Colloquium Neerlandicum 1 (1961)

Verslag van het eerste colloquium van hoogleraren en lectoren in de neerlandistiek aan buitenlandse universiteiten

[p. 55]

Voor- en nadelen van een schriftelijk examenstelsel
door P.K. King, M.A.

De verwelkoming, die iedere vreemdeling bij zijn aankomst in Engeland te wachten staat, waarbij hij door de paspoortencontrôle als ‘Foreigner’ van de eigen landskinderen gescheiden wordt, is een symbool voor het overigens reeds beruchte feit, dat wij ons als een apart ras beschouwen. Hoe drukt nu deze volkseigenaardigheid zijn stempel op onze belangstelling voor vreemde talen?

Zoals algemeen bekend is, zijn Frans en Duits de geijkte talen op de scholen met bèta-afdeling in Engeland en daarbij Latijn en eventueel Grieks op de scholen met alpha-richting. Met het kwijnen van de belangstelling voor klassieke talen en met name de afschaffing van het Latijn als vereiste voor het toelatingsexamen zelfs voor Cambridge en Oxford, stijgt echter op onze scholen de belangstelling voor andere moderne talen, vooral voor het Russisch, maar ook voor het Spaans en Italiaans.

Bovendien schittert in Engeland, zoals overal elders, de industrie als het toekomstige Eldorado voor de student in plaats van de voormalige beroepen, zoals die bij de diplomatieke dienst en bij het onderwijs, en deze nieuwe machtige beschermheer vraagt een relatief kleiner aantal talenmensen, maar is mind er traditioneel wat de taalkeuze betreft. Zo waren er in 1960, uit een totaal van 7½ duizend studenten in Cambridge, maar 320, die examens in de Moderne Talen aflegden, maar deze examens bestreken niet minder dan 18 talen. 30 jaar geleden waren dit er 9.

Het feit, dat het Nederlands nu zijn plaats heeft onder die 18 Europese talen, is niet alleen te danken aan de grotere belangstelling voor de minder gangbare talen op middelbare scholen en bij de werkgevers, die bekwaamheid b.v. in het Hongaars of het Portugees soms even hoog schatten als bevoegdheid in de economie of de rechten; de uitbreiding van de Faculteit is ook grotendeels een gevolg van het schriftelijk examenstelsel.

De ‘Bachelor of Arts’-graad in Cambridge wordt behaald door met succes de zogenaamde Tripos af te leggen, die in bijna alle Faculteiten uit twee delen bestaat en waarvoor een vast tijdsbestek van drie jaar staat. Deze twee delen waarvoor op vastgestelde tijden aparte examens afgelegd worden, zijn zozeer van elkaar gescheiden, dat het mogelijk en zelfs vrij gebruikelijk is om na het slagen voor deel één naar een andere Fakulteit over te gaan. In het eerste deel van de Tripos in de Moderne Talen ligt het accent veel meer op de taal- dan op de letterkunde, want iedere student moet twee talen

[p. 56]

kiezen en in elk van deze talen legt hij een viervoudig examen af - drie schriftenlijke en één mondeling - alle op taalkundig gebied. Hiernaast is hij verplicht in iedere taal een literaire opgave te vervullen.

Voor het tweede deel kán hij óf doorgaan met dezelfde talen, óf hij kan twee of meer andere talen kiezen, of zich in één taal specialiseren. In tegenstelling tot het eerste deel ligt de nadruk in het tweede op de literatuur, zodat een totaal van vijf schriftelijke examens, die bepaalde literaire perioden of onderwerpen bestrijken, gecombineerd wordt met slechts twee verplichte taalkundige opgaven. Een uitzondering hierop zijn uiteraard de vijf zuiver taalkundige opgaven, die de student in de filologie voorgelegd worden.

Een bevoegdheid in het Nederlands voor de Cambridge B.A. kan dus betekenen dat hij drie jaar aan de studie van deze taal- en letterkunde besteed heeft, maar in het andere uiterste kan het inhouden, dat hij net genoeg kennis van een literaire periode opgedaan heeft om aan de eisen te voldoen van één van de zeven examenopgaven van deel twee van de Tripos.

