlicke vleesch dat Christus van zijn ghebenedijde moeder angenomen heeft/ daer hy mede gheboren is/ ende dat aenden houte des cruces gestoruen is: want Christus seyt merckelic: Dit is mijn lichaem,

[fol. 245v]

^#dat voor v lieden ghegheuen wordt. Ba dit moet emmers dan het selfde lichaem zijn/ met huyt/ met haer/ ende met inghewant/ ghelijck ick menichmael ghepreeckt hebbe/ of daer soude meer dan eenen duuel mede spelen. Hier op verhaelde hy alle die selue argumenten/ die hy in Sinte Saluators Kercke voor het Sacraments outaer vande transsubstanciacie of veranderinghe des broots ghepredict hadde/ de welcke te walghelick/ ende voor den Leser verdrietelick/ souden zijn hier wederomme te beschrijuen.

Voorts wast: Goeliens/ hoort neerstelick toe/ hoe dat Christus hier seght/ Dat doet in mijnder ghedinckenisse. Hey waer zijnse nu die Caluinisten en Lutherianen ofte Martinisten/ ende die Herdoopers/ die soo onbeschaemdelicken segghen/ dat alle menschen Priesters zijn/ alle mans/ wijfs/ en kinderen/ tzijn met die sectarisen al Priesters. Ia/ ist waer? ba een stront in u kinnebacken/ ba dat blijckt hier wel contrarie aen die woorden Christi/ Dat doet in mijnder ghedinckenisse, twelcke doen/ of dat doet/ anders niet/ noch min noch meer toe en ghinck/ dan onse Missen daghelicks noch van de Priesters ^#ghedaen werden/ hoewel datter naermaels deur Sinte Pieter ende andere helighe Pausen noch eenighe schoone kostelicke ghebeden by gheuoech[t] zijn. ba en souden dan alle menschen Priesters zijn? dat

# Hoe dat Christus met huyt en met hare int sacrament des outaers is.

# Uande instellinghe der Missen.

[fol. 246r]

waer wat ients. ou/ ba ick segghe dat Christus met dese instellinghe des Sacraments vanden outare niet eens en peynsde noch en droomde op die wereltlicke Leecke menschen/ maer dat hy daer mede zijn Apostelen/ Bisschoppen/ ende Priesters maeckte. Ba dat dese sectarisen ofte ketters willen segghen/ Christus heeft in dit auentmael het sacrament zijns lichaems ende bloets onder de ghedaente van broot ende wijn ingestelt alsoo wel voor de wereltlicke ofte Leecken menschen/ als voor de priesters: ba daer lieghen sij valschelick aen/ want hy heuet te Emaus inghestelt voor de Leecken oft wereltlicken menschen in een ghedaente/ ba en daeromme en seyde hy daer oock niet: Dit doet in mijnder ghedinckenisse. Notate viri eruditi. (dat is te segghen/ Merckt dit wel an ghy gheleerde mannen) ba dit is wel der pijnen weert om wel op te letten/ bysonder oock mede om dese gheveynsde ende deurtrocken Cassandrianen en Lindianen te wederstaen. Ou/ ba en waer zijn nu die betoouerde Caluersteerten en Caluersteertinnen/ met heurlieder verdoemden en vermaledijden Caluinus/ die zijn vermaledijde duuels versierde Nachtmael meent te commen stellen in de plaetse van onse Misse? ba Godt schende zijn vervloeckte Nachtmael met alle die betoouerde Nachtmaelders/ die van hier tot Antwerpen ende tot Ghent liepen

[fol. 246v]

om daer dat helsche Nachtmael/ om dat verdoemelicke beetken broots ende dat verschaelde tuechtken wijns te ontfangen: ba daer wierdense rechts met den duuel beseten/ want daer begonsten heurlieder coniuracien of tsamen sweringen om alle Papen en Monicken/ alle Nonnen en Baghijnen te vermoorden/ Kercken en Cloosters te verbranden/ ende het Catholijcke kersten gelooue met de wortele wt te roeyen/ gelijc de Gubernante int Placaet tegen de rebelle heretijcken van Valenchein beclaecht/ twelcke dese ketters naermaels wel begonsten te wercke te leggen/ daerse nu om met dusenden an de galgen gehangen werden/ datse so doen.

Den 16. April/ alst goeden vrijdach was/ predicte B. Cornelis de passie Christi/ maer sy verkeerde bynaest inde passie der ^#Caluinisten/ Martinisten/ Herdoopers/ ende somtijts ooc inde passie der Papen en Monicken/ Nonnen en Baghijnen. Ba goeliens (seyde hy) onse Heer Iesus sweete water en bloet wt een gruwe/ vreese en vare voor de doot/ te wijle dat hy int Houeken aldus an synen Hemelschen Vader bat: maer dese Caluinisten/ dese Lutherianen/ ende dese Herdoopers/ die nu alomme met straffe des doots geiusticeert werden/ ba die gaen al singhende/ al lachende/ al danssende en al springende ter dootwaerts/ ja tot int brandende vier toe. Ba dat en doet anders niemant dan de duuel die in heurlieder balch sit/ die bedrijft sulcke blijtschap/ om dat

# Dat de duuel al de blijschap maect inde Caluinisten/ inde Lutherianen ende inde herdoopers als sy ter dootwarts gaen.

[fol. 247r]

hy nu so haest ande siele geraken sal/ gelijc de kinder doen alsmen tswijn gaet kelen/ die bedrijuen ooc veel blijtschap tegen datse de blase sullen hebben. Als B. Cornelis nu so verde inde passie gecommen was tot daer die Ioden tot Pilatum riepen/ Cruyst hem, Cruyst hem: seyde hy: ba goeliens/ alleens gaet het nu ooc toe met ons religieusen of geestelicke ^#personen/ ba die sectarisen roepen ouer ons/ smijtse al doot/ hangtse/ wurchtse/ brantse/ spietse/ lardiertse/ braetse/ sietse/ smoortse/ viltse/ vlaetse/ captse handen en voeten af/ snijtse ooren/ nuesen/ lippen ende mannelicheyt af/ snijt de Nonnen en Baghijnen de borsten af/ houtse armen en beenen af/ rabraectse/ vierendeeltse/ graeftse of delftse al leuende inde aerde/ doetse alle die pijne/ tormenten ende martyrien an/ die ghy versieren of gepeynsen cont/ want het zijn Papen geweest/ het zijn Monicken geweest/ het zijn geschoren toppen en capperts geweest/ sy hebbent volc vander Apostelen tijt tot nu toe inde Papisterie gehouden/ sy hebben Outaren en beelden opgericht/ sy hebben Missen gedaen/ sy hebben Gods warachtige vleesch int broot betoouert/ en Gods warachtige bloet inden wijn beswooren/ ende gheseyt/ dat Christus natuerlicke lichaem met huyt en hare int Sacrament des outaers is: sy en hebben ons leecke of wereltlicke menschen tSacrament niet willen onder beede gedaenten geuen/ sy hebben geseyt datter seuen Sacramenten

# Uande passie der papen ende Monicken.

[fol. 247v]

zijn: sy hebben tvolc wijs ghemaect datter een Vageuier is/ sy hebben geleert dat den hemel met goede deuchdelicke wercken te verdienen is/ sy en hebben geen wijfs willen trouwen/ ende sy Nonnen en hebben gheen mans willen trouwen/ slaetse al doot/ deur/ wech daer met/ smijtse onder de voeten/ tertse en trabbeltse de darmen ten schijtgate wt/ springtse de pensen/ longe en leuer ten balch wt. Och goeliens/ also gaen de sectarisen nu ^#in Vranckrijcke ende in Westvlaenderen met de Priesters en religieusen om/ Godt zijts gheclaecht. Voorts wast: Die Ioden riepen, wy hebben een wet, ende na die wet moet hy steruen. Ba also roepen dese Guesen oock/ wy hebben een wet van onsen Caluinus/ en naer die wet moeten dese Papen/ desen Monicken/ dese verleeders/ steruen. Ba goeliens/ dat is seker/ Caluinus en Beza hebben groote boecken geschreuen en doen prenten/ daer in sy betoonen datmen de ketters/ verleeders des volcx/ behoort te dooden/ maer sy en willen als kacx gheen ketters noch verleeders zijn/ ba ten is maer om te dooden alle andere sectarisen/ die tegen heurlieder leeringe preken/ leeren of schrijuen: ba en onder dat getal zijn wy Catholijcke Priesters en monicken mede begrepen/ so dat wel blijct/ eylacen. ba het zijn alreede meer Catholijcke priesters/ religieusen/ so Monicken/ Nonnen en Bagijnen binnen dese ses jaren herwaerts met sulcken exterordinari tyrannie vande ketters gemartiriseert/

# Datmen de ketters behoort te dooden.

[fol. 248r]

dan wy Catholijcken binnen vijftich jaren herwarts/ heretijcken met goede oprechte gewesen vonnissen geiusticeert hebben. Och waren wy catholijcke priesters en religieusen doch so gheluckich/ dat ons de sectarisen ten minsten ymmers ooc by eenighe forme van justicie martyrisierden/ den doot an deden/ of het leuen namen/ maer neen/ sy steken ons priesters en monicken de keel af gelijc verckens of swijnen/ ende slaen ons doot/ gelijc rasende verwoede honden/ ende smijten de Nonnen en Baghijnen doot/ gelijc dulle teuen. Ba maer eylacen ^#wy Catholijcken/ ba wy bewaren de ketters jaer en dach inde vanghenisse/ eer wijse naer goet recht en vonnisse derren ter doot verwijsen en iusticeren. Maer ou/ wil ick u seggen ghy Magistraten en Officiers/ ba ghy doet die sectarisen die rabbauwen int leuen te nemen niet dan veel te veel eere an/ ba sy en zijn alle die ceremonien/ alle die grillen en voeren niet weert die ghyder mede maect. Ou/ ba men behoorter terstont (naer datse heurseluen voor heretijck ontdect en verclaert hebben) met deur te vliegen an eenen staec of aen een galge: ba so siet. want dat Caluinus en Beza schrijuen en leeren/ datmen de ketters die tvolc verleeden/ met des doots straffe behoort te puneren/ gelijc die van Geneuen dien ketter Michael Seruetus deur Caluinus raet en sentencie gedoot hebben/ ba daer hebbense seer groot gelijc in: maer dat sy seluen geen ketters en willen gerekent zijn/ ba daer in hebben si het meeste

# De passie der caluinisten/ martinisten ende doopers

[fol. 248v]

ongelijck vander werelt/ want sy zijn alsoo boosen/ snoode/ vermaledide ketters alsser oyt op aerden geweest zijn. Als b. Cornelis nu in de passie so verde quam/ dat Christus riep: Mijn God, mijn God, waerom hebt ghy my verlaten? seyde hy: ba met dese woorden willen onse deurtrocken Erasmianen/ Campanisten/ Seruetianen/ en andere Trinitarii heurlieder behelpen/ en segghen dat Christus niet seluen en conste God wesen/ mits dat hy sijnen god claecht waerom dat hy hem verlaten heeft. y/ y/ wat een vermaledijde snootheyt is dit/ datse niet en connen noch en willen verstaen/ dat Christus sulcx riep naer zijn menscheyt. ba dese valscheyt en boosheyt gaet doch alle ketterien verre te bouen/ datse so doet. Als hy nu ^#voorts predicte hoe dat het doode lichaem Christi vanden cruce af gedaen ende begrauen wiert/ seyde hy: ba also behoortmen nu oock alle lichamen vande gene die Catholijckelic zijn ghestoruen/ tsy dief/ moordenaer/ of verrader/ vande galgen/ raders en vande staken af te doen/ ende opt gewijede inde helige aerde te begrauen. Maer die veruloecte/ verbannen lichamen vande heretijcken of sectarisen/ die inde verdoemelicke ketterien versteent en hartneckich steruen/ gelijck dese Caluinisten/ Lutherianen en Herdoopers/ die nu dagelicx geiusticeert werden/ ba die behoortmen aende galghen/ an staken te laten hanghen voor de rauen en craien/ Ia al ist datse op heurlieder

# Uande begrauinghe.

[fol. 249r]

bedde steruen/ so behoortmense daer buyten onder de galge te sleypen en voor de honden/ catten/ en andere prijen te smijten/ of te worpen/ ba soo siet. Naer dese passie te preken seyden sommige lieden/ dat B. Cornelis geen sake qualicker predicte dan die passie/ om dat hy seluen te seer ghepijnt ende ghepassijt is: sommighe andere seyden/ hy en can gheen saecke beter predicken dan de passie/ want hy stict vol passien.

