De Gulden Passer. Jaargang 57

[p. 128]

Tweede supplement op de lijst van Nederlandse woordenlijsten en woordenboeken gedrukt tot 1600
door Dr. F. Claes S.J.
(Leuven)

Opnieuw hebben we een aantal aanvullingen en verbeteringen verzameld die toegevoegd moeten worden aan onze Lijst van Nederlandse woordenlijsten en woordenboeken gedrukt tot 1600 (De Gulden Passer 49, 1971, p. 130-229, ook afzonderlijk verschenen in de reeks Bibliotheca Bibliographica Neerlandica, vol. IV, Nieuwkoop, 1974) en aan het eerste Supplement op deze Lijst (De Gulden Passer 54, 1976, p. 49-63).

De aanvullingen en verbeteringen zijn nu minder talrijk dan vier jaar geleden. Toch vinden we onder de nieuw gevonden uitgaven o.a. een Pappa van Murmellius, te Antwerpen in 1558 verschenen, en een Dictionarium Triglotton van Dasypodius met een titelblad van 1566 en met in het colofon het jaartal 1567, maar met vier folia minder dan het gelijknamige Dictionarium van 1566. Verder merken we het gesprekboekje van Berthout op, Seer gemeyne Tsamencoutingen, dat te Leuven in 1597 verscheen, maar dat een nieuwe bewerking was van een werk dat een vijftigtal jaar eerder was uitgegeven; van de oudere uitgave is echter geen spoor gewaard gebleven. Dit gesprekboekje bevat een Nederlands-Franse woordenlijst. Een Latijnse, een Franse en een Nederlandse index zijn te vinden in het gesprekboekje van Corderius, De quotidiani puerorum sermonis emendatione commentarius, te Ant-

[p. 129]

werpen in 1546 en 1551/52 verschenen. Dit laatste gesprekboekje werd, evenals nog andere uitgaven van dergelijke werken, in een aanvulling op onze Lijst vermeld door B. van Selm in het tijdschrift Dokumentaal; de eerste van deze aanvullingen, in Dokumentaal 5 (1976), p. 42-44, heb ik op het laatste ogenblik nog aan het eerste Supplement kunnen toevoegen, de andere twee aanvullingen neem ik nu op.

Verder geef ik ook weer de nodige aanvullingen en verbeteringen van reeds vroeger opgenomen nummers en van de bibliografische verwijzingen.

Bibliografische verwijzingen

Beaulieux	C. Beaulieux, Liste des dictionnaires, lexiques et vocabulaires français antérieurs au ‘Thrésor’ de Nicot (1606), in Mélanges de Philologie offerts à Ferdinand Brunot. Parijs, 1904, p. 371-398.
Brunet	J.C. Brunet, Manuel du libraire et de l'amateur de livres. 6 vol. - 2 vol. Supplément. 5. ed. Parijs, 1860-1880.
Frédéric	A.M. Frédéric, Supplément à la bibliographie des impressions espagnoles des Pays-Bas méridionaux, in De Gulden Passer 55 (1977). p. 1-66.
Glorieux	G. Glorieux, Belgica Typographica 1541-1600. Catalogus librorum impressorum ab anno MDXLI ad annum MDC in regionibus quae nunc Regni Belgarum partes sunt. II. Nieuwkoop, 1977-1979.
Machiels	J. Machiels, Catalogus van de boeken gedrukt voor 1600 aanwezig op de Centrale Bibliotheek van de Rijksuniversiteit Gent. Gent, 1979. 2 vol.
Polain Suppl.	M.L. Polain. Catalogue des livres imprimés au quinzième siècle des bibliothèques de Belgique. Supplément. Brussel, 1978.
Shaaber	M.A. Shaaber, Sixteenth-century Imprints in the Libraires of the University of Pennsylvania. University of Pennsylvania Press, 1976.
VS Dok.	V. van Selm, Aanvullingen op F. Claes..., in Dokumentaal 6 (1977), p. 63-66. Id., Aanvullingen op Claes, ibid. 8 (1979), p. 89-90.

