Logo DBNL
Herbarijs (1965)

Herbarijs

(1965)–Anoniem Herbarijs–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

¶ Aristologia. Arnaglossa. Absincium. Achorus. Abrotanum. Anetum. Apium. Allium. Arthemesia. Acetosa. Agrimonia. Amidum. Amplectini. Asabattara Antera. Actili. Avena

[1]

Aristologia. dats sarasine cruut. ende es van .2. manieren dene scelt men aristologia longa. ende dandere scelt men aristologia rotunda. Ende es geheten holewortte in dietsche. ende wast meest oost wert. Entie de wilde crude vercopen hebbens. Si siin beide heet in den iersten graet. ende droge in den andren graet. Die ronde gaet in medicinen meest. ende sonderlinge die wort\telen.

Ende te wintere sal mense gadren alse die loveren vallen. Ende hebben beide cracht te verteerne ende te verduwene. Ende men machse .2. jaer houden wilt men. ¶ Galienus seit dat die lange Aristologia suvert daer luttel humoren siin. Ende die ronde suvert daer vele humoren siin. daer omme opent die ronde grote verstoptheit in alle die lede. ende doet sceeden groeten wint. ende geneest vule wonden die binnen vort siin. ende buten vule apostemen ende suvert tanden ende tantvleesch. ende es goet iegen cortten adem. ende iegen die verstopt siin. ende iegen dlanc evel. Ende es goet iegen herde milte. ende iegen venende cortse. ende iegen die crampe. Ende si es goet iegen dlanc evel gedronken met borne ¶ Galyenus seit dattie ronde aristologia goet es gedronken met borne iegen dat groet evel. ende iegen artetyke ende iegen spasme. Ende over die ronde aristologia machmen nemen. I. s. dr. lange aristologia ¶ Dyascorides seit die lange

aristologia. gedronken met wine .I. s. dr. es goet iegen venijn. Ende gedronken met wine ende daer in peper geminct ende mirre suvert die vulheit die van den kinde comt die in die moeder blijft. Ende gedronken met wine sacht die pine van den lichame. ende doet dwijf haer stonden hebben. Ende sijs goet in wonden dranke. Ende geen meester en souder sonder siin. Ende si ontstopt die lendenen entie blase. ende doet wel orine maken.

[2]

ARnaglossa. of plantago dat es wegebrede. si es cout ende droge

in den .2. graet. ende sulc seggen in den .4 graet Ende wegebrede es goet verscen wonden met te doene dragene. ende suvert haer vulheit. Ende si confortert die levere. Ende es goet op alle hitte. ende dat onsteken es van erisipila. Ende sijs goet op dingen die verbernet siin van den viere of van heeten watere. Ende sijs goet iegen spenen. ende iegen die vloet want si stremtse. Ende si vercoelt alle hitte. Ende sijs goet gedronken iegen alle maniere van menisonen. ende iegen menstrua dat vloyt. of wolle daer in genet ende in wlva gesteken. Ende sijs goet iegen tantswere gesoden in borne ende den mont daer over gehouden. Ende gedwegen den mont essi goet iegen tantswere die van heten humoren comt Ende si geneest wonden in die longene. ende es goet in wonden dranke. En haer sap es goet gedronken iegen lendenen swete Ende iegen die quarteine sal men wegebrede stoten ende wringen dat sap ute. ende dat sal de zieke drinken vore die ure vaden acces Ende si heilt wonden met swine smoute Ende haer sap geminct met cerusa verdrijft vule puusten in den mont ende an tantvleesch ende dus verslaet dat wilde vier ¶ Dit es ene goede cure dien dwater laden. of die ziec siin in dien milte. Nemt enen nuwen erdenen pot ende vultene metten sape. ende

dectene boven met .i. linen clede dat ghi vaste bint om den hals van den potte met enen starken drade. ende bindet cleet dat den sape niet en genake. ende dan salmen asscen boven leggen ende latent versieden toter helft. desen dranc sal men geven smorgens