Den .18. April/ dewelcke was Paeschdach/ als B. Cornelis van de verrijsenisse Christi ghepredict hadde/ seyde hy: Ba nu waert van noot dat ick hier ghinck staen verhalen alle de schrifturen der Propheten/ die geprophetiert hebben/ dat Christus verrijsen soude/ ende alle de helige schrifturen die vande verrijsenisse des vleeschs spreken/ ende dat om die afgrijselicke secte van het vermaledijde Huys der liefden: want deur dien dat die secte hier in dese stat van Brugghe/ ende ouer al soo seer toe nimpt/ (datse bynaest alle Caluinisten/ Lutherianen/ en Herdoopers/ te heurwarts treckt/ ende te meer om die strange iusticie/ diemen nu ouer de sectarisen doet) so waert ^#wel van grooten noot/ datmen wederom begonste te preken/ gelijckmen preecte teghen de Saduceen onder de Ioden/ ende tegen de Epicureen onder de Heydenen/ datter een verrijsenisse des vleeschs is. Ou/ ba en is dit niet een byster dinck/ datmen nu also weder

# Datmen nu wederom moet beginnen te predicken ghelijc alst Christen gelooue eerst begonst.

[fol. 249v]

omme moet gaen preken gelijck oft kersten ghelooue eerst beghonste? Ba/ de een tijt te moeten staen betoonen de Godheyt Christi ende de helige Drijvuldicheyt/ tegen de Erasmianen/ Seruetianen/ en Campanisten: ba de ander tijt te moeten betoonen de Menscheyt Christi teghen de Mennoniten/ of de Herdoopers: ba somtijts te moeten betoonen dattet warachtich vleesch en bloet Iesu Christi int Sacrament des outaers is/ tegen de Caluinisten of Sacramentarisen: ba somtijts te moeten betoonen datter een Vaghevier is/ dat de Paus thooft van de helighe Kercke is/ ende dat de Leecken het Sacrament niet en behooren onder beede gedaenten te ontfangen/ teghen de Lutherianen en Cassandrianen. Ia lieue Heer/ wat een oneyndelicken eewigen hooftsweer is dit voor ons Catholijcke Predicanten. Och wat een ^#ghemackelick preken hebben onse Predicanten voortijts ghehadt/ als sij maer met S. Franciscus Wijngaert/ ende met de Legende der Helighen besich stonden. Ba siet/ soo goet wast ghemeene volck in dyen tijden/ datse sulcks veel lieuer hadden te hooren/ dan de Euangelien of de Epistelen van s. Paulus. maer nu ist al/ ba dien b. Cornelis en preect gheen schrifture/ hy staet altijt besich met de secten. Ia/ ist waer? ba doen ick oock? ba ic doen dat ick niet segghen en wil.

Sachternoens wast wt Iohannis int .20.

# Uant ghemackelick predicken voortijts.

[fol. 250r]

Cap. Ba Petrus quam loopen besweet en beslourijt/ ende is int graf gegaen/ ende hy heeft die lijnen doecken al deursien/ want hy was Paus of ouerste Bisschop. ba waer ic Bisschop/ ^#ic soude ter deghe de meester maken: ba ick en paste op Coninck/ noch op Prince/ noch op Magistraet/ noch op niemant ter werelt: ba ick soudet oock al willen deursien en deursoecken: ba ic soude seluen Inquisiteur willen zijn. Cha/ wat boecken hebdy? laet sien wat boecken dat ghy leest. cha/ wat gheloofdy? seght op/ slouer/ laet hooren. cha/ zijn u kinderen ooc gedoopt? ba alsoo soude ic met de huyssoeckinge der suspecte boecken toe gaen: ba ic beloue u/ dat ick het nestken suueren soude. Ou/ ba sonder dat en salt nemmermeer wel gaen/ ba tsal al verloren moeyte zijn watmen hangt en wurght/ watmen brandt en blaeckt. Och goeliens/ goeliens/ ^#wij weten al meer dan de ghemeene man: ba een vrouwe heeft ons een spinrocke gherockt/ daermen nu nacht en dach met besich is om quaet garen af te spinnen/ twelcke wel int afhaspen vuyl quaet wergaren mochte werden. ba en als sijt al gheroct heeft/ trect sy haer gat daer wt/ loopt wech/ en eylacen wij Catholijcken blijuen inde brodde. Och/ dien helighen Cardinael Granuel seydet onsen Coninc soo wel van te vooren/ ba had hy hem doch in Gods naem willen geloouen/ en synen raet volghen. Ou/ ba hy seyde plat

# waer B. Cornelis Bisschop hy soude seluen Inquisiteur willen zijn/ ende de huyssoeckinge vande suspecte boecken doen.

# Hy meent de Princesse van Oranie.

[fol. 250v]

wt/ siet Heer Coninck/ gedinct dat icket gheseyt hebbe/ dat huwelick sal den onderganck vant Kersten gelooue en vande Catholijcke religie in dese uwe Nederlanden zijn. Maer neen neen/ ba synen raet en mochte niet ghevolcht zijn/ dat hy soo en mochte.

Den .19. April/ als B. Cornelis int .20. cap. S. Iohan. wt leyde daer Christus spreeckt: ^#Ick climme op tot mynen Vader, endeuwen Vader, mynen Godt ende uwen Godt. seyde hy: Ba hier schuylt wederom een groote swaricheit met die Erasmianen/ Campanisten/ Seruetianen/ en andere Trinitarii/ die ons al omme in onsen schilt zijn teghen de Godheyt Christi/ en willen seggen/ dat Christus met dese woorden wederomme bekent/ dat hy Godt niet seluen en is/ maer dat hi onsen God ooc synen God bekent te wesen. Ou ba die vermaledijde ketters en willen niet verstaen dat Christus somtijts naer zijn menscheit sprict. ^#Och dien gheveynsden Erasmus heeft de ionckheyt al bedoruen/ en met dese ketterie gans gheinfectiert: fy gheleertheyt/ het ware beter datse niet een A. voor een B. en kenden. Ba goeliens/ ghy siet nu in een huysgesin/ daer seuen of acht liens in huys zijn/ dat de onghesifste/ grofste/ meeste bottemuyl blijft int ghelooue van zijn ouders/ ba is dat niet een sonderlinge gracie van God: want die anderen/ die soo curieus/ soo subtijl/ en soo vernuft willen zijn/ ba die werden terstont

# Uande godtheyt Christi.

# dat de groefste meeste bottemuylen int ghelooue van heur ouders blijuen/ maer dat die curiense ^* subtijle geesten al terstont verleet werden.

* lees: curieuse

[fol. 251r]

verleet en bedrogen. Daerom alle dese ketterien en commen van niemant anders/ dan deur die ongheruste/ curieuse/ vernufte/ subtijle gheesten/ die altijt ligghen en deurneuselen en deursnuffelen de helige schriftueren/ om yewers een woordeken te vinden/ daerse ons Catholijcken mede souden moghen terghen/ quellen/ en plaghen: ba daeromme sullen wij ghedwongen zijn wt nootsakelicheyt de huyssoeckinghe vande suspecte ^#boecken te doen/ ende dese Magistraten met heur duuelsche priuilegien niet eens aensien. Ba/ een Graue van Vlaenderen en heeft die macht niet gehadt/ alsulcke helsche duuelsche priuilegien te gheuen. Ou/ ba de Paus en heeft seluen de macht niet priuilegien te gheuen/ dat men niemants huys en sal moghen deursoecken/ om de quade valsche kettersche boecken te vinden of te achterhalen: ba soo siet.

Sachternoens predicte B. Cornelis hoe dat Christus met twee van synen discipelen naer Emaus ghinck/ ende hoe dat sij hem daer te Emaus ter taefelen sittende/ aen de brekinghe des broots wierden kennen. Ba hier wil ick (seyde hy) dese deurtrocken Cassandrianen en Lindianen wederomme eens van deeghs te keer gaen want ick hebber mijn tanden op ghewet en scharp ghemaect: om te betoonen/ datmen de Leecke

# wederom vande huyssoeckinghe der boecken.

[fol. 251v]

^#ofte wereltsche menschen het sacrament des outaers onder eenen gedaente behoort te berechten/ daer my dien valschen Lindius soo schandelick en vileynlick om ouer het reck haelt in die twee spijtighe brieuen. Ou/ ba Theophilactus en Chrysostomus segghen naectelick/ dat Christus dese twee discipelen te Emaus zijn warachtich lichaem te nutten ghegheuen heeft: waer wt de helige kersten Roomsche Catholijcke Orthodoxe Kercke de leecke liens het Sacrament tot nu toe onder de eene ghedaente berecht heeft. Ba en al waert oock dat sommige van S. Paulus Kercken in Grecia de Leecken onder beede gedaenten berecht hadden/ ghelijck dese heretijcken nu sustineren willen/ soo en is dat het gebruyck niet oueral gheweest/ ende wat niet ouer al en is/ dat en is niet Catholijck. ba wij en hebben met de Griecsche kercken niet te doen/ die Griecken zijn Scismatijcken. ba wij houden ons ande Roomsche Kercke die thooft ouer alle kercken is/ daer men het gebruyck van S. Pieter tot nu toe onderhouden heeft/ en eeuwelick onderhouden sal/ in spijt van de Cassandrianen/ Lindianen/ Confessionisten/ en andere afvallighe scismatijcken/ die heurseluen aldus van de helighe Kercke afsnijden ende ballinghen werdden van het hemelrijck om de helle te vullen en het aes der discipelen te werdden:

# Dat Christus te Emaus het sacrament zijns lichaems onder een gedaente heeft ingestelt voor de leeken.

[fol. 252r]

ba soo stout niet dat hem yemant vervoordere hier tegehen eens te kicken. ba ick soude hem mijn tanden laten sien/ dat ick soo soude.

Den .20. April wast: Goeliens wij lietent ghister aen het berechten des Sacraments ^#voor de leecke/ of wereltsche menschen/ onder een ghedaente/ twelck ghy hoorde dat Christus te Emaus alsoo inghestelt heeft/ daer nu alle dese sectarisen dus byster tegen spartelen/ ende onder allen secten en isser gheene die haer soo seer daer teghen stelt/ als die Cassandrianen. Ou/ ba maer wat ramp/ en sien sij niet dat het weerdige helige Concilie van Trenten bescheedelick en claerlick ghenoech betoont/ dat de Leecken alsoo wel het bloet Christi onder de gedaente des broots ontfangen/ als wij Priesters doen onder de gedaente des wijns? ba ten is maer een quaetheyt/ een archeyt/ een snootheyt/ een boosheyt/ ende een heygatinghe: als siet/ nu willent wij onder beede ghedaenten hebben/ in spijte van de Roomsche kercke. Ou/ ick setter ^#mynen hals onder/ waert dat wij Catholijcken de sectarisen wilden bedwingen/ dat sij het sacrament onder beede gedaenten souden moeten ontfangen/ ba sij souden seggen/ nu en willent wij onder beede gedaenten niet hebben/ betoonet ons dat wij tschuldich zijn also te ontfangen/ Christus heuet maer voor de Priesters alsoo inghestelt/ ende te Emaus

# Het Concielie van Trenten tegen beede gedaente.

# Hy setter zijn hals onder/ waert dat de papen de leeken wilden dwingen tot den kilct dat sijen dan niet en souden willen drincken.

