De Gulden Passer. Jaargang 66-67

[p. 671]

Toelichting bij de bijzondere illustratiereeks

De opnamen werden uitgevoerd door de Educatieve Dienst van de Stad Antwerpen. Voor enkele foto's werd een beroep gedaan op de A.C.L. te Brussel.

De cijfers verwijzen naar de pagina met de afbeelding.

5.	Christoffel Plantijn Portret in burijngravure door een onbekende meester, 1588.
13-14.	Christoffel Plantijn Schilderij op paneel door P.P. Rubens, besteld tussen 1613-1616 door Balthasar I Moretus. De kunstenaar inspireerde zich op de kopie van het Leidse portret van 1584.
55.	Christoffel Plantijn Schilderij op paneel. Kopie (uit de tijd) van het werk van een anoniem meester uitgevoerd te Leiden in 1584 (thans in de universiteit aldaar; gift van een lid van de familie Raphelengius). De kopiist maakte evenwel een vergissing: de datum A^o 1584 op het origineel werd bij hem A^o 1554. Het schilderij diende als model voor P.P. Rubens.
56.	Christoffel Plantijn Het eerste bekende portret: burijngravure door Filips Galle, opgenomen in diens album van beroemde persoonlijkheden, Virorum doctorum de disciplinis effigies XLIII, Antwerpen, 1572.
57.	Christoffel Plantijn Portret in burijngravure door Joannes Wierix, 1588.
58.	Christoffel Plantijn Portret in burijngravure door Hendrik Goltzius met een - eveneens gegraveerd - huldedicht van de Antwerpse stadssecretaris Joannes Bochius, opgenomen in de bundel gedichten ter nagedachtenis van Plantijn, Epigrammata funebria ad Christophori Plantini architypographi regii manes, gepubliceerd door Jan Moretus in 1590.
59.	Christoffel Plantijn Miniatuurportret: Christoph. Plantinus. Nat: 1514. Obt. 1589.
60.	Christoffel Plantijn Portret (houtblok) door de Antwerpse houtsnijder Edward Pellens (1872-1947).

[p. 672]

159-160.	Het voorgebouw aan de Vrijdagmarkt Opgetrokken in 1761-1763 in Louis XV-stijl naar het ontwerp van de Antwerpse architect Engelbert Baets. Boven de ingangspoort het beeld in reliëf vervaardigd in 1640 door Artus Quellin en voorstellend het Plantijnse drukkersmerk geflankeerd door een Hercules met knots (Labor) en een vrouw (Constantia).
161.	De binnenplaats van het Plantijnse huis Zicht op de noordvleugel, de westvleugel (links) en de oostvleugel (rechts). Een prachtig Renaissance-ensemble dat evenwel in drie fasen werd opgetrokken: de westvleugel uiterst links dateert uit de tijd van Plantijn, de noord- en oostvleugels kwamen tot stand in 1620-1622, het deel van de westvleugel aansluitend bij de noordvleugel in 1637-1639.
162.	De binnenplaats van het Plantijnse huis met zicht op de west- en noordvleugel De noordvleugel - galerij en twee verdiepingen - werd opgetrokken in 1620-1622. De daarbij aanleunende westvleugel (galerij en het gebouw tot aan de deur) kwam tot stand in 1637-1639. Het op de foto links gelegen deel van de westvleugel (tot juist vóór de deur) dateert uit de tijd van Plantijn. De wijngaard, wiens ranken de muren van beide vleugels bedekken, werd volgens de familietraditie geplant door de aartsdrukker. De moederstam naast de deur aan de westgevel is in elk geval verscheidene eeuwen oud.
269.	In de drukkerij (zaal 13) Zicht op twee persen uit de 17de-18de eeuw, nog steeds gebruiksklaar.
270-271.	De drukkerij (zaal 13) Ingericht door Plantijn in de zuidvleugel die hij hiertoe speciaal heeft laten bouwen in 1580. Links de zetkasten waar de zetters de loden letters aaneenvoegden tot bladen; rechts vijf persen uit de 17de- en 18de eeuw waarop het zetsel werd afgedrukt door de drukkersgezellen. Op de achtergrond, onder het beeld in terra-cotta van O.L.V. van Loretto (17de eeuw), twee persen uit de tijd van Plantijn of Jan I Moretus: de oudst bekende ter wereld.
272.	De letterkamer (zaal 13) Ingericht in de zuidvleugel, opgetrokken door Plantijn in 1580 om er zijn drukkerij onder te brengen. De kamer bevat zetkasten met loden letters voor gebruik door de zetters. Onderaan de rekken liggen opgestapeld de reserves aan loden letters van het huis, nog steeds gewikkeld in hun papieren verpakkingen uit de 17de- en 18de eeuw: in totaal ongeveer tien ton. Boven de schouw drie beelden uit de 18de eeuw voorstellend Honor, Virtus en Doctrina.
273.	De lettergieterij (zaal 30) Ingericht door Balthasar I Moretus op de tweede verdieping van de noordvleugel, opgetrokken in 1620-1622.