Omdat het Britse examenstelsel ervan uitgaat, dat de student zijn intellectuele en critische vermogens het beste kan doen blijken in opstellen over vreemde talen in het Engels geschreven, wordt ook de student, die niet taalkundig aangelegd is, aangemoedigd om kennis te maken met een grote verscheidenheid van talen.

Mogelijk werpt U mij nu tegen: Waarom zou een student niet misbruik maken van dit systeem door b.v. 't Nederlands in zijn examen te betrekken zonder maar één woord Nederlands te kennen? Dit is immers denkbaar, vooral als alle belangrijke werken op slechts één literair gebied in een Engelse vertaling verkrijgbaar zijn. Ik zou echter de stelling willen bestrijden, dat dit als zodanig misbruik zou zijn. Bovendien mag het toch geen misbruik heten als een student, die overigens wel bedreven is in een andere taal of talen, zijn studie wil verrijken met zo'n literair uitstapje.

Met een mondeling examen met de vreemde taals als voertaal, zou zoiets slechts mogelijk zijn, indien de student wist dat hij, zoals in de meeste universiteiten waar dit systeem gebruikelijk is, zijn tentamens en laatste examen steeds kon uitstellen. En zodra er geen vaste studietermijn bestaat, heeft men geen maatstaf om de bereikte resultaten tegen elkaar af te wegen.

Nog een vrij opvallend voordeel van het schriftelijk systeem is natuurlijk, dat het er op gericht is de candidaat zijn eigen taal te leren hanteren en in een behoorlijke stijl en ook beknopt zijn gedachten onder woorden te brengen....

[p. 57]

Beknopt schrijven is op zichzelf een noodzakelijke discipline, waar hij binnen een tijdsbestek van drie uur, 4 of 5 opstellen moet schrijven, een discipline die, mag ik het zeggen? - schittert door afwezigheid bij sommige Nederlandse en nog meer Duitse schrijvers!

Maar er zijn ook nadelen in ons systeem.

Het leren waarderen van een literatuur is en blijft veel te academisch en abstract, zolang de student geen tijd heeft om persoonlijk met het betreffende land en volk kennis te maken. Zo'n nadere kennis zou immers zijn studie in een levend verband zetten, want hij zou daardoor in aanraking komen met de bron, de scheppende kracht van de taalsprekers zelf, die pas aan zijn studies in vacuo zin zou geven. Een Nederlander daarentegen, die Tsjechisch studeert, heeft hoegenaamd geen excuus, als hij niet tussen zijn tentamens in Tsjechoslavakije bezoekt, een paar maanden of zelfs een jaar.

Het is ook jammer, dat de afgestudeerde, die het Britse examenstelsel uitgebuit heeft om de mysteriën van een weinig gekende literatuur te ontdekken, niet beter in staat is om als ambassadeur voor die taal de wereld in te gaan, omdat hij niet bij machte is, taal en volk voor de millioenen, die zelfs zijn geringe kennis niet bezitten, te interpreteren.

Er zijn nog andere bezwaren tegen het schriftelijk zowel als tegen het mondeling examen, maar die zijn eerder van psychologische aard en gaan ons hier niet aan.

Duidelijkheidshalve heb ik tot dusver een voor het Nederlands zeer belangrijk bewijs van competentie buiten beschouwing gelaten, omdat het hier een geheel vrijwillig extra betreft, dat niet voor de Tripos meetelt. Dit is het ‘Certificate of Competent Knowledge’, dat iedere student van welke Fakulteit dan ook in één of meer talen kan verwerven. Het examen bestaat uit de vier taalkundige onderdelen van deel één van de Tripos, maar het diploma wordt slechts toegekend aan hen, die het equivalent van ‘met voldoening’ in dit examen bereiken. Het diploma heeft een goede naam en terecht, want het garandeert een niet geringe vaardigheid in het gebruik van de betreffende taal, maar is een zware belasting voor de student, die zijn beste krachten, zoals vanzelf spreekt, aan zijn Tripos moet geven. Voor de veelbelovende student echter, die b.v. voor een academische loopbaan bestemd is, is dit diploma dat overigens alleen door Cambridge uitgereikt wordt, van zeer veel nut. De naam van Professor Forster is in Nederland bekend door wat hij over de Duitse literatuur heeft geschreven, maar evenzeer door zijn belezenheid in de Nederlandse literatuur. Zijn bekwaamheid op dit gebied is grotendeels aan zijn werk voor het ‘Certificate of Competent Knowledge’ in het Nederlands te danken.