[fol. 252v]

heeft hijt voor ons leecken onder een gedaente ingestelt/ ba en sy souden ons dan alle de argumenten voor onsen nues steken/ die wy heurlieder nu voorbringen/ ba sy souden dan ooc wel seggen/ men vint geen vleesch sonder bloet. Ou/ en het bijsterste van allen: ba deen soude seggen: ba fy ick en wil achter dien ouden man niet gaen drincken wt den kilct/ hy heeft eenen stinckenden asem: dander soude seggen/ ba fy ick en wil naer dat oude wijf wt den kilct niet drincken/ sy soude daer in quijlen of seueren: dander soude seggen/ ba fy ic en wil achter dien pockachtighen vent/ achter dien schurften rappigen fijlt niet gaen drincken wt den kilct: ba de rijcken en souden achter de armen niet willen gaen drincken wt den kilct: dan soudemen daer ligghen storten en blanssen en qualsteren Gods bloet teghen de aerde. ba en hoe soudement ooc met dese baert mans maken/ die dese groote kneuelbaerden hebben/ ba daer soude het bloet Christi ooc in blijuen hangen. Ou/ daer soude het meeste confuys wt volgen/ datten mensche ijsen mach diet bedinct/ maer de sectarisen en achten noch en passen op Gods warachtige bloet niet. Ou/ ba sy houdent maer voor een tuechtken slechten gemeenen wijns. da daerom en machmen heurlieder den kilct in geender manieren toe laten/ want begonstmen daeran te comen/ so waert met het kersten gelooue en Catholijcke religie gantsch en teenigaer

[fol. 253r]

wt/ ba dat swere ick u/ dat ick soo doen.

Den 21. April leyde B. Cornelis in het 24. cap. van S. Lucas Euangelie dese woorden wt: Doen heeft hy heurlieden het verstant geopent, dat sy de schriftueren souden verstaen. Daer wast te tieren/ te schremen en te roepen/ ba ghy vermaledide sectarisen/ hoordy dit wel/ he? Ou/ ba wat dunct u van dese woorden/ dat Christus zijn Apostelen tverstant moste openen/ om dat sy de helighe schrifturen souden ^#verstaen: ba fy/ het is nu verde gecomen met de heylighe schriftuere/ Godt betert. Ou/ ba de Schaerslijpers/ Scheemakers/ Stoeldrayers/ Zeeldrayers/ Weuers/ Vulders/ Grofijsersmeden/ Besimmakers/ Stroodeckers/ Schoelappers/ Lanterlappers/ Blaesbalchlappers/ Cascoenvagers of Schouvagers en Beerstekers/ ba dat zijn nu al liens vander schrift. Ia die Spinnighen op den Spinrock/ en die Wulle Cammigen of Caerdigen willen nu de helige schrifture al op haer duymken weten/ ba en haerlieder cleene budsen en bescheten balghers/ snottemuylen/ en vuyl nuesen willen nu al wt de heylige scriftuere disputeren/ Ia duruen wel eenen Priester of Monick onbeschaemdelick in synen baert varen/ hem zijn bachuys stoppen met argueren en disputeren tegen de helige drijuuldicheyt/ tegen die Godtheyt en Menschheyt Christi/ tegen de eewige maechdelicke reynicheyt van de weerde moeder Gods/ teghen

# hi beclaecht dat nu het ambachtsvolck de schriftuere aldus leest in gemeene tale/ ende is gram op Erasmum/ om op dat hi alsulcke tijt geweinscht heeft.

[fol. 253v]

de Misse/ tegen tvageuier/ tegen Gods seuen sacramenten/ tegen de kinderen te doopen/ tegen het aenroepen en bidden der heligen/ tegen het eeren der heligen reliquien/ tegen de beelden/ tegen de bevaerden/ ja tegen de verrisenisse des vleeschs/ en tegen de ewige verdoemenisse/ ende voorts noch andere horribile afgrijselicke/ enorme disputacien en arguacien/ Godt zijts geclaecht. Maer goeliens/ ou/ bouen alle dese yselicheyt en gruwelicheyt wilde dien geueynsden Erasmus hem noch verblijden tegen dat sulcken tijt soude commen/ dat den Boer/ den grouen plompen ackerdrol/ met de een hant den ploech ende inde ander hant het Euangeliboec soude houden: dat den Schipper met deen hant het roer/ en inde ander hant het Euangeliboec soude houden: ende dat den Krijchsman met deen hant de spiesse/ en inde anderhant het Euangeliboec soude houden. Ia ist waer? hey schalcken verleeder/ ba men siet nu wel wat datter gecommen is vande helighe schriftuere aldus te lesen in moederlicke tale of in ghemeen platten Vlaemsche. ^#Ou/ ba dat de Paus of de Conink mijnen raet wilden hooren en volghen/ sy souden de leecken of wereltsche menschen den Bibel en het nieuwe Testament plat wt verbieden te lesen op de galge/ ba dat is noch wel wat anders. ba wat segdy my van dien deurtrocken Erasmus? Ou en dat ick Duc dAlue ware/ ick soude dit Magistraetken wel met

# Dathy duc dalue waer hy soude het Magistraet dwingen tot de huyssoeckinge vande suspecte boecken.

[fol. 254r]

cracht en gewelde dwingen de huyssoeckinge vande kettersche boecken toe te laten. ba so siet.

Den 25. April begonste b. Cornelis wederomme in zijn Clooster te predicken ende leyde int xx. cap. van S. Iohannis Euangelie dese woorden wt. Ontfanct den heligen gheest, der welcker sonden ghy vergeeft, die werden hem vergeuen, ende der welcker ghy houdt, die zijn ghehouden. Ba hier wil ic betoogen (syde hy) dat wy priesters de volle macht hebben de sonden ^#te ontbinden ende te vergeuen/ in spijte van alle Caluinisten/ Lutherianen/ Herdoopers/ en alle andere sectarisen diet leet is: ia also geweych wil ic noch spreken/ al ist datter wederom veel quade Guesen nieumaren zijn/ ba ic en passe daer niet op/ want ick make mijn rekeninghe niet anders/ dan dat ic ooc martylaer om het helich kersten Catholijcke gelooue sal moeten steruen/ gelijck noch dagelicx de Priesters in Westvlaenderen en elders gemartyriseert werden. Ooc hebben wy Priesters de volle macht de sonden te wederhouden ende niet te vergeuen/ maer die te binden/ ende de menschen den Hemel voor de nuese te smyten/ want God en mach noch en can de sonden niet vergeuen/ wy Priesters en moeten die eerst vergeuen: ba God en sal tegen zijn woort (daer mede hy zijn macht te buyten gegaen is) niet doen. Daerom ten behaecht my niet datmen alle dese Guesen en guesinnen aldus geabsolueert ende van de sonden ontbonden heeft/ ende desen Paschen ten Sacramente

# dat de priesters de volle macht hebben van de sonden te vergeuen en niet te vergheuen.

[fol. 254v]

laten gaen. Ou/ want alreede nu den roep begint ^#te gaen dat de veruloecte Duytsche lereneergaten neerwarts op dese landen commen/ ba nu loopen de Guesen en Guesinnen tsamen en lachen en schachen van blijtschap: ba nu ist te seggen tegen elcandere/ wel hoe hebdijt desen Paeschen gemaect/ hebdy ooc voor de Goddelose Papen en Monicken te biechten moeten gaen/ hebdy ooc der papen brootgodt/ dien Melis moeten slicken? Och hoe zijn wy hier desen Paeschen gebrilt geweest met die versmachte Papen/ ba ic vaechde heur lieder ghebacken Goken terstont wt mijn bachuys/ alsoo haest alst de Paep my inden mont gesteken hadde. Dander seght/ ba ick hebt in geswolgen voor een sticxken broots/ wat mach my dat schaden: ba dander seght/ ic hebt ooc binnen geslict en het is deur gegaen met al danderen cost/ ba ick en make daer geen swaricheyt in/ theeft moeten zijn par force/ het is bedwanc geweest. ja ist waer? hey ghy vermaledide Caluinisten/ en Caluinistinnen/ ba ic gelooft seer wel dat ghy also gedaen hebt: ou en daerom hebt ghijt ontfangen tot uwer eewige verdoemenisse/ ghelijcket Iudas ontfinck. Och Iesus Iesus/ wat een afgrijselickheyt is dit te hooren/ ja dusdanighe dingen gaen nu hier te Brugge om/ ba wy wetent voor seker/ het comt ons al ter ooren. ba goeliens in ben ooc een gheweest vande seuen mannen die ghecommitteert

# als den roep begonst te gaen dat de duytschen neder warts quamen op dese landen.

[fol.  255r]

waren om der Guesen en Guesinnen biechte te hooren/ maer sy hebben heurlieder wel gewacht an my te biechten/ maer elders zijnse al geabsolueert worden/ Ia men en heeftse nauwelick derren straffen om datse rijckelic en moy gecleet zijn/ ba lieuer dan ic dese rijcke costelicke ioncvrouwen/ dese groote Guesinnen int gat cruypen soude/ ic hadde lieuer datse bescheten waren. ba en diergelijcken oock de rijcke Guesen. ba hadder een an my gecommen/ ic en soude hem niet gheabsolueert hebben/ hy en soude eerst drij maenden lanc mijn sermoonen wel neerstelick hebben moeten volgen/ ende alle daghen daer op beede zijn knien deuotelick met beede zijn handen tsamen mijn Missen gehoort/ en met een bernende keersse voor hem staende/ ba en twijle dat ic hem synen Heere Iesum sijnen God soude getoocht hebben/ soude ic van ter sijden om ghekeken hebben/ of hy oock met zijn vuyste voor zijn borst geclopt en gesmeten hadde/ ghelijc de goede oprechte Catholijcken behooren/ en gewoone zijn te doen/ ende also warachtich berou ende leerschap getoocht hebbende van zijn heresien en ketterien/ ba dan soude ic hem geabsolueert/ zijn sonden ontbonden ende vergeuen hebben. ba soo siet.