[p. 130]

Aanvullingen op en verbeteringen van reeds opgenomen nummers

1.	a) NUC S 0294256. b) Chicago Newberry Library.
7.	a) NUC V 0210068; Polain Suppl. 4012. b) Ingooigem Het Lijsternest; Luik UB (XVe s. B 226); Jenkintown Lessing J. Rosenwald = Washington Library of Congress Lessing J. Rosenwald Collection.
8.	a) Polain Suppl. 858. b) Averbode Abdij (1-R 126); Mariemont Musée Château (29.724 R. 83).
15.	b) Jenkintown Lessing J. Rosenwald = Washington Library of Congress Lessing J. Rosenwald Collection.
48.	b) Wolfenbüttel Herzog August Bibl. (Lh 2387; defect: c^6 ontbreekt).
50.	b) Louvain-la-Neuve UB* (Res. B 9202) i.p.v. Leuven UB.
89.	b) Louvain-la-Neuve UB* (Res. B 9925) i.p.v. Leuven UB.
124.	b) Londen BM (1568/3889 i.p.v. 12962.c.4).
131.	b) Tongerlo Abdij.
141.	b) Louvain-la-Neuve UB* (3B 1984) i.p.v. Leuven UB.
146.	Colofon: 1551. a) Machiels S 304.
176.	a) VS Dok. 6 (1977), 63. b) Cambridge Harvard University; Wolfenbüttel Herzog August Bibl. (35.11 Gram.); Trier Stadtbibliothek (G 624).
207.	b) Brussel KB* (II 58.289 i.p.v. 58.259).
211.	a) VS Dok. 6 (1977), 63-64. b) Rotterdam Gemeentebibliotheek (51 D 7).
233.	b) Philadelphia University of Pennsylvania (Shaaber S 178).
237.	a) NUC T 0146029. b) Tongerlo Abdij; Ann Arbor University of Michigan; Ithaca Cornell University; New Haven Yale University; New York Public Library; Washington Folger Shakespeare Library.
238.	Gerard de Vivre, Dialogues Francois-Flamengs, traictans du faict de la Marchandise. Tsamensprekingen in Franchoys ende Duytsche, tracterende vanden handel der Coopmanschappen. Antwerpen, Jean Waesberghe, 1573. 8^o. A^4, B-R^8. 132 ff. a) VS Dok. 6 (1977), 64. b) Münstereifel St. Michaelgymnasium (SJ 1573/4). c) Geen latere zestiende-eeuwsc uitgave (nr. 271, uit 1581, is een uitgave van een ander werk: zie beneden).

[p. 131]

252.	a) NUC S 0139642. b) Cambridge Harvard University; Washington Folger Shakespeare Library.
257.	b) Philadelphia University of Pennsylvania (Shaaber J 102).
258.	b) Londen BM (1568/3464 i.p.v. 12952.aa.9).
259.	A-L^8, M^4, 184 pp. a) Glorieux 7055. b) Dendermonde St.-Pieters- en Paulusabdij (defect: L^1 ontbreekt).
271.	a) VS Dok. 6 (1977), 64. c) Eerste uitgave in 1574 (nr. 375).
272.	a) Glorieux 6737. b) Brugge Grootseminarie (NA 300 C).
278.	a) Machiels K 253. b) Gent UB (G 132/1 + G 132/2).
279.	a) VS Dok. 6 (1977), 64. b) Wolfenbüttel Herzog August Bibl. (28.6 Gram.).
280.	b) Het exemplaar Antwerpen Archivum Capucinorum Belgii vervalt; het bevat Hoogduits en geen Latijn. Zie beneden, nr. 401.
282.	b) Heverlee Abdij Park.
285.	b) Londen BM (1568/3464 i.p.v. 12952. aa. 9); in één band met het Dictionaire Flamen-Francoys van 1577 (i.p.v. 1574).
292.	... 246 ff. b) Dendermonde Sint-Pieters- en Paulusabdij (defect: A^1 ontbreekt).
293.	Ondanks de beweringen van Peeters-Fontainas en Vosters is er een sterk vermoeden dat het defecte exemplaar uit de KB te Brussel een Amsterdamse uitgave uit 1631 is: VS Dok. 6 (1977), 64-65.
299.	b) Londen BM (1560/1792 i.p.v. 12963.e.8).
302.	a) VS Dok. 6 (1977), 65. b) Amsterdam Vrije UB (XA 05522), Louvain-la-Neuve UB* (Res. A 56444) i.p.v. Leuven UB.
307.	4^o. A-D^8, E^10. 42 ff. a) VS Dok. 6 (1977), 65. c) Eerste uitgave in 1564 (nr. 369).
312.	b) Philadelphia University of Pennsylvania (Shaaber J 103).
314.	b) Londen BM (1560/1815 i.p.v. 12972.c.32).
332.	b) Louvain-la-Neuve UB* (4 B 3934) i.p.v. Leuven UB.
340.	a) VS Dok. 6 (1977), 65. b) Het exemplaar uit de KB te 's-Gravenhage vervalt; het is onvolledig en dateert van 1631.
344.	b) Londen BM (1568/3883 i.p.v. 12972.ee.1).

