De Gulden Passer. Jaargang 81

[p. 219]

Dirk Imhof
Aanwinsten van het Museum Plantin-Moretus in 2002

Het Museum Plantin-Moretus tracht elk jaar uitgaven van de Officina Plantiniana aan te kopen waarvan nog geen exemplaar voorhanden is in de bibliotheek. Ook in 2002 werden enkele nieuwe Plantijnse drukken verworven.

Van Christoffel Plantijn zelf werden dit jaar vier edities aangekocht. Het interessantste werk is Hadrianus Barlandus, Hollandiae comitum historia et icones (Leiden: Chr. Plantijn, 1584), een geschiedenis van de hertogen van Holland geïllustreerd met 34 gravures (cat. nr. 2-157; pp 625¹). Dit is het eerste werk dat Plantijn uitgaf toen hij in Leiden was aangekomen. Het Museum bezat hiervan reeds een exemplaar (cat. nr. a 1554), maar het nieuw aangekochte verschilt hiervan in enkele opzichten. Zo heeft het nieuwe exemplaar het Antwerpse drukkersmerk met de Gulden Passer op de titelpagina (vh 40)², terwijl het andere exemplaar een Leids drukkersmerk heeft met een allegorische voorstelling van de stad Leiden (vh 45). Ook het eerste katern met Plantijns opdracht aan de Staten van Holland is herzet, waarbij de tekst op twee plaatsen licht gewijzigd is. De versie in het nieuw aangekochte exemplaar heeft ‘Itaque typographiae meae praela aliquot & instrumenta per hunc tumultum diu otiosa magnis impensis transvexi, magnis item in hoc ipso loco instruxi’ (Dus heb ik enkele persen en werktuigen van mijn drukkerij die door deze oorlogstoestand al lang niet meer gebruikt waren, met grote kosten naar hier overgebracht en met evenveel kosten hier terug ingericht), terwijl deze tekst in de andere versie als volgt luidt: ‘Itaque typographiam meam magnis impensis transvectam, magnis item in hoc ipso loco instruxi’ (Mijn drukkerij die ik met grote kosten heb overgebracht, heb ik met evenveel kosten hier terug ingericht). De tweede wijziging is de zinsnede ‘hanc typographiae nostrae partem’ (dit deel van onze drukkerij) in het nieuw aangekocht exemplaar tegenover ‘typographiam nostram’ (onze drukkerij). Mijn hypothese is dat exemplaren zoals het nieuw aangekochte eerst werden gedrukt, nog voor het nieuwe Leidse drukkersmerk werd gesneden. De tekst werd vervolgens door Plantijn aangepast omdat het in de eerste versie leek alsof hij maar een deel van zijn drukkerij had overgebracht en de banden met Antwerpen niet geheel doorgesneden waren, terwijl hij in de tweede versie als het ware wou duidelijk maken dat zijn gehele drukkerij nu in Leiden was gevestigd. Een klein verschil op het eerste gezicht, maar voor hem belangrijk genoeg om het eerste katern opnieuw te drukken.

1 pp verwijst naar L. Voet & J. Grisolle, The Plantin Press, 1555-1589: a Bibliography of the Works printed and published by Christopher Plantin at Antwerp and Leiden, 6 vols (Amsterdam, 1980-1983).

2 vh verwijst naar G. van Havre, Marques typographiques des imprimeurs et libraires anversois, 2 vols, (Antwerpen - Gent, 1883-1884), en vooral 1, pp. 87-193, afzonderlijk gepubliceerd als Les marques typographiques de l'imprimerie plantinienne (Antwerpen, 1911).

[p. 220]

Titelpagina van Hadrianus Barlandus, Hollandiae comitum historia et icones (Leiden: Chr. Plantijn, 1584) (cat. nr. 2-157)

[p. 221]

De andere Plantijnuitgaven die aangekocht werden en waarvan het museum nog geen exemplaar bezat, maar die wel in The Plantin Press beschreven staan, zijn:

-	Joannes Baptista Saccus, Oratio de laudibus Antonii Perrenotti cardinalis Granvellani (Antwerpen: Chr. Plantijn, 1586) (pp 2162; cat. nr. 8-679);
-	Cornelius Valerius, Ethicae seu moralis philosophiae... descriptio (Antwerpen: Chr. Plantijn, 1574) (pp 2371; cat. nr. 8-688);
-	Jacobus Raevardus, Tribonianus (Antwerpen: Chr. Plantijn voor Gulielmus Silvius, 1561) (pp 2117 b; cat. nr. 8-689), een convoluut met vier andere werken van de jurist Raevardus uitgegeven te Brugge door Hubertus Goltzius.

