Hermans-Magazine. Jaargang 4

[p. 26]

Onder inboorlingen
Rob Delvigne

In Het Parool van 7 augustus 1954 schreef Hermans een paginagroot artikel over zijn toenmalige woonplaats: ‘Groningen... portret van een stad die als een punaise met de punt omhoog in de gelijknamige provincie ligt’. (Janssen-Delvigne 225) Hermans - hij woonde er sinds 1952 - vermeldt Groninger specialiteiten zoals Grunninger Koucke en kraantjeskoffie, maar signaleert ook het ontbreken van gangbare artikelen. ‘Niet zonder een kleine paedagogische stembuiging zegt de Groninger neringdoende in zo'n geval: “Dat wordt hier in het Noorden niet gevraagd, mijnheer!”’ Hans van Straten verwerkte deze anekdote later in zijn boek over Hendrik Nicolaas Werkman (1963, p. 36-37): ‘Wie als niet-Groninger (dat merken ze zo) vraagt naar een buitenissig artikel, kan rekenen op het stereotiepe antwoord “Wordt in 't noord'n niet vrègd”’ met als voetnoot: ‘Ervaring, meegedeeld door Dr. W.F. Hermans.’ (In de derde druk nam Van Straten het antwoord in echt-Gronings op: ‘Wordt in 't noord'n nait vroagd.’)

‘Straat in Groningen, Groningen 1957’
Foto 121 in: Koningin Eenoog

Wat Hermans genoegen verschaft, zo blijkt uit zijn Parool-artikel, zijn de aanwezigheid van zeewaardige schepen midden in de stad en de goede treinverbinding met Amsterdam. Veel architectonisch schoon is in Groningen niet (meer) te ontwaren en de kunst bloeit er niet bijzonder. Er is één uitzondering: ‘Groningen bezit een eigen radiostation, dat om de veertien dagen de litterator Fokke Sierksma de aether in slingert, waardoor er binnen onze grenzen althans één radioprogramma bestaat, dat niet uitsluitend op zwakzinnigen is berekend.’

Nee, Hermans komt in Groningen niet erg aan zijn trekken. ‘Ik heb de gewoonte de waarde van steden af te meten naar de mogelijkheden die zij bieden tot eenvoudig vermaak, dat men zonder gezelschap beoefenen kan. Zulk vermaak kan b.v. bestaan in het wandelen door fraaie of merkwaardige straten en het beschouwen van openbare beeldhouwwerken.’ En hij besluit: ‘Het is wat stilletjes, hier bij ons in het Noorden, maar als ik uit het Westen kom, waar iedereen op iedereens tenen staat [...] veradem ik. Op een afstand mag ik de Groningers graag, vooral doordat die afstand gemakkelijk blijft bestaan. Ik ben meestal ook niet spraaklustig.’

Vier dagen later, op 11 augustus 1954, verschijnt in het Nieuwsblad van het Noorden (Hermans in zijn artikel: ‘de enige krant die ik lees; Het Parool, daar schrijf ik alleen zo nu en dan eens in’) een eerste ingezonden brief, ‘Mislukt portret van Groningen’, waarin een lezer het Hermans kwalijk neemt dat hij onder andere geen melding maakte van de Universiteit ‘die zijn stempel zo op de stad drukt’. Op 12 augustus komt Hermans hiertegen in het Nieuws-

[p. 27]

blad van het Noorden in het geweer. (j-d appendix I-3a) Hij had niet de bedoeling gehad om in Het Parool een portret van Groningen te geven: ‘Ik heb slechts enkele impressies weergegeven. [...] Ik heb geen enkele aanspraak op volledigheid gemaakt.’

Tekening: Wim Boost
Uit: Het Parool, 28 augustus 1954

Opnieuw blijven reacties niet uit. Op 13 augustus schrijft weer een andere ingezonden-brief-schrijver: ‘het gaat er niet in de eerste plaats om, of de heer Hermans al of niet volledig is geweest. Van veel meer belang -althans voor mij - is de toon van het artikel en de onjuistheden, welke er in voorkomen. De toon is ongeveer van iemand, die door een nederzetting wandelt en dan eens geamuseerd toekijkt, hoe de inboorlingen zich vermaken.’ Op 14 augustus wijdt mr E. Elias zijn column ‘Onder de rotor’ in het Nieuwsblad van het Noorden aan de kwestie: ‘Die leuteling, dacht ik. Die Hermans W.F.! Net z'n grote broer Toon, de komiek van de planken.’ Nog op 18 december komt Elias in zijn column ‘Hendrik Hagenaars Hoek’ in Het Vaderland terug op Hermans' verontschuldiging, ‘die niet zeer overtuigend, noch zeer heroïsch klonk’ en bovendien gepubliceerd werd ‘in een plaatselijke Groningse krant: en niet in de krant waarin zijn vlammend artikel verscheen’.