[p. 132]

347.	a) VS Dok. 6 (1977), 66; Machiels W 5. b) Gent UB (Acc. 56780/1); Wolfenbüttel Herzog August Bibl. (91 Gram.).
349.	a) VS Dok. 6 (1977), 66. b) Wolfenbüttel Herzog August Bibl. (32.5 Gram.); Philadelphia University of Pennsylvania (Shaaber K 13).
352.	a) NUC K 0194680. b) New York Hispanic Society of America.
353.	a) Machiels S 306. b) Gent UB (142 S 27).
374.	A-I^4, K^3 (+ 1?). (4) + 35 (+ 1?) ff. c) Geen latere zestiende-eeuwse uitgave; nr. 307 (uit 1590) is een herdruk van nr. 369 (uit 1564).
385.	c) Eerste uitgave in 1564 (nr. 369).

Nieuwe nummers

391.	Vulgaria Therentii in teutonicam linguam traducta. Deventer, s.n., 24 febr. 1504, 4^o. a^8, b^4, c^6. 18 ff. b) Wolfenbüttel Herzog August Bibl. (Lh 2386). c) Eerste uitgave in 1487.
392.	Maturinus Corderius, De quotidiani puerorum sermonis emendatione commentarius, cum explicatione Gallica et Flandrica. Antwerpen, J. Loeus, 1546. 8^o. a) Beaulieux 379; VS Dok. 8 (1979), 89-90. b) Kamerijk SB (maar verloren gegaan in april 1944, volgens een brief van 11-1-1975 uit de SB Kamerijk). c) Drietalig, Latijns-Frans-Nederlands gesprekboekje, met achteraan een Latijnse, een Franse en een Nederlandse index. Latere uitgave in 1552. Een Latijns-Franse uitgave verscheen reeds in 1530 te Parijs (Beaulieux 378).
393.	Maturinus Corderius, De quotidiani Puerorum Sermonis Emendatione Commentarius. Cum Explicatione Gallica simul & Flandrica. Cum tribus Indicibus Latino, Gallico, & Flandrico. Antwerpen, Joannes Loëus, 1551 (colofon: 1 mei 1552). 8^o. A-Z^8, Aa-Pp^8, Qq^10. 231 + (83) ff. a) Beaulieux 379; VS Dok. 8 (1979), 89-90. b) Wolfenbüttel Herzog August Bibl. (50.4 Gram.). c) Eerste uitgave in 1546.

[p. 133]