Sachternoens als b. Cornelis in tselfde cap. de woorden van S. Thomas wt leyde/ Mijn Heere ende mijn God, syde hy: Ba Erasmus seght/ hier moet ick bekennen dat Christus

[fol. 255v]

van Thomas wert synen Godt genoemt/ maer ooc anders niewers inde gansche helighe schriftuere. ba ist waer? hey argen verleeder. ou heet hem Paulus totten Romeynen int 9. Cap. niet Godt/ daer hy seght: ^#Der welcker vaderen zijn geweest daer Christus wt is nae den vleessche, die bouen alle is Godt ghebenedijt inder eewicheyt, amen? maer fy. goeliens hoort doch watten leelicke censure dat dien gheueynsden Erasmus hier op gemact heeft/ ba hy seght plat wt dat de Catholijcken dese woorden daer an gelapt of an geclampt hebben/ als een clausel/ gelijcse noch meer gedaen hebben an die lectiones of ghebedinge/ want seght hy/ ten staet inden Greixschen text niet. ou snooden deurtrocken rabbaut/ ba souden de Catholijcken de helige schriftuere verualschen of daer yet an gelapt of an geclampt hebben? ba daer liecht hy deur zijn bachuys an. maer goeliens ten is anders niet/ dan dat dien geueynsden Erasmus is gesint geweest/ gelijck nu toch alle ketters ghesint zijn/ om het kersten gelooue gantsch teenigaer met de ^#wortele wt te roeyen: ba daerom moet Christus nu van hier wt dese landen van Europa gaen verhuysen naer Indien/ naer Calecut/ naer Malaca/ ende naer America/ ba ic sient nu van verde comen/ hy moet wech/ hy en macht niet langer houden/ ba nu sy Christum ende zijn gelooue en zijn religie willen wt dese landen verdrijuen/ ba so sullen sy ons als priesters Christi ooc mede veriagen en wt smijten. ou ba en

# Uande godtheyt Christi tegen Erasmus

# Dat Christus wt europa gaet verhuysen in Indien ende in America.

[fol. 256r]

blijct dat niet an dit Papen dootslaen en martyriseren? Och goeliens/ wy sien nu wel datter een quade conspiracie en coniuracie tegen ons Catholijcke wt bersten sal/ die seer afgrijselic en horribel is. siet hier toe heuet dien dobbelden deurtrocken Erasmus gebrocht/ dat hy de gheleerde ende het Edeldom aldus inde ioncheyt geschent en bedoruen heeft/ ba ick en sal dat van dien boosen Erasmus niet swijgen daer come af wat wil: ba dese Erasmianen zijn verde verdoolt datse my meenen mijn bachuys van Erasmus te doen houden/ ba ic ben veel te quaet/ dat ic soo ben.

Den eersten dach May quam B. Cornelis met een blijde aensichte op den predicstoel/ ende ^#na dat hy synen teem voleyndet hadde seyde hy/ Ba goeliens en soude ic niet lachen/ en soude ic niet grijnen of kokermuylen/ nu het eens ter dege is Guesen lange neusen? ou de Guesen hebben sichtent Paesschen so geueynsdelic op ons Catholijcken gelachen en gegrenen/ ba waerom en grijnen of en lachen sy nu niet/ he? ba nu sullen wij Catholijcken de Guesen ende Guesinnen seluen belachen en begrijnen/ ba het was al de Prins van Oranie is met groote macht van Duytschen in Gelderlant/ daer heeft hy Venlo en Rurmonde in genomen. ba het schien dat de Prins van Oranie met zijn Duytschen het gansche Nederlant soude commen afloopen/ ba maer ic dachte wel datse aldus varen souden/ als Duc Dalue zijn Spaeniarden maer daerwarts en begonste te senden/

# Als de acht vendelen crijchsknechten/ die den prins van Oranie dienden/ den 25. april by herkelens int lant van Gulick vande Spaeniarden verslagen waren.

[fol. 256v]

Ou/ ba ten is maer eenen hoop van drij of vier duysent luysighe rabbauwen/ canaillie/ en rappaillie gheweest/ het galgen aes/ dat hier de galghe ontloopen en ontvlucht is/ meende daer wederom te vergaderen/ om in Brabant de Kercken en Cloosters te beroouen en te verbranden/ om de Papen en Monicken/ Nonnen en Baghijnen doot te smijten/ ghelijck hier in Westvlaenderen te Waterloo en te Lanoy/ ende by Antwerpen te Oosterweel vergadert waren en verslaghen wierden: ba siet doch waer mede dat wij ghequelt zijn. Ou/ daer en commen maer seuen of acht hondert Spaniarden/ en smijten al den bras seluen te bersten: ba aerme iacht/ ou en ist anders niet? ba zijn wij Catholijcken voor sulcke crijchsliens aldus bevreest en beveesten/ beangst en beladen gheweest? ba fy. maer siet doch eens waer met dat wij gheplaecht zijn. Ou/ en waren dit de Lereneersgaten/ die met Oranie op de banc waren/ daer my de Caluinisten in heuren Pasquillus mede dreechden/ datse my ende dyen ouden grysaert Broer Melis souden commen veriagen? hey snoo schudden/ fielten/ en rabbauwen. ba Oranie sal hem wel wachten soo naer te commen met zijn vervloeckte Duytsche lereneersbillen: ba al quamender hondert duysent milioenen/ sij commen hier al op heur kerckhof. Ou/ ba een Catholijck sal hondert ketters verslaen/ dat sien ick nu

[fol. 257r]

wel: ba laetse vrij commen/ wij sullense het bloet wel wt tappen/ dat versekere ick u: ba dat quaet bloet is al salich wt ghestort. Ba waert dat dien Orangie maer met eenighe Lereneersgaten begonste te commen/ het soude hier in dese Nederlanden wel anders te wercke gaen met bloetstorten/ dant in Vranckrijcke gedaen heeft/ want dat zijn verraders: ba daer laghen de Hughenosen tegen de Hughenosen te velde/ maer hier souden de Catholijcken tegen de Heretijcken te velde ligghen. Daerom ghy Catholijcken en vreest dien Prins van Oranie niet. Wat soude hy bedrijuen? waer soude hy de macht hebben om veel Lereneersgaten te lichten/ en hier te bringen? Ia luysen en vloyen mochte hy hier bringen. wacht goeliens/ ic sal alle de luysen en vloyen onder hoop blasen. Daer sette B. Cornelis zijn hant an zijn kinne/ en blies vijf of ses mael: daer loeghen zijn Catholijcken datse schaterden. Daer wast aent roepen: Wacht wacht voor al de Duytsche vloyen en luysen: ba vloyen en luysen met hoopen. Daer maecte B. Cornelis soo sotten grillen en bootskens/ dat zijn Catholijcken meenden bersten van lachen/ seggende alst al ghedaen was: Ba Godt gheue Pater Cornelis wel te varen.

Den .2. dach May wast: Ba Iesus/ hoe slecht sien nu de Guesen langs heur nuesen. Ia ja/ ja/ ba nu ister al/ Och eylacen wacharmen/

[fol. 257v]

dat ons mede broeders in Christo daer so deerlick en iammerlick verslagen zijn van die goddeloose Spaeniarden/ die versmachte specken. Ia nu ist wel ghespect? Ba goeliens nu die Spaeniarden dat Guesen bloet hebben beghinnen te riecken/ te lecken/ en te smaken/ ba nu sullen sijder soo op verhit en ghebeten zijn/ datse sullen verhoeien en verwoeien naer tguesen bloet: ba men salse niet connen inde steden ghehouden/ soo sullense willen wt loopen naer die proyen/ naer dat ^#Guesenbloet. Ba goeliens/ ic begonste den moet wel half verloren te geuen/ maer de Catholijcken van Amiens in Vrancrijcke/ ende onse Catholijcke Spaeniarden/ maken dat ic verder goede hope beghinne te crijgen. en beyd/ en beyd/ wilden die Catholijcken deur geheel Vranckrijcke heurlieder byloo alsoo zeelleusselick alomme tegen die vervloeckte Hughenosen stellen/ gelijck die helighe Catholijcken van Amiens in de Paeschedagen gedaen hebben/ ic soude noch alsoo goeden hope op Vranckrijcke hebben/ datmen daer de Caluinisterie noch also wel wtroeyen soude/ alsmen hier in dese Nederlanden sal: ba dat soude ic wel derren sweren/ dat ic so soude.

Voort quam B. Cornelis tot het wtleggen vant .x. cap. in S. Iohan. Euangelie: Ick ben een goet herder. Een goet herder geeft zijn siele voor zijn schapen: maer een huerlinck, en die gheen herder en is, wiens die schapen niet eygen

# Naer dat de Caluinisten vande papisten te Amiens doot gesmeten waren.

[fol. 258r]

en zijn, siet den wolf commen, ende hy verlaet die schapen, ende vliet, ende die wolf grijpt en verstroyt die schapen. &c. Ba goeliens/ besiet nu (seyde hy) wie dat de goede herders zijn/ en die heurlieder leuen voor hen schapen gheuen. ba en zijn dat niet de Pastors van ons Catholijcken? ou/ en blijct dat niet in Westulaenderen/ daer ^#de Guesen noch niet op en houden van de Pastors of Parochiepapen doot te smijten? ba daer zijnder noch binnen drij dagen herwaerts doot gesmeten/ ia daer wierter opden goeden Vrijdach en op Paeschauent/ soo sij saten biecht en hoorden/ doot gheslagen/ ende sommige al leuende int water ghesleypt. ba en hoe vele datter de Guesen dooden en martyriseren/ noch en vlucht die reste voor alsulcke grijpende woluen niet wech. Maer die vermaledijde Haechpredicanten der Caluinisten/ Martinisten/ en Herdoopers/ ba also haest als die hoorden dat Duc dAlue quam/ verlieten sij hier de schapen/ en namen de vlucht an naer Engelant/ naer Emden/ naer Wesel/ naer Franckendael/ en elders/ daermen sulcke heresien en ketterien openbaerlick/ liber/ en vrij preken mach. Ba goeliens/ hier an canmen merckelick sien/ dat dit geen herders en waren/ die de schapen toebehoorden: maer het waren huerlingen/ die maer der schapen ghelt en sochten: sij en waren deur de deure niet inden schaepstal ghegaen/ maer waren deur het dack en deur andere gaten ingeclommen

# Welcke de goede herders zijn naer het verstant van B. Cornelis.

[fol. 258v]

om de schapen te vermoorden/ te stelen/ en te roouen: het waren verleeders/ bedriegers/ dieuen/ moordenaers/ verraders/ en brantstichters/ ba so siet. Ou/ ba om dat ic int leste vande Vasten eens preecte/ dat ic blijde was om dat ick vande Caluinisten haechpredicanten gheen quaet geseyt en hadde/ ba daer heeftmen soo byster mede gelachen/ gespot/ en gegect: maer ic segge nu/ dattet my niet leet en is/ alle de leelicheit/ alle die schelmerie/ rabbauwerie/ fylterie/ schudderie/ en alle die vileynicheyt en afgrijselicheyt die icker af gepreect hebbe. ba en my is leet dat icker niet noch veel meer boosheyt/ snootheyt/ archeyt/ en gruwelicheyt af gepreect en hebbe. ba in teecken dattet my niet berauwen en is/ so salicker nu voort an noch dusentmael meer quaets van preken/ dan ick noch oyt gepreect hebbe/ want men cander niet genoech pestilentiale helsche duuelderie en goddeloosheit af geseggen/ datmen so en doet. ba hoort nu oft my berauwen is/ dat icker veel schandelicheyt af gepreect hebbe. ^#Ou/ ba ic segge nu/ dat dien verdoemden verrader Hermannus een toouenaer is/ dat hy met swarte consten omgaet/ want hy draecht die helige besnijdenisse ons liefs Heeren Iesu Christi an synen diefschen hals/ op zijn nacte verradersche borste/ die hy Tantwerpen in onser lieuer vrouwen kercke/ als hy daer de beelden dede stormen/ gestolen/ en gerooft heeft: ba daer mede can hy aldus tooueren/ dat

# Hy gelooft dat Hermannus met die besnijdenisse Christi tooueren can.

[fol. 259r]

hy op een Aue Maria tijts wt Engelant tot Antwerpen/ of daer hy wilt wesen/ can vliegen/ en doet daer int heymelic een duuels sermoon/ en is terstont wederom in Engelant/ om daer zijn helsche predicatie niet te versuymen. Ba en ic heb ooc gehoort/ en gelooft also wel alst helige Euangelie/ dat dien vermaledijden ^#Apostaet/ die wtgheloopen verloochende Monic Petrus Dathenus/ wel .30. wtgeloopen schoone ionge Nonnen onderhout/ die hy alle seluen bestiert of gerieft/ om daer mede die vleesschelicke vrijheyt te betoonen/ als dat een man also veel wijfs mach trauwen als hy onderhouden can. ba dit preken sij dagelicx wt den Alcoran of wt Mahomets wet: want sij en soecken anders niet dan het kersten gelooue wt te roeyen/ ende der Turcken gelooue in die stede te planten. Ba maer bylo onse helige Spaeniarden sullender wel so in voorsien/ dat sijt in dese Nederlanden niet doen en sullen/ dat merck ic nu wel/ dat ic soo doen.

