Logo DBNL
De Gulden Passer. Jaargang 66-67 (1988-1989)

De Gulden Passer. Jaargang 66-67

(1988-1989)– [tijdschrift] Gulden Passer, De–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Plantijndrukken in de Henegouwse boekhandel in 1569
Gustaaf Janssens

Eén van de voornaamste zorgen van de overheid m.b.t. de rechtgelovigheid van de onderdanen was de controle op de drukpers. De Index van verboden boeken werd een begrip en censuur op boeken wordt nog steeds als één van de ergste aantastingen van vrije meningsuiting aangevoeld.

Het spreekt vanzelf dat in de zestiende eeuw Kerk en Staat in de strijd tegen de andersdenkenden het wapen van de boekencensuur gretig hebben aangegrepen. Reeds op het concilie van Trente was gewezen op de noodzaak streng op te treden tegen ketterse geschriften, en zowel Karel V als Filips hebben voor hun territoria ordonnanties uitgevaardigd die de orthodoxie van drukkers en uitgevers dienden te garanderen. Naast de drukkers werden ook de boekhandelaren aan controle onderworpen. Zij waren immers de potentiële verspreiders van de gevaarlijke lektuur.1

Nadat in de Lage Landen reeds in ordonnanties een aantal auteurs met de vinger was gewezen, en in 1546 een eerste echte index van verboden boeken was gepubliceerd, werd strenge controle op boekhandelaars mogelijk2. Toch waren deze maatregelen niet voldoende om de vloed van nieuwe drukken in te dijken. Kon men de productie in eigen land wel min of meer aan banden leggen, dan werden vele verdachte of gevaarlijke boeken uit Duits Franse en Zwitserse reformatorische centra geïmporteerd. Een scherpe controle en een nieuwe index was dan ook noodzakelijk. Daarom werd in

1570 een aangevulde editie van de index librorum prohibitorum (lijst met verboden werken), en in 1571 een index expurgatorius (lijst met te schrappen passages) opgesteld.3

Het is hier niet de plaats om de ontstaansgeschiedenis van deze beide indices te schetsen, maar het is een feit dat in 1569 diverse maatregelen werden genomen die tot doel hadden de ‘ketterse boeken’ op te sporen en het opstellen van de nieuwe catalogi te vergemakkelijken. Eén van die maatregelen was een ‘razzia’ in maart 1569, waarbij al het in de boekhandel voorradige drukwerk diende te worden genoteerd.4 Hoogst waarschijnlijk had deze huiszoeking overal in de Nederlanden plaats, maar slechts enkele rapporten werden tot nog toe gevonden.5

Voor Henegouwen weet men dat de hertog van Alva op 9 maart 1569 aan de hoogbaljuw het bevel gaf alle verboden boeken op te sporen. Daartoe zou men op 26 maart alle boekhandelaars dienen te visiteren.6 Aan de hand van de bewaard gebleven en voor de Raad van Beroerten bestemde visitatie-

verslagen is het mogelijk een juist beeld te krijgen van wat er in het voorjaar van 1569 in de Henegouwse boekhandel verkrijgbaar was. De zeer nauwkeurige lijsten betreffen Mons, Maubeuge, Binche, Bavai, Ath, Roeulx, Edingen (Enghien) en Avey.7 Gegevens uit deze lijsten werden reeds in de 19de eeuw gebruikt, maar de lijsten zelf werden tot nog toe niet ontleed.8 Zij bieden evenwel een schat aan gegevens over de handelaars en hun koopwaar. Waar er voor Mons zelf geen namen van boekverkopers worden genoemd, is dit voor de andere steden wel het geval. Zo citeren we voor Ath Jehan Le Bon, de weduwe van Nicolas Loyseleur en de weduwe Pissart, voor Binche Nicolas Foullon, Colin Taphin, Guillaume Desenteur, Melchior Lapsin, Jehan Gilbout en Jacques Desnauwe, voor Roeulx Leurain Ghobert en Colart Floyon, voor Edingen Joris Jacobz. Merchier, voor Maubeuge Quintin Megno, Thomas de Lattre, Thomas Parisijs, Jehan Lixoel, Jehan Charles, Laurent Schorion en Adrien du Pont. Behalve Jehan Le Bon en de weduwe Pissart uit Ath komen geen van allen voor in de overzichten van M. Lefèvre en van A. Rouzet.9

Bij een eerste kennismaking met de rapporten over het bezit der Henegouwse boekverkopers valt op dat de inquisiteurs zich bijzonder nauwgezet van hun taak hebben gekweten. In tegenstelling tot wat bij andere lijsten vaak het geval is, wordt voor de hier gesignaleerde drukken vrijwel steeds de drukker, de plaats van uitgave en de datum aangegeven. Dit laat een vrij gemakkelijk identificatie van de titels toe.

Voor deze bundel leek het zinvol na te gaan welke Plantijndrukken er in 1569 in Henegouwen voorradig waren. Het is dan ook de bedoeling een bijdrage te leveren tot een betere kennis van de verspreiding van de producten uit de Officina Plantiniana. Tegelijk bood het onderzoek de mogelijkheid gegevens bijeen te brengen over nog niet teruggevonden Plantijndrukken.

Voor de identificatie van de drukken werd het monumentale repertorium van ere-conservator dr. L. Voet als leidraad genomen.10 Van de meer dan 2180 in het Henegouwse rapport vermelde titels werden er 115 als Plantijndruk genoteerd. Van deze 115 worden er 109 in het repertorium van dr. Voet vermeld. Hierbij weze opgemerkt dat er bij deze 109 nog 12 zijn waarvan tot nog toe geen exemplaar werd gevonden. De vermelding van zulke drukken in de Henegouwse lijsten bevestigt nogmaals hun bestaan. Eén titel werd door dr. Voet niet vermeld, maar kon toch gelocaliseerd worden (nr. 110). Andere titels konden ook wij niet terugvinden. Men kan alleen hopen dat er vroeg of laat toch nog een exemplaar van opduikt. Hun vermelding in de Henegouwse lijsten van 1569 houdt deze hoop levend.

Bijlage
Plantijndrukken in de Henegouwse boekhandel in 1569

Bij dit overzicht vermelden wij eerst de titel van het drukwerk zoals hij in de bron voorkomt, daarna volgt, waar mogelijk, de identificatie op basis van het repertorium van dr. L. Voet, met de verwijzing naar het volgnummer van de druk aldaar (PP). Wanneer het boek in de bibliotheek van het Museum Plantin-Moretus (MPM) aanwezig is wordt steeds de signatuur aldaar opgegeven, zo niet wordt verwezen naar een andere bibliotheek. De verdere annotatie bij de drukken werd bewust kort gehouden. De lezer kan alle nuttige informatie in het reeds vernoemde repertorium vinden.

1. A B C ou exemple pour apprendre a escrire (Ath).

PP 7 ABC ou exemples propres pour apprendre les enfans a escrire contenants plusieurs sentences morales pour l'instruction de la ieunesse, M.D.LXVIII. In-4o oblong.

ABC-boek voor kinderen, wellicht de Franstalige tegenhanger van een eveneens in 1567 verschenen Nederlandstalige uitgave (PP 1328). Van deze Franse editie is geen volledig exemplaar bekend. Het MPM bezit (Arch., 1228, fo 123vo) enkel een titelpagina. Voet vermeldt ook een aanwijzing in MPM, Hs. 269, fo 1vo: ‘ABC pour apprendre a escrire en francois. 4o’.

2. Adriani Junii medici Emblemata 1565 (Mons).

PP 1476 Hadriani Iunii medici emblemata. Ad D. Arnoldum Cobelium. Eiusdem aenigmatum libellus, ad D. Arnoldum Rosenbergum, M.D.LXV. In-8o. KBB, LP 3106 A.

Een van de mooiste boeken uit de Officina Plantiniana in deze periode, met opdracht aan kardinaal Granvelle.

Hadrianus Junius (De Jonghe), Hollands natuurkundige en humanist (1511-1575), promoveerde te Bologna tot doctor in de geneeskunde, verbleef als praeceptor aan het Deense Hof (1562-63), was van 1563 tot 1573 rector van de Latijnse school te Haarlem, week na de inname van deze stad door de Spanjaarden uit naar Middelburg waar hij in 1574 in stadsdienst kwam.

Lit.: M. van Durme, Antoon Perrenot bisschop van Atrecht, kardinaal van Granvelle, minister van Karel V en van Filips II (1517-1586), Brussel 1953, p. 254 noot 103.

3. Alphabetum Graecum, 1562 (Mons).

PP 44 Alphabetum graecum. Cum aliis nonnullis, quae utilia iuventuti ad grammaticam Graecam capessendam esse possunt, 1562. In-8o.

KBB, VB 8706 A 5 LP

4. Alphabetum puerorum, 1556 (Mons).

Niet vermeld bij Voet.

5. Argonauticon Ludovico Carione autore (Ath).

PP 921 Ludovici Carrionis in Valerii Flacci Seteni Balbi Argonauticon libros octo castigationes. Quibus tum emendationum ratio & varietas lectionum indicatur; tum aliorum Auctorum, quorum indicem subiecimus, loci obiter castigantur, M.D.LXVI. In-16o.

MPM, A 234

Annotaties bij het Argonauticon van C. Valerius Flaccus.

Ludovicus Carrio [Carrion] (oca. 1547-1595), Vlaams humanist.

6. Arnoldus de Lens In Geometrica elementa Eisagogae, 1555 (Mons).

PP 1516 In geometrica elementa eisagoge, Arnoldo de Lens medico ac mathematico autore, M.D.LXV. In-8o

MMP, A 657

Waarschijnlijk is het jaartal ‘1555’ in de lijst van Mons een verschrijving voor ‘1565’.

Arnoldus de Lens [Lensaeus, Lennzéi], Henegouws natuurkundige en mathematicus, geboren te Beloeil, kwam in dienst van tsaar Iwan IV, vermoedelijk overleden te Moskou in 1571.

7. Ars poeticae Horatii cum commentariolo Joannis Sambucii, 1564 (Edingen).

PP 1377 Ars poetica Horatii, et in eam paraphrasis, et παρεκβολαὶ, sive Commentariolum Ioannis Sambuci Trinauiensis Pannonij,

M.D.LXIIII. In-8o.

MPM, A 541 (blz. 173-176 ontbreken); KBB, II 34.701 A

Voor de Plantijnse Horatius-edities cfr. M. Sabbe, ‘Essai de bibliographie des éditions d'Horace publiées par Chr. Plantin et ses successeurs’, GP, 14, 1936, p. 93-111 en Id., ‘Essai de bibliographie des éditions d'Horace publiées par Chr. Plantin et ses successeurs, in Etudes horatiennes. Recueil publié en l'honneur du bimillénaire d'Horace (Travaux de la Faculté de Philosophie et Lettres de l'Université de Bruxelles, 7), Brussel 1937, p. 209-219.