[3]

ABcincium. dats alsene. ende es heet in den iersten graet. ende droge in de .2. Ende men salse gadren in den uutgange van den lintere ende drogen. ende dan geduert si .1. jaer goet. Men seit dat alsene bi haer selven werct contrarie. Geeft mense eer die humoren ripe siin. so stopt si den lichame ende maecten hart. Ende rijptmen die materie eer dat mense geeft. so laxerse die humoren. dat es dat si doet sciten

ende dus heeftse ene cracht die helpt der naturen laxeren. Ende een andere dat conforteert si dat men stoppen wille ende uut sluten die materie van den evele die liggen in die hole van den leden ¶ Alsene conforteeret die mage ende purgeert die hete humoren van coleren met scitene. ende si sterct die levere ende ontstopse ende opense. Ende si maect der leveren enter geelsucht lust van etene dat van coleren benomen wert. Ende si geneest die geelsucht. ende vecht iegen dronkenscap. Met ciceleo of met spica gedronken esse goet iegen pine vander magen. ende in die darmen die comen van groven winde ende van verschheiden. Ende met asine gedronken sachtet versmachtheit van te vele etene. ende doet wel orine maken. Ende met zeeme getempert dat geneest geswil dat onder die oge leget ende droget versche oren ¶ Alsene geminct met olyen van rosen ende gesmeert omtrent die mage. dat starct ende verdrijft die pine Ende geplaestert op herde milten doet sceeden die hartheit. Ende getempert met zeeme. ende in die moeder gesteken doet dwijf haer stonden hebben. Ende gesoden in olyen entie mage daer met gesalft entie levere helpt hem zere. ¶ Dyascorides seit. Alsene geleit in kisten dat behoedet die cledere datse die motten niet en bederven. Ende en vint men gene alsene so nemt polyoen onder .s. dr. want het doet tselve. Bedagoris seit dat men mach nemen assafetida also vele ende mirabolanorum indorum doet tselve werc dat die alsene doet.

[4]

Achorus. es heet. ende droge in den 2. graet. ende men sceldet gladie. Si wast in wacken steden. ende heeft lange breede bladere alse lisch. ende si draget geluwe bloemen alse lelyen. ende tsaet hanct alse bone polen. ende wast in watere ende an oevers van dyken. Ende men leset in den oegst. entie worttele es roet binnen alse mense snijt. Ende den wortel salmen sniden in stucken ende dat mer in vint salmen wech werpen. ende dander salmen met draden op hangen ende drogent. dat niet en rotte. het blijft .2. iaer goet. Het heeft macht te verduwene. ende es dorgaende. ende sceedt wint ende opblasinge in de milte. Ende si sterket die levere ende opent haer verstoptheit. Ende

dranc daer af gemaect es goet iegen lanc evel ende iegen die levere. si sacht die pine van desen. Ende sijs goet iegen die hertheit vander milten. ende doet dwijf haer stonden hebben. Ende doet wel orine maken. Tsap vander wortelen suvert ende claert die ogen.

[5]

ABrotanum. dats averone of iagerande. Si es heet in den .2. graet. droge in den iersten. Ende tsap gedronken doet dwijf haer stonden hebben. ende leidet dat dode kint uter moeder. ende dat nette daer tkint in leget. ende heilt weder die vrouwe ende brect den steen ¶ Ende tsap der af gedronken doodt alle maniere van wor\men

in die mage ende in die darmen. ende ontslut ende opent die moeder. ende heilt apostemen in wlva. ende brect den steen. ende doet wel orine maken. ende doet sceden die coude pisse. Ende tsap daer af geminct met mirre ende in wlva gesteken dat suvertse van haren vulen humoren. ende droget die verscheit. ende ontpluuct die adren in wlva. ende doet menstrua hebben Ende haer sap geminct met ouder olyen. ende gesalft daer haer vallet. dat confortert die stede. ende doet thaer weder wassen.

