De Gulden Passer. Jaargang 66-67
(1988-1989)– [tijdschrift] Gulden Passer, De–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 391]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nederlandse boekhandelaren in de grootboeken van de Officina Plantiniana 1566-1589
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 392]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
dat ‘kwantitatieve’ archiefonderzoek werden, in tijdvakken van vijf jaar, weergegeven. Om een indruk te krijgen van de omvang en de intensiteit van het boekenverkeer tussen de Officina Plantiniana en Nederlandse boekbedrijven werd ook onderzoek verricht naar de jaarlijkse bestellingen van en leveranties aan boekhandelaren uit het huidige België. De laatstgenoemden bestelden bij Plantin niet alleen voor een aanzienlijk hoger bedrag aan boeken, ruim 88.000 gulden tegen ruim 17.000 gulden van collega's uit het Noorden, maar ook vaker, ruim 13.000 leveranties tegen nauwelijks 2.000.Ga naar voetnoot4 Het boekenverkeer met handelaren in het huidige België was derhalve voor Plantin veel omvangrijker en intensiever dan met die in het Noorden. Voor boekhistorici zijn uiteraard de namen van boekhandelaren en steden, met wie Plantin handelscontacten had, van grote betekenis. Lefèvre heeft reeds in 1963 de namen gepubliceerd van boekhandelaren uit het huidige België, die in de grootboeken tussen 1555 en 1609 stonden opgetekend. Archivalische verwijzingen naar en opmerkelijke gegevens over de contacten met Plantin en Moretus werden per stad in alfabetische volgorde aangegeven.Ga naar voetnoot5 Welke boekhandelaren uit het huidige Nederlandse grondgebied in de grootboeken van Plantin zijn opgenomen, was nog niet onderzocht. In onderstaand overzicht worden de Nederlandse boekhandelaren vermeld, die tussen 1566 en 1589 door de Officina Plantiniana in de grootboeken zijn opgetekend.Ga naar voetnoot6 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nederlandse boekbedrijven in de grootboeken 1566-1589De boekbedrijven zijn per stad chronologisch geordend, d.i. naar het eerste jaar van bestelling bij de Officina Plantiniana. De namen zijn ontleend aan de grootboeken en kunnen derhalve afwijken van naamsvormen, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 393]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
zoals die in de Thesaurus van Gruys en Wolf voorkomen.Ga naar voetnoot7 Het bruto totaalbedrag aan bestellingen wordt per bedrijf aangegeven in guldens en stuivers. Plantin hanteerde de Brabantse munt als rekeneenheid.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 394]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 395]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De Officina Plantiniana onderhield handelscontacten met vele Nederlandse boekbedrijven. De grootste bedragen aan bestellingen kwamen achtereenvolgens uit Amsterdam, 's-Hertogenbosch, Utrecht, Breda en Leden. Deze steden namen de meeste bestellingen voor hun rekening; terwijl er nauwelijks orders geplaatst werden uit Bergen op Zoom, Deventer, Dordrecht, Gorinchem, 's-Gravenhage, Nijmegen, Schoonhoven en Sneek. Van de Nederlandse boekhandelaren was blijkens de grootboeken de Bosschenaar Jan Scheffer veruit de grootste afnemer van het Plantijnsfonds. Scheffer bestelde dan ook als enig Nederlands boekbedrijf ieder jaar boeken bij Plantin. Andere belangrijke bestellers waren achtereenvolgens Gerard Jansen van Campen uit Breda, Job Matheuszoon uit Utrecht, Hendrick Aelbertsz, en Cornelis Claesz., beiden uit Amsterdam. Opmerkelijk is dat Plantin in de periode 1566-1589 de meeste handel contacten had met de Bredanaar Gerard Jansen van Campen, in het totaal 383 leveranties tegen 184 voor de Bosschenaar Jan Scheffer. Het nogal drukke handelsverkeer tussen de Bredase boekhandelaar Van Campen en Plantin was overigens niet zo vreemd, te meer daar de Bredanaar als graveur in | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 396]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
dienst was van de Antwerpse firma. Het geld dat Van Campen met zijn gravures verdiende, investeerde hij in een grote voorraad Plantijnse edities. Op het uithangbord van de Bredase winkel prijkte wellicht daarom ‘Den Gulden Pesser’.Ga naar voetnoot8 Het beeld van de bestellingen uit Nederland is echter vertekend, omdat Plantin in 1583 eveneens een filiaal had geopend in Leiden. Voor boekbedrijven uit voornamelijk Holland werd het sedertdien ongetwijfeld gemakkelijker en aantrekkelijker om rechtstreeks van dat Leidse filiaal boeken te betrekken dan van het Antwerpse moederbedrijf. De Opstand heeft eveneens het boekenverkeer tussen Antwerpen en Nederlandse boekbedrijven nadelig beïnvloed; met name in de periode 1572-1576 zijn de bestellingen van Hollandse boekbedrijven aanzienlijk verminderd.
Spreken cijfers over de omvang en de intensiteit van de handelscontacten tussen Plantin en Nederlandse boekhandelaren meestal voor zich, interessanter zijn de bestellingen zelf. Daar het fonds van Plantin veelzijdig genoemd mag worden, is het van belang om te weten, naar welke categorie boeken de voorkeur van de boekhandelaren is uitgegaan en hoeveel exemplaren van een bepaald boek werden ingekocht. Hier ligt voor boekhistorici nog een volledig onontgonnen terrein. Moge het overzicht van de handelscontacten van Nederlandse boekbedrijven met Plantin tussen 1566 en 1589 een eerste aanzet zijn tot het begin van een dergelijk diepte-onderzoek in de archivalia van de Officina.
Diepenbrocklaan 6 NL-5251 HD Vlijmen | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 397]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ResumeCet article présente la liste des libraires néerlandais en relation avec l'Officina Plantiniana dans la période 1566-1589, selon les données des ‘Grands-livres’ de Plantin. Cette liste donne en même temps pour chaque libraire le montant total brut de ses commandes. Les plus grandes commandes venaient de libraires d'Amsterdam, de Bois-le-Duc, d'Utrecht, de Breda et de Leyde. Parmi ces derniers - les ‘Grands-livres’ le démontrent bien - Jan Scheffer de Bois-le-Duc était de loin le plus grand acheteur du fonds de Plantin. L'auteur souhaite que, grâce à cet inventaire sommaire des relations commerciales entre la librairie néerlandaise du Nord et la Maison Plantin, d'autres chercheurs entameraient des études approfondies sur la nature même des commandes néerlandaises dans la période 1566-1589. |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||