Joannes Sambucus [Zsamboky] (1531-1584), Hongaars humanist, bezocht de Nederlanden in 1563-64, raadsheer en hofhistoriograaf van keizer Maximiliaan II. Zijn voornaamste publikatie, Emblemata, verscheen bij Plantijn in 1564 en kende verscheidene uitgaven (cfr. PP 2168-2174). Het werk werd geannoteerd in fascimile uitgegeven: GP, 59-60, 1980-81, p. 1-112 en Ibidem, 60, 1982, p. 1-120.

8. Bartholomeus Sacius de vitae felicitate (Mons).

Niet vermeld bij Voet.

9. Bartholomeus de Miranda de audienda missa, 1565 (Mons).

PP 920 Instrucion y dotrina de como todo Christiano deve oyr Missa y assistir à la Celebracion y Santo Sacrificio, que en ella se haze. Segun que el Maestro Fray Bartholome de Miranda lo trató predicando en presencia de la Majestad d'el Rey de Inglaterra y Principe de España, nuestro Señor. Escrita por el mismo, à peticion d'el Illustrissimo Señor Duque de Medina Celi, 1555. In-12o.

BLL, G 11680.

Bartolomeo Carranza de Miranda O.P., Spaans theoloog (o ca. 1503-1576). Aar zig op het Concilie van Trente, aartsbisschop van Toledo (1558), door de Inquisitie heterodoxie verdacht, gearressteerd (1559) en gevangen gezet.

Lit.: J.I. Tellechea, ‘Carranza, Bartolomé’, in Diccionario de Historia de Españ, 1, Madrid, 1972, p. 358-361.

10. Biblia in quinque parvis voluminibus, 1567 (Mons).

PP 684 Biblia, ad vetustissima exemplaria castigata. Quid in horum Bibliorum castigatione praestitum sit, subsequens praefatio latius indicabit, M.D.LX [5 delen in 6 banden]. In-24o.

MPM, R 6.6

Zie ook infra nr. 83.

11. Biblia, 1565 (Mons)

PP 681 Biblia, ad vetustissima exemplaria castigata. Quid in horum Bibliorum castigatione praestitum sit, subsequens praefatio latiùs indicabit, M.D.I In-8o.

MPM, A 1575 (fo 257-272 ontbreken); KBB, LP 3284 A

12. Boetius de consolatione philosophica, 1562 (Mons).

PP 737 Anicii Manlii Torquati Severini Boethii De Consolatione Philosophiae, V., 1562. In-16o.

MPM, A 510

Uitgave verzorgd door Theodoor Poelman [Pulmannus] (1512-1581), Brabants manist, uitgever van klassieke auteurs, vriend van Chr. Plantin.

Anicius Manlius Severinus Boethius (480-524), Romeins patriciër, consul in 510, raadsheer van de Ostrogotische koning Theodorik, viel in ongenade en schreef zijn Consolatione in de gevangenis.

13. Breve summa llando Sossiego y decanso del anima, 1556 - ‘Liber ob linguam ignotus’ - (Mons).

PP 1220 Breve summa llamada, Sossiego y descanso d'el Anima, 1556. In-12o.

BLL, C. 62. aa. 8

Traktaat van de Spaanse clericus uit Avila (XVIde eeuw) Francisco de Fuensalida.

14. Brevissimo compendio por bien examiner la conscience en Espaignol par Reverend. Sr. dom Martin, 1556 (Mons).

Niet bij Voet.

Als PP 614 wordt een editie van 1574 beschreven:

Breve compendio para bien examinar la consciencia en el juyzio de la confession Sacramental: compuesto por el illustrissimo y Reverendissimo Señor Don Martin de Ayala, Arçobispo de Valencia, M.D.LXXIIII. In-16o.

Nationalbibliothek Wien, 18.Z.72

De te Mons aangetroffen drukken, deze van 1556 en die van 1555 - zie infra nr. 79 -, zijn wellicht de eerste van Martin de Ayala in de Nederlanden. Zij gaan dan die van Valencia (1569 bij Juan Navarro) vooraf.

15. en 15 bis. Calendrier et premier Instruction des enfans en Latin et Francoys (Mons; Ath).

Zie infra nr. 16 voor de Franse en nr. 44 voor de Latijnse versie.

16. Calendrier et petit catechisme, 1567 (Maubeuge).

Waarschijnlijk PP 887. Er is geen exemplaar bekend, maar Voet vond wel een vermelding in MPM, Hs. 296, fo 4ro en Hs. 164, fo 7vo.

Zie ook infra nr. 17, 18, 61 en 93.

Petrus Canisius S.J. (1521-1597), één van de meest vooraanstaande vertegenwoordigers van de katholieke hervorming.

Lit.: H. Wolter, ‘Canisius’, in Theologische Realenzyklopädie, 7, Berlijn 1981, p. 611-614.

17. Calendrier et petit catechisme de M. Pierre Canis, 1567 (Maubeuge).

Cfr. supra nr. 16.

18. Calendrier et petite Instruction des Enfans, 1567 (Maubeuge).

Cfr. supra nrs 15, 16 en 17.

19. Chirilli Archiepiscopi Catecheses Illuminatorum Joanne Grodecio interprete, 1564 (Mons).

PP 1056 S. Patris nostri Cyrilli archiepiscopi Hierosolymorum, catecheses illuminatorum Hierosolymis XVIII. et V. ystagogicae. Quae tempore quidem Hieronymi & Damasceni extabant, ut ipsi testantur: proximis verò aliquot seculis, in abstrusis quibusdam locis delitescentes, nunc primùm Latinitate donatae in lucem prodeunt. Ioanne Grodecio P. & I.U.D. Decano Glogoviensi, Vratislaviensi, Varmiensique Canonico, interprete. Excudebat sibi & Materno Cholino, civi Coloniensi, M.D.LXIIII. In-8o.

MPM, A 453; BU Mons, Fonds Puissant

Cyrillus (o ca 315-386), bisschop van Jeruzalem in 350 of 351.

20. Ciceronis familiares epistole cum scholiis Pauli Manutii, 1565 (Ath).

PP 941 M. Tullii Ciceronis ex familiaribus breviores aliquot, ab Hermanno Buschio, in puerorum usum selectae, Pauli Manutii argumentis, scholiisque illustratae, M.D.LXV. In-8o.

MPM, R 21.8

Een selectie uit de brieven van Cicero voor schoolgebruik.

Marcus Tullius Cicero (-106 - -43), Romeins orator en politicus.

21. De oeconomia sacra circa pauperum a Christo instituta Libri tres fratre Laurentio de Villavicentio authore, 1564 (Mons).

PP 2441A De oeconomia sacra circa pauperum curam a Christo instituta, Apostolis tradita, & universa ecclesia inde ad nostra usque tempora perpetua religione observata, cum quarundam propositionum, quae huic sacrae oeconomiae adversantur, confutatione: Libri tres, M.D.LXIIII. In-8o.

MPM, A 126

Laurenzo de Villavicencio (o ca. 1518-1583), Spaans augustijn, theoloog, kapelaan van de Spaanse Natie te Brugge, informant van Filips II. In dit traktaat over de armenzorg bestreed Villavicencio zowel Vives' De subventione pauperum (Brugge, H. de Croock, 1525 en 1526) als het geschrift van de Brugse pensionaris Gillis Wyts De continendis et alendis domi pauperibus (...) (Antwerpen, G. Silvius, 1562). Villavicencio verdedigde de stelling dat het uitsluitend de taak van de kerkelijke overheid was de armenzorg te organiseren.

Lit.: H.Th.M. Roosenboom, ‘Fray Lorenzo de Villavicencio een geheim rapporteur in de Nederlanden en zijn invloed op Filips II, 1563-1565’, Archief voor de Geschiedenis van de Katholieke Kerk in Nederland, 21, 1979, p. 146-174 (over het conflict met Gillis Wyts te Brugge speciaal p. 159-160).

22. De utraque copia verborum et rerum precepta per Jesuitas carmine reddita, 1568 (Mons).

PP 1217 De utraque copia, verborum et rerum, praecepta, una cum exemplis, dilucido brevique carmine comprehensa, ut facilius & iucundius edisci, ac memoriae quoque firmius inhaerere possint, M.D.LXVIII. In-8o.

MPM, A 160

Dit anoniem mnemotechnisch traktaat over de studie van het Latijn verscheen voor het eerst bij A. Bladus te Rome in 1556. Zie ook infra nr. 23.

Andreas Frusius (Des Freux) S.J. (o ?-1556), trad in bij de jezuïeten (1541) en was enige tijd secretaris van Ignatius van Loyola.

Lit.: P. Bernard, ‘Freux’, in Dictionnaire de théologie catholique, 6, Parijs 1920, p. 924 en een addendum in Dictionnaire d'Histoire et de Géographie Ecclésiastique, 19, Parijs 1981, p. 18.

23. De utraque copia verborum carmine comprehensa, 1568 (Mons).

Cfr. nr. 22 supra.

24. Despauterii Grammatica, 1568 (Maubeuge en Ath [z.j.]).

Niet bij Voet. Misschien heeft men hier te maken met de druk die onder PP 1074 beschreven is:

Ioannis Despaut. Ninivitae De Figuris liber, ex Quintiliano, Donato, Diomede, Valla, Placentino, Mancinello, Nigro, pluribusque diligenter concinnatus. Ioannis Fonsomii Melotensios ad Lectorem Tetrastichon. (...), M.D.LXVIII. In-8o.

MPM, A 159

Traktaat over Latijnse stijlfiguren, naar de druk die in 1564 te Antwerpen bij J. Latius van de pers kwam. Zie ook infra nr. 97.

Joannes Despauterius [De Spouter] (o ca. 1460-1520), Vlaams humanist en taalkundige

25. Deux livres de venins par Jacques Grevin de Clermont, 1568 (Mons).

PP 1266 Deux livres des venins, Ausquels il est amplement discourru des bestes venimeuses, theriaques, poisons et contrepoisons: par Iaques Grevin de Clermont en Beauvais; Medecin à Paris. Ensemble, les oeuvres de Nicandre, Me-

decin et Poëte Grec, traduictes en vers François, M.D.LXVIII. In-4o.

MPM, A 8042

Traktaat over toxicologie van de hand van de Franse dichter en natuurkundige Jacques Grévin (o ca. 1538-1570). In tegenstelling tot wat op de titelpagina vermeld is werd de vertaling van Nicander niet mee uitgegeven, maar verscheen zij in 1567 als een aparte druk (PP 1730).

26. Elegantiarum puerilum liber ex epistolis Ciceronis autore Georgio Fabricio - ‘liber prohibitus’ - (Ath).

Niet vermeld bij Voet.