[6]

ANetum. dats dille. beide zaet ende cruut es heet ende droge in den .2. graet. some seggen in den .3. graet. Ende dit saet behoort ter medicinen entie wortele oec. Ende als men vint bescreven anetum so nemt tsaet. Ende men saelt gadren ende drogen. ende .3. jaer maecht goet duren. mer hets beter dat ment alle jare vernuwet. Ende dit verdrijft cnaginge ende heffinge in den lichame. Ende si heeft meest hitten groene. Ende dranc daer af gemaect ende gedronken doet wel orine maken. ende sacht lanc evel. ende torcioen ende bedwinct walginge ende spuwen van spisen die in die mage es of vloyt. ende si slanket sieken dat van vervultheiden comt ¶ Ende gesoden met olyen ende optie huut. dat opent die gaten. ende rijpt apostemen. Nochtan dicwile genomen donkert die zie. ende droget luxurie van mannen ende van wiven Ende sacht die pine in wlva gesoden in

borne ende dwijf daer in geseten. doet den wive haer stonden comen. Ende tsaet daer af gebernt ende op spenen geplaestert doetse genesen. Ende geleit op wonden of op moruwe apostemen in de cullen. of op dat ende van den vede. dat droget ende doetse genesen. Entie swere vander artetyke sachtet. ende in wlva gedaen saicht die pine daer in ¶ Ende men sal weten dat men in .3. manieren doet medicine in wlva. aldus. Men nette bome wolle. of sleters in den zope. of daer in dat men wille daer in steken. ende dan stect ment in wlva. Ende met clisterien doet ment oec daer in loepen. Ende men stampt oec die crude groene. ende droge. ende stecse in .1. sackelkiin also groet als .1. gematelijc vede ende steket dan in wlva. welc dat best es dat sal men doen

[7]

Apium. of marke. of apie. of eppe. dats al eens. ende es heet min dan in den .3. graet. droge in den middel van den .3. grade. Ende tsaet heeft die meeste cracht daer na die wortel ende daer na tcruut Ende als mense vint bescreven sal men nemen tsaet. Ende het opent verstoptheit vander milten. ende doet orine maken. ende dwijf haer stonden hebben ¶ ypocras seit dat die bladere vander apien doet bat orine maken dan si den lichame stopt. nochtan stoptse den lichame. Tsap van apien met venkele veriaecht den corts. Ende apie saet es goet met te ripene alle coude humoren ¶ Apie saet. zeem. ende tarwen bloeme geminct tegadere. ende geplaestert dat sacht ende droget fistelen ende alle vule gate ende apostemen ende cankeren. Ende apie heeft macht te verduwene vloyende humoren ten hoefde ende ter magen enter tongen. Ende den genen die tgroet evel hebben en salmen

niet geven. want si deert hen ende doetse vallen. ende si en selense niet rieken. Ende si deert kindren. Ende si es quaet geten vrouwen die kint dragen. om dat quade humoren siin getogen ter moeder van den wive. want tkint esser met gevoedt. ende om dat si brect die banden daer tkint in leegt gebonden ¶ Galyenus seit die wijf die kint dragen ende vele apisaet nutten met rechte moeten die kindere vele vulre apostemen hebben ende vele humoren ende vule wonden ende vule gaten. Ende daer omme verbieden die meestere den wiven die kint dragen of soegen. dat si gene apie en eten. dat die kindere niet besmet en werden metten groete evele. of met andren tempeesten alst vorseit es. Ende si es quaet kindren ¶ Ende si es van .3. manieren Apium reninum. Apium ermoroydarum. dese gesoden in wine ende geplaestert op die lendinen. of beneden den navele es goet den lendenen ende doet wel orine maken. ¶ Een ander geslachte van apien es dattie meesters heeten cerfolium. entie lieden sceldent kervel. Ende si es heet in den .3. graet. Ende gedronken met luttel zeems doet wel orine maken. Ende dwijf haer stonden hebben. Ende sachtet die nieren entie lendinen. ende torcioen entie blase dat van groven winde comt. Ende sachtet oec den wint in die ende in die levere. ende opent alle die lede binnen van verstoptheiden die verstopt siin. ¶ Ende noch es .1. geslachte van apien. dat men heet petrocilium. ende som die liede heetent persiin. Ende es heet ende droge int ende van den .3. grade. Galyenus seit dat persiin geplaestert op drope ende op morfea ende op