Hendrik de Vries
Uit: Siem Bakker, Het literaire tijdschrift Het Woord 1945-1949

Ook in Het Parool zelf verschijnen ettelijke ingezonden brieven van boze Groningers, culminerend in een artikel op 28 augustus van Hendrik de Vries: ‘Een Groninger over Amsterdam; H. de Vries contra W.F. Hermans.’ De Vries gebruikt de plaatsruimte ook om enkele hem onwelgevallige passages in een eerder Parool-stuk van Hermans recht te zetten. Op 22 mei 1954 had Hermans ‘Niets dan de waarheid over Hendrik de Vries’ gepubliceerd (j-d 222), een portret van de dichter, waarvoor hij Hendrik de Vries in 't Woeste Hoekje in Haren had opgezocht. ‘In [...] 1947 had ik hem het laatst gezien, op het Gemeente-archief van Groningen, waar hij werkte.’ Toen kwam Hermans uit Amsterdam, samen met Morriën met wie hij bij de noodzakelijke overnachting het hotelbed deelde. Ook dit bezoek had Hermans tot een krantestuk verwerkt. (j-d 115) Dat was gepubliceerd in Vrij Nederland van 18 oktober 1947 en was serieus van toon. Het interview van 1954 verliep heel wat luchthartiger. Een citaat: ‘Ter gelegenheid van de opening van het vliegveld Eelde is hij [De Vries] opgestegen en heeft op grote hoogte zijn hoofd lange tijd buiten het vliegtuig gehouden om, zoals men zegt, naar de muziek der sferen te luisteren.’ Kennelijk was De Vries al bevreesd geweest voor het eindresultaat, want hij had Hermans inzage vooraf gevraagd in diens Parool-artikel. Hermans luchtigjes in mei 1954: ‘Er worden zoveel onjuistheden over hem [Hendrik de Vries] verteld. [...] Ik geef deze gevaren volmondig toe, maar wijs erop dat men kranten niet moet overschatten, ze worden vooral gemaakt om kool in te verpakken.’ Blijkbaar had De Vries het artikel toch niet vooraf mogen lezen; in zijn stuk van 28 augustus 1954 klaagt hij over ‘enkele hersenloze zotternijen’ in het in mei gepubliceerde portret. De Vries: ‘Ondanks mijn rage voor stuntvliegen, die Hermans uitlegt als luisteren naar de muziek

[p. 28]

der sferen, en die werkelijk iets met poë-zie te maken heeft, kan ik geen touw vastknopen aan de punaise met de punt omhoog die de stad Groningen zou zijn.’ Ook privé toonde Hendrik de Vries zijn ongenoegen met het tweede interview met Hermans, zoals blijkt uit Scheppend nihilisme. Hermans daarin: ‘Ik had geschreven dat er hoge bomen voor zijn huis stonden, maar hij schreef me terug dat er geen hoge bomen waren.’ (Frans A. Janssen, ‘Interview over interviews’, in Scheppend nihilisme, p. 24)

Uit: Taboe, nr. 2
Foto: Ed van der Elsken

Al deze kregeligheid bij Hendrik de Vries deed niets af aan de bewondering van Hermans voor diens poëzie. Hij heeft zijn bewondering op verschillende plaatsen geventileerd, zoals in de nrc van 10 februari 1984. Het motto van Madelon in de mist van het schimmenrijk is aan een gedicht van De Vries ontleend. (‘De levenskracht’, in Verzamelde gedichten, 1993, p. 173) In de nrc citeerde hij dezelfde regels uit dit gedicht, met als bron: Keur uit vroegere verzen (1962). In Madelon wordt geen bron vermeld, zodat Hermans zijn fictieve rol als editeur van andermans oorlogsdagboek gestand doet: Karel R. kan het gedicht gelezen hebben in De Vries' bundel Stormfakkels (1932) of in jaargang 1921 van Het Getij.

Aan de bewondering voor Hendrik de Vries veranderde bij Hermans niets, maar zijn waardering voor de Groningers daalde met de jaren. Heette het in 1954 nog: ‘als ik uit het Westen kom, [...] veradem ik’, in 1991, in De laatste roker, schreef Hermans: ‘Twintig jaar ben ik gevestigd geweest in een omgeving die me maar matig interesseerde, waar ik vrijwel niets van af wist en, helaas, ook niet nieuwsgierig naar was.’ (p. 229)

(advertentie)

Wandelen met Willem Frederik Hermans

Tocht 1: De Amsterdamse binnenstad in oorlogstijd

Voor ƒ 17,50 te koop in de betere boekwinkel

Exclusief aanbod

voor abonnees van Hermans-magazine

U kunt deze unieke wandeltocht bestellen door - naast het abonnementsgeld ad ƒ 45, - voor de vierde jaargang - ƒ 12,90 extra (ƒ 10, - plus ƒ 2,90 verzendkosten) over te maken naar Postbankrekening 3132431 t.n.v. Stichting Hermans-magazine, Amsterdam.