Georgius Fabricius (1516-1571), Duits humanist, afkomstig uit Chemnitz, vanaf 1546 rector van het vorstelijk St.-Afragymnasium te Meissen.

Lit.: H. Wiegand, Hodoeporica. Studien zur neulateinischen Reisedichtung des deutschen Kulturraums im 16. Jahrhundert. Mit einer Bio-Bibliographie der Autoren und Drucke (Saecula Spiritalia, 12), Baden-Baden 1984, p. 483-486.

27. Emblesmes du Sr. Adrien le Jeun medecin et historien, 1568 (Ath).

PP 1485 vermeldt deze editie op basis van Ch. Ruelens en A. de Backer, Annales Plantiniennes, I, Brussel 1865 [ad annum 1568, no 38, ‘Emblesmes d'Adrien Lejeune, faicts françois par Jacq. Grevin, Anvers, Plantin. 1568. 1 vol. pet. in-12.’], maar kon noch een exemplaar noch enige verwijzing naar deze druk in het Plantijnse archief terugvinden.

Voor de auteur, cfr. supra nr. 2.

28. Epitome colloquiorum Erasmi, 1561 - ‘livre defendu’ - (Maubeuge).

PP 1132 citeert deze editie op basis van MPM, Hs. 164, fo 5vo en 10vo, waar de vermelding ‘Colloquia Erasmi epitome, 8o, f 5 [= 80 blz.], 1561, st. ½’ te vinden is. De aanduiding ‘Livre defendu’ in onze lijst kan er op wijzen dat de oplage quasi volledig in beslag genomen of vernietigd werd.

De Colloquia waren al vroeg verdacht en in 1538 door de Spaanse Inquisitie verboden. In de eerste index van de Spaanse Groot-inquisiteur Fernando de Valdés (Toledo, 1551) treft men het Epithome colloquiorum aan.

Lit.: J.K. Steppe, ‘Erasmus en de Index’, in Erasmus en Leuven. Catalogus, Leuven 1969, p. 413-422; R. Crahay en M.-Th. Isaac, ‘Livres d'Erasme dans les bibliothèques anciennes du Hainaut’, in Colloquium Erasmianum. Actes du colloque international réuni à Mons du 26 au 29 octobre 1967, Mons 1968, p. 203-244.

29. Eunapius Sardianus de vitis philosophorum Graece et Latine, 1568 (Mons).

PP 1142 Eunapius Sardianus, de vitis philosophorum et sophistarum: Nunc primum Graecè & Latinè editus, interprete Hadriano Junio Hornano. Cum indice & Graeci exemplaris castigatione, M.D.LXVIII. In-8o.

MPM, A 412; KU Leuven, Bib. Godgel., GBIB 193.093

Eunapius uit Sardes, (o 345/46 - † ca. 420), Grieks rhetor.

Voor Hadrianus Junius uit Hoorn, cfr. supra nr. 2.

30. Evangelia et epistolae graeca, 1563 (Mons).

Een Grieks Nieuw Testament uit 1563 komt niet voor in het repertorium van Voet. Ook twijfelt de ere-conservator van het Museum Plantin-Moretus aan het bestaan van een editie uit 1564 (PP 676). Is de opgave uit Mons dan toch weer een spoor naar een uit gave van 1563 of 1564?

31. Evangelica strena per Joannem Fredericum Lumnium, 1568 (Mons).

PP 1610 Evangelica strena ad omnem studiosam iuventutem, praesertim diesthensis gymnasii missa, per Ioan. Fredericum Lumnium. Eiusdem Tetrastichon ad Iuventutem, M.D.LXVIII. In-8o.

MPM, A 1690

Een ‘vita Christi’ in verzen.

Joannes Fredericus Lumnius (Van Lummen) (1533-1602), priester en auteur van religieuze traktaten, pastoor van het Antwerpse begijnhof.

32. Excercitamenta Christianae pietatis autore Petro Canisio, 1566 (Mons).

PP 888 Institutiones et exercitamenta Christianae pietatis; Autore D. Petro Canisi-Societatis Iesu Theologo. Quae hoc opere contineantur, statim à praefation cognosces, M.D.LXVI. In-16o.

MPM, A 216

Een door P. Canisius herziene editie van zijn eerder in 1556 (met een herdruk in 1557) te Ingolstadt bij A. en S. Vueyssenhornius uitgegeven Lectiones et precationes ecclesiasticae.

33. Gerardi Bergensis de pestis preservatione libellus, 1564 (Mons).

PP 1246 Gerardi Bergensis medici iurati Reip. Antverpiensis, de pestis praeservatione libellus, M.D.LXV. In-8o.

MPM, 8-581

Volgens de colofon werd het drukken beëindigd op 12 maart 1565 (= 1566 n.s.). D vermelding 1564 in de lijst is dus een vergissing, tenzij er in 1564 (1565 n.s.) een eerst editie zou geweest zijn. Het privilege is immers gedateerd ‘Brussel, 29 jan. 1564’ (= 1565 n.s.).

Gerardus Bergensis, 16de-eeuws Antwerps natuurkundige en stadsgeneesheer.

Lit.: A. van Schevensteen, ‘Les traités de pestilence publiés à Anvers. Essai de bibliographie’, GP, 9, 1931, p. 134-138.

34. Herbarius Remberti Dodonaei (Mons).

Wegens deze vage titelaanduiding is het niet uit te maken of men te maken heeft met:

PP 1095 Frumentorum, leguminum, palustrium et aquatilium herbarum, ac eorum quae eo pertinent, historia: Remberto Dodonaeo Mechliniensi Medico autore, M.D.LXVI. In-8o.

MPM, A 1720

PP 1096 Historia frumentorum, leguminum, palustrium et aquatilium herbarum ac eorum, quae eo pertinent: Remberto Dodonaeo Mechliniensi Medico autore, M.D.LXIX. In-8o.

MPM, A 639

PP 1097 Florum, et coronariarum odoratarumque nonnullarum herbarum historia, Remberto Dodonaeo Mechliniensi Medico autore, M.D.LXVIII. In-8o.

MPM, A 676

PP 1098 Flurum, et coronariarum odoratarumque nonnullarum herbarum historia, Remberto Dodonaeo Mechliniensi Medico autore. Altera editio, M.D.LXIX. In-8o.

MPM, A 655

Rembertus Dodonaeus [Dodoens] (1518-1585), Mechels botanicus van Friese afkomst, werkzaam te Mechelen, Wenen en Leiden (vanaf 1582) waar hij in 1585 overleed.

35. Herodiani historiae de Imperio post Marcum Imperatorem Angelo Politiano Interprete, 1565 (Mons).

PP 1215 Herodiani Historiae de imperio post Marcum: vel; de suis temporibus, libri VIII. Angelo Politiano interprete, M.D.LXVI. In-16o.

MPM, A 489

Latijnse versie van de Griekse Historiae van Herodianus volgens de vertaling van de Italiaanse humanist A. Poliziano (1493).

Herodianus, Grieks auteur uit de 3de eeuw na Christus.

36. Heroica symbola Claudii Paradini, 1562 (Mons).

PP 1952 Heroica M. Claudii Paradini, Belliiocensis Canonici, & D. Gabrielis Symeonis, Symbolae: Iam recens ex idiomate Gallico in Lat. (...) a Iohan. Gubernatore, patria Gediniense conversa, M.D.LXII. In-16o.

MPM, A 477

Claude Paradinus (Paradin), Frans priester, kanunnik te Beaujeu († 1571).

Over Joannes Gubernator (Le Gouverneur), Waals humanist uit het Naamse, is behalve deze vertaling niets geweten.

37. Hesiodi opuscula grece, 1564 (Mons).

PP 1318 ΗΣΙΟΔΟΥ ΤΟΥ ΑΣΚΡΑΙΟΥ ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΑΙ. ΧΡΥΣΕΑ ΕΠΗ ΠΥΘΑΓΟΡΟΥ. Hesiodi ascraei opera et dies. Aurea carmina Pythagorae, M.D.LXIII. In-8o.

KBB, LP 3205 A

Hesiodus, Grieks auteur uit Aeolis, 8ste eeuw voor Christus, ontwikkelde in deze Werken en dagen een visie op de geschiedenis der mensheid (de theorie van de vijf mensengeslachten) die nog eeuwenlang de historiografie heeft beïnvloed.

38. Heures a Lusage de Rome (Ath).

Wegens de vage titelaanduiding is het niet uit te maken of men hier te maken heeft met:

PP 1370 Heures de Nostre Dame, à l'usage de Rome, en Latin et en Francois, M.D.LXV. In-8o.

MPM, R 55.26

PP 1371 Heures de Nostre Dame, à l'usage de Rome, en Latin et en Francois, M.D.LXVI. In-12o.

MPM, R 23.1

PP 1372 Heures de Nostre Dame, à l'usage de Rome, en Latin et Francois, M.D.LXVIII. In-8o.

Paris, Bibliothèque de l'Arsenal, 8o T 2555

39. Hieronimi Vidae Opera, 1568 (Mons).

PP 2437 Marci Hieronymi Vidae Cremonensis, Albae episcopi Opera. Quorum catalogorum sequens pagella continet, M.D.LXVII. In-16o.

MPM, R. 5.38

Een herdruk van het in 1558 door Plantin voor J. Steelsius uitgegeven werk. De vermelding ‘1568’ is wellicht een schrijffout voor 1567, of eventueel voor 1558, maar dan hebben we hier te maken met een exemplaar uit 1558 dat toch het drukkersadres van Plantin zou gedragen hebben (Cfr. PP 2437B - noot 3).

Marcus Hieronymus Vida (o ca. 1490-1566), Italiaans humanist, werd in 1532 bisschop van Alba.

40. Hieronimus Seripandius In epistolam Pauli ad Galathas, 1567 (Mons, 2 ex.).

PP 2203 Hieronymi Seripandii S.E.R. Presb. Cardinalis, Archiepiscopi Salernita Commentarius in Epistolam Pauli ad Galatas. Eiusdem ad nonnull quaestiones ex textu epistolae Catholicae responsiones, M.D.LXVII. In-8 MPM, A 120; KU Leuven, Bib. Godgel., 18 R (onvolledig)

Het boek werd op aandringen van kardinaal Granvelle gedrukt.

Hieronymus Seripandius [Seripando] (1493-1563), augustijn, bisschop van Salerno (1551), kardinaal (1561), pauselijk gezant op het concilie van Trente.

Lit.: Van Durme, Antoon Perrenot bisschop van Atrecht, kardinaal van Granvelt minister van Karel V en van Filips II, Brussel 1953, p. 254.