[p. 673]

274.	De Plantijnse drukkerij ca. 1870 Potloodschetsen door Nicaise de Keyser (1813-1887). Antwerpen, Kon. Museum voor Schone Kunsten, 2138 I 134.
435.	Het groot salon (zaal 2) Ingericht in de oostvleugel opgetrokken in 1620-1622 door Balthasar I Moretus. Aan de wanden portretten door P.P. Rubens van leden van het geslacht Plantijn-Moretus en van vrienden des huizes, besteld door Balthasar I Moretus in 1613-1616 en 1630-1636. Aan weerszijden van de schouw, twee Antwerpse kunstkabinetten (17de eeuw).
436.	Het klein salon (zaal 1) Ingericht in de oostvleugel opgetrokken in 1620-1622 door Balthasar I Moretus. De muren zijn bekleed met Brusselse wandtapijten uit de 16de eeuw. De boorden van deze tapijten werden echter geweven in de 17de eeuw (in de boord boven de deur, rechts het wapenschild van de familie Losson-Van Hove van dewelke Balthasar I of Balthasar II de tapijten moet hebben gekocht; links het Plantijnse drukkersmerk dat de nieuwe eigenaar moet hebben laten aanbrengen). Boven de haard een repliek, uit de tijd, van het schilderij van P.P. Rubens, De leeuwenjacht.
437.	Het salon op de eerste verdieping (zaal 21) Bekleed met Mechels goudleder (17de eeuw); meubilair uit de 17de-18de eeuw. Tegen de wand een uiterst zeldzaam dubbelinstrument, clavecimbel-spinet, door de priester-organist Joannes Josephus Coenen, Roermond, 1734, maar denkelijk herbouwd op basis van een instrument uit het Antwerpse Ruckersatelier.
438.	Labore et Constantia Olieverfschilderij op doek door Erasmus II Quellin (1607-1678), uitgevoerd in opdracht van Balthasar I Moretus in 1640.
517.	De grote bibliotheek (zaal 31) Ingericht omstreeks 1640 door Balthasar I Moretus op de eerste verdieping van de pas door hem opgetrokken oostvleugel. De bibliotheek deed tevens lange tijd dienst als privé kapel. Het altaar is verdwenen maar het altaarschilderij, Christus aan het Kruis, door Pieter Thijs (Antwerpen, 1624/26-1677/79), is gebleven.
518.	Justus Lipsius (1547-1606) Schilderij op paneel door anoniem meester. Volgens de gegevens op het werk, dat te Leiden moet zijn tot stand gekomen, toont het de grote humanist en persoonlijke vriend van Plantijn in 1585 op 38-jarige leeftijd. Lipsius laat de linkerhand rusten op de kop van zijn geliefd hondje, Mopsa.
519.	De kamer der proeflezers (zaal 9) Ingericht omstreeks 1700 (tevoren boekwinkel). Men lette op de grote tafel tegen het venster, aan dewelke de correctoren hun werk verrichtten.

[p. 674]

520.	Abraham Ortelius (1527-1598) Schilderij op paneel door P.P. Rubens, besteld tussen 1630-1636 door Balthasar I Moretus. De grote Antwerpse geograaf, schepper van de moderne atlas, was een intieme vriend van Plantijn.
521.	Benedictus Arias Montanus (1527-1598) Schilderij op paneel door P.P. Rubens, besteld tussen 1630-1636 door Balthasar I Moretus. De grote Spaanse theoloog werd in 1568 door Filips II naar Antwerpen gestuurd (waar hij verbleef tot 1575) om de werkzaamheden aan de Polyglot-Bijbel te leiden. Hij bleef tot de dood van Plantijn diens trouwe vriend. Hij is op het schilderij van Rubens afgebeeld dragend de mantel van ridder in de Spaanse militaire orde van Sint Jacob van Compostella.
667.	Matrijzen en stempels Matrijs: Ma 1a B. Stempels: Gros Capital de 3R en Mediane van Hendrik van den Keere.
668-669.	Koperplaat en afdruk Koperplaat 158 D. Cornelis II Galle, Allerheiligen, in: Missale Romanum, Antwerpen, B. Moretus, 1650, p. 624.
670.	Houtblok en afdruk Mathias Lobelius, Kruydtboeck, Antwerpen, C. Plantijn, 1581, p. 752.