Handelingen van het Nederlandsche Philologen-congres 13

De Voorzitter bedankt de spreker voor zijn interessante lezing en geeft het woord aan Dr. H.G. de Maar. Deze spreekt over:

[p. 63]

De biografische methode van Samuel Johnson.

In 1777 nam Dr. Samuel Johnson op zich een reeks biografische voorberichten te schrijven bij de uitgave van Engelsche dichters, die de Londensche boekverkoopers zouden uitgeven. Twee en vijftig levens moesten er geschreven worden. De bijna 70-jarige, stoere litterator heeft ze allen kunnen schrijven, op één na. Het is het voornaamste werk geworden van den man, die, dank zij James Boswell, van alle groote Engelschen het best gekend wordt door zijn landgenooten. De Lives of the Poets was een werk, dat in twee opzichten nieuw was. Men kan het beschouwen als een bundel afzonderlijke min of meer juiste, biografieën, of men kan het samenvatten en het beoordeelen als een geschiedenis der Engelsche dichtkunst van Milton tot Goldsmith. In beide opzichten zou er heel wat op aan te merken zijn, doch dit neemt niet weg, dat Johnson de eerste was, die biografieën schreef, die inderdaad gebaseerd waren op het leven en, die door middel van een nieuwe methode van letterkundig onderzoek, een beeld gaf van de Engelsche dichtkunst, zooals dat vóór hem nog niet gedaan was. Johnson is in de eerste plaats mensch, in de tweede plaats litterator. De groote school der letterkunde is voor hem de school des levens.

Twaalf jaren na de Lives of the Poets verscheen het leven van Johnson zelf door James Boswell. Hiermede was de nieuwe, door Johnson gegrondveste, ‘speciale’ biografische methode meteen tot een hoogte opgevoerd, zooals zij nadien nog niet weer bereikt heeft. Naast de speciale biografische methode van Johnson, die het leven van den enkeling beschrijft, staat de ‘algemeene’ biografische methode, die een beeld tracht te geven van de letterkunde door de levens te beschrijven van de hoofdfiguren der letterkunde. De laatste methode wordt in Engeland ongetwijfeld het best vertegenwoordigd door Samuel Johnson.

De biografische methode van Johnson stelt zich ten doel door en achter het werk, den mensch te zien. Zij verbindt werk en schrijver en wenscht den mensch te verklaren, zooals die zich onthult in zijn werk. Zij doet dit in algemeenen zin door een reeks van schrijvers te meten met denzelfden maatstaf. Zij onderscheidt zich van de evolutionaire, litteraire critiek, zooals die thans zooveel wordt toegepast; zij moet afgescheiden gedacht worden van de methode, die zich sedert Taine ten doel stelt de psychologie van een geheel volk uit zijn letterkunde te verklaren en zij verschilt geheel van de methode, die zich bezighoudt met het werk op zichzelf zonder verwijzing naar de tijds- of persoonlijke omstandigheden, waaronder de schrijver leefde.

De speciale biografische methode van Johnson heeft zeer veel navolging gevonden. Er verschijnen jaarlijks een 1000-tal lijvige lives in Engeland alleen. In een flink deel hiervan tast de schrijver, via Boswell, min of meer op Johnson terug. In den laatsten tijd zijn er teekenen, die er op wijzen, dat de biografische methode nieuwe banen zoekt. Aan den eenen kant roept men de hulp der medische wetenschap in, aan den anderen kant de hulp van Freud. Zoo raakt men echter steeds meer van de letterkunde af. De zuiver psychologische biografieën van een letterkundige figuur ver-

[p. 64]

dienen meer onze aandacht. Hun aantal neemt sterk toe. Men vindt onder hen alle mogelijke schakeeringen, vanaf die, waarin alleen de psychologische intuïtie een analytische beschouwing tracht te geven van des dichters persoonlijkheid, tot aan werken, waarin de schrijver begint met te zeggen, dat hij in geen geval litterator wil zijn, doch enkel psycholoog. Uit een reeks van op geheel verschillende grondslagen opgetrokken karaktertypen, al zijn ze nog zoo scherp belicht, zal men echter bezwaarlijk een litteraire historie kunnen opbouwen. Tot nu toe is er te veel verschil in werkwijze van de litterator-psychologen, om ons in staat te stellen, de door hen beschreven karakters op bruikbare wijze te classificeeren. Toch is een dergelijke vereeniging van resultaten noodzakelijk om historisch perspectief te krijgen.