Sachternoens leyde B. Cornelis int selfde cap. dese woorden wt: Ic ben een goet herder, ^#ende ic ken die myne, ende die myne kennen my. &c. Ba waer is nu (seyde hy) dit Magistraetken van Brugge/ dat hem so seer tegen de huyssoeckinge vande kettersche boecken stelt/ en niet en wil gedoogen of toelaten dat de gheestelicheyt eenige kennisse neme van saken eenichsins staende ter kennisse vande wereltlicke iurisdictie/ gelijc sij dat in heurlieder vuyl

# Afgrijselicke leugens ouer Petrum Dathenum.

# vileynie op den Magistraet/ om datse de huyssoeckinghe der boecken niet toe en laten

[fol. 259v]

bescheten request tegen de helige inquisitie en placaten hebben gestelt. Ou/ ba datse nu hier commen/ en hooren/ of een herder/ of pastor/ zijn schapen niet en behoort te kennen. ba en hoe sal hyse kennen/ hy en moet wel neerstelic ondervragen watse geloouen/ ende wel scherpelic ondersoecken wat boecken datse lesen? maer neen ^#ten is anders niet dan dat de Bufetters/ die het Magistraetken regeren en guberneren/ vande selue euelen besmet en ongaef zijn. ba sij hebben heurlieder Contooren vol Cassandrianen/ Lindianen/ Atheisten/ en Libertinen. Daerom ten sal niet eer wel gaen/ voor dat de Spaensche Inquisitie hier sal wesen/ al souder oock alle het tijtelic welvaren van de Neerlanden om tondergaen. ba en later dien Oranie/ dien ^#Hoochstraten/ dien Culenborch/ en alle die andere Guesenhoofden tegen spartelen so sij willen. Ba maer goeliens/ en blijcket nu niet wel wt dien Monseur de Villers/ die daer int lant van Gelder in dien slach gevangen is/ hoe dat Oranie tegen de Coninc en tegen ons Catholijcken gesint is/ he? ba hadde ic ouer iaer en dach ongelijc/ als ic preecte dat den Prins van ^#Oranie die Antwerpensche meuterien niet qualic en behaechden/ ende dattet met hem was ioct my Gilleken/ het is so wel mijn willeken/ lapt mijn billeken? ba en hier op ontbloot my dit Magistraetken van Brugge tiarent op den Paschauent wel spijtich/ dat ic mijn bachuys

# Alsoo heet hy de pensionarisen.

# vanden prins van Oranie ende mijn Heer van Uilieers.

# Besiet het sermoon den 15. Martii 1567.

[fol. 260r]

houden soude van Oranie en van Brederode/ of sij soudent te Houe te kennen geuen. Ou/ ba loopt en geuet nu te Houe te kennen an Duc dAlue/ en besiet hoe ghy daer met varen sult: ba ic versekere u/ ghy sult de galge beschijten. Maer te propooste van Brederode/ ba dese ^#Guesen gauen ooc wt/ dat Brederode noch leefde/ ende met de Duytschen af quam/ en dat hy een doode kiste in zijn baniere voerde: ba tian hadde hy noch geleeft/ en waer heden acht dagen in dien hoop Guesen vande Spaeniarden mede verslagen worden/ die doode kiste soude hem byloo dan rechs wel te passe gecommen hebben/ om daerin begrauen te zijn. Ba fy watten grouen plompen leugens/ dat Brederode noch leuen soude/ en met de Duytsche lereneersgaten soude af commen/ om ons Catholijcken doot te smijten en wt te roieren. Ou goeliens/ ic hebt u so dickmaels gebeden/ dat ghy dese Guese nieumaren niet geloouen en sout/ want het zijn al versierde beuselingen datse wt geuen/ om ons Catholijcken te quellen en te plagen/ te vervaren en te beangsten. Ou/ ba ghy siet nu wel/ niemant degelicx en wilt de Guesen dienen: ba ten is al maer rapaillerie en canaillerie diese tot heurlieder dienste crijgen connen. ba sij hebben seker heuren rechten naem datse Guesen heeten/ want ten zijn doch maer filten/ schudden/ rabbauwen/ blijters/ bedelaers/ rijfken rafken/ harken parken/ aerm huttegetut. ba wat souden sij Duytsche leren

# Alsmen seyde dat Brederode noch leefde.

[fol. 260v]

eersgaten tot heurlieder dienste gecrijgen/ ba de Duytschen willender te hoochverdich/ te groots en te prots/ te heerlick en te magnific toe zijn/ om sulcke armen iacht te dienen: ba de Duytschen houden veel te grooten grauiteyt/ om arme beroyde pouer mager guesen te dienen/ ba fy/ sij soudens heur schamen/ datse so souden.

Den 3. May/ diemen te Brugghe Helich bloet dach heet/ mitsgaders datmen daer dan in een processie het helich bloet (soment heet) om de stat draecht/ twelcke sy houden van het bloet Christi te zijn/ wierde op het voorgaende sermoon dusdanige Pasquillus tusschen het volck ghezaeyet.

Die Deuotarighe.

Tslaen van Broer Cornilleken,, en is maer ioct my Gilleken,
Kijct deur v brilleken,, al int goede,, met coelen moede.
Het is soo wel mijn willeken,, lapt mijn billeken,
Maer niet als den verwoede,, tot den bloede.

Pasquillus.

Ghy deuotarige Cilleken,, of heet ghy Hilleken,
Ic Pasquillen,, dien Pallas voede,, als den vroede,
Rade v sotte grilleken,, dattet hasp v spilleken,
Ende hem wel hoede,, voor die groote Brederoede.

Den 9. dach May seyde b. Cornelis in zijn ^#sermoon: Hey vermaledide Guesen/ ba lust u noch Pasquillen te dichten en te zaeyen: ou/ ba en hebdy anders gheen compassie met u

# Tegen den pasquillus.

[fol. 261r]

medebroeders in Christo/ die heden veertien dagen vande Spaeniarden verslagen werden? Hey snoo generatie/ dat ghy my hekelt/ tormenteert en persequeert: ba ben ic nu een sot grilleken? ou/ en ghy sout my gheerne de spillen doen haspen/ soudy? ba een stront in u kinnebacken/ veruloecte Guesen/ luysighe bescheten Caluersteerten als ghy zijt: ba loopt voor den duuel vander hellen en saeyt daer u pasquillen. Ia ghy sout my de spillen raden te haspen: ba dat hem niemant en belge/ ic houde my seluen voor wel een so wijsen en degelicken Predicant alsser op preeckstoel torden mach: ba men darf my vrijelic geen sot grilleken heeten/ noch de spillen raden te haspen. Ou/ ba ick derf my wel stoutelick beroemen/ dat mijn sermoonen de behoudenisse vant Catholijcke ghelooue/ en vande kersten religie in dese stat van Brugge geweest zijn/ en sonder my/ ba het hadde hier also wel verloren gegaen als elders: ba wat wilmen my dan sot grilleken heeten/ en de spillen raden te haspen: ba raet u haechpredicanten datse heurlieder moeyen met spillen te haspen/ want dat en zijn doch maer Idioten/ weuers/ spoelders/ vulders/ cammers/ en andere groue/ plompe/ botte ambachts liens/ ba raet die de spillen ^#te haspen. Ou/ ba en datse my oock meenen te dreegen/ dat ic my soude wachten voor die lange Brederoede/ ba ic schijte inde Brederoede/ ick en ben voor geen doode liens veruaert.

# Dat Brederode lange vande wormen gheten en gescheten is.

[fol. 261v]

ou/ ba dit is doch alten luysige versierde beuselinge/ ba Brederoode is ouer lanck vande wormen en pieren gheten en weder gescheten: maer zijn siele is gaen compareren in Nobis gat onder Lucifers steert/ ba daer geuoelt hy dat hy oorsake is van alle het Guesen bloet datter wt gestort wert en dat hy cause is van de maledictie van alle de Guesen sielen/ die daer by hem inde eewige verdoemenisse commen. ba soo siet.

^# Sachternoens als B. Cornelis wederomme tegen den Pasquillus predicte seyde hy/ Ou/ wat wilmen my veel de blase en de galle breken/ deen met bescheten Pasquillen/ dander met straffe dregementen/ als kax of sy my het preken souden willen doen verbieden/ en al om dat ick de naecte waerheyt preke vanden Prins van Oranie. Ou/ en ghy Magistraet van Brugghe hebt eerghister seluen wel de brieuen van Duc dAlue ter hallen wt moeten publieren/ daer in hy u/ gelijc alle andere Magistraten/ waerschuwet vande sedicieuse brieuen/ die de Prins van Oranie ende de Graue van Hoochstrate schrijuen ende al omme ande Caluinisten heymelick senden/ om die wederomme te verwecken en op te roepen tot meuterien ende rebellien tegen heurlieder naturale Coninc ende Heere/ ba en dan en soude icket niet mogen segghen/ en soudick? ba loopt en beschijt u/ en vaecht u eersgat ande Pasquillen: ba ic sal tegen de Prins van Oranie preken

# Van eenige brieuen des Oranie ende hoochstraten

[fol. 262r]

in spijte van al de gene diet leet is. ba soo siet. Ou/ ba waerom en soude ic/ ba wat wilmen doch nu daer aen lochenen/ mompelen en strompelen of verswijgen: ba en sien noch en hooren dese beesten niet/ die my aldus liggen heygaten met Pasquillen en ander dreghementen/ dat Graue Lodowijck van Nassau zijn broeder ghinder in Vrieslant den ^#brouha light en maect mits onsen Coninck zijn steden in te nemen/ alleens of hy meent den Coninc van Spanien zijn landen te ontweldigen. ba maer siet doch eens wat heur die Duytsche lereneersgaten laten duncken/ ia watten presumtueuse vermetenheyt is dat. ou/ ba het is alleens of een Luys tegen een Leeu wilde gaen vechten/ ba wat vent is datte/ ba men siet nu wel dat dit volcxken al van heurlieder sinnen berooft zijn/ want dit is doch alten sotten geueerte/ ba datse heur beschijten/ ba siet waer mede dat wy gequelt zijn/ ba niet beters dan al floucx een deel Spaniarden derwaerts en doense terstont heurlieder sack te bersten smijten/ gelijcse die ander Guesen in Gelderlant op den Beloken Paesdach deden. ba so siet.