41. Hortulus animae ad usum Romanum (Ath).

Wegens het ontbreken van informatie over de datum van uitgave kan men hier maken hebben met de drukken PP 1392 tot en met 1398 (1557, 1559, 1566 en 1568). Het is opmerkelijk dat enkel van de editie van 1557 een exemplaar bekend is en dat van de latere uitgaven wel een titelpagina in het Plantijnse archief bewaard werd, maar geen volledige exemplaren bekend zijn.

PP 1392 Hortulus animae ad usum Romanum, 1557 In-16o.

University Library Cambridge, A 7.16 [G]

De tekst van dit gebedenboek komt bijna geheel overeen met de in 1557 uitgegeven Hortulus animae ad usum Leodiensis (PP 1391).

42. Hugonis Fridevallis Sampolini de tuenda sanitate Libri sex, 1568 (Mons, 2 ex.).

PP 1216 Hugonis Fridaevallis Sampaulini, De tuenda sanitate, Libri VI M.D.LXVIII. In-8o.

MPM, A 607

Traktaat over hygiëne.

Hugo Fridaevallis, medicus (midden XVIde eeuw) uit Saint-Pol (Artesië).

43. Hymni et sequentii cum commentariis Hermanni Torrentini (Mons).

PP 1433 Hymni et prosae ecclesiasticae, vulgo sequentiae dictae breviuscula quidem, sed maxime commoda Hermanni Torrentini explanatione illustrati, M.D.LXII. In-8o.

München, Bayerische Staatsbibliothek (Lith. 625/d)

Het exemplaar beschreven als PP 1433 werd door C. Plantin voor de Antwerpse drukker Willem Silvius uitgevoerd. In nota 4 bij dit nummer neemt L. Voet aan dat er van de Hymni et sequentii ook exemplaren in omloop zouden kunnen gebracht zijn met het Plantijnse adres. De gevonden vermelding voor Mons bevestigt deze veronderstelling.

Lit.: H. de Vocht, History of the Foundation and the Rise of the Collegium Trilingue Lovaniense 1517-1500, 1, Leuven 1951, p. 198-199.

44. Institutiones christianae pietatis autore Petro Canisio, 1566 (Maubeuge).

Misschien te identificeren met PP 874: Institutiones christianae pietatis, seu parvus catechismus catholicorum, 1566.

L. Voet merkt hierbij op dat van deze druk enkel verwijzingen zonder aanduiding van de vindplaats bekend zijn.

Voor Petrus Canisius, cf. supra nr. 16.

45. Institutiones Christianae pietatis seu parvus Catechismus autore domino Petro Canisio, 1568 (Ath).

PP 876 Institutiones Christianae pietatis. Seu parvus catechismus catholicorum. Auctore D. Petro Canisio, Societatis Iesu Theologo, M.D.LXVIII. In-16o.

MPM (Arch. 1228, fo 52vo) bezit enkel een titelpagina.

L. Voet kent geen volledig bewaard exemplaar. Wel zijn er vermeldingen in de literatuur, maar zonder aanduiding van de vindplaats.

46. Institutiones Cleonardi [sic] in Linguam Graecam (Ath).

PP 997 Institutiones ac meditationes in Graecam linguam, N. Clenardo auctore: Cum succinctis Annotationibus, ac Latina Graecarum vocum interpretatione, M.D.LXII. [colofon: Anno M.D.LXIII. Idibus Iunii]. In-8o.

Bibliothèque publique et universitaire de Mons, 4239/54 L 11.117 (onvolledig, blz. 3-4 ontbreken); Bibliothèque municipale de Lille, 41061

De bewaarde exemplaren bevatten enkel de Institutiones (d.i. de Griekse grammatica). De Meditationes werden door Plantin in 1564 apart uitgegeven (PP 1001). Zoals aangeduid in de colofon was het drukken van deze grammatica pas op 13 juni 1563 beeindigd.

Nicolaus Clenardus [Cleynarts, Cleynaerts] (o 1493 of 1494 te Diest - † 1542 in Granada), Brabants humanist en filoloog, o.a. auteur van de succesrijke handboeken voor de studie van de Griekse taal (Institutiones ac meditationes in Graecam linguam, 1ste editie Leuven, R. Rescius en J. Sturmius, 1530 en Meditationes Graecanicae in artem grammaticam, 1ste editie Leuven, R. Rescius en J. Sturmius, 1531). Zie ook infra nr. 77.

Lit.: J. Theys, ‘Clenardus’, in Nationaal Biografisch Woordenboek, 2, Brussel 1966, p. 120-123.

47. Jac. Revardi Brugensis I.C. Tribonianus, 1561 (Mons).

PP 2117A Iac. Raevardi Brugensis. I.C. Tribonianus, sive De veris usucapionum differentiis adversus Tribonianum, Liber singularis. Eiusdem Ad legem Scriboniam liber singularis, M.D.LXI. In-8o.

MPM, A 146

Een co-editie van Plantin en Willem Silvius. Er bestaan ook exemplaren met het adres van Silvius (PP 2117B).

Jacobus Raevardus [Reyvaert] (o te Lissewege ca. 1535 - † te Brugge 1568), Vlaams rechtsgeleerde, werd in 1565 docent Romeins Recht aan de universiteit van Douai.

Lit.: R. Dekkers, Het Humanisme in de rechtswetenschap in de Nederlanden, Antwerpen 1938, p. 148-150 en H. de Vocht, History of the Foundation and the Rise of the Collegium Trilingue Lovaniense, 3, Leuven 1955, p. 376-378.

48. Jac. Revardi I.C. ad titulum Pande. commentarius, 1568 (Mons).

PP 2119 Iac. Raevardi Ad titulum Pand. De diversis regulis iuris antiqui, commentarius, M.D.LXVIII. In-8o.

MPM, A 432

Hoewel de titelpagina het jaar 1568 vermeldt, was het werk al in november 1567 klaar.

Voor J. Raevardus, cfr. supra nr. 47.

Lit.: Dekkers, Het humanisme en de rechtswetenschap, p. 182-189.

49. Jacobus Marchantius de Rebus flandriae memorabilibus, 1567 (Mons).

PP 1633 De rebus Flandriae memorabilibus Liber singularis Per Iac. Marchantium.

Ab eodem Flandriae Principes carmine descripti, M.D.LXVII. In-8o.

MPM, A 155

Werk opgedragen aan Lamoraal graaf van Egmont, prins van Gavere. Het bevat een geschiedenis van het graafschap Vlaanderen en van de Vlaamse instellingen, alsook gedichten ter ere van de opeenvolgende graven van Vlaanderen.

Jacobus Marchantius [Marchant] (Nieuwpoort, 1537-Brussel, 1609), Vlaams historiograaf, praeceptor van de kinderen van Jean de Melun.

50. Jo. Lesii Rupellani de Poeticorum studiorum utilitate In Orationem Ciceronis, 1560 (Mons).

PP 1504 Laezii Rupellani De Poeticorum studiorum utilitate. In Orationem M. Tulij Ciceronis pro A. Licinio Archia Poeta, M.D.LX. In-8o.

MPM, A 452

Commentaar op Cicero's Oratio pro Archia poeta, in de vorm van een brief aan Joachim Hopperus aan wie dit werk ook is opgedragen.

Joannes Laezius [Lezeau], Frans humanist uit La Rochelle.

51. Joannis Despauterii Syntaxis, 1568 (Ath).

Niet vermeld bij Voet. Zie evenwel infra nr. 110.

52. Joannis Floriani Grammatica, 1557 (Mons).

PP 1179 Ioannis Floriani Antverpiensis Grammatica, summo quod fieri potuit compendio in studiosorum gratiam nunc recens aedita, 1557. In-8o.

München, Bayerische Staatsbibliothek, P. lat. 454 X/9

Latijnse grammatica voor beginnelingen van de hand van de Antwerpse schoolmeester Joannes Florianus [Jehan de Fleurs, Joannes Blommaerts] (1522-1585), die bij de komst van Alva naar Emden uitweek, aldaar predikant werd en later (in 1583) in deze bediening te Brussel actief was. Bij de capitulatie van Brussel (10-3-1585) verliet hij de stad, maar werd door soldaten van A. Farnese gevangen genomen en te Beveren geëxecuteerd.

Lit.: A.A. van Schelven, ‘Florianus’, in Nieuw Nederlands Biografisch Woordenboek, 4, Leiden 1918, p. 604-606.

53. Joannis Goropii Becani Origines Antverpianae, 1559 (Mons).

PP 1254 Ioan. Goropii Becani Origines Antvverpianae, sive cimmeriorum Becceselana novem libros complexa (...), MDLXIX. In Folio.

MPM A 1559 [exemplaar met notities van de auteur met het oog op een 2de editie].

Taalkundige studie in 9 ‘boeken’. De titelpagina van de Origines vermeldt 1569, maar het drukken was reeds beëindigd in de tweede helft van 1568. Het boek blijkt geen groot succes gekend te hebben

Joannes Goropius [Geertszone of Gerartsen van Gorp] Becanus [van Hilvarenbeek] (1519-1573). Brabants natuurkundige en linguïst, grondlegger van de vergelijkende taalkunde. Werkte na zijn studies te Leuven en een academische peregrinatio, te Antwerpen (1563-1567) en daarna te Luik.

54. Iuvenalis Satyrarum Libri quinque, 1565 (Mons).

PP 1493 D. Iunii Iuvenalis Satyrarum Libri V.A. Persii Flacci Satyrarum Liber I. Theod. Pulmanni in eosdem Annotationes, M.D.LXV. In-8o.

MPM, A 669

Door Th. Pulmannus (zie supra nr. 12) geannoteerde editie van de werken van de Romeinse dichters Decimus Junius Juvenalis (o ca 50 - † wschl. 127) en Aulus Persius Flaccus (o 34 - † 62).

55. La Doctrine Chrestienne, 1566 (Avey, Bavai, Roeulx).

Niet vermeld bij Voet. Misschien wordt hier toch een Latijnse editie bedoeld. Dan heeft men de keuze uit werk verschenen in 1566 (PP 897A en 897B) en 1567 (PP 898). Wij geven de beschrijving van deze laatstgenoemde editie:

PP 898 Summa doctrinae christianae per quaestiones luculenter conscripta, Nunc demum recognita & locupleta, auctore D. Petro Canisio, Societatis Iesu Theologo, (...), M.D.LXVII. In-16o.

MPM, 8-475

Voor Petrus Canisius, cfr. supra nr. 16.

56. La Doctrine Chrestienne (Ath).

Cfr. de bemerking bij nr. 55.

57. Le theatre du Monde par Pierre Boyastuau, 1565 (Mons en Ath [z.j.]).

PP 730 Le théatre du Monde, ou il est faict un ample discours des misères humaines, Composé par P. Boaystuau, surnommé Launay, puis traduit par luy-mesme en François. Avec un brief discours de l'excellence & dignité de l'homme, 1565. In-12o.