[p. 58]

Onlangs heeft een student dit diploma behaald, terwijl hij voor deel één rechten studeerde en voor deel twee Latijn. Meteen was hij in staat Nederlandse werken voor Britse uitgevers te vertalen.

Het probleem, waarvoor de docent in het Nederlands staat, is, ruim gesteld: hoe kan men de voordelen van het Engels stelsel ten volle benutten en de tekortkomingen opheffen?

Het meest voor de hand liggende desideratum voor de studenten is: gelegenheid tot een langdurig verblijf in Nederland. Dit is des te belangrijker omdat hij uit een milieu komt, waar het gebruik van de Nederlandse taal überhaupt kunstmatig aandoet; het aantal studenten in het Nederlands is zeer gering en ze verkeren in alle stadia van ontwikkeling; Nederlanders zelf zijn zo dicht gezaaid als cocospalmen in Alaska en als je er één vindt, spreekt hij Engels. Maar erger nog is, dat colleges en gesprekken met docenten in het Engels gehouden worden, dat door de hele studietijd de lingua franca is. (Men experimenteert nu weliswaar in Londen met het toelaten van het Nederlands als voertaal op de examens, wat met zich meebrengt, dat ook de colleges in het Nederlands gegeven kunnen worden).

Voor studenten in het Nederlands in deel één is m.i. een verplichte periode in Holland van minstens 6 maanden en liefst één jaar zeer gewenst. Dit zou in feite de Tripos tot een vierjarige cursus maken en men beweert, dat deze verlenging een nadelige invloed op de studie van de moderne talen zou hebben, in verband met de driejarige cursussen in de andere vakken.

Een dergelijke wijziging van het hele studieplan zou dan ook heel wat stof doen opwaaien, vooral in Oxford en Cambridge, waar zowat 6 eeuwen nodig gebleken zijn om te komen tot waar we nu zijn. Maar we hoeven gelukkig niet op de ideale oplossing te wachten, want al onmiddellijk kan men de toestand ruimschoots verbeteren door een wijzer gebruik te maken van de zomervacantie. De candidaat, die twee talen voor zijn eerste deel gekozen heeft, beschikt over twee vrije maanden tussen het eind van zijn schooltijd en het begin van het universitaire jaar. Maar daarmee is het probleem nog niet opgelost, want de regering rekent subsidies voor studiereizen naar het buitenland alleen dán onder de onkosten van het hogere onderwijs, wanneer de betrokkene bewijzen kan, dat hij aldaar een erkende cursus gaat volgen. En wat biedt Nederland op dit gebied tijdens de vacanties? In de zomer zijn er cursussen, die uitsluitend in het Engels gehouden worden en in het voorjaar is er het Filologencongres, dat de toekomstige student niet kan bijwonen omdat hij vlak voor zijn eindexamen zit. Trouwens, hetzelfde

[p. 59]

geldt voor de student, die voor het tweede deel Nederlands kiest; de examens, voor zijn eerste deel worden vlak na de Paasvacantie gehouden. De zomervacantie, die in Cambridge vier maanden duurt, is natuurlijk dé beste tijd en biedt de student in twee talen ook nog de kans om twee vliegen in één klap te slaan.

De slotsom is, dat de kans door onze universiteiten geboden aan de niet universele talen, zoals het Nederlands, in aanmerking genomen onze nog steeds te insulaire instelling verbazend gunstig is. Maar de docenten in Engeland zouden gebaat zijn met nog meer medewerking van de Nederlandse culturele instanties, opdat de indruk die de student van het Nederlands ontvangt, minder oppervlakkig wordt. Hierdoor zou de practische invloed van Londen, Sheffield en Cambridge groter worden, zich uitend in meer recensies en vertalingen en allerlei, wat leven en letteren in de Lage Landen onder de ogen van het Engelse volk zou brengen.