Den 16. May seyde B. Cornelis: Ou/ ba ic ben seer verwondert in sommige die wel degelicke geachte liens willen wesen/ datse beclagen groot iammer te zijn/ datter in dien slach op den beloken Paeschdach int lant van Gelder so veel Edele Heeren van dese landen ouer de sijde vanden Prince van Oranie dootgebleuen

# Alsmen seyde dat graef Lodewijck van Nassau sommige steden in Vrieslant ingenomen hadde.

[fol. 262v]

zijn. Ou en soudy dat beclagen? ba schijten eens/ ba staen ic nu met al den dach en preke/ dat sulcken quaden bloet al salich is wtgestort: ba ic hope datse noch alle by dusenden sullen verslagen werden: want die Edellieden zijn ons argste hartste partye/ die wij Catholijcken hebben: ba sij zijn so helsch boos op ons Geestelicken/ datse heurlieder iachthonden/ bracken/ haeswinden/ en ander vuyle prijen veel meer eere andoen/ dan ons gheestelicke personen: ba sy en weten niet hoe sy verachtelic/ versmadelic en smaddich van ons spreken willen: ba dagelicx ist/ hets dese vileyne luysige Papen en Monicken moeten alomme an thoochste eynde sitten/ sy moeten alomme ande hoochste syde gaen en staen: wy Edelmannen/ wy Houelingen moeten voor die vileyne capperts/ voor die luysige geschoren toppen/ voor die versmachte papen ons bonetten af doen/ en ons hooft ontdecken. Ia/ ist waer? hey snoo generacie/ ba wat zijt ghy doch beter dan wy? ba en sijdy niet also wel in vuylicheit en vileynicheyt ghegeneriert en geboren als wij? ba en moet ghylieder niet also vuyl vijsten en schijten als wy? ba en stinct u lieder stront dien ghy schijt/ min dan den onsen? ba siet doch hier eens wat een edelheyt dat de Ionckerkens achter wt hangt? ba fy schaemt u/ ba wat laet ghy u doch duncken dat ghylieder zijt? ba ick swere dat ghy lieder de oorsake zijt van alle meuterien/sedicien/

[fol. 263r]

en rebellien/ die tgemene volcxken teghens Godt en zijn religie/ tegens den Coninck en zijn Catholijcken voorstelt/ mits alle Goddelicke helige kerckelicke saken te destrueren/ te verderuen en te schenden/ mits alle Gods Priesters en Monicken/ Nonnen en Baghijnen te vermoorden/ te martyriseren en wt te roeyen. ba daerom goeliens/ en beclaecht niet dat het Edeldom seluen verslagen en wtgeroeyert wert/ ba wy mochten willen datter niet een ouer bleue/ want sy zijn doch alle ghecorrumpeert/ gheinfecteert en bedoruen/ ba en nu bederuen sy het restken van tgemeene volcxken voort: ba en soude ghy dan beclaghen/ datter achtien of twintich Edel Heeren doot ghebleuen zijn op de Guesen sijde? ou/ ba ic extimere dat meer en profitelicker voor ons Catholijcken/ dan ofter vijftich duysent gemeene Guesen verslagen waren: ba beclaeght datter niet al den bras van het Edeldom verslagen is want sy riecken al naer de Gueserie: sy wilden wel geerne alle gelijck sien dat onse Coninck met synen Duc dAlue wt dese Nederlanden gesloten ^#en veriaecht wierden/ dat swere ic u. ba sy en wachten maer al op de farcen die de Prins van Oranie nu begonnen heeft. Ba goeliens noyt sotter dinck dan desen Prins van Oranie ende zijn broeder Graef Lodewijc voor stellen/ ou sy heesschen de steden in Vrieslant op inden naem vanden Coninck van Spanien/

# Als men seyde dat graef Lodowijc de steden in Vrieslant wt de name vanden Coninck op heeste.

[fol. 263v]

ba soo siet/ laet het sotken nu teenigaer wt de mauwe kijken/ ou/ ba wat sotten zijn dat/ ba meenen sy het volc nu daer mede te bedriegen/ om deur sulcke practijcken inde steden te geraken? neen de liens sullen wijser zijn/ ba fy die practijcken is doch al te plomp/ ou/ des Conincx steden/ diet met den Coninc getrouwelic houden/ noch wt sConincx naem commen op heesschen/ ba ic soude seggen/ toont u commissie die ghy hebt van sConinx wegen/ om sulcx te doen/ ba daer souden sy staen sien gelijc pissebedden. ou en weten sy nu anders geen practijcken te versieren dan sulcken luysicheyt? ba de liens sien en hooren dat de Coninc synen Duc ^#dAlue noch ses duysent spaeniarden te hulpe sendt/ tegen den Prins van Oranie/ en tegen al zijn Guesen te oorlogen/ en dese sotten sullen commen en heesschen noch al euen wel de steden wt de naem vanden Coninc op. ba sy waren weert met stront beworpen/ datse so waren.

Sachternoens leyde B. Cornelis die woorden Christi int xvj Cap. in S. Iohan. Euangelie wt: Ick heb v noch veel dingen te seggen maer ghy en moecht dat nu niet dragen. Maer als dien geest der waerheyt commen sal, die sal v alle die waerheyt leeren. Daer wast te roepen/ Ba datse nu eens commen heur backhuys toogen dese vermaledide Caluinisten/ Lutherianen/ Herdoopers/ Cassandrianen/ Lindianen en andere veruloecte sectarisen/ die seggen/ datmen plat wt anders niet en mach geloouen/

# datter noch 6000. Spaeniarden commen.

[fol. 264r]

doen noch laten/ leeren noch preken dan inde helige schriftuere en staet. Ou/ ba Christus seyt hier den heligen geest sal u die toecommende dingen leeren en vercondigen. ba en al dat Christus tot zijn Apostelen geseyt heeft/ dat is ooc tot heurlieder nauolgende successeurs geseyt/ deur de welcke den heligen geest in alle de Cocilien [sic] tot dit Concilie van Trenten toe geleert en vercondicht heeft datmen beelden/ outaren/ casuuels/ sperswater ende alle andere kerckelicke ornamenten en Christelicke saken inde kerck hebben moet. datmen de heligen eeren/ anroepen en bidden moet/ datmen bevaerden belouen en gaen/ ende de reliqien der helighen besoecken/ visetieren/ eeren ende in processien omdragen moet. Datmen het weerdige H. sacrament des outaers in sacraments huysekens bewaren ende in processien om dragen ende aenbidden moet/ dattet natuerlicke vleesch en bloet ons Heeren Iesu Christi met huyt en met hare warachtelic int sacrament is/ datmen de leecke of wereltlicke menschen het sacrament maer onder een gedaente mach geuen/ datmen de kinderen doopen moet/ en so voort alle andere kerstelicke ordinancien of insettingen der H. Roomsche kercken/ daer dese verdoemde sectarisen nu dus bijster tegen zijn/ ba ic segge noch plat wt gelijc ic dicmaels geseyt hebbe/ so wie dat an het alderminste poinctken vande insettinge der H. Roomscher kercken twijffelt/ al en ist maer aent vesten of bernen vande

[fol. 264v]

keerskens voor de beelden/ dat is een ketter/ ende sondicht duysentmael meer dan den vuylsten Sodomijt die oyt op eerden was: want sulcken sonde ghaet alle Sodomiterie verre te bouen/ datse soo doet.

Den .23. dach May seyde B. Cornelis in zijn sermoon/ Ba goeliens ic ben wel so norsch/ also heyns/ en so qualick gesint/ om dat dien versmachten Prins van Oranie aldus op onse landen gaet liggen tamboeren/ dan in Gelderlant ^#dan in Vrieslant/ ba hy proeuet in alle gaten/ om ons Catholijcken wederomme een vervaertheyt an te iagen. ba dat hi gaen in zijn Graefschap van Nassau/ onder die vervloecte Hoochduytschen/ en gelooue en houde daer alsulcke duuels religie als hy wil/ en beschijte hem: ba wat sal ic hier af segghen? ou/ ba wat heeft hy met dese landen te doen? ba dat hy ons int Kersten gelooue ende in onse Catholijcke Religie late/ en loope met zijn broeder Graef Lodowijck/ en met alle zijn vermaledijde Guesen voor den duuel vander hellen/ ba soo siet. Ba dat hy hem haeste/ en cort op en wech packe/ of Duc dAlue sal hem de Spaeniarden achter op zijn cladden senden/ ende hem de hielen doen sien: of en can hy dan niet wel loopen/ hy werter met alle zijn luysige Guesen te bersten gesmeten/ gelijck zijn Guesen in Ghelderlant op den beloken Paeschdach/ ba dat swere ick u. Ou/ ba wat meent hy/ dat Duc dAlue dese groote ghereetschap

# Wederomme vande orlooghe in Vrieslant/ ende datter duc dAlue ghereetschap tegen maect.

[fol. 265r]

van Oorlogen tegen de Gansen maect? ba schijten eens: ba laet hem commen met zijn pouere Geusen/ en met zijn aerme iacht van harken parken/ rijfken rafken/ wat sal hy doch bedrijuen? ba brocht hy also veel krijchsliens als hy luysen en vloyen bringen sal/ so mochten wy wat vervaert zijn/ Maer nu/ ba ten is maer cauaillie ^* en rapaillie/ ten is maer vuyl hutte ghetut/ dat so en is.

Sachternoens onder alle propoosten die B. Cornelis vanden Prins van Oranie predicte/ seyde hy: Ba als wy Catholijcken vanden eenen duyuels cop verlost zijn/ soo comt ons den anderen plagen en heygaten/ want nu Brederoede de moort ghesteken is/ nu comt ons de Prins van Oranie bestormen en bevechten/ ghelijck of hy besiect en ^#beseten ware/ en of hy vol helschen viers stake. Maer ou ghy Catholijcken/ en sult ghy u niet met schilt en met speer daer tegen stellen? ba neemt exempel an die Catholijcken van Vranckrijcke/ die de Hughenosen nu alomme an allen canten wederomme dootsmijten/ en Wijf en kint dat Hughenoos is/ wtiagen: ba so behoortmen daer met toe te gaen: ba dat zijn Catholijcken/ ba die hebben een vierighe zeele tot God en zijn religie/ ende betoonen datse het helighe kersten ghelooue in Vranckrijcke met cracht/ macht en gewelde behouden willen/ in spijt van den betoouerden Coninc en zijn moeder/ die de vuylen

* lees: canaillie

# Dat de catholijcken den Paeys in Urancrijcke niet houden willen/ ende de Hugenosen alomme weder dootsmijten.

[fol. 265v]

bescheten duuelschen/ helschen pays met die vermaledide Hugenoosen gemaect hebben/ ba so siet. ba dien verduuelden pays en mach niet gehouden zijn: ba neen/ in geender manieren/ al souder het gantsche Conincrijck ^#omme te gronde gaen: ba al veel lieuer en veel beter het Mahomethtismus daer laten in comen/ dan het verdoemelicke Caluinismus: ba wech voor den duuel met die Caluinisterie en Lutherie of Confessionisterie/ datse God alle gelijck schenden moet met donder en blixem/ met bernende peck sulphur en tarre int helsche vier/ ba soo siet. Ou/ en souden wy Catholijcken van dese Nederlanden/ ba wy die onsen Catholijkcen heligen Coninck met ons hebben/ dan gedooghen dat een Prins van Oranie hier de selfde veruloecte ketterie met fortse/ cracht/ ghewelde in bringhen soude/ ba daer soude meer dan eenen duuel mede spielen: ba neen/ daer sullen wy Catholijcken ons also tegen stellen/ datter de gansche aerde om schudden en beuen sal/ ende datter de elementen en alle creatueren om verschricken en verschieten sullen/ ba soo siet.