Wenen, Nationalbibliothek, LXXI.X. 138

Deze compilatie uit klassieke en vroegchristelijke auteurs werd in de eerste dagen van 1566 op de markt gebracht.

Pierre Boaistuau [Boaystau] (o ca. 1520-1566), Frans auteur uit het midden van de XVIde eeuw.

58. Livre de Lecclesiasticque, 1564 (Mons).

PP 723 Le Livre de l'Ecclésiastique, autrement appelé, La Sapience de Iesus, fils de Sirach, Livre tresutile pour l'Instruction d'un chacun, M.D.LXIIII. In-8o.

MPM, R 55.32

Uitgave van het boek Ecclesiasticus, waarschijnlijk naar de editie die door de Leuvense theologen was nagekeken en in 1550 verscheen. Deze in Civilité gezette druk was door Plantijn voor gebruik in het onderwijs bedoeld.

59. Le divers propos des nobles hommes de La Christienite par Gilles Corrozet (Mons).

PP 1037A Les divers propos mémorables des Nobles & illustres hommes de la Chrestienté, 1557. In-12o.

MPM, R 5.14

Verzameling memorabele uitspraken van beroemde personen. Een gedeelte van de oplage werd verkocht aan de Parijse uitgever Arnould L'Anglier die de boeken met een nieuwe titelpagina onder eigen adres op de markt mocht brengen.

Gilles Corrozet, Frans boekhandelaar, uitgever en auteur (1510-1568).

60. Le manuel de devotion (Maubeuge).

PP 1628 Le manuel de dévotion. M.D.LXVIII. In-32o of in-64o.

Geen volledig exemplaar bekend. MPM (Arch., 1288, fo 125ro) bezit enkel een titelpagina.

61. Le petit Catechisme de M. Pierre Canis, 1567 (Maubeuge, Roeulx).

PP 887 Zie supra nr. 16 [geen exemplaar bekend] en infra nr. 94.

62. Les devises heroicques par M. Claude Paradin, 1567 (Mons).

PP 1951 Les devises heroiques, De M. Claude Paradin, Chanoine de Beaujeu, du Seigneur Gabriel Symeon, & autres Aucteurs, M.D.LXVII. In-16o.

MPM, A 217

Emblemata-uitgave door twee auteurs: C. Paradin, Les devises heroiques, p. 6-270 en G. Simeoni, Les devises ou emblemes heroiques, p. 271-317.

Voor Claude Paradin († 1571), zie supra nr. 36. Gabriel Symeon [Simeoni] (1509-ca. 1570), Italiaans humanist.

63. Les Epistres de Phallaris et Eisocrates traduyctes de grec en francoys, 1558 (Mons).

PP 1966 Les Epistres de Phalaris, et d'Isocrates: avec le manuel d'Epictete. Le tout traduit de grec en francoys. De lutilité dcsquelz livres est traicté en lepistre du lecteur, 1558. In-12o.

MPM, A 222

Franse vertaling van een aantal Griekse auteurs: 1o de brieven toegeschreven aan Phalaris (vert. Claude Gruget), 2o de brieven van Isocrates (vert. Louis de Mata), 3o het ‘Manuel’ van Epictetus, gevolgd door ‘uitspraken van Griekse filosofen’ (vert. Antoine de Moulin).

64. Les Emblesmes de Sainct Adrien le leusne, 1567 (Mons).

PP 1484 Les emblesmes du S. Hadrian Le Ieune medecin et historien des Estats de Hollande. Au S. Arnold Coebel, M.D.LXVII. In-16o.

University Library Glasgow, S.M. 659

Vertaling door de Franse natuurkundige en medicus Jacques Grévin van de Latijnse versie gesignaleerd supra nr. 2. Zie voor een andere Franse editie supra nr. 27.

Voor Hadrianus Junius (1511-1575): supra nr. 2.

65. Les preservations de peste en espaignol par Andres de Laguna, 1556. (Mons).

PP 1505 Discurso breve, sobre la cura y preservacion de la Pestilencia, hecho por el Doctor Andres de Laguna, Medico de Iulio III. Pont. Max., 1556. In-8o.

BLL. 1167.b.22 [3]; Antwerpen, Stadsbibliotheek

Traktaat tegen de pest van de hand van de Spaanse medicus Andres de Laguna (1499-1560) die in 1556 te Antwerpen verbleef.

Lit.: Van Schevensteen, ‘Les traités de pestilence publiés à Anvers’, GP, 9, 1931, p. 116-118.

66. Les Ephemerides perpetueles de l'air, 1556 (Mons).

PP 1705 Les Ephémérides perpétuelles de l'air: par lesquelles on peut avoir vraie & asseurée cognoissance de toutz changementz de temps, en quelque pais & contrée qu'on soit, M.D.LVI. In-12o.

MPM, R 4.40

Het boek, van de hand van de Franse natuurkundige Antoine Mizauld (1510-1578), kwam op het einde van dat jaar van de pers. C. Plantijn voorzag - om commerciële redenen - een gedeelte van de oplage van een titelpagina met het jaar 1557 (cfr. PP 1704, nota 4).

67. Les Secrets d'Alexis Piemontois, 1564 (Mons en Ath [z.j.]).

Aangezien bij het exemplaar dat te Ath werd aangetroffen geen jaartal vermeld staat en C. Plantin tussen 1557 en 1564 diverse uitgaven van het bedoelde boek op de markt heeft gebracht (PP 33 tot en met PP 37), kan men niet met zekerheid uitmaken welke editie hier bedoeld is.

De te Mons aangetroffen druk kan worden geïdentificeerd met:

PP 36A Les secrets du seigneur Alexis Piemontois, et d'autres auteurs bien experimentés et approuvés (...) M.D.LXIIII, in-8o.

MPM, A 885

Alexis Piemontois is de naam waarmee meestal de auteur van een verzameling recepten wordt aangeduid Het ging waarschijnlijk om Jeronomo (Girolamo) Ruscelli (o te Viterbo en † te Venetië in 1565 of 1569). Zijn ‘Secreten’ kenden veel succes. Tussen 1557 en 1691 verschenen niet minder dan 66 edities in diverse talen.

Lit.: J. Ferguson, ‘The secrets of Alexis. A sixteenth century Collection of Medical and Technical Receipts’, Proceedings of the Royal Society of Medecine, 24, 1930-1931, p. 225-246.

68. Lhistoire de Tobie, 1568 (Mons en Ath [z.j.]).

PP 720 L'Histoire de l'ancien Tobie & de son filz le Jeune Tobie; pleine de bons enseignements: Contenant comme un pere doit endoctriner son filz, & comme l'enfant craignant Dieu doit rendre obeissance à son pere. L'histoire de la noble vefve Judith. Le vertueux faict de la noble & honeste dame Susanne, avec la Sentence du ieune prophete Daniel: Ensemble l'histoire de la belle Reyne Hester, M.D.LXVIII.

Geen volledig exemplaar bekend. MPM bezit (Arch., 1228, fo 123vo) enkel de titelpagina.

Uit het archief van de Plantijnse drukkerij maakte L. Voet op dat in 1568 naast een Nederlandse Tobiasvertaling - waarvan al evenmin een exemplaar bewaard blijkt - ook een Franse versie van de pers kwam (PP 710, nota 3). De vermelding van twee exemplaren bij Henegouwse boekhandelaren bevestigt dit gegeven.

69. Liber Psalmorum Davidis (Ath).

Wegens het ontbreken van gegevens over het jaar van uitgave heeft men hier ofwel te maken met een psalmeditie uit 1564 (cfr. infra nr. 101), ofwel met een uit 1569. Wat deze laatste betreft merkt L. Voet (PP 697) op dat hij de editie enkel kent via Ruelens en De Backer, Annales Plantiniennes, Brussel 1865, p. 89 [ad annum 1569, no 3: ‘Psalmorum liber. Antverpiae, ex off. Chr. Plantini. 1569. In-8o’].

70. Logices fundamentum Autore Augustino Huneo, 1566 (Mons).

PP 1427 Logices fundamentum, seu prodidagmata de dialecticis vocum affectionibus et proprietatibus. Iuxta laudatissimum celeberrimae Lovaniensis Academiae morem ab Augustino Hunaeo ante annos XII in gratiam suorum discipulorum conscripta (...), M.D.LXVI. In-8o.

MPM, A 1416

Volgens de colofon werd het drukken beëindigd op 18 oktober 1565. Het boek bevat twee traktaten: 1o Prodidagmata: over de basisbeginselen van de logica, en 2o Erotemata de disputatione: over de regels bij een wetenschappelijke discussie.

Augustinus Hunaeus [Hunnaeus, Huens, Hoens] (1521-1578), Brabants theoloog, docent te Leuven.

Lit.: H. de Vocht, History of the Foundation and the Rise of the Collegium Trilingue, 3, Leuven 1955, p. 152-157.

71. Lucretius de rerum natura et Epicurus de eadem, 1566 Mons).

PP 1590 T. Lucretii Cari de Rerum natura libri sex, Mendis innumbrabilibus liberati;

& in pristinum paene, veterum potissime librorum ope ac fide, Ab Oberto Gifanio Burano Iuris studioso restituti. Quae praeterea ab eodem in hoc opere sint praestita, inversa pagina indicabit, M.D.LXVI. In-8o.

MPM, A 1450

Identiek dezelfde uitgave als deze die in 1565 verscheen, enkel het jaartal op de titelpagina werd veranderd. Het boek bevat diverse traktaten, o.a.: 1o Lucretius, De rerum natura, 2o Epitome seu compendium Epicuri de rerum natura, adiectis paginarum numeris, Lucretio adcommodatum [Griekse tekst], 3o Capita quaedam Naturalis Philosophiae Epicur. eiusque etiam partis quae de veri iudicio est, ex libris M. Ciceronis collecta, verbisque Lucrecii accomodata, 4o Omissa quaedem ad Graeca Epicuri verba, 5o In T. Lucretium index (...), 5o Thucidydes verba e lib. II. De pestilentia (...) [Griekse tekst].

De uitgave werd verzorgd door Obertus Gifanius [van Giffen], jurist en kenner der klassieke letteren (o te Buren in Gelre in 1534 en † te Praag in 1604).

Lit.: R. Stintzing, Geschichte der deutschen Rechtswissenschaft, 1, München [etc.] 1880, p. 405-414.

Titus Lucretius Carus, Romeins dichter en filosoof, leefde vermoedelijk van 94 tot 55 voor Christus. Enkel zijn De rerum natura bleef bewaard.

72. Magia naturalis Joanne Baptista Neapolitano autore, 1561 (‘Liber superstitiosus et scandalosus’) (Mons).

PP 2086 Magiae naturalis, sive de miraculis rerum naturalium libri IIII. Io. Baptista Porta Neapolitano auctore, M.D.LXI. In-16o.