puusten suvertse. Ende tsaet daer af doet wel orine maken. ende dwijf haer stonden hebben. ende sceedt wint ende opblasinge ende sacht die pine vander blasen. Ende es goet iegen twater. ende suvert die lendenen entie levere. ende wlva entie niere meest. Ende sceedt dat lanc evel dat van winde comt Ende in wlva gedaen doet menstrua hebben ende ledecht dat dode kint uten lichame ende dat netteken daert in leegt

[8]

Agremonie heilt wonden. ende es goet in wonden dranke. ende es goet die wonden met gedwegen. Ende si es goet in fistelen ende in cankere. ende in allen vulen gaten Ende si stelpt bloet ten nese. ende diese nut maecse claer die ogen

[9]

AMidum es heet ende wac. ende men maket aldus. Men leit tarwe in couden borne enen dach ende .1. nacht. ende men salt dicwile roeren tote dat root. ende dan salment puren van den watere ende zere stoten. ende tsap zien dore .1. cleet. Dan salment setten in die hete sonne so dat dwater verdroge. ende dan salmer weder cout water in gieten ende latent sinken. ende dan weder af puren. Ende dat beneden in den bodem blijft dat salmen setten ter sonnen. ende latent drogen. ende witten ende hardden. Dits amidum Ende men maket van gestampter garsten in deser manieren. Ende si es goet den geesteliken leden. ter magen ter longenen ende ter hertten.

[10]

Ampletini bloemen siin cout in den .2. graet. Ende siin goet iegen heet evel ende iegen verhitte levere. Ende iegen heeten hoeftswere. eist dat mense siedet met sucre in borne. ende doet oec wel slapen. Ende dat water van desen bloemen. doet al dese dinc eist dat men der met dwaet dat hoeft

[11]

Asabattara es heet ende droge in den .4. graet Ende het siin scellen die van copere vallen daer ment smeedt. Dit doet den vrouwen comen haer stonden. ende doet wel orine maken. ende helpt den genen die vallen ende suvert wonden

[12]

Antera dats saet van rosen. Ende es goet iegen dat menisoen ende iegen walginge. Saet van rosen gepulvert ende gestroyt opten huuf doeten verdroegen. Men macht houden .1. jaer in een gelasiin vat wel gedect

[13]

Allium dats looc. ende es heet ende wac in den .4. graet. Ende es van .2. manieren deen es wilt en tander tam. ende wast in den hof daer ment poot. ende es dit dat wi gemeinlike orboren. Ende dander wast opt velt. Ende heet scordion. dit en es niet also fel als tander. daer omme orbort ment meest in phisiken. Ende dit gadert men int ende van den lintere. ende droget. Also mach ment .2. jaer orboren. mer hets beter dat ment alle jare vernuwe. Maer dattie gemeinte orbort dat heeft grote cracht in de hoefde te dissolveerne ende te verteerne Ende deert dien die van heter complexien siin alse colerine. Mer fleumaten helpet wel. ende den genen die gereet siin ter juchtecheit. Ende droget luxurie. ende scedet groten wint ende verstoptheit. ¶ ypocras seit looc doet wel orine maken. Nochtan deret den ogen. Ende dodet die wormen. Ende geneest verwoedde honts beten ende gevenijnde beten geplaestert Ende es goet iegen alle pine die van vercoutheiden comt gelijc triaclen. Ende somege meesters heetent dorpers triacle ¶ Dyascorides seit. dat sceden doet groten wint ende ververscht den lichame. ende helpt den genen die quaet water gedronken hebben. ja geplaestert optie stede daer grote humoren vergadren. of vergadert siin doetse sceden. Ende het sacht tantswere die van couden comt. Ende verslaet dorst die van couden comt uter magen.