^# Den 27. dach May seyde B. Cornelis in zijn sermoen met groote blijschap: A/ ba soo siet. Ou/ ba waer zijn nu de Priuilegien van Brugge he? ba en commen nu alle dinghen niet iuyste so ickse preke/ ba hoe bijster qualick wast van my genomen om dat ick ghepreect

# Hoort desen Goddeloosen Monick.

# Alsmen te Brugghe het goet vercochte ende confiskeerde vande gevluchte caluinisten.

[fol. 266r]

hadde dat de priuilegien al verbeurt waren deur de Gueserie/ en dat daeromme de priuilegien noch an een galge souden ghehanghen werden/ en dat ick in de priuilegien wilde kacken ende mijn poorte daer an vaghen: ba het scheen dat ickse groote iniurie ghedaen hadde/ en dat ick sot en dul was/ en dat ick vileyn meutich in mijn backhuys was: Ou/ en blijcket nu niet wel dat de priuilegien al verguest oft vercaluersteert zijn/ ba siet die comt u nu vande vermaledide Gueserie of Caluinisterie/ en noch en is dit de wterste straffe niet/ en beyd en beyd/ ghy moeter noch al anders aen. Maer ghy Catholijcken/ en wilt u doch de saecke niet aen trecken noch yet daer tegen murmureeren/ want ghy en sult u priuilegien niet quijt/ noch in gheender manieren an u priuilegien yet vermindert zijn/ ba dat versekere ick u: ba op u lieder en mach geen confiscatie vallen/ ghy en moecht u lieder goet niet verbeuren/ het sy om dieuerie/ roouerie/ moorderie/ vrouwen cracht/ brantstichtinghe/ sodomiterie/ toouerie/ rebellie/ meuterie/ cracht/ force/ ghewelt ende alderhande misdaden. Maer al dat Gues/ Caluinist/ of Luthers is/ dat heeft zijn priuilegien al verbuert/ ba dat en mach zijn lijf en goet niet behouden/ ba het Guesen en Guesinnen goet moet gheconfiskiert zijn/ ymmers bysonder het goet vande ghevluchte/ want hoe soudemen

[fol. 266v]

die anders connen straffen: ba de ghene die hier ghebleuen zijn/ machmen het lijf nemen ende laten die kinderen een deel van tgoet in dien sy niet geinfectiert en zijn/ Ende angaende de onnooselen die heurlieder bekeeren ende bekennen datse ghedoolt hebben/ ba daer soude ick oock by naest seluen voor willen bidden datse oock wat gracie mochten hebben by also verre alsse wel dier by Godt ende an alle zijn heligen wilden sweeren/ datse van gheheelder herten bekeert waren. Ou/ want anders waert al gheveynstheyt/ bedroch en rabbauwerie/ dat soo ware.

Sachternoens als B. Cornelis vande ^#Hemelvaert Christi predicte/ seyde hy: Ou/ en meenen dese botte betoouerde Caluinisten dat Christus aende rechter syde van synen hemelschen vader so vast genagelt is dat hy gheensins van daer en mach int weerdighe Sacrament des outaers? ba neen hy/ ba hy en sitter so vast niet wy Priesters en connen hem wel met de vijf helighe Woorden der consacreringe van daer inde Hostie gecrijgen: en dat niet gheestelick gelijck dese vermaledide Caluinisten en andere verdoemde ketters segghen maer vleeschelick in huyt/ en hare/ in zenuen/ in aderen/ ende met beenderen/ gelijck hy van zijn gebenedijde moeder die maghet Maria gheboren is/ aenden houte des cruces gestoruen/ begrauen/ verresen/ ende als heden ten hemel gevaren is/

# Uande hemelvaert Christi/ ende zijn sitten ter rechterhant zijns vaders.

[fol. 267r]

verstaet ghy dat wel ghy veruloecte sacramentarisen als ghy zijt? ba fy dat ghy so bot zijt/ en niet verstaen noch begrijpen en cont dat Godt alle dingen machtich is/ dat Christus niet en soude connen ter rechterhandt zijns vaders zijn/ ende ooc hier int sacrament: ba dese ketterie is doch al te bot/ datse so is.

Den 30. May seyde B. Cornelis met sware ^#versuchtinge ende droeuige woorden in zijn sermoen: Ia lieue Heere/ ba wat sals doch noch int alder leste van dese vermaledide Gueserie gewerden/ ba goeliens ick beginder inder waerheyt Gods al quaden moet in te crijgen: Ou/ yegelijck bedencke maer by hem seluen/ souden onse Spaeniaerden/ als lestmael in Gelderlant/ als nu in Vrieslant/ als dan elders aldus ande panne blijuen (al ist dat sy seer veel Guesen verslaen) tjan onse Spaeniarden souden minderen ende de Guesen souden meerderen: ba en also gaende sout int leste wel al verloren Iusticie/ punicie en vergeefse moite zijn/ die Duc dAlue tot nu toe ghedaen heeft en noch dagelicx doet: ba twijle dattet hier an dit eynde een lutken wel gaet/ soo beghinnet elders in dat veruloecte Vrieslant qualic te gaen/ al soud ramp hebben. Hey wat een afgryselicken moort hebben die dulle/ beseten/ verwoede Guesen daer heden achtdagen in ons Catholijc crijchsvolc gedaen/ ende bysonder in die helighe Spaeniarden/ diese so tyrannelick vernielt hebben/

# Deerlic beclach ouer de Spaeniaerden die met Arenberch den 23 may in Vrieslant verslagen werden.

[fol. 267v]

arger dan oft Turcken waren: och en in mijn Here van Arenberch die heligen man/ die in Vrancrijcke so veele voor het kersten gelooue gedaen heeft. Ou/ zijn dat Guesen/ ba neen ten zijn gheen Guesen/ maer het zijn baerlicke duuels vander hellen/ ba sy hebben daer geschoten met groote maerlicke ysere ketenen en bras/ en met andere horribile gruwelicke instrumenten diemen wel siet/ dat vanden duuel versiert zijn/ om het Catholijc bloet wt te storten. y.y.y. in wat een soberen staet zijn wy Catholijcken gerocht/ met dese bedroefde Gueserie/ dese versmachte Caluinisterie datse God schenden moet: och Iesus in wat een perplexciteyt en droefheyt/ moet dien goeden ouden man onsen Duc dAlue nu wesen/ y/ ic soude wel weenen als icket ouerpeynse/ dat ic so soude.

Sachternoens wast: ou ba niemant en beclaecht de Spaeniaerden die daer in dat helsche Vrieslant vande duuelsche Guesen soo ^#deerlicke voor theylich Catholijcke gelooue vermoort zijn/ met bus/ poeier/ sulphur en brandende speck/ daer die duuels mede geschooten hebben: ba ic swijge noch dat ghy Vlamingen geen compassie en hebt met die helighe Spaeniaerden/ maer ou/ ba hier zijnder die noch wel seggen dattet iammer is/ datter de Spaeniarden die noch te Gent ende te Brussel liggen niet by en waren/ datse met eenen om den hals gecommen waren: ba een stront in u kinnebacken ghy versmachte Vlamingen als ghy

# De vlamingen werden bekeuen om datse al de Spaeniarden om den hals wenschen.

[fol. 268r]

zijt: fy dat ghy so glorieert in u eygen qualick vaert. ou/ en het spijtichste van allen/ ba het willen noch al Catholijcken zijn die sulcx seggen/ ba datse heurlieder loopen beschijten: ou/ en sien die groeue ezels niet/ in dien dat de Spaeniaerden aldus om den hals comen/ dattet kersten Catholijcke gelooue met de helige religie te gronde gaen moet/ ba wat botte beesten zijn dat van Catholijcken. Daer om ick sien wel het is al verlooren gepreect/ het preken begint my inder waerheyt te verdrieten/ want ick staen hier en hale alle der werelt ondanck op mynen hals/ ende het is dese blauwe Catholijcken alleens hoe dattet gaet: ba deur wien commen oock anders alle dese clappernien achter my dan deur u ghy flauwe of blauwen Catholijcken: deen tijt ist/ Pater Cornelis heeft nu van dien dit geseyt: dander tijt ist/ hy heeft nu van dien dat geseyt/ en aldus rijen mijn sermoenen achter straten en op de clapbanc: ba Iesus wat isser ^#alle de weke te seggen geweest dat mijnen particulieren viant van Brussel/ vry en vranc wederomme thuys gecomen is/ om dat ic my somtijts in mijn sermoenen hadde laten ontvliegen dat my wel dochte/ dat hy niet weder van Brussel te Brugge keeren en soude/ ende dat hy geen informacie meer op mijn disciplineeren soude houden. Ou/ ba wat duysent duuelen heeftmen my telcken sulcke bueselen te commen loopen seggen: de een tijt ist/ ba Pater Corneli/

# Als den man die B. Cornelis voor zijn particulier vyandt hout den .23. may thuys ghecomen was.

[fol. 268v]

ghy en weet/ uwen grooten vyant is ooc ghedaecht met een besloten brief gelijc de oude ende nieuwe Burgmeesters/ om voor duc dAlue te commen compareren: dander tijt commense loopen hijgen naer heurlieder asem/ ba pater Corneli uwen vyant is te Bruessel geuangen/ de Burghemeester ende de Grefphier oock. Ou/ en quamense my niet eer sulcke nieumaren bringhen dan als ickse en riepe/ so en soude icker op mynen preecstoel niet mede besich staen/ ba maer siet het is een duuels dinck dat ick altijt dus met dese clappernie geplaecht en geheygaet ben/ ba ick heb emmers lutter eeren en danc binnen mijn leuen daer ghi Catholicken/ deur u lieder clappen en snappen de cause af zijt/ dat ghy so zijt.

Den 6. Iunii/ twelcke was Sinxten dach/ ^#seyde B. Cornelis in zijn sermonen: ba goeliens dit behaecht my emmers wel dat hem onsen Duc dAlue noch cloeckelick heeft: ba dat is een man van couragie/ ba hy en is so bevreest niet als ick gemeent hadde/ gelijck nu wel blijckt an dese treffelicke Iusticie die hy dese weke te Bruessel noch heeft doen doen ouer die Heeren van Batenburch met alle die andere edelmannen van heurlieder complicien inde kercken roouerie/ ende ouer Villiers en meer anderen. Ba byloo dat en is noch gheen teecken van vervaertheyt/ ba daer mede toocht hy wel dat hy op den Prins van Oranie/ noch op zijn broeder

# Naer dat die Heeren van Batenburch ende seer veel andere treffelicke Edellieden te Bruessel onthalst waren.

[fol. 269r]

Graef Lodowijck van Nassau met alle heurlieder Guesen en Swarte ruyters niet veel en past/ ba ende men heeft noch dese weke deur geheel Westvlaenderen seer strange iusticie ouer de Guesen gedaen/ ba dit is noch alle mijn hope en troost dat hem onsen helighe Duc dAlue dus valiantelick toocht/ naer den slach in Vrieslant: ou/ ba en dede dat/ de Guesen en Guesinnen souden ons Priesters en Catholijcken alreede willen op thooft schijten/ om die victorie diese in Vrieslant tegen Godt ende den Coninck/ en zijn Catholijcken gehadt hebben: ba maer neen deur dese iusticie ouer die groote Guesen sal heurlieder den moet wederomme wat sincken/ ende heurlieder blijtschap wat gheminghelt zijn/ met droefheyt: ba ick heb so menichmael staen roepen en crijsschen op mynen preeckstoel/ waer toe datmen die Batenburghers en die andere edellieden dus langhe bewaerde/ ba tjan talle gheluck heeftmense tot nu toe bewaert/ ba men hadder gereetschap van ysere ketenen/ van Besacen of maelen/ ende van Guesen schuetels toegemaeckt/ om op den 5. April het tweeiarich ghetije daer mede te houden vande onsalige vermaledide requeste diese ouer gegeuen hadden/ tegen de helige Inquisitie en Placaten/ ba maer het is nu al veel beter te passe gecommen in recompencie van mijn Heere van Arenberch/ van die vrome Spaense Capiteynen/ Vaendragers/

[fol. 269v]

en andere edele Spaeniarden/ diens beclagelicke schadelicke doot hier mede gewroken is/ ba sy sullen noch al anders ghewroken werden/ datse so sullen.