MPM, A 640

Een eerder oppervlakkig boek over natuurwetenschappen. Wellicht heeft het woord ‘magia’ bij de inquisiteurs achterdocht gewekt. Het boek werd nooit op de index geplaatst.

Joannes Baptista Porta (o?-1615), Italiaans natuurkundige uit Napels.

73. Marci Aurelii Cassiodori, Senatoris liber, 1566 (Mons).

PP 928 Magni Aurelii Cassiodori senatoris institutionis divinarum lectionum, Liber I. Opus utile tum sacrarum literarum, tum Antiquitatis studiosis: conscriptum quidem ante annos mille, nunc vero primum typis evulgatum; per Iacobum Pamelium Brugensem. Catalogus commentatorum veterum selectiorum in universa Biblia ab eodem Pamelio congestus, M.D.LXVI. In-8o.

MPM, A 1446

Uitgave van het eerste boek Institutiones van Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus (o ca. 487-583).

Jacobus Pamelius [de Joigny de Pamele] (1536-1587), Vlaams theoloog, kanunnik van Sint-Donaas, verliet Brugge na de Calvinistische machtsovername in oktober 1578, werd kanunnik en aartsdiaken te Sint-Omaars.

74. Martialis Epigrammata, 1568 (Mons).

PP 1639 M. Valerii Martialis Epigrammata, ab omni rerum obscenitate, verborumq. turpitudine vindicata. Opera & industria Emundi Augerij Societatis Iesu Theologi, M.D.LXVIII. In-8o.

MPM, A 160

Schooluitgave van de Epigrammata van Marcus Valerius Martialis (o ca 40 - † ca. 104). De tekst was eerst bewerkt door Andreas Frusius [des Freux, cfr. supra nr. 21] en nadiens dood (1556) door Franse jezuïet Edmundus Augerius [Auger] te Rome uitgegeven (1558). De Plantijnse editie is een herdruk van dit tien jaar eerder verschenen boek C. Plantijn droeg de uitgave op aan Gabriel de Zayas, secretaris van Filips II.

75. Martialus auctus per Adrianum Junium medicum, 1568 (Mons).

PP 1637 M. Val. Martialis Epigrammaton Libri XII. Xeniorum Liber I. Apophoretorum Liber I. Omnia ad vetustiorum codicum fidem diligenter emendata scholijs in margine illustrata, apposita etiam varietate lectionum: ac demur decem epigrammatis ex eodem vetusto codice suis locis adiectis, aucti, opera Hadriani Iunii Medici, M.D.LXVIII. In-16o.

MPM, R. 55.12

Volgens de colofon werd het drukken in december 1567 beëindigd. Door de uitgever opgedragen aan Janus Dousa.

Voor Martialis zie supra nr. 74. Voor Hadrianus Junius supra nr. 2.

76. Matieres pour apprendre a escrire (Ath).

Misschien PP 7. Er is geen volledig exemplaar bekend. Cfr. supra nr. 1.

77. Meditationes Graecanicae in artem grammaticam, autore Nicolao Leonardo [sic] 1564 (Mons).

PP 1001 Meditationes Graecanicae in artem grammaticam, In eorum gratiam, qui viva praeceptoris voce destituuntur, & litteras Graecas suo ipsi ductu discere coguntur, Nicolao Clenardo auctore, M.D.LXIIII. In-8o.

Mons, Bibliothèque publique et universitaire, 4239/54 L 11117

Plantijnse uitgave van de succesrijke Griekse grammatica voor zelfstudie van N. Clenardus (eerste editie, Leuven, B. Gravius en R. Rescius, 1531).

Voor Clenardus (1493 of 1494-1542), zie supra nr. 46.

78. Metamorphosis Ovidii (Ath).

Waarschijnlijk PP 1845. Cfr. infra nr. 87 en nr. 91.

Publius Ovidius Naso, Romeins dichter (o 43 voor Christus - † 17 (?) na Christus Plantin drukte herhaalde malen werk van deze auteur.

79. Methodus confessionis hispanice per Martinum Oloppe de Ayana, 1555 (Mons).

Zie supra no 14.

80. Micrologus de ecclesiasticis observationibus, 1559 (Mons).

Voet (PP 1672) beschrijft de druk van 1565 als edito princeps. Wellicht is de vermelding ‘1559’ bij het te Mons aangetroffen exemplaar een foutieve lezing.

PP 1672 Micrologus de ecclesiasticis observationibus, Opusculum ante annos prop quingentos conscriptum ab homine antiquitatis Ecclesiae studiosissimo nunc primum vero integrum in lucem editum, Opera Iacobi Pamelii Brugensis S. Theol. Licent., M.D.LXV. In-8o.

MPM, A 140

Rituale, waarschijnlijk van Bernard van Constanz († 1100), uitgegeven door de Brugse theoloog Jacob Pamelius (zie supra nr. 73).

81. Nemesii episcopi de natura hominis Liber unus Graece et Latine per Nicasium Ellebodium Casletanum, 1565 (Mons).

PP 1728 ΝΕΜΕΣΙΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΒΙΒΛΙΟΝ ΕΝ. Nemesii episcopi et philosophi de Natura hominis, Lib. Unus, Nunc primum & in lucem editus, & Latine conversus a Nicasio Ellebodio Casletano, M.D.LXV. In-8o.

MPM, A 398

Poging om in de traditie van Plato een zielsleer te ontwerpen in harmonie met de christelijke openbaring. Het geschrift werd door uitgever Nicasius Ellebodius [Ellebaudt] aan kardinaal Granvelle opgedragen.

Nicasius van Ellebaut (o begin 16de eeuw te Kassel en † 1577 in Presburg in Hongarije), medicus, wijsgeer en dichter.

Over de Grieks-christelijke wijsgeer Nemesios (leefde rond 390) is behalve dat hij bisschop van Emesa in Syrië was niets bekend.

82. Nomenclator omnium rerum Adriano Junio medico autore, 1567 (Mons).

PP 1488 Nomenclator, omnium rerum propria nomina variis linguis explicata indicans: Hadriano Iunio medico auctore, M.D.LXVII. In-8o.

MPM, A 1819

Verklarend woordenboek met Latijnse trefwoorden en vertaling in het Grieks, het Duits, het Nederlands, het Frans, het Spaans en af en toe het Engels, van de hand van Hadrianus Junius. Het werk is opgedragen aan Filips Willem, graaf van Buren, oudste zoon van prins Willem van Oranje.

Lit.: C.S.M. Rademaker, ‘De Nomenclator van Hadrianus Junius’, Hermeneus, 39, 1967-1968, p. 217-227.

Voor de auteur cfr. supra nr. 2.

83. Novum Testamentum, 1567 (Mons).

PP 683 (vol. V) Novum Iesu Christi Testamentum, M.D.LXVII. In-24o.

MPM, R. 6.6

Maakt deel uit van de Latijnse bijbeluitgave in 5 banden (MPM R 6.6).

Cfr. supra nr. 10.

84. Officia Ciceronis, 1568 (Mons).

PP 965 M. Tullii Ciceronis De Officiis Libri III. Cato Maior, vel de senectute: Laelius, vel de amicitia: Paradoxa stoicorum sex: Somnium Scipionis ex libro sexto de Rep. cum quibusdam in hos post Dionysii Lambini omnium accuratiss. editionem ab Ioanne Cauchio, Cornelio Valerio, et Guilielmo Cantero Ultraiectinis, de studijs humanitatis bene meritis, animadversionibus. Annotationes P. Manutij in margine adscriptae. Accesserunt quoque D. Lambini in eosdem libros breves annotationes. Index rerum et verborum, M.D.LXVIII. In-8o.

MPM, A 1475

Marcus Tullius Cicero, Romeins orator en politicus (o 106 voor Christus - † 43 voor Christus).

Antoon van Cuyck [Cauchius] († 1566), magistraat en filoloog. Cornelius Valerius, zie infra nr. 111. Willem Canter (1542-1575), hellenist en filoloog.

85. Opera Ciceronis (Ath).

Misschien betreft het hier een exemplaar van de edities PP 964 of PP 965 - cfr. supra nr. 84 -, uitgaven waarin verschillende werken van Cicero werden opgenomen. Het woord ‘opera’ komt evenwel in geen enkele door Voet beschreven Plantijndruk van Cicero's werken voor.

86. Opera Lucani (Ath).

PP 1584 M. Annaeus Lucanus. Theodori Pulmanni Cranenburgensis opera emendatus: ab eodemque variae lectiones ex fide quinque librorum manuscriptorum adiectae, M.D.LXIIII. In-16o.

MPM, A 250 (onvolledig); KBB, VH 11.459 A

Uitgave door Th. Pulmannus van: 1o Lucanus' Civilis belli vel Pharsaliae libri X, 2o Ad Calpurnium Pisonem poëmation, 3o twee korte gedichten van Joannes Sulpicius Verulanus, nl. Carmen, Pharsaliae Lucani appendicula, en Querela de interitu poetae, opere nondum prefecto.

Voor Th. Pulmannus zie supra nr. 12.

Marcus Annaeus Lucanus, Romeins auteur (39-65).

87. Opera Ovidii (Ath).

PP 1845-1848.

In 1566-67 drukte Chr. Plantin een vierdelige editie van de werken van Ovidius (PP 1845, PP 1846, PP 1847 en PP 1848). Ofwel wordt in de lijst van Ath het geheel van de vier banden bedoeld, ofwel enkele afzonderlijke banden uit de serie.

Voor de titelbeschrijving van de eerste band zie supra nr. 78 en infra nr. 91.

88. Opera Terentii (Ath).

Zie infra nr. 89.

89. Opera Terentii cum annotationibus Martini et Theodorici Pulmanni, (Ath 2 ex.).

Het is, bij gebrek aan exacte datumopgave voor deze druk, moeilijk uit te maken of deze te Ath aangetroffen boeken de Terentiusuitgave van 1560 (PP 2282) of 1565 (PP 2283) ofwel de Annotationes van 1565 (PP 2295) waren.

PP 2282 Pub. Terentius Afer. Theodo. Pulmanni Cranenburgensis studio accuratissime castigatus, & adnotationibus varijs, asterisco designatis, illustratus (...) 1560. In-16o.

MPM, A 504

PP 2283 Terentius a M. Antonio Mureto, Locis prope innumerabilibus emendatus, & argumentis in singulas fabulas illustratus (...), 1565. In-16o.

MPM, R 5.5

PP 2295 Annotationes M. Antonii Mureti, et Francisci Fabricij Marcodurani, in sex Terentij Comoedias. In quibus et vera lectio ratione subiecta constituitur, & multa interpretatione explicantur. Variae lectiones sive emendationes potius, e veteribus exemplaribus Theodorici Pulmanni, M.D.LXV. In-16o.