Ende geneest drope. ende zeter ende puusten in wat steden datsi siin ja der op gewreven ende geplaestert. Ende doet dwijf her stonden hebben. ende verdrijft dnette daer tkint in leit eist dat dwijf na der pinen sitte in borne der et in gesoden es ¶ Looc dat in bosscen wast es heetere ende drogere Jegen die worme in den lichame. Nemt pertrec. looc. sap van menten ende aysiin. hier af maect .1. sauche. ende geefse den sieken te nuttene in al sine spise ¶ Item dien die adren van der leveren te nauwe siin. ende qualike maect sine orine. hi make de selve sauche. ende temperse met wine ende met sape van andren cruden die wel verduwen. alse venckel. persiin. ende marke. ende geefse den sieken te nuttene ¶ Een ander die met pinen maken haer orine. of die druppende pissen. Neme looc ende stampt ende siedet in olyen. ende maker af .1. plaester ende legt boven siin gemachte ende al omtrent ¶ Een hoeft loocs gesoden in olye entie scellen af gedaen. ende dan gesteken in wlvam. doet den wive haer stonden comen te poente ¶ Looc geten den genen die van heeter complexien siin. maecse lasers ende beswaert metten vallenden evele.

[14]

ARtemesia dats bivoet. ende es heet ende droge in den .2. graet. sulke seggen in den vierden graet. Ende tcruut behoort meer ter medicinen. dan die bladere of die worttelen doen. ende het es vele beter groene dan droge. nochtan machment .1. jaer houden. Ende es vrouwen goet die geen kint

en mogen dragen. op dat hen van versceiden comt. Mer comet hen van droecheiden. so es haer bivoet quaet. ¶ Bivoet ontstopt die lendenen ende doet dwijf haer stonden hebben. ende es goet gedaen in baden iegen coude siecheiden. ende es goet gedronken iegen die artetike. Ende gesoden enten doem ontfaen te nese es goet iegen die reume int hoeft. Het es goet iegen alle verstoptheide vander moeder. ja gedronken. of gebaedt of den doem ontfaen in wlva ¶ Ende iegen .1. ongemac dat men heet crimpsel dats alse den mensce lust ten stoele te gane ende als hire comt dat hi niet doen en mach van groeter crempingen in den fondamente dat van couden comt. Neemt colofonie ende legse optie colen. entie sieke sal dien rooc ontfaen beneden met enen trachtere of men wille. dien men daer over die colen welven sal. ende dan sal men bivoet zere warmen biden viere entie sieke salder over sitten. ¶ Jegen die clieren. Neemt bivoet cout of heet ende legt daer op. die clieren selen tegaen. Ende bivoet es goet iegen dien hoeftswere gesoden ende gedronken.

[15]

ACetosa dats surkele. ende es cout in den .3. graet ende droge in den iersten. Ende diese eet in den linter maect goet appetijt. ende doet zere hongeren. ende wederslaet alle hitte. Ende es goet geplaestert op alle drope. ende op heete apostemen. Ende si stremet menstrua in wlva gesteken van onder. Ende si es goet in allen couden salven ende in allen couden plaestren omme hitte te weerne ¶ Echter die gebernt es van viere. entie

ogen geswollen. dien salmen surkele stoten ende daer op leggen ¶ Echter tsap van haer stremmet menisoen. ende purgiert die vrouwe van haren saken. ende doodt die worme ende verslaet venijn. ende stopt den lichame die te licht es. Ende es goet op alle heete ongemake

[16]

Actili siin wac ende heet in den .2. graet ende maken grof bloet. ende siin piinliker te verduwene dan droge figen

[17]

Avena. dats evene. Si sachtet ende verslaet ende si maect moru alle hardde geswille. ende daer omme ordineert wel dat meele


Vorige Volgende