Van Jan i Moretus werd met de steun van het Bestendig Dotatiefonds een convoluut aangekocht met twee werken van Justus Lipsius: Diva virgo Hallensis (Antwerpen: J. Moretus, 1605) en Diva Sichemiensis (Antwerpen: J. Moretus, 1605), beide in octavo (cat. nr. 8-680). Daarmee bezit het Museum Plantin-Moretus nu bijna alle Lipsius-edities die door Jan Moretus werden uitgegeven. Met 62 edities kan Jan i Moretus terecht de belangrijkste uitgever van Lipsius worden genoemd. In de collectie van het museum ontbreken nu nog het eerste deel van de octavo-uitgave van zijn Epistolarum selectarum iii centuriae van 1601; de Epistolarum selectarum centuria quarta [- quinta] miscellanea van 1607 en de octavo-uitgave van de Monita et exempla politica van 1606. We stellen het zeer op prijs indien iemand ons kan laten weten wanneer een exemplaar hiervan te koop wordt aangeboden.

Van de latere Moretussen werden vier uitgaven aangekocht:

-	een Officium hebdomadae sanctae (Antwerpen: Officina Plantiniana, 1747) (cat. nr. 8-686);
-	N. Stenius, De Regelen en Besluiten van het Alderheylighste ende Alghemeyn Concilie van Trente (Antwerpen: Balthasar ii Moretus, 1657) (cat. nr. 8-687);
-	het Breviarium Romanum, 4 vol. (Antwerpen: Architypographia Plantiniana, 1757) (cat. nr. 4-235);
-	het Pontificale Romanum (Antwerpen: Typographia Plantiniana, 1707) (cat. nr. 8-684).

Ten slotte werd ook één werk aangekocht dat werd uitgegeven door de Officina Plantiniana te Leiden: M. Manilius, Astronomicon, ed. J.J. Scaliger (Leiden: Christophorus Raphelengius, 1599) (cat. nr. 4-234). Dit exemplaar bevat daarenboven een handgeschreven dedicatie van Caspar Gevartius aan Gulielmus Hesius.

De Plantijndrukken van het museum zijn nu ook alle opzoekbaar via de Anet-catalogus (de catalogus van de Antwerpse universiteits- en hogeschoolbibliotheken, stedelijke instellingen en musea en enkele niet-Antwerpse bibliotheken), die via Internet geraadpleegd kan worden (http://lib.ua.ac.be/). Deze elektronische catalogus biedt het voordeel dat op verschillende zoeksleutels gezocht kan worden of met een combinatie daarvan. In totaal werden in de Anet-catalogus 1.827 edities van Plantijn beschreven. In Leon Voets The Plantin Press werden 2.494 edities van Plantijn gerepertorieerd. In de Anet-catalogus is dus 73,25% van Plantijns totale productie vertegenwoordigd. Van deze 1.827 edities zijn er 1.778 waarvan een exemplaar voorhanden is in de bibliotheek van het Museum Plantin-Moretus. De Antwerpse Stadsbibliotheek en de bibliotheken van de Universiteit Antwerpen (met het Ruusbroecgenootschap) volgen op een verre afstand met respectievelijk 253 en 107 edities. Ook alle exemplaren van drukken van de Moretussen die in het Museum Plantin-Moretus bewaard zijn, zullen in de nabije toekomst in deze Anet-catalogus opgenomen zijn.

[p. 222]

Hopelijk komen ook in 2003 meerdere uitgaven van de Officina Plantiniana op de markt die de rijke bibliotheek van het Museum Plantin-Moretus verder kunnen aanvullen. Daardoor blijft het museum de meest uitgelezen plaats voor onderzoek van de productie van de Officina Plantiniana.