Sachternoens wast: Ou/ ba waerom en comt het Magistraet van Brugghe nu niet ^#loopen om my mijn preken te verbieden/ gelijckse tjarent op den Paesauont deeden of se bescheten gheweest hadden: ba twas aen mijnen Gardiaen so spijtich te commen loopen tieren en gebaren/ uwen broer Cornelis sal hem pogen te swijgen van mijn Heere de Prins van Oranie of wy verbieden hem te preken: ba datse nu commen snorkers alst zijn/ maer neen sy wedde ick u/ sy hebben nu den snuf inde nuese/ dat de sententie een saterdaech acht daghen ouer den Prins van Oranie/ Hoochstraten/ den graef vanden Berge/ Culenborch/ Graef Lodowijck van Nassau/ met noch veel andere hooft Guesen ghewesen is/ als vianden ende verraders van Godt/ vanden Coninck/ ende vant Vaderlant: ende datse eewelick gebannen zijn op de doot/ ende heurlieder goet geconfiskiert: ende dat het veruloecte huys van dien onsalingen Culenborch/ daer dien vermalediden vois of roep Viue le Gues eersten in ghefingiert ende gehoort wiert/ ghecondamniert is/ geruyniert ende die fondamenten tot inden gronde wt gerasiert te werden/ ende den ploech daer ouer te laten gaen/ ende

# Uande sentencie den 29. dach May/ ouer de gevluchte heeren wt de nederlanden.

[fol. 270r]

daer een steene Pyramide te stellen/ daer in alle die delicten der voorseyder hooft Guesen tot een eewige memorie sullen geschreuen of gehouwen zijn: Ou ghy Magistraet van Brugge/ ba wat segt ghy daer toe/ he? ba loopt nu en verbiet Duc dAlue dat hy hem sulcx niet en vervoordere te doen/ of dat ghy hem het Gubernament verbieden sult: y/ ic wilde wel dat ghy heden maer rechs so sot waert/ byloo neen ghi/ ba ghy sult u dies wel wachten/ maer een aerm grau Monicxken te liggen heygaten/ daer zijt ghy lieder mans genoech toe: tselfde mach ic ooc wel seggen van die vermaledide pasquil dichters. Ou/ ba waerom en dichten ende en saien die nu ooc geen pasquillen op Ducdalue/ ba datse Godt alle gelijc schenden moet/ snoo/ geueynsde/ deurtrocken generacie alst is.

Als nu de geheele stat van Brugge in een droeuich suchten/ weenen/ ende trueren was/ om den miserabile doot der twee loffelicke Princen/ den Graue van Egmont ende de Graue van Hoornen (waer van de tijdinge desen achternoen te Brugge quam) predicte B. Cornelis tsanderdaechs in zijn sermoon dese naervolgende propoosten/ daer alle eerbare/ redelicke/ ende verstandige lieden/ de walge van stack.

Den 7. Iunii quam B. Cornelis met een seer blijde aensichte op synen predicstoel seggende naer tvoleynden van synen teem: ba goeliens wat duncter u nu af/ he? ba heb ick wel een inckel woordeken gheprophetiert/

[fol. 270v]

^#ten compter al toe: maer ghy Catholijcken/ ba en sijtter niet in bedroeft/ ba en beclaechtse niet met allen/ want sy hebben u om u lieder priuilegien/ om u liberteyt/ om u neeringe/ ende om al u lieder welvaren gebracht. Ou/ ba dat heur die wereltlicke Heeren/ Princen en Grauen willen gaen moyen met yet nieus of eenighe veranderinghe inde Religie te bringen/ ba daer en mach anders niet na volghen dan een coude lemmer door den neck/ of den sack bouen toe geknocht. ba so siet. Ba en ghy Catholijcken en zijtter ooc niet in beroert noch veruaert/ och het sal dus gewroken/ het sal so gewroken werden: ba niet met allen/ wie souds hem deruen moien. ou/ ba nu den Leeuwe beghint te briesschen en zijn tanden laet sien/ ba/ den Paltzgraef/ den Prins van Conde/ den Prins van Oranie/ Graef Lodowijck zijn broeder/ ba sy sullen alle gelijck heur hoorntkens in trecken gelijck een sleck in haer huyseken/ ba dat swere ic u: ba byloo als die hooren sullen datmense soo de halsen doet af smijten/ sy sullen wel ter dege beveesten zijn/ en in heurlieder broec kacken/ ba laet Duc dAlue betijen/ hy weet daer mede om te springhen/ ba men salse leeren valsche ketterien so bedriegelick in dese helighe Catholijcke Nederlanden in te planten: ba hoe gheueynsdelick/ hoe vermompelt/ hoe verstompelt dat zijt hebben meenen te doen/ noch hebben zijt so luysich gedaen/ datmense

# Naer dat die Grauen/ Egmont ende Hoornen den 5 Iunii onthalst waren.

[fol. 271r]

het hersen becken vande buyck smijt/ ba en dat moet wesen of Gods rechtueerdicheyt soude haer seluen ouer ons alle wreken/ om die gruwelicke iniurie diese Godt/ ende zijn religie/ diese den Coninck ende zijn Catholijcken gedaen hebben. Ba goeliens siet nu is dat woort ghewroken dat Egmont sprack alsmen hem te Yperen de nieumare brochte/ datmen daer ontrent in Westvlaenderen de beelde in sticx smete/ ba hy vraechde terstont/ of de beelde niet en bloeden: Ou en of wy Catholijcken nu oock vraechde/ alsmen Egmont den cop af smeete/ bloede hy niet? Ba men salse wel leeren met Godt en met zijn beelden ghecken en spotten/ ba wat lieten sy heurlieder duncken/ datmense niet ant vel en soude deruen commen/ ba ia also lichtelick als den aermsten Gues van al de Guesen/ so dat nu wel blijct met de sticken. Och hadde doch ons Keyser Carolus .5. die twee Hoochduytsche hooft Lutheranen/ dien Hertoghe van Sassen ende dien Lantgraue van Hessen/ oock also die hersebecken doen vanden balch smijten/ de helige Roomsche Catholijcke kercke en ware aldus van de sectarisen niet te onder ghebrocht: maer onsen helighen Coninck synen soon/ salder dies te vieriger met toe gaen/ dat hy soo sal.

Sachternoens wast/ ba nu en lachen noch en schachen dese vermaledide Guesen en Guesinnen niet/ gelijckse loughen en grienen

[fol. 271v]

^#en cokermuylden op ons Catholijcken/ als dien heligen Graef van Arenberch met die helige Spaeniarden verslagen was: ba byloo ten gaet de Guesen nu te geenen lachen wt/ nu men die groote hooft Guesen also de halsen af smijt: ba het isser nu al deerlick te sien. Fy ghy luysige Vlamighen dat ghy altijt so quaethertich tot u Princen geweest zijt: ba sout ghy gaen lachen en grijnen als u natuerlicke gheboren Heere de Conink den slach verliest/ ende datter zijn principaelste Capiteyn doot blijft/ he? ba aldus sal u Duc dAlue het lachen wel verbieden. Ou nu ist al och wat een afgrijselicke/ horribile werelt is dit/ Iesus watten strange iusticie/ datmen sulcken Princen en Grauen niet en spaert: ja ist waer? ba waerom en spraect ghy so niet als de Graue van Arenberch van die duuelsche helsche Guesen soo iammerlick vermoort was: maer doen sachmen u alomme achter straten/ op de Burcht/ op de Beurse/ op de Marct/ ende ten hoecke al gaen lachen en grijnen en kokermuylen. Ba en beyd en beyd/ Duc dAlue sal u dat lachen wel anders verbieden/ hy sal u dien muyl noch doen toe ringelen met ijsere ringen/ gelijcmen de swijnen de muylen toe ringhelt: ja also sal hy dat snotgat/ dat quaet backhuys toe ringelen. ba laet sien hoe ghy dan lachen sult/ als ghy met dien ijseren rinck deur den muyl sult gaen/ dat u dien beck sal gesloten zijn/ datse soo sal.

# Hoe datmen de Ulamingen het lachen verbieden sal met een yseren rinck deur den muyl.

[fol. 272r]

AENDEN CHRISTELICKEN Leser.

Christelicke ende beminde Leser/ ghy hebt hier ettelicke Sermoonen van B. Cornelis Bedelmonick te Brugghe: de welcke tot wat eynde sy wtgegaen zijn/ hebt ghy wt die voorreden deses boecx cortelick verstaen. Het is wel waer dat desen eerloose monick (als ooc vast alle andere) van sodanigen een geest gedreuen wort (alsmen wt dese Sermoonen sien can) wiens leere die reyne/ suyuere/ cuysche/ simpele/ eenuoudighe Christelicke herten geen vrucht oft stichtinge can medebrengen: maer nochtans gemerct B. Cornelis ende zijns gelijken haer grouwelicke dwalinge/ verleydinge ende rabbauwerie (waer voor dat nu Duc Diable strijt/ ende die rijcke schoone heerlicke Nederlanden seer deyrlic verwoestet ende verstooret) met die deckmantel van heylicheyt bedecken/ waer door de simpele ende eenuoudighe ghehouden worden om in haer dwalingen te blijuen/ ende soodanighe schijnheylighen/ tot verlies ende verderf harer sielen eewighe heyl ende salicheyt te volgen: So ist tot dien eynde seer goet/ dat dese Sermoonen aenden dach ghegheuen zijn/ op dat die deckmantel der Geestelicker/ ick wil seggen Beestelicker/ rabbauwerie met desen Sermoonen ondecket sijnde/ die simpele alle onschult ghenomen wert/ als oft sy harer verdoemenisse (daer sy in staen soo langhe sy soodanighe valsche Leeraers volghen ende aenhanghen) geen genoechsaem oorsake ende fondament en sagen. Ten tweeden oock hierom/ op dat Duc Diable met zijn verraderschen hoop (die hem ofte om eer ende glorie/ ofte om gelt ende goet deser werelt/ in zijn moordadighe raetslagen ende tyrannie helpen ende dienen) sien moghen/ hoe wel dat sy haren grooten vlijt ende arbeyt besteeden/ om onsen armen Uaderlande/ die Nederlanden/ met die Spaensche moordadige

[fol. 272v]

Inquisitie te ruineren ende te verheeren: om sodanigen B. Cornelissen ende zijns gelijcken rabbauwerie/ schelmerie/ dieuerie/ sielmoorderie/ vrouwengeesselerie/ afgoderie/ ende met een woort geseyt/ des Duuels rijck (welck is een rijck aller sonde/ schande ende laster) te onderhouden ende voor te staen. Doch het gaet alsmen seyt: Sulck lippen/ soecken sulck gras: B. Cornelis dreck/ is welsmakende spec/ voor Duc dAlues beck/ maer het sal hem haest qualick opbreken. Beminde Leser/ neemt dese cleyne waerschouwinge voor goet/ ende weet dat die Sermoonen van desen Monick hier ophouden: twelck hier om geschiet is/ ouermits die tyrannie van onse armen ende verheerden Uaderlande/ hoe langer hoe meer toenam/ waer door het naschrijuen van B. Cornelis Sermoonen hier ophouden moste/ doch die Heer weet middelen om sulcx te mogen veruolgen/ hoe wel ons sulcx onbekent is.

Uaert wel.

Pater, siende hier gebeelt, en deur de Printe lichten
V legende, heylicheyt, de [c]onst van uwen beck,
Beter dan noyt en was het selsaem vuyl ghebreck
Van Bupalo, veruaet in Hipponachi dichten.
Soo vreese ick dat ghy sult sulck een Mausolum stichten
Als Bupalus hem maecte: Och neen, sijt niet so geck.
Want v blyuen dient ons beter dan v vertreck,
Menich maect sijn profijt van v schoon onderrichten.
Niet te min sterfdy oock (twelc menich Vrou waer leet)
V Sermoonen, God danck die blyuen ons gereet:
Ende men sal altijt ghedencken Broer Cornelis,
Die gheerne van stront preecte, ende van teuen heet:
Die de Vroukens geesselde, ooc elc beschimpte en beet
En sulck een fijn man was, daer af datter noch veel is.

FINIS.

* lees: niemant

* lees: Alsmen

* lees: curieuse