394.	Figura seu Exemplaris Forma novellis scolasticis erudiendis apprimè vtilis ac fructuosa, diligenti elucubratione denuo reuisa. Antwerpen, Joannes Verwithagen, 1553. 4^o. A-H^8. 64 ff. a) Glorieux 5796. b) Hasselt Franciscanen. c) Eerste uitgave ca. 1513.
395.	Joannes Murmellius, Pappa, una cum certissimis syntaxeos praeceptionibus. Antwerpen, Joannes Loëus, 1558. 4^o. A-G^8. 64 ff. a) Glorieux 6367. b) Hasselt Franciscanen. c) Eerste uitgave in 1514.
396.	Colloquia Familiaria cum Dictionario quatuor linguarum, Teutonicae, Gallicae, Latinae et Hispanicae. Colloques familiares et vocabulaire en quatre langues, Flamengue, Francoyse, Latine, Espaignole. Lovanii, Bartholomy de Grave, 1561. 4^o. A-X^4. 84 ff. a) Frédéric 308bis; Glorieux 5462. b) Bergen UB (946 R 10-G). c) Eerste uitgave (Frans en Nederlands) ca. 1530.
397.	Gabriel Meurier, Propos Pueriles En Francois Et Flamen. Kinderredenen in Francoys en duytsch. Antwerpen, Hans de Laet, 1561. 4^o. A-M^4, N^2. 50 ff. a) VS Dok. 8 (1979), 90. b) Dublin Trinity College Library (D. ff. 13). c) Latere uitgaven in 1565 (nr. 371), 1597 en 1599.
398.	Joannes Sartorius, Selectissimarum orationum germanice redditarum delectissimus adversus barbariem exercitus. Leiden, Theodorus Gerardi Horst, 1563. 8^o. A-K^8, L^4. 83 + (1) ff. a) NUC S 0138578. b) Urbana University of Illinois. c) Eerste uitgave (anoniem) ca. 1540.
399.	Joannes Sartorius, Selectissimarum Orationum Germanice redditarum delectissimus aduersus barbariem exercitus. Antwerpen, Joannes Loei, 1565. 8^o. A-K^8, L^4, M-N^8, O^3 (+ 1?). 103 (+ 1?) ff. b) Philadelphia University of Pennsylvania (Shaaber S 177). c) Eerste uitgave (anoniem) ca. 1540.
400.	Petrus Dasypodius, Dictionarium Triglotton. Antwerpen, Joannes Gymnicus, 1566 (colofon: 1567). 4^o. 3 + A-X^8, Y^5. 176 ff. a) Glorieux 5551. b) Kortrijk SB (G.V. 12.059). c) Eerste uitgave, onder de titel Dictionarium Latinogermanicum, in

[p. 134]

	1542. Deze uitgave telt vier folia minder (een in het voorwerk en drie in het eigenlijke woordenboek) dan het Dictionarium Triglotton van 1567 (nr. 204).
401.	Colloques ou Dialogues, avec un Dictionaire en six langaiges: Flamen, Anglois, Alleman, François, Espaignol & Italien. Colloquien of tsamensprekinghen met eenen vocabulaer in ses spraken: Neerduyts, Engelsch, Hoochduyts, Fransoys, Spaens en Italiaens. Antwerpen, Henry Hendricx, 1583, 8^o obl. A-Z^8, Aa-Kh^8, Ll^12. 276 ff. a) Frédéric 331bis; Glorieux 5461. b) Antwerpen Archivum Capucinorum Belgii* (601/45). c) Eerste uitgave (met enkel Nederlands en Frans) ca. 1530.
402.	Gerard de Vivre, Dialogues Francois-Flamengs, Traictans Du Faict De La Marchandise. Tsamensprekinghen in Fransoys ende Duytsche, tracterende vanden handel der Coopmanschappen. Rees, Derick Wijlickx van Santen, 1585. 8^o. A-P^8. (2) + 117 + (1) ff. a) VS Dok. 8 (1979), 90; B. van Selm, The schoolmaster Gerard de Vivre; some bio-bibliographical observations, with particular reference to the dialogue ‘Vande druckerije’, in Quaerendo 7, 1977, 209-242. b) Brussel KB* (LP 5450 A): E. Cockx-Indestege, Aanwinsten. Kostbare werken, in Koninklijke Bibliotheek Albert I, Tweemaandelijks Informatiebulletin 22 (1978), nr. 3 (10 mei 1978), p. 53-54. c) Eerste uitgave in 1573 (nr. 238).
403.	Veldt Boeck, van de Chirurgia Scheel-Hans. Ouergheset uyt den Hoochduytsche in onse Nederlantsche tale door Jan Pauwelszoon Phrisius. Amsterdam, Cornelis Claesz., 1593. 4^o. (?)^6, A-Y^4, Z^6. 6 ff., 176 (eigenlijk 188) pp. a) Moes II 345; VS Dok. 6 (1977), 66. b) Amsterdam UB (975 D 24); Londen BM (549. d. 9). c) Op ff. Yiv^o-Z6r^o bevat dit werk drie Latijns-Nederlandse woordenlijsten. Bewerking van een Duits boek, in 1517 bij J. Schott te Straatsburg verschenen.
404.	Jehan Berthout, Seer gemeyne Tsamencoutingen, ghedeylt in vier Capittelen. Van nieus ouersien ende verbetert, door S. van W. Collocutions bien familieres, diuisées en quatre Chapitres: Nouuellement reueues & corrigées, par E. de W. Leuven, Jan Maes, 1597. 4^o. a-m^4, n^2. 50 ff. a) Glorieux 5185. b) Bergen UB (946 R 10-G). c) Nederlands-Frans gesprekboekje met achteraan een Nederlands-Franse, zakelijk ingedeelde woordenlijst. Van dit werk van de