De speciale psychologie, zooals die is gegrondvest door Heymans, kan voor ons nieuwe wegen openen. Hierbij moet men niet zoozeer aan het onderzoek van individueele schrijvers denken, dan wel aan het onderzoek van bepaalde groepen van schrijvers. Wanneer men aan aantal individuen, wier kunstuiting zich in dezelfde richting heeft bewogen, psychologisch gaat vergelijken, kan men inductief werken. Er zijn lyrische dichters, satirische dichters e.a. En er zijn wegen, die tot een nauwkeurige kennis van deze typen kunnen leiden. Een onderzoek b.v. naar de psychische eigenschappen, die causaal met het ‘romantisch’ of ‘classiek’ zijn van een dichter samenhangen, zou belangwekkende en betrouwbare verschillen aan het licht kunnen brengen. Het schijnt dat romantische schrijvers, in min of meer overwegenden graad, de volgende eigenschappen bezitten: emotioneel actief, niet verdiept, licht verplaatsbare opmerkzaamheid, heftig, idealiseerend, uiterste standpunt, schoksgewijze ontwikkeling, conflicten in denken en handelen, niet systemetisch wisselende stemming, prikkelbaar, ongeduldig, vrijheidszucht, niet conventioneel, vooruitstrevend, niet vormelijk, liefde voor natuurschoon, liefde voor het landleven, geen liefde voor boekenstudie, snelle opvatting, nieuwe inzichten, niet methodisch, niet punctueel en niet practisch. En classieke dichters: niet emotioneel actief, verdiept, moeilijk verplaatsbare opmerkzaamheid, niet idealiseerend, middenweg, niet schoksgewijze ontwikkeling, harmonie in denken en handelen, systematisch gelijkmatige stemming, niet prikkelbaar, geduldig, conventioneel, niet vooruitstrevend, vormelijk, liefde voor boekenstudie, niet snelle opvatting, geen nieuwe inzichten, methodisch, punctueel en practisch.

Op deze en ook op andere wijzen zou men de speciale en de algemeene biografische methode kunnen combineeren en zou de methode van litteratuuronderzoek, die in de ziel van den dichter of van de dichters de verklaring tracht te vinden van de dichtkunst, een vernieuwde plaats kunnen innemen te midden van de talrijke andere uitnemende methoden, toegepast bij de studie der geschiedenis van de letterkunde.

Aan de op dit referaat volgende discussie wordt deelgenomen door Dr. L.J. Guittart, den Heer H. Schreuder en Mevr. Dr. E. van der Ven-ten Bensel. Dr. Guittart maakt de opmerking, dat de methode van

[p. 65]

Freud wel wat te veel is neergehaald door den Spreker. Zij kan soms zeer nuttig zijn. De inleider antwoordt, dat hij dit laatste wil toegeven, doch dat de fout, die hij besprak, was de poging alles in Shelley te verklaren uit sexueele oorzaken. Naar zijn meening moet men de verklaring van een dichter niet in de eerste plaats hierin zoeken. De Heer Schreuder zegt, dat hij niet begrijpt, hoe men een reeks psychologische conclusies zou kunnen opbouwen, gebaseerd op personen uit de 17e, 18e en 19e eeuw en dat men niet kan aannemen, dat op een gegeven oogenblik de dichters romantisch zouden zijn en direct daarop classiek. De inleider antwoordt, dat de factoren van het zieleleven van den mensch altijd gelijk geweest zijn. Wij hebben in den grond dezelfde psyche als b.v. onze voorouders uit de 18e eeuw. Wat het tweede bezwaar betreft, de verdeeling van de litteratuurgeschiedenis in romantische, classieke of andere ‘vakjes’ is een reeds lang overwonnen standpunt, een standpunt, dat hij zeker niet zal innemen en nooit heeft ingenomen. Overwegend romantische en classieke karakters zijn altijd en overal aanwezig, ongetwijfedl ook in deze zaal. Hij verzoekt den Heer Schreuder zijn History of Modern English Romanticism te lezen, dan zal blijken, dat het aan hem toegeschreven standpunt hem geheel vreemd is. Mevr. Dr. E. van der Ven-ten Bensel meent, dat men de beste resultaten bereikt, door niet één methode te volgen, doch de verschillende methodes te combineeren. Inleider antwoordt, dat dit de methode der gewone handboeken is en dat ook deze zeer verdienstelijk werk kunnen geven. De groote litteraire historici, zooals Johnson, Coleridge, Taine, Brunetière, Courthope, e.a. hebben echter in hun werk beseft dat men eenheid krijgt door naar één ding slechts op één wijze te zien. Dit wil niet zeggen, dat de eene methode beter is dan de andere, het beteekent, dat men, door zich aan één methode te houden, zijn standpunt helderder kan uiteenzetten. Spreker voelt het meest voor de evolutionaire methode, maar kan de biografische ook waardeeren.