MPM. R 5.5 en R 2.38 (met annotaties van de hand van Th. Pulmannus met het oog op een nieuwe uitgave).

Voor Th. Pulmannus zie supra nr. 12. De aanduiding ‘Martini Pulmanni’ in de beschrijving is ons een raadsel (= ‘M. Antonii’?).

Publius Terentius Afer (o 195 voor Christus en † 159 voor Christus), Romeins theaterschrijver.

90. Opera Virgilii (Ath)

Gezien deze summiere aanduiding kan men enkel veronderstellen dat hier de Vergiliusuitgave van 1565-1566 (5 banden) bedoeld is. De titelpagina van het inleidende deel luidt als volgt:

PP 2451 Opera P. Vergilii Maronis. Pauli Manutii annotationes brevissimae in margine adscriptae. Homeri loca magis insignia, quae Virgilius imitatus est. Georgii Fabricii Chemnicensis observationes Virgilianae lectionis, M.D.LXVI. In-8o.

MPM, A 162

De observationes van G. Fabricius slaan eigenlijk enkel op de Aeneis-uitgave (dl. IV).

91. Ovidii Metamorphosis cum castigatione Andrea Naugerii, 1566 (Mons).

PP 1845 Pub. Ovidii Nasonis Metamorphoseon Lib. XV. Ex accuratiss. Andreae Naugerii castigatione. Reliqua proxime sequens pagella indicabit, M.D.LXVI. In-16o.

MPM, A 230

Eerste band van een vierdelige uitgave van Ovidius. Het betreft de door Victor Giselinus (zie infra nr. 100) herziene uitgave van de editie die in 1533-34 door A. Naugerius werd verzorgd en bij P. Manutius in Venetië van de pers kwam.

Zie ook supra nr. 79 en 88.

92. Ovidii fastorum, Tristium et de ponto libri, 1567 (Mons).

PP 1846 Pub. Ovidii Nasonis Fastorum Lib. VI. Tristium Lib. V. De Ponto, Lib. III. In ibim. ad Liviam quid in singulis praestitum sit, ex praefationis intelliges, M.D.LXVII. In-16o.

MPM, A 230

Tweede band van de supra onder nr. 91 vermelde Ovidius-editie.

93. Pauli Leopardi Emendationes, 1568 (Mons)

PP 1519 Pauli Leopardi Isembergensis Furnii, Emendationum et miscellaneorum libri viginti. In quibus plurima tam in Graecis quam Latinis auctoribus à nemine hactenus animadversa aut intellecta, explicantur & emendatur. Tomus prior, decem libros continens. Cum indice copiosissimo, M.D.LXVIII. In-4o.

MPM, A 376

Dit boek bevat: tien ‘boeken’ uitleg van Griekse en Latijnse schrijvers, negen brieven van Petrus Nannius aan Leopardus (1549-1552). Het tweede deel verscheen pas in 1604. In het voorwoord wordt verhaald hoe de auteur zijn manuscript eerst aan de Leuvense drukker Rutger Rescius had gezonden, maar dat het wegens diens overlijden (1545) niet tot een uitgave was gekomen.

Paulus Leopardus [Liebaert] (1510-1567), Vlaams humanist, leidde de Latijnse school van Hondschoote en werd uiteindelijk hoofdonderwijzer in het gymnasium van Sint-Winoksbergen.

Lit.: H. de Vocht, History of the Foundation and the Rise of the Collegium Trilingue, 3, Leuven 1955, p. 247-250.

94. Petit cathecisme par M. Piere Canis, 1567 (Mons).

Zie supra no 61.

95. Petronii Arbitrii, Satyrae, 1565 (Mons).

PP 1965 Petronii Arbitri Massiliensis Satyrici fragmenta, restituta et aucta, e bibliotheca Ioannis Sambuci, M.D.LXV. In-8o.

MPM, A 170

Uitgaven van Petronius' Satyricon door Joannes Sambucus (over hem, cfr supra, nr. 7).

Petronius Arbiter, Romeins auteur uit de 1ste eeuw na Christus.

96. Pindari Olimpia Grece et Latine, 1567 (Mons).

PP 2056 Pindari Olympia, Pythia, Nemea, Isthmia. Caeterorum octo Lyricorum carmina. Alcaei, Anacreontis, Sapphus, Bacchylidis, Stesichori, Simonidis, Ibyci, Alcmanis, Nonnulla etiam aliorum. Omnia Graece & Latine. Pindari interpretatio nova est, eaque ad verbum: caeteri partim ad verbum, partim carmine sunt redditi, M.D.LXVII. In-16o.

MPM, A 1113

Pindarus-editie door Henricus Stephanus, een heruitgave van een eerder te Parijs (H. Estienne, 1560) uitgegeven druk.

Pindarus (Pindaros), Grieks lyrisch dichter (518-438 voor Christus).

97. Prima pars Despauterii, 1561 (Mons en Avey 1568).

Zie supra nr. 24.

98. Promptuarium Linguae Latinae, 1562 (Maubeuge).

PP 2104 Promptuariolum Latinae Linguae: Ex quo dictionum Latinarum genera, modus declinandi & coniugandi, simul cum earum omnium propria significatione, Gallice interpreta, facillime depromi possunt, 1562. In-8o.

Xanten, Stiftsbibliothek, 3477; Bibliothèque municipale te Troyes, T-13-1622 (fo 188 ontbreekt; MPM bezit een fotokopie van dit exemplaar).

Latijns-Frans en Frans-Latijns woordenboek, verscheen volgens aanduidingen in de colofon, reeds in oktober 1561.

Lit.: F. Claes, ‘Het Promptuariolum Latinae linguae (1562) van Plantijn’, GP, 51, 1973, p. 1-8.

99. Proverbia Ecclesiastes et Cantica (Ath).

Het betreft hier wellicht de editie van 1559 (of die van 1562), die in het Plantijns archief vermeld wordt (cfr. Voet, PP 702-704), maar waarvan tot op heden geen exemplaar werd teruggevonden.

100. Prudentii Opera cum commentariis Victoris Ghiseleni, 1553 (Mons).

Het jaartal ‘1553’ is duidelijk een vergissing. Waarschijnlijk is de druk van 1564 bedoeld:

PP 1250 Victoris Giselini, in Aurelii Prudentii Clementis V. CL. Opera, commentarius, MDLXIV. In-8o.

MPM, A 610; KU Leuven, Bib. Fac. Godgeleerdheid, R 34 N

Deze druk heeft het uitzicht van een afzonderlijke editie, maar maakt deel uit van de Prudentius-uitgave van 1564 (PP 2113).

Victor Giselinus [Ghyselinck], Vlaams natuurkundige en humanist (1543-1591), proeflezer in de Plantijnse drukkerij (1564-1566), promoveerde in 1571 te Douai tot doctor in de geneeskunde, wordt in 1574 vermeld te Brugge, week uit naar Leiden (vermelding in 1583), keerde later terug naar de Zuidelijke Nederlanden en overleed te Sint-Winoksbergen.

Aurelius Clemens Prudentius (o 348), Latijns-christelijk dichter.

101. Psalmorum Liber, 1564 (Mons).

PP 682 (vol. III) Psalmorum Liber, M.D.L.XIIII. In-16o.

MPM, R 61.10; KU Leuven, Universiteitsbibliotheek, A 50639

Derde deel van de Bijbeluitgave in 6 + 1 banden (1564-65) (PP 682 + PP 1750).

102. Puerorum privatae collocutiones autore Joanne Sylvio, 1568 (Mons).

PP 2272 Door L. Voet geciteerd naar Ruelens en De Backer, Annales Plantiniennes, I, Brussel 1865, p. 86 [ad annum 1568, no 32 - ‘Joanni Silvii Dialogi et Carmina. Antverpiae, ex officina Chr. Plantini. 1568. 1 vol. In-8o’ - waarvan geen exemplaar bekend is].

Het gaat hier waarschijnlijk om de uitgave waarnaar in 1574 een herdruk verscheen of gepland was (PP 2273, eveneens geen exemplaar bekend, maar een titelpagina in MPM, Arch., 1228, fo 105vo).

Joannes Sylvius (of Silvius) [Dubois], Vlaams natuurkundige en humanist (o te Rijsel en † te Douai in 1576). Studeerde geneeskunde te Leuven, werd in 1563-64 docent aan de universiteit van Douai.

103. Reformation de la confession de la foy par fr. Claude de Sainctes, 1562 (Mons).

PP 2163 Réformation de la confession de la foy que les ministres de Genève presenterent au Roy en l'assemblée de Poissy. Par F. Claude de Sainctes, docteur en Theologie, 1562. In-8o.

BLL, 3833. aaa. 4; KBB, VB 9744 1 A 7

Verslag over de bijeenkomst van katholieken en protestanten te Poissy (3 sept. 156 Het gaat hier om een herdruk van Confession de la foi catholique (...) (Parijs, Ch. Fremy, 1561). Deze Plantijndruk werd besteld en gefinancierd door Joachim Polites [Burger], stadspensionaris van Antwerpen, op uitdrukkelijk verzoek van Antoine Perrenot de Granvelle.

Claude de Sainctes. Frans katholiek apologeet (1525-1591), augustijner kanunnik te St. Chéron (bij Chartres), vanaf 1575 bisschop van Evreux, werd in 1591 op bevel van Hendrik IV gevangen genomen.

Lit.: Van Durme, Antoon Perrenot bisschop van Atrecht, kardinaal van Granvelle, minister van Karel V en van Filips II, Brussel 1953, p. 254 noot 103.

104. Salustii Opera, 1564 (Mons).

PP 2164 C. Sallustii Crispi Coniuratio Catilinae, et Bellum Iugurthinum. Eiusd nonnulla ex libris historiarum. Oratio Sallustij in Ciceronem & altera in Sallustium, Ciceroni falso attributa. Omnia Nunc primum post Aldi Manutij editionem ex antiquitatis fontibus quam accuratissime correcta (. M.D.LXIIII. In-8o.

MPM, A 623

Hoewel de term Opera niet op de titelpagina voorkomt mogen we veronderstel dat deze uitgave bedoeld is. Het betreft een herdruk van de Manutiusuitgave van 1557 met enige correcties door proeflezer Matthias Ghisbrechts.

105. Sententiae Ciceronis, Demosthenis et Erasmi, 1551 (Mons).

PP 983 ‘1551’ is klaarblijkelijk een verschrijving voor ‘1561’.

Ciceronis ac Demosthenis sententiae selectae. Item Apophthegmata quaedam pia ex ducentis veteribus Orationibus, Philosophis, et Poëtis, tam Graecis quam Latinis, ad bene beateque vivendum diligentissime collecta (. 1561. In-16o.