[p. 135]

Brusselse onderwijzer Jan Berthout moet een vroegere uitgave bestaan hebben, vermoedelijk samengesteld tussen 1543 en 1546 en gedrukt door Jan van Waesberghe voor 1569: cf. O. de Neve, Over een ‘Vocabulaer’ van de Brusselse schoolmeester Jan Berthout, in De Gulden Passer 40 (1962), p. 125-144, inz. 131-141.

405.

Magdaleine Valery, La Montaigne Des Pucelles, En Neuf Dialogues, Sur Les Noms des neuf Muses, contenant diverses belles & vertueuses Doctrines, à l'Instruction de la jeunesse. Den Maeghden-Bergh, in negen t' samen-spraken, op de namen vande neghen Musen, inhoudende verscheyden schoone ende deuchdelicke leeringhen, tot onderwijsinghe vande jonckheyt. Leiden, Jan Paedts Jacobsz., 1599. 8^o. A-F^8. 48 ff. a) VS Dok. 8 (1979), 90. b) Wolfenbüttel Herzog August Bibl. (P 2138 Helmst. 8^o). c) Frans-Nederlands gesprekboekje. Magdaleine Valery onderwees aan de Franse school voor jonge meisjes te Leiden.

Registers

De getallen verwijzen naar de nummers

A. Uitgevers en drukkers (gerangschikt per stad)

Amsterdam Claesz., Cornelis 403.

Antwerpen Graphaeus, Jan (alleen drukker) 146. Gymnick, Jan 400. Hendrickx, Henric 401. Laet, Hans de 397. Loe, Jan van der 392, 393, 395, 399. Verwithagen, Jan 394. Waesberghe, Jan van 238.

Deventer ??? 391.

Leiden Horst, Theodorus Gerardi 398. Paets Jacobsz., Jan 405.

Leuven Grave, Bartholomy de 396. Maes, Jan 404.

Rees (tussen Emmerik en Wesel) Wijlickx van Santen, Derick 402.

B. Vermelde auteurs

Berthout, Jan 404.

Corderius, Maturinus (^oca. 1480- +1564) 392, 393.

Dasypodius, Petrus 400.

Meurier, Gabriel 397.

Murmellius, Joannes 395.

[p. 136]

Phrisius, Jan Pauwelsz. 403.

Sartorius, Joannes 398, 399.

Terentius Afer, Publius 391.

Valery, Magdaleine 405.

Vivre, Gerard de 238, 402.

C. Opgenomen werken

Collocutions bien familieres (J. Berthout) 404.

Colloques familiares 396.

Colloques ou Dialogues 401.

Colloquia Familiaria 396.

Colloquien oft tsamensprekinghen 401.

Dialogues Francois-Flamengs (G. de Vivre) 238, 402.

Dictionarium Triglotton (P. Dasypodius) 400.

Figura seu Exemplaris Forma 394.

Kinder-redenen (G. Meurier) 397.

Maeghden-Bergh (Den -) (M. Valery) 405.

Montaigne des Pucelles (La -) (M. Valery) 405.

Pappa (J. Murmellius) 395.

Propos Pueriles (G. Meurier) 397.

Quotidiani puerorum sermonis emendatione (De -) (M. Corderius) 392, 393.

Seer gemeyne Tsamencoutingen (J. Berthout) 404.

Selectissimarum orationum exercitus (J. Sartorius) 398, 399.

Tsamensprekingen in Fransoys ende Duytsche (G. de Vivre) 238, 402.

Veldt Boeck (J.P. Phrisius) 403.

Vulgaria in teutonicam linguam traducta 391.