Handelingen van het Nederlandsche Philologen-congres 16

[p. 91]

Sectie voor Engelse Philologie

Donderdag, 25 april.

De Voorzitter, Prof. Dr. A.E.H. Swaen, opent de vergadering en heet de aanwezigen hartelijk welkom. Daarna geeft hij het woord aan den Heer W.A. Ovaa, die een rede houdt over:

Harriet Martineau en hare sociale novellen.

Harriet Martineau werd in 1802 te Norwich uit een fabrikantengezin geboren. Van nabij kon zij dus waarnemen de bloei der industrie tijdens de oorlog, zowel als de depressies in vredestijd, die hun diepste punt bereikten in 1825, in welk jaar haar vader met zovele anderen geruïneerd werd. Kort daarop stierf hij en de eenzelvige, jonge vrouw, door doofheid van veel afleiding verstoken, kon nu openlijk voor haar levensonderhoud gaan schrijven. Een diepe indruk maakte de ‘Condition of England’ op haar; de arbeiders waren de wanhoop nabij; zij mochten zich slechts verenigen in associations of combinations, zoals de Trade-Unions toen heetten tot verbetering der lonen; op hun onwettige bijeenkomsten werd geloot om aan te wijzen welke fabrikant vermoord zou worden, of welke fabrieken in brand gestoken zouden worden, of waar machines vernield moesten worden. Hiertegenover kon de Tory-regering slechts strengere wetten en soldatengeweld plaatsen.

Ook het boerenbedrijf verkeerde in desolate toestand door daling der graanprijzen en steeds hoger opgevoerde belastingen; talloze arbeiders en kleine boeren kwamen ten laste van ‘the parish’, wat de armensteun omstreeks 1830 tot 8 millioen pond per jaar deed stijgen. Harriet Martineau constateerde, dat steun, noch oproer geneesmiddelen waren voor de crisis; zij meende, dat slechts de tot de uiterste consequentie doorgevoerde leer der Utilitarians Bentham en Ricardo, gesteund door geboortebeperking, zoals Malthus en Francis Place die hadden gepropageerd, de oplossing kon brengen. En daarom zette zij zich met bewonderenswaardige energie en eenzijdige kennis aan het werk om het volk te doordringen van de waarheid der door haar bewonderde leerstellingen, in de vorm van eenvoudige verhalen, waarin het principe moest domineren, desnoods ten koste van de inhoud.

De eerste serie zou dan behandelen, de Productie; de volgende de Distributie; de laatste Vraag en Aanbod, met een aanhangsel over het Vraagstuk der Belastingen. Tenslotte werd er op dringend verzoek van Lord Brougham, den in 1832 opgetreden Lord Chancellor en voorzitter van de Society for the Diffusion of Useful Knowledge nog een viertal Tales aan toegevoegd over de Armenwet.

[p. 92]

Zo kwamen dan in de ongelooflijk korte tijd van 2½ jaar in maandelijkse nummers uit: Illustrations of Political Economy, Illustrations of Taxation en Poor Laws and Paupers Illustrated. Ze bleken een éclatant succes: meer dan 10.000 exemplaren werden er van elk verkocht. Op enkele uitzonderingen na was de kritiek gunstig: de Quarterly Review, Tory in merg en been, kon zich met dit exposé der radicale beginselen natuurlijk niet verenigen en vooral die Tales, die geboortebeperking als het eerste nodige, illustreerden, werden door dit tijdschrift, d.w.z. door Lockhart en Croker met hoon ontvangen. En hoe veel moeite Harriet Martineau zich ook gaf om duidelijk te maken, dat zij de kwestie alleen behandelde op puur wetenschappelijke grondslag en alle andere motieven ontkende, (in haar Autobiography komt zij er nog eens op terug: ‘I was aware that some evil associations had gathered about it, though I did not know, what they were’), de Quarterly suggereerde door de toon harer kritiek, dat zij niet geneigd was haar restrictie te aanvaarden. De aesthetische kritiek der Quarterly was ten volle gerechtvaardigd: de ellenlange didactische dialogen, die volmaakt onbevoegden over het bevolkingsvraagstuk, de enclosures, de vloek of de zegen der machines, de voor- en nadelen der emigratie ten beste geven, maken de betreffende Tales tot ongenietbare lectuur. Veel en veel beter zijn die, die de oude armenwet critiseerden en de komende (1834) verdedigden: zij hielden zich niet bezig met ongetoetste theorieën, maar met de goed waargenomen en goed weergegeven werkelijkheid. In Cousin Marshall, the Parish, The Hamlets en The Town weet zij, ook door haar vlottere dialogen, haar rake milieu-schildering, haa? indringender karaktertekening literatuur te scheppen. Dat zij, zoals Cazamian in Le Roman Social en Angleterre zegt, de weg gewezen heeft aan Dickens, Disraeli, Kingsley en Mrs. Gaskell meen ik te mogen betwijfelen. Zo er al een wegbereider was, kunnen we die eerder aanwijzen in de impuls, die uitging van de zoveel indrukwekkender geschriften van Thomas Carlyle.