MPM, A 927

Uitgave van ‘Sententiae’ van Cicero, Demosthenes, Terentius, Erasmus (cfr. blz. 141ro-166vo Appendix sententiarum ex probatissimis quibus autoribus selectarum, praecipue vero ex libris apophthegmatum D. Erasmi Roterdam.) en andere, bijeen bracht door Petrus Lagnerius en D. Iacotius Vandoperanus. Het betreft hier een herd van eerder in Frankrijk uitgegeven edities.

106. Sententiae Ciceronis et Demostenis (Ath).

Omdat het jaar van uitgave niet wordt vermeld is het niet mogelijk uit te maken of men hier te doen heeft met de editie van 1561, 1562, 1564 of 1567 (PP 983 tot en met 986). Zie supra nr. 105.

Uitgave van ‘Sententiae’ van Cicero, Demosthenes, Terentius, Erasmus e.a., bije gebracht door Petrus Lagnerius en D. Iacotius Vandoperanus. Het is een herdruk eerder in Frankrijk uitgegeven edities.

107. Sententiae veterum poetarum, 1566 (Mons).

PP 1620 Sententiae veterum Poetarum a Georgio Maiore primum collectae, & per lo

cos communes digestae. nunc vero dilligenter recognitae, et ex ipsis auctoribus, ut hodie editi sunt, castigatae. Sententiae quaedam Graecorum poetarum singulis versibus Latine redditae. Antonii Mancinelli de poëtica virtute libellus, M.D.LXVI. In-16o.

KBB, VH 13.212

Uitgave van A. Mancinellus' De poetica virtute, bewerkt door Victor Giselinus.

A. Mancinelli, Italiaans renaissance-filoloog (begin 16de eeuw). Voor V. Giselinus, zie supra nr. 100.

108. Sinonima propriorum nominorum autore Ioanne Ravisio Textore (Ath).

PP 2301 Synonima propriorum nominum a Ioan. Ravisio Textore quondam collecta, Nunc vero multo amplius altera parte aucta. Accesserunt De carminibus ad veterum imitationem artificiose componendis praecepta bona, & utilia collecta à Georgio Sabino, M.D. LXV. In-16o.

Parijs, Bibliothèque nationale, Rés. Yc 1562

Lijst van Latijnse namen met hun synoniem, uitgegeven naar oudere Franse edities, met daaraan toegevoegd De carminibus ad veterum imitationem artificiose componendis praecepta bona et utilia collecta a Georgia Sabino (1ste uitg. Parijs, R. Calderius, 1524).

Joannes Ravisius Textor [J. Tixier de Ravisi], Frans humanist (o vóór 1480 - † in 1522 of 1524).

109. Stanislaus Grisepsius de multiplici siculo et talento hebraico, 1568 (Mons).

PP 1268 Stanislai Grsepsii de multiplici siclo et talento Hebraico. Item, de mensuris Hebraicis tam aridorum quam liquidorum. His praemissa est epitome de ponderibus & mensuris, quae apud profanos leguntur auctores, ex Budaeo potissimum desumpta. (...), M.D.LXVIII. In-8o.

MPM A 8802

Een traktaat over de antieke Hebreeuwse maten en gewichten. Bevat: 1o een samenvatting van Guilielmus Budaeus' Libri V de asse et partibus ejus (1ste uitg. Venetië, 1522), 2o De siclo et talento hebraico, 3o De mensuris hebraicis, en 4o De anno.

Stanislas Grsepsius [Grepsius], Pools humanist (o ca. 1526 - † 1572), doceerde wijsbegeerte te Krakau.

110. Syntaxis Despauterii cui accessit Erasmi Roterdami de ratione studii paranesis, 1567 - ‘Liber prohib.’ - (Mons).

Joan. Despauterii Syntaxis a Sebastiano Novimola Duisburgensi in absolutissimam methodum redacta. Item libellus de Reciprocis ac ordine in declaratione grammatica servando (...) Accessit et Erasmi Roterdami de ratione studii paraenesis, M.D.LXVII. In-8o.

Bibliothèque municipale de Sélestat.

Niet bij Voet en evenmin bij Ruelens en De Backer, Annales Plantiniennes, I, Brussel 1865. Zie evenwel J. Walter, Ville de Sélestat. Catalogue général de la Bibliothèque municipale. Première série: les livres imprimés. Première partie: Incunables et XVIe siècle, Colmar 1926, no 1091.

111. Tabulae totius dialectices per Cornelium Valerium, 1567 (Mons).

PP 2361 Tabulae totius dialectices, aliarum artium instrumenti praecepta utilissima breviter complectentes, ordine perspicuo digestae, a Cornelio Valerio Ultraiectino, publico linguae Latinae in collegio trilingui Buslidiano professore. (...), M.D.LXVII. In-8o.

MPM, R 2.11

Handboek voor de studie van de dialectiek, vanaf 1560 (Leuven, S. van Sassen en A Birckman) herwerkt als handboek voor docenten.

Cornelius Valerius [Wouters], Hollands humanist (1512-1578), vanaf 1557 docent Latijn aan het Collegium trilingue te Leuven.

Lit.: H. de Vocht, Cornelii Valerii ab Auwater epistolae et carmina, (Humanistica Lovaniensia, 14), Leuven 1957.

112. Themis dea sive de lege divina, Stephani Pighii Campensis, 1568 (Mons).

PP 2053 Themis dea, seu de lege divina; Stephani Pighii Campensis. Ad ampliss. Antonium Perrenotum Cardinalem Granvellanum. Item Mythologia eiusdem in quatuor anni partes, ab auctore recognita, M.D.LXVIII. In-8o.

MPM, A 1800

Twee studies over problemen uit de Romeinse archeologie: 1o over een marmeren Themis in het bezit van kardinaal Rudolphus Pius de Carpi te Rome, en 2o over een te Atrecht gevonden zilveren Romeinse vaas uit de collectie van kardinaal Granvelle (met afbeelding).

Stephanus Winandus Pighius, Nederlands humanist (1520-1604), geboren als zoon van Hendrik Wynkens [Winandus] en Gese Pigge [Pighius], studeerde te Leuven en kwam na zijn terugkeer uit Italië (1555) als secretaris en bibliothecaris in dienst van Antoon Perrenot de Granvelle. Vanaf 1571 in dienst van de hertog van Kleef.

Lit.: H. De Vocht, Stephani Vinandi Pighii epostolarium (Humanistica Lovaniensia, 15), Leuven 1959 en J.H. Jongkees, ‘De brieven van Stephanus Pighius’, Bijdragen tot de Geschiedenis der Nederlanden, 16, 1961, p. 228-243.

113. Traicté tres excellent contenant la vraye maniere d'estre preserve de peste en temps dangereux par Me. Guerin medecin et chirurgin en la ville d'Enghien, 1567 (Edingen).

PP 1273 Traicté tresexcellent contenant la vraye manière d'estre preservé de peste en temps dangereux: Avecques une singulière methode, pour estre entierement guery d'icelle quand on en seroit attainct (...), A Anvers, de l'Imprimerie de Christophle Plantin. On les vend à Enghien a la Pomme de Granade, Chez Iehan de Hertoghe. M.D.LXVII. In-8o.

MPM, R 3.9 (onvolledig exemplaar, blz. 81-82 ontbreken).

Vermeerderde uitgave van een eerder in het Nederlands (Antwerpen, Jan van Ghelen, 1559) verschenen medisch traktaat. Het werk werd verspreid via boekhandelaar De Hertoghe te Edingen.

Jacques Guerin, Brabants natuurkundige, in 1567 vermeld als ‘medecin et chirurgien iuré de la ville d'Enghien’.

Lit.: Van Schevensteen, ‘Les traités de pestilence publiés à Anvers. Essai de bibliographie’, GP, 9, 1931, p. 121-132.

114. Virgilii Illustrationes per Fulvium Ursum, 1568 (Mons)

PP 2349 Vergilius collatione scriptorum Graecorum illustratus, opera et industria Fulvii Ursini, M.D.LXVIII. In-8o.

MPM, A 633

In dit werk wordt een vergelijking gemaakt tussen het oeuvre van Vergilius en dat van een aantal Griekse auteurs. Het boek werd door C. Plantin opgedragen aan kardinaal Granvelle, die hem het handschrift bezorgde. De opdracht [blz. 3-11] zingt de lof van de kardinaal als beschermer der letteren.

Fulvius Ursinus [Orsino], Italiaans humanist (1529-1600), bibliothecaris van de kardinalen Ranuccio en Alexander Farnese. Bezat een belangrijke verzameling handschriften die hij aan de Vaticaanse bibliotheek naliet.

Lit. P. de Nolhac, La bibliothèque de Fulvio Orsini, Parijs 1887; M. van Durme, ‘Le cardinal Granvelle et Fulvio Orsini’, Bibliothèque d'Humanisme et Renaissance, 12, 1950, p. 324-331.

115. Virgilii Opera, 1568 (Mons).

Deze vermelding roept problemen op. De Vergiliusuitgave in vijf delen (PP 2451, cfr. supra nr. 90) dateert van 1565-1566. Wel is er in 1568 bij Plantijn een Italiaanse vertaling van het vierde boek van de Aeneis van de pers gekomen. Misschien wordt hier die Italiaanse editie bedoeld:

PP 2464 Il quarto libro dell' Eneide di Virgilio in ottavo rima di M. Stephano Ambrosio Schiappalaria (...), M.D.LXVIII. In-16o.

MPM, 8-513

 

Algemeen Rijksarchief

Ruisbroekstraat 2-6

B-1000 Brussel

Resume

Par suite à une perquisition chez les libraires des Pays-Bas au mois de mars 1569, nous possédons des listes de livres en stock pour les librairies de Mons, Maubeuge, Ath, Binche, Bavai, Roeulx, Avey et Enghien. Comme les notices sont très détaillées, il était possible de répérer les impressions plantiniennes. Sur un total de 2180 titres, nous en avons identifié 115 comme sortis des presses de C. Plantin. De ces 115, 109 figurent dans le répertoire monumental du dr. L. Voet. De ces 109, il y en a 12 dont on ne connait pas d'exemplaires, mais leur présence dans les listes hennuyères témoigne de leur existence. Nous avons trouvé une impression restée inconnue à monsieur Voet (no 110, Syntaxis Despauterii, 1567 à la bibliothèque municipale de Sélestat) et nous avons pu ajouter un deuxième exemplaire complet au numéro 2104 de son répertoire (no 98, Promptuariolum Latinae linguae, 1561 à la Stiftsbibliothek de Xanten). La présence plantinienne en Hainaut en 1569 fait preuve d'un intérêt humaniste dans cette région et donne un bel échantillon de ce que Plantin avait disponible à ce moment.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs